Kraków ul. Miodowa 41 tel./fax: (12)

Transkrypt

1 EKSPERTYZA: Monitorowanie losów zawodowych absolwentów szkół wyższych rozwiązania stosowane w wybranych krajach europejskich Kraków, Kraków ul. Miodowa 41 tel./fax: (12) redakcja@rynekpracy.pl

2 Spis treści Wstęp... 3 Badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych w wybranych krajach... 5 Niemcy badanie HIS... 7 Niemcy badanie INCHER Wielka Brytania badanie HESA Wielka Brytania badanie HFR Włochy Francja Finlandia Austria Porównanie rozwiązao stosowanych w wybranych krajach Rekomendacje Bibliografia Załączniki Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

3 Wstęp Badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych uznawane są obecnie za priorytet w podwyższaniu jakości kształcenia oraz dostosowywaniu oferty edukacyjnej do wymogów współczesnego rynku pracy. Krąg odbiorców informacji na temat ścieżek karier osób po studiach jest szeroki. Wśród grup docelowych należy wymienid kandydatów na studia wyższe, pracodawców, władze itp. W Polsce długo nie interesowano się losami zawodowymi absolwentów. Badania na ten temat prowadzono sporadycznie i wybiórczo, w ramach indywidualnych inicjatyw. Wciąż trwają prace nad stworzeniem ogólnokrajowego systemu. Istotne jest, aby zaprojektowad system, który jak najlepiej sprawdzi się w polskich warunkach. W niniejszym raporcie opisano, jak z badaniem losów absolwentów szkół wyższych radzą sobie wybrane kraje europejskie: Austria, Finlandia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania oraz Włochy. Ekspertyza została podzielona na dwie części. W pierwszej opisano, w jaki sposób wybrane kraje europejskie podchodzą do monitorowania losów absolwentów. W każdym przypadku starano się opisad takie kwestie jak: instytucja realizująca badanie, cele badania, metodologia badania, narzędzie badawcze, sposób prezentacji wyników badania. Częśd drugą stanowi przegląd najlepszych praktyk stosowanych w sześciu analizowanych krajach. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 3

4 W raporcie posługujemy się następującymi terminami: edycja badania fala badania etap badania badania panelowe populacja badania próba badawcza respondent stopa zwrotu badanie zakładające zebranie informacji o losach zawodowych absolwentów z danego rocznika. Edycja badania może składad się z jednej lub kilku fal badania badanie przeprowadzone w ramach jednej edycji badania. Pozwala zebrad informacje o losach zawodowych absolwentów z danego rocznika po określonym czasie od ukooczenia studiów sposób postępowania w ramach tej samej fali badania, np. projektowanie badania, zbieranie danych, analizowanie zgromadzonych informacji badanie złożone z minimum dwóch fal. W każdej fali bada się dokładnie tych samych absolwentów wszyscy absolwenci, którzy w danym roku akademickim ukooczyli edukację absolwenci wytypowani do badania osoba przebadana wskaźnik odzwierciedlający stosunek liczby wypełnionych ankiet do liczby wszystkich ankiet przygotowanych dla absolwentów wytypowanych do badania Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4

5 Badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych w wybranych krajach Jako pierwsze badanie losów absolwentów przeprowadziły Niemcy. W 1989 roku firma HIS GmbH (Hochschul Informations System GmbH) zrealizowała projekt pod nazwą Absolventenforschung und Lebenslanges Lernen (Badanie absolwentów i kształcenia ustawicznego). Następnie sytuacją zawodową swoich byłych studentów zainteresowały się Wielka Brytania oraz Włochy. W 1994 roku ruszyły dwa badania: brytyjskie Destinations of Leavers from Higher Education (DLHE Sytuacja absolwentów szkół wyższych na rynku pracy) i włoskie Profilo dei laureati (Charakterystyka absolwenta). W 1997 roku pierwsze badanie absolwentów uczelni wyższych przeprowadziła Francja. Realizacją przedsięwzięcia zajęła się instytucja Centre d études et de recherché sur les qualifications (CEREQ - Centrum Studiów i Badao nad Kwalifikacjami). W 2004 roku badanie Ura ja työllisyys tutkimuskeskus suomalaisista yliopistoista valmistuneista (Zatrudnienie i kariera absolwentów szkół wyższych) w formie pilotażowej zrealizowała Finlandia. W 2009 roku do śledzenia karier młodych ludzi dołączyła Austria. Projekt Arbeitssituation von Universitaets und FachhochschulabsolventInnen (ARUFA - Sytuacja zawodowa absolwentów uniwersytetów oraz zawodowych szkół wyższych) został zrealizowany przez niemiecki instytut Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER- Kassel) przy współpracy z Uniwesytetem Alpen-Adria w Klagenfurcie. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5

6 Wymienione instytucje nie działają na jednolitych zasadach. Niektóre są kontrolowane przez paostwo lub samorządy (na przykład francuski CEREQ czy niemiecki HIS) i są przez nie dofinansowywane. Inne funkcjonują na zasadach komercyjnych. Różne są także sposoby pozyskiwania środków na przeprowadzane badania. W Austrii, Francji i Niemczech sponsorem projektów o zasięgu ogólnokrajowym są ministerstwa odpowiedzialne za sprawy nauki i szkolnictwa wyższego. Nawet, jeśli nie finansują badania w całości, pokrywają znaczną częśd jego kosztów. W Wielkiej Brytanii i Finlandii fundusze na realizację projektu pochodzą z budżetów szkół wyższych. Ciekawie prezentuje się rozwiązanie zastosowane we Włoszech. Środki na realizację systemu monitorowania karier absolwentów pochodzą tam z trzech źródeł. 40% wydatków finansują uczestniczące w nim szkoły wyższe. 25% kosztów pokrywa Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Badao Naukowych. Pozostałe środki pozyskiwane są od pracodawców. Tabela 1. Podstawowe informacje o badaniach losów absolwentów szkół wyższych, przeprowadzanych w wybranych krajach europejskich Kraj Niemcy Wielka Brytania Włochy Francja Finlandia Austria Nazwa instytucji przeprowadzającej badanie Hochschul Informations System GmbH (HIS) The Higher Education Statistics Agency (HESA) AlmaLaurea (AL) Centre d'études et de recherches sur les qualifications (CEREQ) Aarresaari Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER-Kassel) Nazwa badania Absolventenforschung und lebenslanges Lernen Destinations of Leavers from Higher Education (DLHE) Profilo dei laureati, Condizione occupazionale dei laureati Rok rozpoczęcia badao Génération 1997 Ura ja työllisyys tutkimuskeskus suomalaisista yliopistoista valmistuneista Arbeitssituation von Universitaets und FachhochschulabsolventInnen (ARUFA) Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 6

7 NIEMCY BADANIE HIS W Niemczech śledzeniem losów zawodowych absolwentów zajmują się dwie instytucje. Na poziomie krajowym za regularne badania odpowiada HIS GmbH (Hochschul Informations System GmbH). Analizy zwłaszcza w ramach inicjatyw międzynarodowych przeprowadza także instytut INCHER (Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung) przy Uniwersytecie w Kassel (por. Niemcy badanie INCHER, strona 12) Organizator badania HIS powstał w 1969 roku i początkowo funkcjonował na zasadach non-profit. W 1976 roku został przejęty przez paostwo i poszczególne kraje związkowe. Aktualnie jedna trzecia udziałów tego przedsiębiorstwa znajduje się w rękach federalnych, dwie trzecie to własnośd landów ogółem. W trakcie 40 lat od powstania, HIS stał się istotną częścią niemieckiego systemu szkół wyższych. Oferta organizacji skierowana jest wyłącznie do uczelni. Dzięki znajomości trybu pracy, metod zarządzania czy procesów decyzyjnych w szkołach wyższych, HIS może dostarczad m.in. oprogramowanie do zarządzania tymi jednostkami oraz wsparcie IT. Badania losów absolwentów HIS prowadzone są od lat 70. XX wieku. Do 2007 roku jedynie niewielka liczba uczelni wyższych zajmowała się regularnym i usystematyzowanym analizowaniem losów zawodowych absolwentów. W roku akademickim 2008/2009 większośd szkół wyższych w Niemczech przystąpiła do takiego badania. W zależności od organizatora były to projekty o zasięgu regionalnym lub krajowym. Aktualnie badaniami objętych jest 80% absolwentów niemieckich szkół wyższych. Cele badania Badanie organizowane przez HIS jest finansowane ze środków Bundesministerium fuer Bildung und Forschung (Federalne Ministerstwo Edukacji i Badao Naukowych). Cele badania Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7

8 zmieniają się wraz z kolejnymi edycjami i falami. Priorytetem jest jednak analiza zatrudnienia i sytuacji zawodowej absolwentów oraz ocena przydatności ich kompetencji w pracy zawodowej. Wyniki analiz wykorzystuje się także do ewaluacji programu studiów oraz udoskonalenia ich harmonogramów. Przyczynia się to m.in. do podwyższania jakości programów kształcenia. HIS dostarcza różnym instytucjom (organizacjom pracodawców, jednostkom rządowym, cechom rzemieślniczym, szkołom wyższym) rzetelnych i reprezentatywnych danych na temat wejścia absolwentów na rynek pracy i pierwszych lat ich kariery zawodowej. Metodologia badawcza Począwszy od 1989 roku HIS przeprowadza badanie raz na cztery lata. Ostatnia edycja badania miała miejsce w 2009 roku. Kwestionariusze wypełniają zarówno absolwenci uniwersytetów (Universität), jak i zawodowych szkół wyższych (Fachhochschule). Od 2005 roku w związku z wprowadzeniem wytycznych Procesu Bolooskiego (trzystopniowy system studiów) badaniami objęci są zarówno absolwenci studiów licencjackich, jak i magisterskich (uzupełniających i magisterskich jednolitych). Wcześniej kwestionariusze wypełniali jedynie absolwenci tradycyjnych, pięcioletnich studiów magisterskich. Badanie jest przeprowadzane na reprezentatywnej grupie absolwentów. Dobór próby badawczej opiera się na trzech kryteriach. Są to: kierunek ukooczonych studiów, rodzaj ukooczonych studiów (jednolite magisterskie, magisterskie uzupełniające, licencjackie) i typ ukooczonej szkoły wyższej (wyższa szkoła zawodowa lub uniwersytet). W 2005 roku do badania wytypowano absolwentów. Ankietę wypełniło osób. Stopa zwrotu wyniosła około 30%. Badanie jest panelowe. Pierwsza fala badania następuje po około roku od ukooczenia studiów, druga pięd lat po uzyskaniu dyplomu. Od 1997 roku zdecydowano, że badanie będzie składad się z trzech fal. Ostatnia, trzecia fala ma miejsce 10 lat po opuszczeniu uczelni wyższej. Absolwenci otrzymują do wypełnienia kwestionariusz drukowany. Od 2009 roku dla Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 8

9 każdego rodzaju studiów obowiązuje inny wzór ankiety. Wykorzystywane są pytania otwarte, półotwarte i zamknięte. Wykres 1. Liczba przebadanych absolwentów w pierwszej fali badania losów absolwentów HIS w latach Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie informacji dostarczonych przez HIS Od 2009 roku ankietowani mają możliwośd wyrażenia swojej opinii na temat ankiety. W kwestionariuszu wydzielono osobne miejsce na komentarze i uwagi respondentów. Na koocu kwestionariusza znajduje się szablon na wpisanie aktualnych danych adresowych. Ułatwia to dotarcie do ankietowanych w momencie przeprowadzania kolejnej fali badania. Za rozsyłkę kwestionariusza odpowiedzialny jest uczelniany Pruefungsamt jednostka uczelni, w której rejestruje się chęd przystąpienia do egzaminów koocowych (odpowiednik polskiego dziekanatu). Po około czterech tygodniach od wysłania kwestionariusza ankietowani otrzymują przypomnienie o jego wypełnieniu. Narzędzie badawcze Kwestionariusz częściowo zmienia się wraz z kolejnymi edycjami badania. Trzon ankiety pozostaje ten sam, jednak niektóre pytania są zmieniane. Jest to związane ze wspomnianą już zmiennością głównych celów badania. Pytania pogrupowane są w kilka obszarów Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9

10 tematycznych modułów (por. załącznik 1). W kwestionariuszu z 2005 roku pojawiły się następujące moduły: przebieg studiów i ich ocena (pytania dotyczące m.in.: czasu trwania studiów, przerw w nauce, podejmowania zatrudnienia i odbywania praktyk w trakcie nauki, dłuższych pobytów za granicą, oceny ukooczonego programu, przydatności kompetencji pozyskanych w czasie studiów w obecnym miejscu zatrudnienia), dalsze kształcenie i pozyskiwanie kwalifikacji zawodowych (podjęte i/lub ukooczone dodatkowe kierunki studiów, motywy ich podjęcia i/lub ukooczenia, dalsza praktyczna nauka zawodu np. aplikacja - prawo, specjalizacja - medycyna, obowiązkowa praktyka zawodowa, ocena dalszego kształcenia pod kątem zakresu programów, czasu trwania itp.) wejście na rynek pracy (termin rozpoczęcia poszukiwao pracy, liczba wysłanych aplikacji, odbytych rozmów kwalifikacyjnych, otrzymanych propozycji zatrudnienia, trudności napotkane w czasie poszukiwania pracy, chęd podjęcia samozatrudnienia, liczba, czas trwania i zakres praktyk podjętych po zakooczeniu studiów, motywacja do odbycia praktyk i ich ocena), praca zawodowa (aktualne stanowisko pracy i główne obowiązki; zatrudnienie podejmowane po ukooczeniu studiów czas, rodzaj umowy o pracę, zawód, miejsce zatrudnienia; sposób zdobycia pierwszej i aktualnie wykonywanej pracy, wysokośd pierwszego i aktualnego wynagrodzenia, dodatkowe składniki aktualnego wynagrodzenia, ocena zgodności obecnego miejsca pracy z kwalifikacjami zdobytymi w czasie studiów, satysfakcja z aktualnej pozycji zawodowej), dane personalne (płed, rok urodzenia, stan cywilny, liczba dzieci, itp. Dodatkowo rodzaj ukooczonej szkoły średniej, doświadczenie zawodowe zdobyte przed rozpoczęciem studiów, aktywnośd zawodowa małżonka/-i lub partnera/-ki, średnia ocen w szkole średniej, aktualny lub ostatnio wykonywany zawód rodziców). Prezentacja wyników badania Raporty zawierające wyniki badania są dostępne w Internecie na stronach HIS. Z każdej edycji badania powstaje od kilku do kilkunastu raportów jedna publikacja z ogólnymi Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 10

