DISTANCE LEARNING NAUCZYCIELE DO LAMUSA?

Transkrypt

1 DISTANCE LEARNING NAUCZYCIELE DO LAMUSA? Katarzyna Miska, Agnieszka Musolf-Parol, Łukasz Wojtaluk Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie Streszczenie Podręcznik elektroniczny, określany także jako e-book, książka elektroniczna lub publikacja elektroniczna, jest to treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytu za pomocą odpowiedniego oprogramowania. Dzięki podręcznikowi elektronicznemu możemy zdobywać informacje za pomocą metody distance learning, czyli kształcenia na odległość. Jest to innowacyjny sposób pozyskiwania wiedzy. Autorzy w tekście badją, czy distance learning może zastąpić tradycyjne metody uczenia się oraz sprawdzania nabytych wiadomości. Distance learning umożliwia swobodny dostęp do informacji, jednak należy zbadać, czy przekłada się to na efektywność uczenia się? Autorzy próbują również odpowiedzieć na pytanie, czy we współczesnym świecie pozycja nauczyciela fizycznie przekazującego treść informacyjną jest zagrożona? Współczesny świat jest zdominowany przez komputery i Internet. Dynamiczny rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych powoduje, że obok dotychczasowego tradycyjnego modelu kształcenia coraz powszechniejsza staje się metoda distance learning (kształcenie na odległość). Ucząc się korzystamy już nie tylko z podręczników tradycyjnych, ale również z elektronicznych, zwanych e- book. Ludzie coraz częściej korzystają z informacji, których źródłem są media elektroniczne, a proces edukacyjny opiera się na technologiach informacyjno-komunikacyjnych. Podręcznik elektroniczny, e-book (ang. electronic book), książka elektroniczna lub publikacja elektroniczna definiuje treść zapisaną w formie elektronicznej, która jest przeznaczona do odczytu za pomocą odpowiedniego do tego celu oprogramowania. E book to również urządzenie elektroniczne wyposażone w wyświetlacz, pamięć, oprogramowanie, łącze oraz wyświetlaną na nim zawartość w postaci ISSN , Nr 3 (15) 2013, s

2 sformatowanego pliku elektronicznego z konkretną treścią 1. Powstanie podręcznika elektronicznego pozwoliło wprowadzić metodę kształcenia na odległość. Nauka na odległość, distance learning, distance education, e-edukacja, e-learning, kształcenie na odległość, kształcenie zdalne, to tylko niektóre określenia spośród wszystkich funkcjonujących wyrażeń określających zjawisko prowadzenia edukacji za pośrednictwem środków technicznych 2. Technika ta wykorzystuje wszystkie dostępne media elektroniczne: Internet, intranet, extranet, przekazy satelitarne, taśmy audio/video, telewizję interaktywną oraz CD-ROMy. Charakterystyczne jest to, że przekazu wiedzy i jej sprawdzenia dokonuje komputer, natomiast tempo przekazu i rodzaj dostarczanej wiedzy samodzielnie ustala uczący się podmiot 3. Distance learning łączy najnowsze osiągnięcia informacyjno- komunikacyjne, wykorzystując obraz, dźwięk, tekst, wymianę danych i szerokie możliwości Internetu. Możemy wyróżnić dwie podstawowe formy nauczania na odległość: - CBT (Computer Based Training) szkolenie z wykorzystaniem komputera, - WBT (Web Based Training) szkolenie z wykorzystaniem Internetu 4. Nauczanie na odległość jest to metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele i uczniowie (studenci) są od siebie oddaleni (czasami znacznie) i nie znajdują się w tym samym miejscu, stosując do przekazywania informacji oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się również współczesne, bardzo nowoczesne technologie telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz video, komputerowe dane oraz materiały drukowane. 5. Nauka na odległość ma charakter asynchroniczny, czyli nauczyciel i uczeń nie pozostają w kontakcie ze sobą w tym samym czasie i miejscu. Jest to przeciwwaga do nauczania synchronicznego (tradycyjnego) podczas, którego uczniowie i nauczyciel znajdują się w tym samym pomieszczeniu i pozostają w kontakcie bezpośrednim. Najnowszym rozwiązaniem technologicznym jest nauczanie o charakterze synchronicznym bez konieczności przebywania uczniów i nauczyciela w jednym pomieszczeniu. Możliwość taką dają telekonferencje i wideokonferencje 6. Distance learning polega na samodzielnym opanowywaniu wiedzy nietradycyjną formą nauki, której program i cele uczący dostosowuje do własnych, indywidualnych potrzeb i trybu życia. Ma możliwość samodzielnego uporządkowania zdobytych informacji oraz sprawdzenia opanowanych umiejętności i wiedzy. Ta innowacyjna metoda uczenia się wymaga dużego nakładu pracy własnej, motywacji i samodyscypliny. Jest również alternatywą dla osób, które nie mają możliwości studiować ani w trybie stacjonarnym, ani zaocznym 7. Distance learning ma prawie 100-letnią historię. Początkowo polegało na przesyłaniu drogą pocztową materiałów szkoleniowych i ćwiczeń pomiędzy uczącymi się studentami a instytucją prowadzącą kurs. Przełomem popularności tego sposobu uczenia się był okres odkrycia i rozwoju Internetu, który stworzył nowe możliwości interakcji i komunikacji uczących się oraz rzeczywisty kontakt z prowadzącym kurs 8. Opisywana forma kształcenia cieszy się dużą popularnością na świecie, szczególnie w USA i Kanadzie, gdzie powstało kilkaset wirtualnych uczelni. Studenci, nie przerywając dotychczasowej 1 P. Wimmer, Publikacje elektroniczne. W poszukiwaniu standardu. Webmaster, 2000, nr A. Szeląg, E-learning: edukacja na odległość, Biblioteka w Szkole, 2008, nr 11, s M. J. Kubiak, Wirtualna edukacja, Wydawnictwo MIKOM, Warszawa 2000, s S. Juszczyk, Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł, procesów, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, s

3 pracy i nie zmieniając miejsca zamieszkania, mają możliwość zdobycia dyplomu wyższej uczelni lub nowego zawodu. Wyniki badań projektu The California Distance Learning Project sklasyfikowały cechy charakteru studentów korzystających z kształcenia na odległość i kończących studia tą metodą. Charakteryzują się zdolnością samodzielnego i systematycznego uczenia się oraz posiadają wysoki poziom motywacji i umiejętność indywidualnej pracy z literaturą specjalistyczną. Ponadto, są otwarci na nowe idee, teorie i rozwiązania. Potrafią umiejętnie posługiwać się komputerem i rozwiązaniami internetowymi 9. Na polskich uczelniach wyższych również funkcjonuje kształcenie metodą distance learning. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oferuje e-wykłady, e-ćwiczenia, e-lektoraty oraz e-seminaria, które są e-zajęciami wcześniej zaplanowanymi i