11 wynikami oraz krótsze opracowania tematyczne. Przykładem jest m.in. znany w krajach niemieckojęzycznych raport Generation Praktikum - Mythos oder Massenphänomen? (Generacja praktyk mit czy powszechne zjawisko?) poświęcony licznym, często bezpłatnym praktykom podejmowanym przez absolwentów po zakooczeniu studiów. Główni odbiorcy raportów to szkoły wyższe. Opracowania HIS wykorzystują one m.in. do udoskonalania oferty dydaktycznej, ewaluacji kierunków i programów. Z publikacji HIS korzystają także rząd federalny i rządy krajów związkowych. Dzięki raportom możliwe jest wskazanie różnic pomiędzy rynkami pracy poszczególnych landów czy zbadanie mobilności przestrzennej absolwentów. Po wyniki badania sięgają także pracodawcy, stowarzyszenia zawodowe, doradcy zawodowi, naukowe zespoły badawcze oraz sami absolwenci. Podsumowanie organizator badania: Hochschul Informations System GmbH (HIS) przedsiębiorstwo paostwowe, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na cztery lata, procedura badawcza: badanie panelowe badanie przeprowadzane jest w trzech falach (po 1, 3 i 10 latach od ukooczeniu studiów przez absolwenta), narzędzie badawcze: ankieta papierowa, szkoły uczestniczące w badaniu: uniwersytety i wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschule), badane osoby: absolwenci studiów licencjackich i magisterskich, stopa zwrotu ankiet: ok. 30%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący, opracowania tematyczne. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 11

12 NIEMCY BADANIE INCHER Badania organizowane przez HIS nie są jedynymi analizami ścieżek karier absolwentów szkół wyższych w Niemczech. Projekty tego typu realizuje również instytut INCHER. Przeprowadza je zarówno w ramach inicjatyw międzynarodowych, jak i na zlecenie niemieckich szkół wyższych. Organizator badania Instytut INCHER działa jako jednostka Uniwersytetu Kassel. Głównym obszarem badao jest szkolnictwo wyższe i praca, w tym badanie losów zawodowych absolwentów w różnych krajach. INCHER uczestniczy zarówno w badaniach na poziomie krajowym (KOAB), jak i międzynarodowym (m.in. sied CHEERS, REFLEX). Dodatkowa działalnośd Instytutu to szkolenia dotyczące metod badania losów absolwentów. W organizowanych przez INCHER warsztatach uczestniczą m.in. pracownicy uczelni wyższych z Ameryki Łacioskiej, Afryki i Azji. W szkoleniach bierze także udział personel niemieckich szkół wyższych, uczestniczących w badaniach wykonywanych przez INCHER. Badania przeprowadzone przez Instytut INCHER stały się ważną alternatywą dla badao HIS. Od 2008 i 2009 roku w finansowanie projektu krajowego (KOAB Kooperationsprojekt Absolventenstudien) włączyło się Federalne Ministerstwo Edukacji i Badao Naukowych. Z funduszy rządowych pokryto 10% kosztów badania, reszta środków pochodziła z budżetów szkół wyższych uczestników badania. Od 2010 roku projekt finansowany jest wyłącznie przez szkoły wyższe. Cele badania Priorytetem badania KOAB jest pozyskanie informacji na temat sytuacji zawodowej absolwentów szkół wyższych. Badania spełniają również inne funkcje. Są m.in. wykorzystywane do oceny poziomu prowadzonych przez szkoły wyższe studiów, rozwoju programów, tworzenia baz danych absolwentów, promocji kształcenia ustawicznego czy porównao z innymi uczelniami uczestnikami badania. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 12

13 Metodologia badawcza Pilotaż badania KOAB miał miejsce w 2008 roku. Wzięło w nim udział jedynie 9 szkół wyższych. Warto jednak zaznaczyd, że do projektu zaproszono wszystkie uczelnie. Pierwsza edycja badania zasadniczego odbyła się w 2009 roku. Uczestniczyło w nim 48 uczelni. Dotychczas w kolejne edycje badania zaangażowanych było łącznie 60 różnych szkół wyższych. Na liście dominują uniwersytety 1. Aktualnie realizowana jest kolejna, trzecia edycja badania. Etap zbierania danych rozpoczął się w październiku 2010 roku, a zakooczy się w styczniu 2011 roku. Ankietę rozesłano do 100 tys. absolwentów. Wykonawca badania zakłada, że kwestionariusz wypełni ok. 45 tys. osób. Tabela 2. Podstawowe dane o kolejnych edycjach badania KOAB Pilotaż 2008 Edycja 2009 Edycja 2010 Edycja 2011 rok ukooczenia studiów okres zbierania danych XII III 2008 X I 2010 X I 2010 X I 2011 liczba uczelni wyższych liczba absolwentów-odbiorców kwestionariusza liczba absolwentów, którzy otrzymali kwestionariusz liczba wypełnionych kwestionariuszy stopa zwrotu ankiet 49% 50% 50% 50% Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie INCHER 1 Są to m.in.: Freie Universität Berlin, Humboldt-Universität Berlin, Ruhr-Universität Bochum, Universität Bremen, Technische Universität Cottbus, Technische Universität Darmstadt, Universität Dortmund, Universität Düsseldorf, Universität Hamburg, Universität Heidelberg, Universität Köln, Universität Frankfurt am Main, Universität Rostock, Universität Weimar, Universität Wiesbaden, Universität Ulm i in. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 13

14 Badanie KOAB instytutu INCHER obejmuje absolwentów wszystkich rodzajów studiów (licencjackie, uzupełniające magisterskie, pięcioletnie jednolite studia magisterskie, doktoranckie) w danym roku. Badanie przeprowadzane jest na próbie panelowej i przebiega w dwóch falach. Pierwsza z nich następuje 1,5 roku po ukooczeniu studiów, druga około 4,5 roku po opuszczeniu uczelni. Narzędzie badawcze W zależności od uczelni ankietowani wypełniają tradycyjny kwestionariusz drukowany lub ankietę dostępną w formie on-line. Większośd szkół decyduje się na wykorzystanie dwóch opcji. Uczelnie nie muszą tworzyd własnych stron internetowych, na których udostępniają ankietę. Kwestionariusz on-line znajduje się na serwerze Uniwersytetu w Kassel. W gestii szkół wyższych leży natomiast wysłanie kwestionariuszy papierowych. Trzon kwestionariusza (pytania podstawowe, wspólne dla absolwentów ze wszystkich badanych szkół wyższych) powstaje we współpracy uczelni z INCHER Kassel. Każda uczelnia może rozszerzyd kwestionariusz podstawowy o dodatkowe pytania. Musi jednak dokonad tego w konsultacji z instytutem INCHER. Szkoły wyższe uczestniczące w badaniu muszą również wyznaczyd koordynatora osobę odpowiedzialną za kontakty z Instytutem oraz realizację i przebieg badania na poziomie uczelni. Koordynator ma obowiązek uczestniczyd w co najmniej sześciu szkoleniach organizowanych przez INCHER. Zajęcia dotyczą kwestii merytorycznych i organizacyjnych danej edycji badania. Prezentacja wyników badania Badanie kooczy się opracowaniem raportu podsumowującego jego wyniki. Publikacja ma formę tabelaryczną, składa się z około 500 stron. Każda uczelnia otrzymuje własny raport koocowy. W zależności od potrzeb zgłoszonych przez poszczególne szkoły wyższe, raporty różnią się zakresem analiz. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 14

15 Badania INCHER są wykorzystywane przede wszystkim do celów porównawczych między uczelniami. Wiele szkół wyższych decyduje się na opublikowanie wyników badania w Internecie. Informacje na temat kariery zawodowej absolwentów są traktowane jako jedna z form promocji uczelni i jej oferty dydaktycznej. Podsumowanie organizator badania: Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER-Kassel) instytut badawczy działający przy Uniwersytecie w Kassel, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na rok, procedura badawcza: badanie panelowe badanie przeprowadzane jest w dwóch falach (po 1,5 i 4,5 roku od ukooczeniu studiów przez absolwenta), narzędzia badawcze: ankieta papierowa, ankieta on-line, szkoły uczestniczące w badaniu: głównie uniwersytety, badane osoby: absolwenci studiów licencjackich, magisterskich, doktoranckich, stopa zwrotu ankiet: ok. 50%, prezentacja wyników badania: indywidualne raporty podsumowujące dla każdej szkoły uczestniczącej w badaniu. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 15

16 WIELKA BRYTANIA BADANIE HESA Organizator badania Badaniem absolwentów w Wielkiej Brytanii zajmuje się instytucja prywatna - The Higher Education Statistics Agency (HESA - Agencja Statystyczna Szkolnictwa Wyższego). Agencja powstała w 1993 roku, w wyniku porozumienia rządu z instytucjami finansującymi uczelnie wyższe (ang. funding councils) oraz samymi uniwersytetami. Podstawą do jej powołania były wskazania tzw. Białej Księgi (ang. Higher Education: a new Framework), która zalecała uporządkowanie statystyk dotyczących szkolnictwa wyższego. Duże znaczenie miała także ustawa o szkolnictwie wyższym z 1992 roku (ang. Higher and Further Education Acts) zakładająca ujednolicenie zasad funkcjonowania uczelni wyższych w Wielkiej Brytanii. HESA to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (ang. private limited company). Funkcjonuje na złagodzonych zasadach podatkowych, jako typ organizacji pożytku publicznego. Jej zadaniem jest zbieranie informacji na temat szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii. Do jej obowiązków należy również archiwizowanie danych niezbędnych do planowania rozwoju szkół wyższych, tworzenie polityki w zakresie szkolnictwa wyższego czy też upublicznianie statystyk na temat brytyjskiej edukacji. Na przełomie 1994 i 1995 roku HESA przeprowadziła pierwszą edycję badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych - Destination of Leavers from Higher Education Institutions (DLHE Sytuacja absolwentów szkół wyższych na rynku pracy). Badanie z niewielkimi zmianami prowadzone jest do dzisiaj. Fundusze na realizację badania pozyskuje się głównie od szkół wyższych. Sponsorzy badania mogą umieszczad w kwestionariuszu dodatkowe pytania. Mają także możliwośd dołączenia do ankiety własnych materiałów informacyjno-promocyjnych (np. oferta studiów podyplomowych). Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 16

17 Cele badania Głównym celem badania DLHE, zgodnie z wytycznymi Białej Księgi, jest dostarczanie opinii publicznej informacji na temat losów zawodowych absolwentów szkół wyższych. Dane te wykorzystywane są w badaniach akademickich, komercyjnych oraz przeprowadzanych przez instytucje pożytku publicznego. Służą również do monitorowania dyskryminacji rasowej, płciowej, religijnej itd. Metodologia badawcza Za relacje HESA ze szkołami wyższymi odpowiada HESA Institutional Liaison Team. Specjalnie wyznaczeni pracownicy przesyłają do uczelni zapytanie o liczbę absolwentów w danym roku oraz preferowany rodzaj ankiet (telefoniczna, internetowa, pocztowa). Na tej podstawie ustalają liczbę potrzebnych kwestionariuszy, które zostaną wysłane do każdej placówki. Wyznaczają równocześnie datę wysłania paczek z arkuszami. Zbieraniem i weryfikowaniem danych teleadresowych absolwentów zajmują się pracownicy biur karier uczelni wyższych. Wybór absolwentów do badania ułatwiają numery identyfikacyjne, przydzielane każdemu studentowi przez uczelnię wyższą (odpowiednik polskich numerów indeksów). Badanie DLHE podzielone jest na trzy etapy i obejmuje wszystkich absolwentów szkół wyższych w kraju (studia licencjackie, magisterskie, doktoranckie). Przeprowadzane jest 6 miesięcy po zakooczeniu studiów. Druga fala badania ma miejsce po 3 latach. Pierwszy etap badania przeprowadzany jest między marcem a czerwcem danego roku i obejmuje absolwentów, którzy ukooczyli studia wyższe między sierpniem a grudniem roku poprzedniego. W marcu uczelniom wyższym dostarczane są kwestionariusze. Następnie absolwenci otrzymują a z informacją o badaniu. Do osób, których adresy mailowe nie zostały zweryfikowane, wysyłany jest list, zawierający informację o badaniu, kwestionariusz papierowy wraz z zaadresowaną kopertą zwrotną. W u/liście zawarte są informacje na temat celu badania, link do kwestionariusza on-line (w przypadku ankiety elektronicznej), ostateczny termin wypełniania ankiety oraz kontakt do osób udzielających dodatkowych informacji. Treśd a/listu jest ujednolicona dla wszystkich uczelni. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 17

18 Na tym etapie badania absolwenci mogą wypełniad standardowy kwestionariusz tylko samodzielnie. W zamian za wypełnienie ankiety respondenci otrzymują symboliczne kwoty. Niektóre uniwersytety proponują dodatkowe honoraria lub drobne prezenty. Po dwóch tygodniach od pierwszej informacji o badaniu następuje ponowienie kontaktu drogą elektroniczną. Przypomnienia wysyłane są również pocztą tradycyjną. Dzięki temu o badaniu dowiadują się także członkowie rodziny respondenta. Ci z kolei mogą skłonid absolwenta do wypełnienia kwestionariusza. Ponadto, jeśli uczelnie uznają to za zasadne, możliwe jest informowanie o badaniu za pomocą sms. Uczelnie mogą na tym etapie stosowad ankiety telefoniczne. Wywiady przeprowadzają pracownicy biur karier oraz studenci. Drugi etap badania DLHE ma miejsce między wrześniem a marcem kolejnego roku. Obejmuje absolwentów, którzy ukooczyli studia między styczniem a lipcem poprzedniego roku. W trzecim etapie badania dane zebrane przez uczelnie przekazywane są do HESA. Tam następuje ich weryfikacja, pojawiają się również sugestie korekt. HESA nie zajmuje się wprowadzaniem poprawek zadanie to powierzane jest uczelniom, które mają większą wiedzę na temat błędów typowych dla danego regionu. Skrócony harmonogram badania 2009/2010 został zamieszczony poniżej 2. Harmonogram badania 2009/2010: Pierwszy etap (badanie absolwentów, którzy ukooczyli studia pomiędzy 1 sierpnia a 31 grudnia 2009) III 2010 uczelnie otrzymują zamówione kwestionariusze, 29 III 2010 pojawia się kwestionariusz on-line, 19 IV 10 V 2010 absolwenci dostają (list) informujący o badaniu. Mogą wypełniad standardowy kwestionariusz wyłącznie samodzielnie, 2 Pełny harmonogram badania dostępny jest na stronie internetowej: [ ] Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18

19 10 V 28 VI 2010 absolwenci po raz drugi otrzymują informację o badaniu. Mogą wypełniad standardowy kwestionariusz samodzielnie lub z pomocą ankietera w trakcie rozmowy telefonicznej. Drugi etap (badanie absolwentów, którzy ukooczyli studia pomiędzy 1 stycznia a 31 lipca 2010) IX 2010 uczelnie otrzymują zamówione kwestionariusze, IX/X 2010 pracownicy biur karier wybierają osoby do badania, 25 X 2010 pojawia się kwestionariusz on-line, 15 XI 26 XI 2010 absolwenci dostają (list) informujący o badaniu. Mogą wypełniad standardowy kwestionariusz wyłącznie samodzielnie, 10 I 11 III 2011 absolwenci po raz drugi otrzymują informację o badaniu. Mogą wypełniad standardowy kwestionariusz samodzielnie lub z pomocą ankietera w trakcie rozmowy telefonicznej. Trzeci etap (przekazanie danych do HESA) XI 2010 uczelnie dokonują weryfikacji swoich baz danych na podstawie dostarczonego przez HESA schematu Insert. Eliminowane są błędy typu: zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź, brak odpowiedzi, III 2011 dane przesyłane są do HESA w celu ich centralnej weryfikacji, 31 III 2011 bazy danych, które zawierają błędy, zwracane są uczelniom. Po naniesieniu poprawek ponownie trafiają do HESA, 8 IV 2011 bazy danych, które przeszły pomyślnie weryfikację Insert, sprawdzane są w oparciu o drugi schemat Commit (weryfikowana jest logika udzielanych odpowiedzi). Do 8 kwietnia bazy danych muszą byd sprawdzone i w razie konieczności poprawione, a następnie ponownie przesłane i zaakceptowane przez HESA, 8 IV 6 V HESA sporządza raporty dotyczące jakości danych, anomalii występujących w bazach danych poszczególnych instytucji oraz błędów lub nieścisłości logicznych w odpowiedziach, które nie zostały wykryte przez schemat Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 19

20 Insert lub Commit. Wszystkie instytucje zobowiązane są do zapoznania się z raportami na temat ich danych, 6 V 2011 mija ostateczny termin wysłania danych do HESA. Kierownicy uczelnianych biur karier wylogowują się z systemu, co uniemożliwia dalsze zmiany w bazach danych. Narzędzie badawcze Dane zbierane są za pomocą kwestionariusza. Jego standardowa wersja to 31 pytao zamkniętych i otwartych, pogrupowanych w następujące obszary tematyczne: dane personalne, sytuacja edukacyjno-zawodowa w momencie badania, zatrudnienie w momencie badania (nazwa stanowiska, opis obowiązków zawodowych, rodzaj umowy, roczna płaca, nazwa pracodawcy, przydatnośd wiedzy zdobytej na studiach w pracy zawodowej), dalsza edukacja (nazwa kursu, obszar dokształcania, nazwa instytucji, przyczyny dokształcania, sposób finansowania dalszej edukacji), pytania tylko dla absolwentów, którzy uzyskali nauczycielskie kwalifikacje zawodowe (zatrudnienie w zawodzie nauczyciela, nauczanie w szkołach publicznych lub prywatnych, podstawowych lub średnich itd.), pytania tylko dla absolwentów studiów niestacjonarnych (przyczyna wyboru studiów, praca podczas studiów, zakres wsparcia uzyskanego od pracodawcy). Warto zaznaczyd, że na koocu kwestionariusza widnieje informacja o kolejnej fali badania, przeprowadzanej po 3 latach od zakooczenia studiów wyższych. Absolwent ma możliwośd odmowy dalszego uczestnictwa w badaniu (por. załącznik 2). Poza wersją standardową kwestionariusza HESA przygotowuje wersję telefoniczną, która składa się z mniejszej liczby pytao (29). Tak jak wspomniano wcześniej, krótsza wersja może byd wykorzystywana podczas drugiego kontaktu z absolwentem (por. załącznik 3). Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 20

21 Minimalna stopa zwrotu ankiet dla wszystkich uczelni jest podawana i kontrolowana przez HESA. Wynosi 80% dla obywateli Wielkiej Brytanii, którzy studiowali w pełnym wymiarze (odpowiednik polskich studiów stacjonarnych), 70% dla obywateli Wielkiej Brytanii, którzy studiowali w niepełnym wymiarze (odpowiednik polskich studiów niestacjonarnych), 50% dla wszystkich pozostałych obywateli Unii Europejskiej, którzy studiowali w Wielkiej Brytanii. Prezentacja wyników badania Wyniki badania przekazywane są za darmo uczelniom wyższym i instytucjom publicznym związanym z edukacją. Dodatkowo HESA udostępnia odpłatnie raporty ze wszystkich edycji badania na swojej stronie internetowej. Podsumowanie organizator badania: The Higher Education Statistics Agency (HESA) przedsiębiorstwo prywatne, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na rok, procedura badawcza: badanie panelowe badanie przeprowadzane jest w dwóch falach (po 6 miesiącach i 3 latach od ukooczeniu studiów przez absolwenta), narzędzia badawcze: ankieta papierowa, ankieta on-line, ankieta telefoniczna, szkoły uczestniczące w badaniu: wszystkie szkoły wyższe, badane osoby: absolwenci studiów licencjackich, magisterskich, doktoranckich, stopa zwrotu ankiet: ok. 80%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 21

22 WIELKA BRYTANIA - BADANIE HFR Podobny do DHLE projekt realizuje niezależna instytucja badawcza High Fliers Reasearch (HFR). Od 1995 roku firma ta przeprowadza wywiady ze studentami ostatniego roku studiów wiodących uniwersytetów w Anglii oraz Irlandii. Uczestnicy badania dobierani są tak, aby próba była reprezentatywna dla rodzaju kursu i stopnia edukacji. Dodatkowo od 2002 roku pracownicy HFR prowadzą regularne badania ankietowe wśród głównych pracodawców w kraju. Wśród pozyskiwanych informacji warto wymienid wolne miejsca pracy, wynagrodzenia absolwentów, porównanie najlepszych praktyk rekrutacyjnych. HFR udziela się również na polu międzynarodowym. Współpracuje m.in. z Australian Association of Graduate Employers (AAGE) oraz South African Graduate Recruitment Association (SAGRA). W ostatnim badaniu HFR, The UK Graduate Careers Survey 2010, wzięło udział 16,1 tys. studentów z 30 szkół wyższych 3. Średnio przebadano 19,6% potencjalnych absolwentów z każdego uniwersytetu. Pod uwagę wzięto osoby kooczące różne kierunki studiów poza medycyną, weterynarią, farmacją oraz stomatologią. Wyniki badao pokazują, w jaki sposób studenci przygotowani są do życia zawodowego po studiach. Publikowane są one w wielu mediach, w tym w: Channel Four News, BBC, The Times, The Independent, The Guardian. Zleceniodawcą i jednocześnie sponsorem programu badawczego z lat były brytyjskie firmy, rekrutujące osoby bezpośrednio po studiach 4. W zamian za wkład finansowy pracodawcy otrzymali informacje o potencjalnych zasobach pracy na kilka tygodni przed ukooczeniem przez studentów szkoły wyższej. 3 Aston, Bath, Belfast The Queen s, University, Birmingham, Bristol, Cambridge, Cardiff, Durham, Edinburgh, Exeter, Glasgow, Lancaster, Leeds, Liverpool, London Imperial College, London King s College, London School of Economics, London University College, Loughborough, Manchester, Newcastle, Nottingham, Oxford, Reading, Sheffield. Southampton, St Andrews, Strathclyde, Warwick, York. 4 M.in. Accenture, Aldi, Bank of America Merrill Lynch, Barclays, BDO, Bloomberg, BNP Paribas, BP, Citi, Credit Suisse, CSC, Danone, Deloitte, Diageo, DHL, E.ON, Ernst & Young, ExxonMobil, Financial Services Authority, GlaxoSmithKline, Grant Thornton, HSBC, IBM, J.P. Morgan, KPMG, Lidl, Lloyds Banking Group, Lloyd s of Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 22

23 Podsumowanie organizator badania: The High Fliers Research (HFR) przedsiębiorstwo prywatne, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na rok, procedura badawcza: badanie jednorazowe badanie przeprowadzane jest bezpośrednio przed ukooczeniem studiów przez studenta, narzędzie badawcze: bezpośredni wywiad kwestionariuszowy, szkoły uczestniczące w badaniu: 30 szkół wyższych, badane osoby: studenci ostatniego roku studiów, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący. London, L'Oréal, Marks & Spencer, Network Rail, NHS, PricewaterhouseCoopers, Procter & Gamble, Rolls- Royce, Royal Bank of Scotland Group, Royal Navy, Sainsbury's, Shell, Sky, Standard Life, SunGard, Teach First, CIMA and the Insitute of Chartered Accountants in England & Wales. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 23

24 WŁOCHY Organizator badania We Włoszech badanie losów absolwentów szkół wyższych umożliwia internetowy system AlmaLaurea (AL). Od 2001 roku jego obsługą zajmuje się konsorcjum włoskich uniwersytetów. Jest to prywatna organizacja non-profit. Wsparcia merytorycznego i finansowego udziela Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Badao Naukowych, które jest jednocześnie zleceniodawcą całego przedsięwzięcia. AL publikuje co roku dwa raporty z badao. Pierwszy z nich, Profilo dei laureati (Charakterystyka absolwenta) dostarcza podstawowych informacji o osobie zdobywającej dyplom wyższej uczelni, takich jak: wiek, płed, adres zamieszkania, sytuacja rodzinna czy doświadczenie naukowo-zawodowe. Drugie badanie nosi tytuł Condizione occupazionale dei laureate (Sytuacja zawodowa absolwenta) i jest źródłem wiedzy na temat aktywności młodych ludzi na rynku pracy, kilka lat po zakooczeniu edukacji. Warto również zaznaczyd, że w systemie AL gromadzone są życiorysy zawodowe (cv) absolwentów włoskich uczelni, z czego korzyśd czerpią głównie pracodawcy. Jak wynika ze statystyk AL, w 2010 roku w bazie zamieszczonych było 1,5 mln cv. Dla porównania, w 2007 roku było to 0,9 mln cv, a w 2005 roku 0,6 mln cv. Pomysł na utworzenie internetowego monitoringu pojawił się już w połowie lat 90. ubiegłego wieku. W 1994 roku pracownicy Obserwatorium Statystycznego na Uniwersytecie w Bolonii zaprezentowali innowacyjny sposób na utrzymywanie kontaktu z absolwentem. Rok później system AL trafił w wersji pilotażowej do sieci www. Udostępnienie go internautom nastąpiło jednak dopiero w 1997 roku. W 1998 roku w konsorcjum zgromadzonych było 15 uniwersytetów. System umożliwiał przebadanie 24% wszystkich absolwentów szkół wyższych we Włoszech. Obecnie w badaniu Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 24

25 uczestniczy 77% Włochów kooczących rokrocznie studia wyższe (licencjackie, magisterskie, doktoranckie). Reprezentują oni 62 uczelnie w kraju 5. Wykres 2. Rozwój AlmaLaurea w latach udział absolwentów (%) liczba uniwersytetów Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie M.F. Bagues, M.S. Labini, Do on-line labour market Istnieją trzy źródła finansowania systemu AL. Największe znaczenie mają same szkoły wyższe, które pokrywają 40% wszystkich wydatków. Uniwersytety, które chcą stad się członkiem konsorcjum, muszą uiścid jednorazową opłatę w wysokości od do EUR. To, jaką sumę przyjdzie zapłacid szkole wyższej zależy od liczby absolwentów. Im więcej osób będzie trzeba przebadad, tym wyższy koszt uczestnictwa w programie. Dodatkowo raz do roku zbierana jest opłata za wprowadzenie danych o absolwentach do bazy AL. W 2010 roku stawka za jednego absolwenta wyniosła 5,96 EUR + 20% VAT. 5 Bari, Bari - Politecnico, Basilicata, Bologna, Bolzano, Cagliari, Calabria (Cosenza), Camerino (MC), Cassino (FR), Catania, Catanzaro, Chieti e Pescara, Ferrara, Firenze, Foggia, Genova, Insubria (Varese e Como), L'Aquila, LIUC C. Cattaneo - Castellanza (VA), LUM J. Monnet - Casamassima (BA), Marche - Università Politecnica, Messina, Milano - IULM, Milano - S. Raffaele, Modena e Reggio Emilia, Molise, Napoli - Federico II, Napoli - II Università, Napoli - Orientale, Napoli - Parthenope, Padova, Parma, Perugia, Perugia - Stranieri, Piemonte Orientale, Reggio Calabria - Mediterranea, Roma - Campus bio-medico, Roma - Foro Italico, Roma - La Sapienza, Roma - LUMSA, Roma - S. Pio V, Roma - Tre, Salento (Lecce), Salerno, Sannio (Benevento), Sassari, Siena, Siena - Stranieri, Teramo, Torino, Torino - Politecnico, Trento, Trieste, Tuscia (Viterbo), Udine, Urbino, Valle d'aosta, Venezia - Ca' Foscari, Venezia - IUAV, Verona. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 25

26 Kolejnym źródłem finansowania są przedsiębiorstwa. Na stronie internetowej AlmaLaurea absolwenci zamieszczają swoje cv, zgłaszają tym samym chęd do podjęcia zatrudnienia po studiach wyższych. Typowy życiorys zawodowy on-line zawiera następujące informacje: rok ukooczenia studiów, oceny zdobyte na studiach oraz w szkole średniej, studia za granicą, studia doktoranckie, znajomośd języków obcych, obsługa komputera, praktyki i staże odbywane w trakcie trwania edukacji, doświadczenie zawodowe oraz preferencje odnośnie przyszłej pracy, np. zawód, lokalizacja firmy, typ umowy 6. Przedstawiciele firm oraz innych instytucji mają darmowy dostęp do opisu kandydatów. W momencie, kiedy chcą skontaktowad się z wybraną osobą, muszą uiścid opłatę. Koszt dostępu do danych teleadresowych jednego absolwenta waha się między 0,5 a 10 EUR. Firmy, którym zależy na stałym dostępie do cv mogą wybierad spośród dwóch form współpracy. Pierwsza, tzw. samoobsługa pociąga za sobą opłatę rzędu 50 EUR. Po jej uiszczeniu można nabyd dowolną liczbę cv w cenie 10 EUR/sztukę. Częśd firm decyduje się na półroczną bądź roczną subskrypcję, która gwarantuje dostęp do pakietu cv. Przykładowo za 550 EUR + 20% VAT można skontaktowad się z 200 absolwentami, za 730 EUR + 20% VAT z 300 absolwentami, za EUR + 20% VAT z 500 absolwentami itd. Najwyższy możliwy abonament (3 000 EUR + 20% VAT) zapewnia dostęp do cv. W listopadzie 2010 roku wprowadzono ofertę specjalną. Każdy, kto zdecyduje się na abonament otrzyma 10% cv gratis 7. Badania AL współfinansowane są również przez Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Badao Naukowych. Dostarcza ono 25% potrzebnych środków pieniężnych. W finansowanie badao losów zawodowych absolwentów we Włoszech zaangażowane są zatem nie tylko pojedyncze uczelnie wyższe, ale także paostwo oraz pracodawcy. 6 Przykładowe cv dostępne jest na stronie internetowej: [ ] 7 Przykładowa oferta abonamentu dostępna jest na stronie internetowej [ ] Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 26

27 Cele badania Celem projektu AL jest przede wszystkim weryfikowanie jakości i efektywności kształcenia. Poprzez stałe śledzenie kariery młodych ludzi możliwe jest permanentne dostosowywanie oferty szkół wyższych do wymogów rynku pracy. Ważne jest jednak to, że cele monitoringu nie ograniczają się tylko do opisu zawodowej sytuacji absolwentów na rynku pracy. AlmaLaurea stanowi również bazę potencjalnych pracowników, platformę do komunikowania się młodych ludzi z przedsiębiorcami. Twórcy systemu są przekonani, że tego typu dialog uczelni ze światem biznesu to doskonały sposób na wspomaganie procesów rekrutacyjnych zarówno we Włoszech, jak i w całej Europie. Cele i założenia systemu AL są zbieżne z tymi, które propaguje się w Strategii Lizbooskiej. Metodologia badawcza Pracownicy AL nawiązują kontakt w celach badawczych z tzw. poinformowanym studentem. Już na piątym roku studiów studenci zobligowani są do zapoznania się z informacjami o AL, które udostępniane są przez uczelniane sekretariaty. Wzmianki o badaniu, jego celach i przebiegu, umieszczane są również na stronie internetowej AL. Zbieranie danych możliwe jest dzięki ścisłej współpracy AL ze szkołami wyższymi. Na początku badania to właśnie uczelnie dostarczają do systemu podstawowych informacji o absolwentach, takich jak rodzaj ukooczonej szkoły średniej, wiek zaliczenia egzaminu maturalnego, oceny z egzaminów zdawanych na studiach czy też uzyskana ocena koocowa. Na tej podstawie każdemu absolwentowi przydzielany jest specjalny login i hasło, które stanowią klucz do korzystania z portalu almalaurea.it. Pierwsza fala badania następuje po ukooczeniu studiów wyższych. Przykładowo, jeżeli absolwenci otrzymali tytuł między majem a wrześniem 2009 roku, to badanie przeprowadzane jest w październiku oraz listopadzie tego samego roku. Druga i trzecia fala badania mają miejsce odpowiednio w trzy i pięd lat po zakooczeniu studiów wyższych. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 27

28 Warto zwrócid uwagę na fakt, iż badanie AL bardzo szybko uzyskało społeczną akceptację. Rokrocznie ankietę wypełnia od 79 % do 85% absolwentów. W przypadku osób, które ukooczyły studia w roku badania, stopa zwrotu sięga nawet 90%. Przykładowo, w 2008 roku ankietę on-line wypełniło 41% absolwentów szkół zrzeszonych w konsorcjum AL. Procent wypełnieo ankiety telefonicznej sięgnął 81%. Ostatecznie stopa zwrotu ukształtowała się na poziomie 88,2%. Wysoka responsywnośd (zwrot wypełnionych ankiet) nie jest oczywiście gwarancją wiarygodności, daje jednak szansę na całościowe zbadanie losów zawodowych absolwentów. Narzędzie badawcze W pierwszej fali badania (rok po ukooczeniu studiów) absolwenci wypełniają kwestionariusz on-line. Dzielą się w nim informacjami na temat: sytuacji rodzinnej, ukooczonych studiów wyższych (frekwencja na zajęciach, studia za granicą, opinia o uczelni oraz odbytym kursie, znajomośd nowoczesnych technologii oraz języków obcych, plany kontynuowania studiów itd.), doświadczeo zawodowych, perspektyw zatrudnienia. Osoby, które nie wypełniły kwestionariusza on-line lub zrobiły w nim błędy proszone są o udzielenie wywiadu telefonicznego. W kolejnych falach badania (3, 5 lat po ukooczeniu studiów) stosowany jest inny kwestionariusz. Poruszane są w nim następujące obszary tematyczne: dostęp do rynku pracy, charakterystyka aktualnie wykonywanej pracy, charakterystyka pracodawcy, zarobki, wykorzystanie zdobytych na studiach kwalifikacji w pracy zawodowej, jakośd dyplomu, sposoby poszukiwania pracy. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 28

29 Prezentacja wyników badania Raport Profilo dei laureati Dane zebrane od uczelni oraz w pierwszej fali badania wykorzystywane są do opracowywania raportu Profilo dei laureati (Charakterystyka absolwenta). Raport ten dotyczy sytuacji edukacyjnej i zawodowej młodych ludzi bezpośrednio po ukooczeniu studiów wyższych. Stanowi on ważne narzędzie do oceny jakości kształcenia w danej placówce. Pełna analiza udostępniana jest bezpłatnie wszystkim zainteresowanym na stronie internetowej konsorcjum AL 8. W najnowszym raporcie Profilo dei laureati 2009 została przedstawiona sytuacja edukacyjnozawodowa 190 tys. włoskich absolwentów, którzy ukooczyli studia na jednym z 51 uniwersytetów między majem a wrześniem 2009 roku. Opracowane dane zostały pogrupowane w 10 następujących obszarów tematycznych: dane personalne, sytuacja rodzinna, ukooczona szkoła średnia, ukooczone studia wyższe, warunki studiowania, praca w czasie studiów, satysfakcja ze studiów, znajomośd języków obcych oraz nowoczesnych technologii (IT), możliwości kontynuowania nauki, perspektywy zatrudnienia. Poza raportem zbiorczym, system AL umożliwia wygenerowanie dowolnie wybranych danych. Użytkownik serwisu, po wyborze kryterium (np. szkoła wyższa, kierunek 8 Raport Profilo dei laureati dostępny jest na stronie internetowej: [ ] Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 29

30 ukooczonych studiów wyższych, stopieo trudności odbytego kursu, frekwencja na zajęciach, doświadczenie zdobyte w czasie studiów) może wygenerowad konkretne zestawienia 9. Raport Condizione occupazionale dei laureate Dane zebrane od uczelni oraz we wszystkich falach badania wykorzystywane są przy tworzeniu drugiego raportu - Condizione occupazionale dei laureate (Sytuacja zawodowa absolwenta). Ostatni raport o sytuacji zawodowej absolwentów powstał w oparciu o badanie z 2009 roku. Przebadano wtedy łącznie 210 tys. absolwentów z 49 uniwersytetów zrzeszonych w konsorcjum AL (w tym: 161 tys. osób rok po studiach, 22 tys. osób trzy lata po studiach oraz 27 tys. osób 5 lat po studiach). Poza tym, na stronie almalaurea.it istnieje możliwośd generowania tabel pod kątem wybranych kryteriów, np. szkoła wyższa, poziom ukooczonych studiów (studia magisterskie, licencjackie, doktoranckie), ukooczony kierunek studiów 10. Adresatami wyników badao AL są głównie pracodawcy. Korzystają oni zarówno z wyników przeprowadzonych badao, jak i bazy cv. Absolwenci, zamieszczając cv on-line, zwiększają swoje szanse na znalezienie zatrudnienia bezpośrednio po studiach. Jak wynika z badao, osoby, które ukooczyły uniwersytet włoski zrzeszony w konsorcjum AL mają mniej problemów ze znalezieniem pracy. Umieszczenie cv w AlmaLaurea zmniejsza prawdopodobieostwo bezrobocia średnio o 1,6 punktu procentowego Tabele dotyczące charakterystyki absolwenta można generowad na stronie internetowej: [ ] 10 Tabele dotyczące sytuacji zawodowej absolwenta można generowad na stronie internetowej 11 M. F. Bagues and M. Sylos Labini, Do Online Labor Market Intermediaries Matter? The Impact of AlmaLaurea on the University-to-Work Transition, in Autor D. H. (ed.), Studies of Labor Market Intermediation, Chicago, University of Chicago Press, 2009, s. 29. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 30

31 Podsumowanie organizator badania: Alma Laurea (AL) organizacja non-profit, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na rok, procedura badawcza: badanie panelowe badanie przeprowadzane jest w trzech falach (po 1, 3 i 5 latach od ukooczeniu studiów przez absolwenta), narzędzia badawcze: ankieta on-line, ankieta telefoniczna, szkoły uczestniczące w badaniu: 62 uczelnie wyższe, badane osoby: absolwenci studiów licencjackich, magisterskich, doktoranckich, stopa zwrotu ankiet: ok. 80%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący, baza danych on-line. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 31

32 FRANCJA Organizator badania Centre d études et de recherché sur les qualifications (CEREQ - Centrum Studiów i Badao nad Kwalifikacjami) to instytucja publiczna podlegająca Ministerstwu Edukacji Narodowej i Ministerstwu Pracy, Zatrudniania i Zdrowia. Jej celem jest dostarczanie opinii publicznej danych na temat edukacji i zatrudnienia we Francji. Zespół niezależnych ekspertów bada m.in. zależności między wykształceniem a zatrudnieniem, dostępnośd pracowników z określonymi kwalifikacjami czy też przydatnośd danych profesji i specjalizacji na rynku pracy. Losy absolwentów szkół wyższych to tylko jeden z wielu obszarów badawczych. CEREQ powstała na początku lat 70. ubiegłego wieku. Obecnie zatrudnia 120 specjalistów, głównie w Marsylii, ale także w pozostałych ośrodkach badawczych w kraju. Nad jakością prowadzonych badao czuwa specjalnie powołana Rada Naukowa. Finansowanie działalności leży w gestii paostwa. Budżet na 2010 rok został oszacowany na 11,7 mln EUR. Pomysł śledzenia losów absolwentów narodził się w połowie lat 90. XX wieku w Département des entrées dans la vie active (DEVA - Department wejścia w życie zawodowe), działającym przy CEREQ. Metodologia badawcza Génération (fr. generacja, pokolenie) tak nazwano badanie losów zawodowych absolwentów, którego pierwszą edycję zrealizowano w 1997 roku. Wzięli w nim udział absolwenci wszystkich szkół we Francji (m. in. szkół wyższych), którzy ukooczyli edukację pięd lat wcześniej, czyli w 1992 roku (tzw. generacja 1992). Wśród analizowanych w badaniu zagadnieo znalazły się: sposoby poszukiwania zatrudnienia, charakter prac podejmowanych przez absolwentów w ciągu pięciu lat od zakooczenia edukacji czy też rodzaj umowy zawieranej z pracodawcą. Kolejne tego typu projekty zostały przeprowadzone w 2001, 2004 oraz 2007 roku. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 32

33 Edycja z 2001 roku miała charakter badania panelowego. Kontakt z respondentami podejmowany był po 3, 5, 7, 10 latach od ukooczenia szkoły. Podobnie było w przypadku edycji z 2007 roku. Celem panelu było odtworzenie ścieżki kariery do 10 lat po uzyskaniu dyplomu. Natomiast podczas badao w 1997 oraz 2004 roku wywiady z absolwentami przeprowadzano bez zamiaru ponawiania kontaktu w przyszłości. Ich celem było pozyskanie informacji na temat wkraczania młodych ludzi na rynek pracy. Tabela 3. Badania Génération Nazwa badania Rok ukooczenia edukacji I fala II fala III fala IV fala Génération Génération Génération Génération Génération Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych CEREQ Ostatnie badanie Génération zostało przeprowadzone w 2007 roku i dotyczyło absolwentów, którzy ukooczyli edukację w 2004 roku, w dniu badania mieszkali na terenie Francji oraz nie mieli więcej niż 35 lat. W przypadku absolwentów szkół wyższych badane były zarówno osoby, które uzyskały tytuł licencjata, magistra albo doktora oraz ci, którzy przerwali naukę i opuścili uczelnię po drugim lub czwartym roku studiów. W tej edycji badania przeprowadzono wywiady z 65 tys. osób. Jeśli liczbę tę porównamy z ogólną liczbą absolwentów, która w 2004 roku ukooczyła edukację (Génération 2004) to okaże się, że łącznie przebadano 9% absolwentów wszystkich szkół we Francji. Absolwenci szkół wyższych to tylko częśd próby badawczej. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 33

34 Tabela 4. Liczba osób, które ukooczyły edukację w danym roku (tys.) oraz liczba osób przebadanych (tys.), Génération 1992, 1998, 2001, 2004 Nazwa badania Rok ukooczenia edukacji Populacja Próba Respondenci Génération Génération bd 25 Génération bd 55 Génération bd 26 Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych CEREQ Warto wspomnied, że do badania Génération 2004 wytypowano ponad pięciokrotnie więcej osób ( ) niż rzeczywiście wzięło w nim udział. Stopa zwrotu wyniosła zatem ok. 18%. Powyższe badanie nie byłoby możliwe bez ścisłej współpracy CEREQ z poszczególnymi szkołami/uczelniami wyższymi. Te ostatnie odpowiadały bowiem za dostarczenie danych umożliwiających podjęcie kontaktu z absolwentem, takich jak: imię i nazwisko, adres zamieszkania, numer telefonu, data urodzenia, wiek, płed, rodzaj zdobytego dyplomu itd. Na tej podstawie utworzona została baza, zawierająca informacje o absolwentach, którzy ukooczyli edukację w 2004 roku. Jej uzupełnienie i weryfikację przeprowadzono przy pomocy książki telefonicznej (we Francji znając nazwisko danej osoby można uzyskad dostęp do adresu oraz numeru telefonu). Do każdego z potencjalnych uczestników badania wysłano list zawierający: opis CEREQ, podstawowe informacje o planowanym badaniu (w tym zapewnienie o anonimowości oraz poufności przekazywanych informacji) oraz numer telefonu (tzw. zieloną linię), pod który absolwenci mogli dzwonid z wszelkimi pytaniami oraz umawiad terminy wywiadów. Ciekawe rozwiązanie stanowił tzw. kalendarz zawodowy, załączany do listu wraz z instrukcją jego wypełnienia. Kalendarz zawodowy to zestawienie kolejnych miesięcy z trzech ostatnich lat. Zadaniem absolwenta jest jego wypełnienie wskazanie okresów, w których pracował Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 34

35 i nie pracował. Jeśli ankietowany pozostawał bez pracy, mógł wybrad takie opcje jak: poszukiwanie pracy, powrót na studia, staże i inne formy szkoleo itd. Jeśli pracował, powinien wybrad między umową o pracę a umową cywilnoprawną (umowa o dzieło lub umowa zlecenie). Kalendarz pomógł pozyskad podstawowe informacje na temat ścieżki kariery, stażu pracy, rodzaju podpisywanej umowy, wysokości wynagrodzenia, mobilności pracowników na rynku pracy oraz częstotliwości zmian miejsca pracy. Wcześniejsze wypełnienie kalendarza miało usprawnid przebieg badania właściwego wywiadu telefonicznego. Ułatwieniem w uporządkowaniu doświadczeo zawodowych było przypomnienie ważnych wydarzeo, które miały miejsce w ciągu ostatnich lat. Przykładowo respondentów pytano, czy i jeśli tak, to gdzie pracowali podczas tsunami w Azji (grudzieo 2004) czy zamieszek na przedmieściach Paryża (listopad 2005). Tabela 5. Kalendarz zawodowy, Génération 2004 KALENDARZ ZAWODOWY I XII I XII I XII I VI okres posiadania pracy umowa zlecenie/o dzieło umowa o pracę poszukiwanie pracy okres bez pracy powrót na studia staże i szkolenia inne Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych CEREQ Wywiady telefoniczne zostały przeprowadzone w okresie wiosennym. Ten etap badania trwał około trzy miesiące (od kwietnia do lipca 2007 roku). W badanie zaangażowanych było Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 35

36 120 ankieterów, którzy pracowali na zmiany od poniedziałku do soboty. Na początku rozmowy telefonicznej sprawdzane były dane osobowe takie jak: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia oraz nazwa ukooczonej szkoły. Jeśli przynajmniej jedna informacja nie zgadzała się z bazą danych badanie było przerywane. Zgodnośd danych osobowych była podstawą do zadawania kolejnych pytao. Narzędzie badawcze W badaniu zastosowano dwie wersje kwestionariusza: pełną lub skróconą. Wersja pełna składała się z 39 pytao zamkniętych. Założono, że czas odpowiedzi na wszystkie pytania to ok. 26 min. W rzeczywistości było to średnio 14 minut. Ankieta dotyczyła takich obszarów tematycznych jak: cechy demograficzno-społeczne absolwenta i jego rodziców (np. kraj pochodzenia, zawód, ilośd posiadanych dzieci), stan zdrowia, przebieg studiów (np. przerwanie edukacji, opóźnienia w zaliczaniu przedmiotów), historia pracy zawodowej (gdzie i jak długo pracował absolwent po zakooczeniu studiów), doświadczenie zawodowe zdobyte na studiach (praktyki, staże, praca wakacyjna), wyjazdy zagraniczne, perspektywy zawodowe, warunki mieszkaniowe. Wersja skrócona ankiety nie obejmowała czterech ostatnich obszarów tematycznych. Badani zostali podzieleni na dwie grupy. Grupę pierwszą (35 tys. osób) stanowili ankietowani wybrani losowo w oparciu o rodzaj uzyskanego dyplomu (licencjat, magister, doktor). Wypełniali oni pełną wersję kwestionariusza. Grupa druga (30 tys. osób) została wytypowana odgórnie przez ministerstwa oraz pięd regionów Francji. W tym przypadku rodzaj wypełnianej ankiety zależał m.in. kierunku studiów. Przykładowo absolwenci wychowania fizycznego wypełniali ankietę w wersji skróconej, a absolwenci kulturoznawstwa w wersji pełnej. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 36

37 Prezentacja wyników badania Na stronie internetowej CEREQ dostępne są wszystkie informacje na temat przeprowadzanych badao (metodologia, wyniki). Raporty są ogólnodostępne i bezpłatne. Co trzy lata publikowany jest główny raport, który zawiera informacje na temat charakterystyki danej grupy, sposobu poszukiwania pracy przez absolwentów, podejmowania pierwszej pracy, mobilności absolwentów na rynku pracy oraz sytuacji zawodowej. Pozostałe raporty publikowane na stronie internetowej dotyczą bardziej szczegółowych danych i udostępniane są w różnej formie. Pierwsza z nich to tzw. bref - krótkie syntezy zawierające od 4 do 6 stron, publikowane również po angielsku oraz hiszpaosku. Drugim rodzajem publikacji jest NEF (notes, emploi, formation sprawozdanie, zatrudnienie, wykształcenie) - dłuższe, szczegółowe raporty z badao (około 60 stron). Raporty skierowane są głównie do osób zajmujących się tematyką rynku pracy. Wysoki poziom ich szczegółowości sprawia, że coraz więcej naukowców cytuje wyniki francuskich badao w pracach naukowych czy popularnonaukowych. W sieci można odnaleźd wiele publikacji, które bazują na danych i informacjach uzyskanych ze strony internetowej CEREQ. W okresie poprzedzającym badania, a także niedługo po ich zakooczeniu na stronie internetowej CEREQ zamieszczany jest link do bloga utworzonego specjalnie na potrzeby badania Génération. Uczestnicy mogą wyrazid swoje opinie na temat przeprowadzonych ankiet, podzielid się swoimi wrażeniami, a także zachęcid innych do udziału w tym badaniu. Absolwenci mogą także zapoznad się z wynikami badao z poprzednich lat oraz skontaktowad się z CEREQ drogą elektroniczną. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 37

38 Podsumowanie organizator badania: Centre d'études et de recherches sur les qualifications (CEREQ) publiczny instytut badawczy, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na trzy lata, procedura badawcza: badanie naprzemiennie jednorazowe i panelowe (cztery fale: po 3, 5, 7, 10 latach od ukooczeniu studiów przez absolwenta), narzędzie badawcze: ankieta telefoniczna, szkoły uczestniczące w badaniu: losowy dobór uczestników spośród szkół średnich, zawodowych, wyższych, badane osoby: absolwenci studiów dwuletnich, licencjackich, magisterskich, doktoranckich, absolwenci szkół średnich i zawodowych, stopa zwrotu ankiet: ok. 20%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący, opracowania tematyczne. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 38

39 FINLANDIA Obecnie w Finlandii funkcjonuje 20 uniwersytetów, wśród nich uniwersytety interdyscyplinarne, wyższe szkoły ekonomiczne, uniwersytety techniczne oraz uczelnie artystyczne. Oprócz uniwersytetów Ministerstwu Edukacji i Kultury podlega 27 politechnik. Jesienią 1994 roku decyzją Ministerstwa Edukacji i Kultury na wszystkich fioskich uczelniach powołano biura karier. Było to związane z utrzymującym się bardzo wysokim bezrobociem wśród absolwentów szkół wyższych. Głównym zadaniem akademickich biur karier miała byd pomoc osobom opuszczającym mury uczelni w znalezieniu pracy. Ważną rolę w promocji zatrudnienia młodych osób zaczął odgrywad monitoring losów zawodowych absolwentów. W latach działalnośd biur karier poszczególnych uczelni finansowana była ze specjalnego grantu przyznawanego przez resort edukacji. Wielkośd otrzymywanych środków była uzależniona od sukcesów osiąganych przez absolwentów danej uczelni na rynku pracy. Oceniano, jak absolwenci poszczególnych szkół wyższych radzą sobie na rynku pracy, czy nie mają problemów ze znalezieniem posady, czy i jak długo pozostają bezrobotni. Począwszy od 2000 roku akademickie biura karier zostały objęte jurysdykcją szkół wyższych i stały się uzależnione od ich finansów. Wraz z rozpoczęciem działalności biur karier w 1994 roku powstała również Aarresaari. Organizator badania Aarresaari nie posiada osobowości prawnej. Obecnie zrzesza 19 fioskich uniwersytetów. Jednym ze statutowych celów ogólnokrajowej sieci biur karier jest wymiana informacji oraz pomoc studentom i absolwentom w poszukiwaniu pracy. Kolejne ważne zadanie instytucji to koordynacja systemu monitorowania losów zawodowych absolwentów uczelni zrzeszonych w jej ramach. Uniwersytety przystępują do projektu realizowanego przez Aarresaari na zasadzie dobrowolnego uczestnictwa. Za finansowanie badao odpowiadają biura karier Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 39

40 poszczególnych uczelni wyższych. Wkład jest uzależniony od liczby studentów na poszczególnych uniwersytetach. Aarresaari jest nie tylko instytucją przeprowadzającą badanie losów zawodowych absolwentów w kraju, ale także platformą kojarzącą absolwentów z pracodawcami. Strona aarresaari.net to duży serwis z ogłoszeniami o pracę w kraju i za granicą. Swoją podstronę mają tu pracodawcy, którzy mogą bezpłatnie zamieszczad oferty pracy. W portalu jest również podstrona przeznaczona dla osób poszukujących zatrudnienia. Znajdują się tam poradniki i wskazówki dotyczące poszukiwania pracy i planowania kariery zawodowej. Z kolei dla studentów i absolwentów szkół technicznych przeznaczony jest serwis jobstep.net, uruchomiony w 2000 roku. Zainteresowane osoby mogą przeglądad oferty pracy ze wszystkich biur karier w kraju, zamieszczad własne formularze aplikacyjne i cv. Z drugiej strony pracodawcy zamieszczają tu bezpłatne ogłoszenia o wakatach. Biura karier politechnik testowały system monitorowania losów zawodowych absolwentów w 2008 roku. Na uczelniach technicznych trwają prace nad wprowadzeniem systemu badania sytuacji byłych studentów podobnego do tego, jaki funkcjonuje w ramach Aarresaari. Metodologia badawcza Aarressari przeprowadza badanie Ura ja työllisyys tutkimuskeskus suomalaisista yliopistoista valmistuneista (Zatrudnienie i kariera absolwentów szkół wyższych). Realizowane jest ono jesienią każdego roku (wrzesieo - październik). Uczestniczą w nim absolwenci studiów licencjackich i magisterskich, którzy ukooczyli edukację 5 lat wcześniej. Potencjalni respondenci drogą pocztową otrzymują kwestionariusz papierowy wraz z identyfikacyjnym kodem dostępu, umożliwiającym wypełnienie ankiety on-line. Pierwsza edycja badania miała charakter pilotażowy i została przeprowadzona w 2004 roku na grupie absolwentów 5 fioskich uniwersytetów. W 2005 roku przebadano absolwentów Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 40

41 9 uczelni wyższych 12 o zróżnicowanej ofercie edukacyjnej i profilu kształcenia. Docelowo w badaniu mieli uczestniczyd wszyscy absolwenci (łącznie osób), którzy ukooczyli studia w 2000 roku. Z powodu problemów ze zmianą adresu i ustaleniem miejsca zamieszkania, ankietę otrzymało osób (88% grupy docelowej). W 2006 roku liczba uniwersytetów zaangażowanych w projekt wzrosła do Do projektu wytypowano absolwentów rocznika Ankieta dotarła tylko do osób. W 2007 roku do badania przystąpiło 15 fioskich uniwersytetów 14. Projekt miał objąd absolwentów, jednak kwestionariusz otrzymało jedynie osób. Stopa zwrotu ankiet we wszystkich badaniach w latach oscylowała w granicach 55%-65%. Tabela 6. Podstawowe dane o edycjach badania przeprowadzonego przez Aarressari w latach liczba uniwersytetów uczestniczących w badaniu grupa docelowa (absolwenci) liczba absolwentów, którzy otrzymali ankietę stopa zwrotu wypełnionych ankiet 56% 62,7% - Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych Finnish Social Science Data Archive 12 Uniwersytet w Helsinkach, Uniwersytet w Joensuu, Uniwersytet w Jyväskylä, Uniwersytet w Kuopio, Uniwersytet w Lappi, Uniwersytet w Oulu, Uniwersytet w Tampere, Uniwersytet w Turku, Akademia Åbo. 13 Uniwersytet w Helsinkach, Uniwersytet w Joensuu, Uniwersyter w Jyväskylä, Uniwersytet w Kuopio, Uniwersytet w Lappi, Uniwersytet w Oulu, Uniwersytet w Tampere, Uniwersytet w Turku, Uniwersytet w Vaasa, Akademia Åbo, Uniwersytet Ekonomiczny Hanken, Uniwerystet Ekonomiczny w Helsinkach, Instytut Ekonomii Uniwersytetu w Turku, Uniwersytet Techniczny w Lappeenranta. 14 Uniwersytet w Helsinkach, Uniwersytet w Joensuu, Uniwersyter w Jyväskylä, Uniwersytet w Kuopio, Uniwersytet w Lappi, Uniwersytet w Oulu, Uniwersytet w Tampere, Uniwersytet w Turku, Uniwersytet w Vaasa, Åbo Akademi, Uniwersytet Ekonomiczny Hanken, Uniwerystet Ekonomiczny w Helsinkach, Instytut Ekonomii Uniwersytetu w Turku, Uniwersytet Techniczny w Tampere, Uniwersytet Techniczny w Lappeenranta. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 41

42 Narzędzie badawcze Trzon ankiety jest taki sam w przypadku absolwentów wszystkich uniwersytetów. Niemniej jednak uczelnie mają możliwośd dodania do kwestionariusza kilku własnych pytao. Respondenci pytani są o doświadczenie zawodowe, status i ocenę swojej sytuacji na rynku pracy, poziom zarobków oraz o satysfakcję z nabytej wiedzy i wykształcenia. Ankieta składa się z 37 pytao, z czego większośd ma charakter zamknięty. Respondenci proszeni są również o udzielenie odpowiedzi na pytania otwarte. Pytania zawarte w formularzu dotyczą 5 obszarów: edukacja i doświadczenie zawodowe (miejsce zamieszkania przed podjęciem studiów, ukooczona szkoła wyższa, ukooczone kursy, szkolenia odbyte po zakooczeniu szkoły wyższej, miejsce zatrudnienia po studiach, stopieo powiązania ukooczonego kierunku studiów z pierwszą pracą, czas pozostawania bez pracy po opuszczeniu uczelni, liczba dotychczasowych pracodawców, sposób zarobkowania, czynniki wpływające na trudności ze znalezieniem pracy), sytuacja zawodowa w chwili ukooczenia studiów (status absolwenta na rynku pracy oraz czas, jaki upłynął od momentu zakooczeniu studiów do chwili podjęcia pierwszej pracy), pierwsza praca po ukooczeniu studiów (forma wykonywanej pracy - pełny bądź niepełny etat, praca subsydiowana, własny biznes, informacje o pierwszym pracodawcy miejscowośd, branża, rodzaj podmiotu gospodarczego, nazwa zajmowanego stanowiska, główne obowiązki związane z pracą na stanowisku, zgodnośd pierwszej wykonywanej pracy z ukooczonym kierunkiem studiów), aktualna sytuacja absolwenta (aktualny status na rynku pracy, przyczyny niepodejmowania zatrudnienia: rodzina, kontynuacja nauki, obecne miejsce i rodzaj wykonywanej pracy, główne obowiązki służbowe, tytuł zawodowy, nazwa zajmowanego stanowiska, stopieo przydatności nabytej wiedzy na studiach w obecnej pracy, wielkośd miesięcznych zarobków, poziom zadowolenia z aktualnie wykonywanej pracy). znaczenie i rola ukooczonych studiów (poziom satysfakcji z ukooczonych studiów, istota i ranga różnorodnych umiejętności niezbędnych do wykonywania obecnej Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 42

43 pracy, w tym: umiejętności analitycznego myślenia, pracy w grupie, negocjacji, zarządzania, planowania finansowego i budżetowania, znajomości przepisów prawnych, znajomości języków obcych, znajomości narzędzi IT). Na samym koocu kwestionariusza respondenci mogą dodad własny komentarz na temat przeprowadzanego badania oraz inne informacje, których nie obejmują pytania z ankiety (por. załącznik 4). Uzupełnione kwestionariusze trafiają do departamentu statystycznego na Uniwersytecie w Tampere. Prezentacja wyników badania Przetworzone dane są przesyłane do wszystkich uniwersytetów, które biorą udział w badaniu losów zawodowych absolwentów. Każda uczelnia może wykorzystywad dane statystyczne we własnym zakresie. Wyniki badania są cennym źródłem informacji dla fioskiego resortu edukacji, ale także dla pracodawców, absolwentów i przyszłych studentów. Korzystają z nich również organizacje pozarządowe. Raporty z badania zamieszczane są na stronie internetowej Aarresaari. Mogą z nich korzystad wszyscy zainteresowani. Fioskie Ministerstwo Edukacji i Kultury na swoich stronach internetowych udostępnia dodatkowo bazę danych KOTA, zawierającą statystyki dotyczące szkolnictwa wyższego. Wśród informacji znajdują się dane na temat sytuacji zawodowej absolwentów poszczególnych uczelni, począwszy od 1981 roku. Serwis jest dostępny w języku fioskim, szwedzkim i angielskim. Fioskie Ministerstwo Nauki i Kultury prowadzi również statystyki dotyczące szkół technicznych. W tym przypadku analogiczny do bazy KOTA jest serwis AMKOTA. Zakres danych obejmuje sytuację zawodową absolwentów poszczególnych kierunków na wybranych politechnikach w kraju. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 43

44 Podsumowanie organizator badania: Aarresaari forum współpracy biur karier fioskich uniwersytetów (brak osobowości prawnej), częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: raz na rok, procedura badawcza: badanie jednorazowe przeprowadzane po 5 latach od ukooczeniu studiów przez absolwenta, narzędzia badawcze: ankieta papierowa, ankieta on-line, szkoły uczestniczące w badaniu: 15 uniwersytetów, badane osoby: absolwenci studiów licencjackich, magisterskich, stopa zwrotu ankiet: ok. 60%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący, indywidualne raporty podsumowujące dla każdej szkoły uczestniczącej w badaniu, opracowania tematyczne. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 44

45 AUSTRIA Monitorowanie losów zawodowych absolwentów w Austrii nie jest usystematyzowane. Badania na temat startu i kariery zawodowej osób kooczących studia wyższe przeprowadzane są na zamówienie różnych instytucji. Ze względu na wielośd zleceniodawców, badaniami obejmuje się absolwentów wybranych kierunków studiów, regionów kraju czy rodzajów szkół. Za przykład badania regionalnego może posłużyd projekt Absolventinnen und Absolventen Wiener Fachhochschulen am Arbeitsmarkt (Absolwenci wiedeoskich wyższych szkół zawodowych na rynku pracy), w którym uczestniczyły cztery szkoły wyższe zlokalizowane w stolicy Austrii. Projekt został zrealizowany w 2009 roku, jego zleceniodawcą był wiedeoski magistrat, natomiast wykonawcą firma L&R Sozialforschung. Przykładem badania poświęconego losom zawodowym absolwentów wybranych kierunków studiów jest natomiast badanie Berufseinstieg, Joberfahrungen und Beschäftigungschancen von UNI-AbsolventInnen (Start zawodowy, doświadczenia zawodowe i możliwości zatrudnienia absolwentów uniwersytetów). Zrealizowano je na zlecenie austriackich publicznych służb zatrudnienia (AMS Arbeitsmarktservice). Badanie miało zasięg ogólnokrajowy, ankietowani byli absolwentami następujących kierunków studiów: historia, medycyna, prawo, translatoryka i weterynaria. Organizator badania Pierwsze, kompleksowe badanie absolwentów szkół wyższych, które objęło swoim zasięgiem absolwentów wszystkich paostwowych szkół wyższych w Austrii (zarówno uniwersytetów, jak i wyższych szkół zawodowych) miało miejsce w 2009 roku. Głównym wykonawcą badania był instytut INCHER przy Uniwersytecie Kassel w Niemczech, który przeprowadza podobne analizy na terenie Republiki Federalnej (por. strona 12). Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 45

46 Podwykonawcą badania nazwanego ARUFA (Arbeitssituation von Universitaets und FachhochschulabsolventInnen - Sytuacja zawodowa absolwentów uniwersytetów oraz zawodowych szkół wyższych) był Instytut Socjologii Uniwersytetu Alpen-Adria w austriackim Klagenfurcie. Badanie zleciło i sfinansowało Ministerstwo ds. Nauki i Badao (Bundesministerium fuer Wissenchaft und Forschung). Cele badania Głównym celem projektu było pozyskanie informacji na temat sytuacji absolwentów na rynku pracy (m.in. wykorzystania kwalifikacji nabytych w czasie studiów w pracy zawodowej, czasu i metod poszukiwania pracy, skłonności do mobilności zawodowej). Autorzy badania starali się również poznad historię dalszej edukacji podejmowanej przez absolwentów oraz ich opinię na temat ukooczonych studiów. Metodologia badawcza W badaniu uczestniczyło 21 paostwowych uniwersytetów (Universitaet) oraz 15 wyższych szkół zawodowych (Fachhochschule). Udział w nim wzięli wszyscy absolwenci z lat 2003/ /2008. Termin realizacji badania ustalono na listopad 2009 sierpieo 2010 roku. Informacje od absolwentów zbierano w okresie grudzieo 2009 styczeo 2010 roku. Dotarciem do absolwentów uniwersytetów zajęło się Bundesrechenzentrum (Federalne Centrum Obliczeniowe) w Wiedniu. Do kontaktu z potencjalnymi uczestnikami badania instytucja ta wykorzystała uniwersytecką bazę danych, zawierającą informacje na temat studentów i absolwentów, w tym ich dane adresowe. W ten sposób udało się dotrzed do osób. Za kontakt z absolwentami wyższych szkół zawodowych ( osób) odpowiedzialny był Instytut Socjologii Uniwersytetu w Klagenfurcie. Warto jednak zaznaczyd, że dwie zawodowe szkoły wyższe zdecydowały się na samodzielne rozesłanie informacji o badaniu. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 46

47 Narzędzie badawcze Kwestionariusz on-line miał formę zestandaryzowaną - wszyscy badani odpowiadali na te same pytania zamknięte, niezależnie od terminu ukooczenia edukacji, kierunku studiów czy też rodzaju uczelni. Ankieta powstała przy współpracy wykonawcy i zleceniodawcy badania. Do opracowywania pytao zaproszono również zespół zewnętrznych doradców. Zarządzaniem bazą kwestionariuszy zajął się Instytut INCHER. Na czas etapu zbierania danych w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Klagenfurcie utworzono również dodatkową jednostkę wsparcia (helpdesk). Kwestionariusz podzielony był na następujące obszary tematyczne: dane personalne (płed, poziom wykształcenia rodziców, obywatelstwo, kraj/region pochodzenia), studia (motywy podjęcia nauki na uczelni wyższej, ocena ukooczonego programu, czas nauki, praktyki i zatrudnienie podejmowane w czasie studiów, ocena przydatności kwalifikacji zdobytych na studiach w pracy zawodowej, dopasowanie programu do wymagao rynku pracy, pobyty za granicą w czasie studiów, ich cel i czas trwania), poszukiwanie pracy (termin rozpoczęcia poszukiwao pracy, metody i czas poszukiwao itd.), praca zawodowa (pierwszy i aktualnie wykonywany zawód, motywy podjęcia aktualnego zatrudnienia, sektor i branża zatrudnienia, rodzaj umowy o pracę, tygodniowy wymiar czasu pracy, zgodnośd miejsca pracy z kwalifikacjami zdobytymi w czasie studiów, zadowolenie z obecnej sytuacji zawodowej, zbieżnośd wykonywanej pracy z oczekiwaniami co do kariery zawodowej w momencie rozpoczęcia studiów, wysokośd wynagrodzenia). Pierwszy list zachęcający do wypełnienia ankiety został wysłany w grudniu 2009 roku. W połowie stycznia 2010 roku drogą tradycyjną rozesłano przypomnienie o udziale w badaniu. Obydwa listy zawierały ogólne informacje na temat projektu, w tym jego cele. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 47

48 W korespondencji do absolwentów zamieszczono również adres strony internetowej, na której znajdowała się ankieta oraz indywidualny kod dostępu do kwestionariusza. Decyzja o zastosowaniu kodów została podyktowana chęcią upewnienia się, że ankietę wypełnią osoby spełniające kryteria doboru próby badawczej. Starano się również zapobiec przypadkom kilkakrotnego wypełnienia ankiety przez tę samą osobę. Stopa zwrotu ankiet ukształtowała się na poziomie 24,6%. Wśród respondentów dominowały osoby, które ukooczyły szkołę wyższą w 2008 roku (22% osób, które wypełniły kwestionariusz). Co piąty uczestnik badania zakooczył naukę w 2007 roku. Absolwenci z lat 2006, 2005, 2004, 2003 stanowili odpowiednio: 18%, 17%, 15%, 8%. Osoby, które otrzymały dyplom przed 2007 rokiem stanowiły łącznie ponad połowę (55,4%) wszystkich ankietowanych. Do udziału w badaniu zaproszono osoby, które ukooczyły zarówno studia magisterskie jak i licencjackie. Zdecydowaną większośd ankiet wypełnili jednak magistrowie. Absolwenci, którzy zakooczyli naukę na poziomie licencjata, stanowili jedynie 16% uczestników badania. Tabela 7. Podstawowe dane o badaniu ARUFA rok ukooczenia studiów okres zbierania danych XII 2009 I 2010 liczba absolwentów-odbiorców kwestionariusza w tym absolwenci: uniwersytetów wyższych szkół zawodowych liczba poprawnie wypełnionych kwestionariuszy stopa zwrotu ankiet 24,6% Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie H. Schomburg, Employability and mobility of bachelor graduates in Europe. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 48

49 Prezentacja wyników badania Jak zasygnalizowano wcześniej, projekt zakooczył się w sierpniu 2010 roku. Na stronie internetowej badania zamieszczono informację, że badanie przyczyni się do polepszenia oferty szkół wyższych w Austrii, a tym samym zwiększy atrakcyjnośd ich programów i absolwentów na rynku pracy. Podkreślono, że wyniki badania zostaną wykorzystane do reorganizacji programów i koncentracji na upraktycznieniu planów studiów. Wgląd do wyników badania mają uczestniczące w nim szkoły wyższe oraz jednostka zlecająca projekt Ministerstwo ds. Nauki i Badao. Streszczenie z kluczowymi wynikami badania trafiło również do każdej osoby, która wypełniła kwestionariusz i była zainteresowana otrzymaniem jego podsumowania. Podsumowanie organizator badania: Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER-Kassel) instytut badawczy działający przy Uniwersytecie w Kassel, częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji: badanie dotychczas zrealizowano tylko raz (2009 rok), procedura badawcza: badanie jednorazowe, przeprowadzone bezpośrednio po ukooczeniu studiów przez absolwenta, narzędzie badawcze: ankieta on-line, szkoły uczestniczące w badaniu: 21 paostwowych uniwersytetów oraz 15 wyższych szkół zawodowych, badane osoby: absolwenci studiów licencjackich, magisterskich, stopa zwrotu ankiet: ok. 25%, prezentacja wyników badania: ogólny raport podsumowujący. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 49

50 Porównanie rozwiązao stosowanych w wybranych krajach Organizator badania Badania losów zawodowych absolwentów w Niemczech, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Francji oraz Austrii przeprowadzane są przez różne instytucje. Niektóre z nich są kontrolowane przez paostwo lub samorządy (francuski CEREQ oraz niemiecki HIS). Inne funkcjonują na zasadach komercyjnych (HESA i HFR w Wielkiej Brytanii). Ciekawa sytuacja ma miejsce w Finlandii. Tam za śledzenie losów absolwentów odpowiada instytucja Aarresaari, która nie posiada osobowości prawnej i stanowi jedynie forum współpracy biur karier fioskich uniwersytetów. Tabela 8. Organizatorzy badania Kraj Organizator badania Profil działalności Niemcy INCHER Niemcy HIS Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER- Kassel) Hochschul Informations System GmbH (HIS) The Higher Education Statistics Agency (HESA) High Fliers Research instytut badawczy działający przy Uniwersytecie w Kassel przedsiębiorstwo paostwowe przedsiębiorstwo prywatne przedsiębiorstwo prywatne Włochy AlmaLaurea (AL) organizacja non-profit Francja Finlandia Austria Centre d études et de echerché sur les qualifications (CEREQ) Aarresaari Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER- Kassel) publiczny instytut badawczy forum współpracy biur karier fioskich uniwersytetów* (brak osobowości prawnej) instytut badawczy działający przy Uniwersytecie w Kassel * uniwersytety interdyscyplinarne, wyższe szkoły ekonomiczne, uniwersytety techniczne oraz uczelnie artystyczne Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 50

51 Częstotliwośd realizacji kolejnych edycji badania Badania losów zawodowych absolwentów przeprowadzane są zazwyczaj raz do roku (Niemcy - badanie INCHER, Finlandia, Wielka Brytania - badanie HESA, HFR oraz Włochy). Mniejsza częstotliwośd realizacji kolejnych edycji badania ma miejsce we Francji (co trzy lata) oraz w przypadku niemieckiego badania HIS (co cztery lata). Austria do tej pory przeprowadziła tylko jedną edycję badania (2009 rok). Tabela 9. Częstotliwośd przeprowadzania kolejnych edycji Kraj Niemcy INCHER Niemcy HIS Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Finlandia Austria Częstotliwośd realizacji kolejnych edycji badania raz na rok raz na cztery lata raz na rok raz na rok raz na rok raz na trzy lata raz na rok badanie dotychczas zrealizowano tylko raz, w 2009 roku Opracowanie Sedlak & Sedlak Procedura badawcza Jedna edycja badania może składad się z minimum jednej fali. Oznacza to, że kontakt z absolwentem podejmowany jest tylko raz: bezpośrednio po zakooczeniu studiów lub kilka lat po uzyskaniu dyplomu. Takie jednorazowe badania przeprowadzane są w Finlandii, Austrii oraz Wielkiej Brytanii (badanie HFR). Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 51

52 Zdecydowanie bardziej popularne są badania panelowe. Tych samych absolwentów bada się wtedy kilkakrotnie mamy zatem do czynienia z kilkoma falami badania. Dwie fale odnotowujemy w Niemczech (badanie INCHER) oraz Wielkiej Brytanii (badanie HESA). Trzy fale badania przeprowadzane są w Niemczech (badanie HIS) oraz we Włoszech. Specyficzna sytuacja ma miejsce we Francji. Tam, co druga edycja jest jednorazowa, co druga zaś złożona z czterech fal. Tabela 10. Procedura badawcza Kraj Procedura badawcza Charakterystyka procedury badawczej Niemcy INCHER Niemcy HIS Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Finlandia Austria badanie panelowe badanie panelowe badanie panelowe badanie jednorazowe badanie panelowe naprzemiennie badanie jednorazowe i panelowe badanie jednorazowe badanie jednorazowe badanie przeprowadzane jest w dwóch falach po 1,5 i 4,5 roku od ukooczenia studiów przez absolwenta badanie przeprowadzane jest w trzech falach po 1, 3 i 10 latach od ukooczenia studiów przez absolwenta badanie przeprowadzane jest w dwóch falach po 6 miesiącach oraz 3 latach od ukooczenia studiów przez absolwenta badanie przeprowadzane jest bezpośrednio przed ukooczeniem studiów przez studenta badanie przeprowadzane jest w trzech falach po 1, 3 i 5 latach od ukooczenia studiów przez absolwenta badanie przeprowadzane jest naprzemiennie: - jednorazowo, - w czterech falach po 3, 5, 7, 10 latach od ukooczenia edukacji absolwenta badanie przeprowadzane jest po 5 latach od ukooczenia studiów przez absolwenta badanie przeprowadzane zostało jednorazowo wśród absolwentów z lat 2003/ /2008. Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 52

53 Narzędzie badawcze W badaniu losów zawodowych absolwentów funkcję narzędzia badawczego pełni kwestionariusz ankiety. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu ankietę on-line (Niemcybadanie INCHER, Finlandia, Wielka Brytania badanie HESA, Włochy oraz Austria). Ankietę telefoniczną stosują: Wielka Brytania badanie HESA, Włochy oraz Francja. Zbieranie danych za pomocą ankiety papierowej praktykują Niemcy (zarówno badanie INCHER jak i HIS), Finlandia oraz Wielka Brytania (badanie HESA). Zupełnie inne narzędzie stosowane jest w Wielkiej Brytanii (badanie HFR). Tam ze studentami ostatniego roku studiów przeprowadzane są wywiady bezpośrednie (face to face). Kraj Tabela 11. Narzędzie badawcze Ankieta papierowa Ankieta online Ankieta telefoniczna Wywiad bezpośredni Niemcy INCHER Niemcy HIS Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Finlandia Austria Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 53

54 Szkoły uczestniczące w badaniu Badania losów zawodowych absolwentów w analizowanych krajach różnią się zasięgiem. Niektóre paostwa - tak jak Wielka Brytania (badanie HESA) - obowiązek śledzenia losów zawodowych absolwentów nakładają na wszystkie szkoły wyższe. We Francji respondenci losowani są spośród absolwentów wszystkich placówek (w tym szkół wyższych). W pozostałych przypadkach uczestnictwo w badaniu jest dobrowolne. Tabela 12. Szkoły uczestniczące w badaniu Kraj Niemcy INCHER Niemcy HIS Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Finlandia Austria Szkoły uczestniczące w badaniu głównie uniwersytety* uniwersytety* i wyższe szkoły zawodowe** wszystkie szkoły wyższe 30 szkół wyższych 60 szkół wyższych losowy dobór uczestników spośród szkół średnich, zawodowych, wyższych 15 uniwersytetów*** 21 paostwowych uniwersytetów oraz 15 wyższych szkół zawodowych** *termin uniwersytet, poza tradycyjnymi uniwersytetami, obejmuje również uniwersytety techniczne (Technische Universitaet), specjalizujące się w naukach przyrodniczych i inżynierskich oraz kolegia teologiczne i pedagogiczne, **wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen) - charakteryzują się praktyczną orientacją oferowanej edukacji, mają zwykle w programie studiów semestr praktyki zawodowej, a profesorowie, oprócz kwalifikacji akademickich, muszą posiadad doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. Fachhochschulen mają specyficzny regionalny charakter lub szczególny obszar specjalizacji ***uniwersytety interdyscyplinarne, wyższe szkoły ekonomiczne, uniwersytety techniczne oraz uczelnie artystyczne Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 54

55 Charakterystyka respondenta Kolejną kwestią różniącą badania przeprowadzane w sześciu krajach jest dobór respondentów. W Niemczech (badanie HIS), Finlandii oraz Austrii bada się tylko osoby, które uzyskały tytuł licencjata bądź magistra. W drugim niemieckim badaniu (INCHER), Wielkiej Brytanii (badanie HESA) oraz Włoszech pod uwagę bierze się również absolwentów studiów doktoranckich. We Francji z kolei, badanie Génération obejmuje wszystkie osoby, które w danym roku szkolnym/akademickim uzyskały dyplom szkoły średniej, zawodowej, wyższej (studia dwuletnie, licencjackie, magisterskie, doktoranckie). Tabela 13. Charakterystyka respondenta Kraj Absolwenci studiów dwuletnich licencjackich magisterskich doktoranckich Absolwenci szkół średnich, zawodowych Studenci ostatniego roku studiów Niemcy INCHER Niemcy HIS Finlandia Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Austria Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 55

56 Stopa zwrotu ankiet Stopa zwrotu ankiet to wskaźnik odzwierciedlający stosunek liczby wypełnionych ankiet do liczby wszystkich ankiet przygotowanych dla uczestników badania. Najwyższą stopę zwrotu ankiet w pierwszej fali badania odnotowują Włochy oraz Wielka Brytania (badanie HESA) ok. 80%. Na drugim miejscu znalazła się Finlandia ze wskaźnikiem na poziomie ok. 60%. Zdecydowanie najmniejsza responsywnośd odnotowywana jest w badaniach: francuskim oraz austriackim, odpowiednio 20% i 25% stopy zwrotu. Wykres 3. Stopa zwrotu ankiet w I fali badania Włochy Wielka Brytania badanie HESA Finlandia Niemcy badanie INCHER Niemcy badanie HIS Austria Francja Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 56

57 Prezentacja wyników badania Wyniki przeprowadzanych badao mogą byd w różny sposób przetwarzane i publikowane. Niemal w każdym kraju prezentuje się je w formie zbiorczego raportu ogólnego. W Niemczech (badanie INCHER) wydawane są indywidualne raporty podsumowujące dla każdej szkoły uczestniczącej w badaniu. W przypadku niemieckiego badania HIS oraz edycji francuskiej, warto wspomnied o opracowaniach tematycznych, które dołączane są do raportu zbiorczego. W Finlandii uniwersytety biorące udział w badaniu mogą przetwarzad wyniki we własnym zakresie. Włochy oferują możliwośd samodzielnego generowania zestawieo w specjalnie do tego celu przygotowanej bazie on-line. Tabela 14. Formy prezentacji wyników badania Kraj Ogólny raport podsumowujący Indywidualne raporty podsumowujące dla każdej szkoły uczestniczącej w badaniu Opracowania tematyczne Baza danych on-line Niemcy INCHER Niemcy HIS Finlandia Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Austria Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 57

58 Dostępnośd wyników badao W analizach porównawczych warto uwzględnid kwestię dostępności wyników badao. Oczywistym jest, że raporty podsumowujące trafiają do szkół uczestniczących w badaniu losów absolwentów. Często jednak są również publikowane na stronie internetowej organizatora, a tym samym udostępniane szerszemu gronu odbiorców. Na bezpłatne raporty podsumowujące można liczyd w Niemczech (badanie HIS), Finlandii, Wielkiej Brytanii (badanie HFR), Włoszech oraz we Francji. Wielka Brytania (badanie HESA) oferuje tego typu produkty odpłatnie. Tabela 15. Adresaci wyników badao Kraj Wszyscy zainteresowani (strona internetowa organizatora badania) bezpłatnie odpłatnie Szkoły uczestniczące w badaniu Niemcy INCHER Niemcy HIS Finlandia Wielka Brytania HESA Wielka Brytania HFR Włochy Francja Austria Opracowanie Sedlak & Sedlak Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 58

59 Rekomendacje Po analizie rozwiązao stosowanych w wybranych krajach zachodniej Europy, chcemy polecid Paostwu rozwiązania, które warto wykorzystad przy wprowadzeniu polskiego systemu monitorowania losów zawodowych absolwentów. Instytucja przeprowadzająca i koordynująca badanie Za przeprowadzenie badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych powinna odpowiadad jednostka powołana i nadzorowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wokół niej powinny skupiad się uczelnie wyższe i ich biura karier zainteresowane udziałem w projekcie. Niezbędne jest, aby w szkołach wyższych wyznaczyd osoby odpowiedzialne za kontakty z instytucją realizującą projekt oraz przebieg badania na poziomie uczelni. Uczestnicy badania Monitoring losów zawodowych absolwentów powinien obejmowad wszystkie uczelnie wyższe w kraju bez względu na formę własności i profil kształcenia. Do kryteriów oceny szkół wyższych dokonywanych przez Paostwową Komisję Akredytacyjną powinna zostad wprowadzona analiza sytuacji zawodowej absolwentów danej uczelni. Wzorem krajów Europy Zachodniej, w badaniu losów zawodowych powinny brad udział osoby z tytułem licencjata, magistra, doktora. Metoda badawcza Doświadczenia takich krajów jak Niemcy, Wielka Brytania czy Włochy pokazują, że dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie badao o charakterze panelowym. Ankietowanie tych samych respondentów w pewnych odstępach czasowych pozwala uchwycid dynamikę zmian Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 59

60 w tym przypadku statusu i pozycji na rynku pracy absolwentów uczelni wyższych. W analizowanych krajach zachodnioeuropejskich najczęściej stosowaną techniką pomiaru sytuacji zawodowej absolwentów jest kwestionariusz ankiety. Jest on przesyłany do respondenta drogą pocztową lub udostępniany w formie on-line. Jakośd gromadzonych danych zależy nie tylko od liczebności próby badawczej, ale także od trafności jej doboru. Istnieje bowiem niebezpieczeostwo wypełnienia kwestionariusza przez osoby niepowołane (np. nieposiadające dyplomu uczelni wyższej). Badania prowadzone przez Internet mają jeszcze jedno niebezpieczeostwo: brak zabezpieczeo może doprowadzid do wielokrotnego wypełniania ankiety przez te same osoby. Z problemem tym poradzili sobie Włosi oraz Austriacy. W przypadku tych pierwszych, uczelnie wyższe przydzielają swoim absolwentom specjalny login i hasło, które dają dostęp do kwestionariusza umieszczonego w portalu almalaurea.it. W Austrii z kolei stosowany jest indywidualny kod dostępu, przydzielany losowo uczestnikom badania. Warto pamiętad, że nie zawsze Internet okazuje się najlepszym kanałem dotarcia do respondenta. Z miesiąca na miesiąc powiększa się liczba wysyłanego na skrzynki pocztowe spamu. Istnieje niebezpieczeostwo, że zaproszenie do badania zostanie usunięte niczym informacja reklamowa, bez uprzedniego zapoznania się z treścią. Paradoksalnie znacznie skuteczniejszy może okazad się list tradycyjny. W Wielkiej Brytanii przypomnienia o badaniu wysyłane są pocztą tradycyjną. Tekst umieszczany jest na kartkach pocztowych, dzięki czemu współlokatorzy (rodzina, przyjaciele) mają również szansę się z nimi zapoznad. Ci z kolei mogą skłonid absolwenta do wypełnienia kwestionariusza. Najnowszym kanałem dotarcia do potencjalnego uczestnika badania są popularne wśród młodych ludzi sms-y. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 60

61 Narzędzie badawcze Warto również zadbad o dobrze skonstruowaną ankietę, przede wszystkim dostosowaną do odbiorcy. Przykładowo w Finlandii pytania dotyczą następujących obszarów tematycznych: edukacja i historia zatrudnienia, sytuacja społeczno-zawodowa w momencie ukooczenia studiów, pierwsza praca po zakooczeniu studiów, rola, jaką dyplom ogrywa w karierze zawodowej. Ważna jest również opinia o jakości kształcenia na danej uczelni, satysfakcji z wiedzy i umiejętności nabytych na studiach. Liczba pytao w poszczególnych obszarach powinna byd dostosowana do absolwenta. Inny zakres informacji można uzyskad od osoby, która ukooczyła studia stacjonarne, inny od absolwenta studiów niestacjonarnych. Znaczenie ma również poziom kształcenia (licencjat, magister, doktorat). Przykładowo, w przypadku studentów niestacjonarnych studiów magisterskich szczególnie interesującą kwestią wydaje się byd doświadczenie zawodowe, zdobyte już w trakcie trwania edukacji. Warto również pomyśled o możliwości wzbogacenia kwestionariusza podstawowego o dodatkowe pytania opracowane przez uczelnie wyższe. Niemiecki INCHER Kassel zezwala na taką praktykę, ale tylko po uprzedniej konsultacji. Niezmienny musi jednak pozostad tzw. trzon ankiety (pytania podstawowe, wspólne dla absolwentów ze wszystkich badanych szkół wyższych). Podobną praktykę stosują także biura karier uniwersytetów w Finlandii. Zapewnienie wysokiej stopy zwrotu ankiet Brak zainteresowania badaniem to problem, który już w pierwszej fazie projektu może zdeterminowad niską responsywnośd i reprezentatywnośd uzyskiwanych wyników. Bardzo ważny jest pierwszy kontakt z absolwentem. Zazwyczaj do tego celu wykorzystywane są listy elektroniczne, które umożliwiają przekazanie informacji w tani i szybki sposób. Mają one przede wszystkim zachęcid do wypełnienia ankiety. W Wielkiej Brytanii funkcję motywacyjną pełnią symboliczne datki i prezenty. Czasami uniwersytety decydują się na niewielkie honoraria/prezenty w zamian za udział w badaniu. We Francji ważny element Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 61

62 listu stanowi tzw. zielona linia, czyli numer telefonu, pod który absolwenci mogą dzwonid z dodatkowymi pytaniami oraz umawiad terminy spotkao. Problem braku zaangażowania absolwentów w badanie nasila się po kilku latach od zakooczenia edukacji. O ile kontakt z młodym człowiekiem bezpośrednio po obronie jest stosunkowo łatwy, o tyle po kilku latach już niekoniecznie. Dane teleadresowe mają to do siebie, że szybko ulegają dezaktualizacji. Stąd każdy kwestionariusz powinien zawierad prośbę o aktualizację numeru telefonu czy adresu . Takie rozwiązanie stosuje przykładowo niemiecki HIS. Dotarcie do respondenta to tylko połowa sukcesu. Ważne, aby osoba podchodząca do badania była poinformowana o jego zakresie tematycznym oraz przygotowana do udzielania odpowiedzi na trudne pytania. Pracownicy francuskiego CEREQ wychodzą z założenia, że opisanie kariery zawodowej nie należy do łatwych zadao. Dlatego już w liście zapraszającym do udziału w projekcie proszą o wypełnienie tzw. kalendarza zawodowego. Czynnośd ta znacznie usprawnia przebieg późniejszego wywiadu telefonicznego. We Francji dużą wagę przywiązuje się do konsultacji społecznych. Uczestnicy badao mogą wypowiadad się na temat ankiet na specjalnie przeznaczonym do tego celu blogu. Możliwośd opiniowania badania dają również Finowie. W tym wypadku jednak absolwenci nie oceniają całego projektu, ale tylko jakośd narzędzia badawczego. Mogą dzielid się swoją opinią w trakcie wypełniania kwestionariusza. Przetwarzanie wyników badania Samo zebranie danych nie wystarczy. Badanie ma bowiem sens, jeśli jego wyniki przyczyniają się do usprawnienia systemu edukacji. Osoba, która ukooczyła studia wyższe powinna mied realną szansę znalezienia swojego miejsca na rynku pracy. Z drugiej strony pracodawcy oczekują dobrze wykształconych absolwentów. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 62

63 Pierwszym krokiem do realizacji tych celów jest publikacja uzyskanych informacji oraz dotarcie z wiedzą do odpowiednich adresatów. Wśród analizowanych krajów bardzo dobry system przetwarzania wiedzy prezentuje Francja. CEREQ publikuje informacje o badaniach (zarówno metodologię, jak i wyniki) na swojej stronie internetowej. Wiedza podawana jest w kilku formach: raport główny, krótkie syntezy oraz szczegółowe wyniki badao. Podobnie jest w niemieckim badaniu HIS. Obok obszernego raportu zawierającego wyniki badania publikowane są tam również krótsze, bardziej szczegółowe analizy, poświęcone wybranym aspektom kariery zawodowej absolwentów. Ciekawe rozwiązanie stanowi także różnicowanie raportów w zależności od potrzeb zgłoszonych przez ich odbiorców. Taką praktykę stosuje Instytut INCHER z Uniwersytetu w Kassel. Poza ogólnym raportem (ok. 500 stron) każda uczelnia otrzymuje własny raport koocowy, przygotowany zgodnie z jej wytycznymi. Takie indywidualne analizy różnią się zawartością oraz stopniem porównania z innymi uczestnikami itp. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 63

64 Bibliografia AlmaLaurea, [ ]. AMKOTA, [ ]. Ammattikorkeakoulujen ura-ja rekrytointipalvelu, [ ]. G. Antonelli, F. Camillo, A. Cammelli, A. di Francia, S. Ghiselli, M. Sgarzi, Graduates employment and employability after the Bologna Process reform. Evidence from the Italian experience and methodological issues, ARUFRA, [ ]. M. F. Bagues and M. Sylos Labini, Do Online Labor Market Intermediaries Matter? The Impact of AlmaLaurea on the University-to-Work Transition, in Autor D. H. (ed.), Studies of Labor Market Intermediation, pp , Chicago, University of Chicago Press, H. Bertrand [red.], Quand l ecole est fini premiers pas dans la vie active de la Génération 2001, Cereq, Marseille, Bundesministerium für Bildung und Forschung, [ ]. Bundesministerium für Wissenschaft und Forschung, [ ]. K. Briedis, K-H. Minks, Generation Praktikum - Mythos oder Massenphänomen?, [ ] A. Cammelli, A. di Francia and M. Sgarzi, ALMALAUREA Surveys, European University Information Systems, EUNIS, Aarhus, A. Cammelli, A. Guerriero, A. Leone and M. Sgarzi, ALMALAUREA: from degree course evaluation to graduate placement, European University Information Systems, EUNIS, Grenoble, A. Cammelli, F. Camillo, A. Guerriero and A. Leone, From high school to University: guiding tools for the choice of the degree course, European University Information Systems, EUNIS, Aarhus, Centre d études et de recherché sur les qualifications, [ ]. EURYDICE, Organisation of the education system in Finland J. Giret, S. Moullet, G. Thomas, Génération De l enseignement supérieur à l emploi: les trois premières années de vie active de la Génération 1998, Cereq, Marseille, HIS, [ ]. INCHER, [ ]. International Conference - DECOWE, [ ]. O. Joseph, A.Lopez, F.Ryk, Génération 2004 des jeunes pénalisés par la conjoncture, Cereq, Marseille, Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 64

65 S.Jugnot, P.Rouaud [red.], Enquête Génération Méthodologie et bilan. 1ère interrogation printemps 2007, Cereq, Marseille, KOTA, [ ]. Korkeakoulujen arviointineuvosto, [ ]. A. Kowalska, Absolwenci w statystyce rynku pracy doświadczenia Głównego Urzędu Statystycznego, w: U. Jeruszka (red.) Metody badania losów i karier absolwentów szkół zawodowych, Warszawa, A. Lopez [red.], Deva: entrée dans la vie active, Cereq, Marseille, A. Lopez [red.], Programme 2010 sommaire, Cedeq, Marseille, N. Marchal, M. Molinari-Perrier, J. Sigot, Génération 2001: s inserer lorsque la conjoncture se dégrade, Cereq, Marseille, Opetus- ja kulttuuriministeriö, [ ]. I.Putz, B. Mosberger, T. Kreiml, I. Kaupa, E. Denkmayr, Berufseinstieg, Joberfahrungen und Beschäftigungschancen von UNI-AbsolventInnen, [ ]. M. Quéré *red.+, Quand l ecole est fini premiers pas dans la vie active de la Génération 2004, Cereq, Marseille, S. Schelepa, P. Wetzel, Absolventinnen und Absolventen Wiener Fachhochschulen am Arbeitsmarkt. Kurzfassung, [ ]. H. Schomburg, Employability and mobility of bachelor graduates in Europe. H. Schomburg, Handbook for Graduate Tracer Studies, [ ]. The Higher Education Statistics Agency, [ ]. J. Wójcik, Badanie zawodowych losów absolwentów szkoły wyższej, w: U. Jeruszka (red.) Metody badania losów i karier absolwentów szkół zawodowych, Warszawa, Yhteiskuntatieteellinen tietoarkisto, [ ]. G.S. Zacra [red.], Formation et emploi en région. Outils méthods, enjeux, Cereq, Marseille, 2006, s J. Żyra (red.), Analiza losów zawodowych absolwentów - narzedzia i metody w krajach UE i w Polsce, Biuro Karier; Instytut Ekonomii, Socjologii i Filozofii Politechniki Krakowskiej, Kraków, Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 65

66 Załączniki Załącznik 1. Kwestionariusz wykorzystywany w Niemczech (badanie HIS) Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 66

67 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 67

68 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 68

69 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 69

70 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 70

71 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 71

72 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 72

73 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 73

74 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 74

75 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 75

76 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 76

77 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 77

78 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 78

79 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 79

80 Załącznik 2. Kwestionariusz standardowy wykorzystywany w Wielkiej Brytanii (badanie HESA) Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 80

81 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 81

82 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 82

83 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 83

84 Załącznik 3. Kwestionariusz skrócony wykorzystywany w Wielkiej Brytanii (badanie HESA) Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 84

85 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 85

86 Załącznik 4. Kwestionariusz wykorzystywany w Finlandii Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 86

87 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 87

88 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 88

89 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 89

90 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 90

91 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 91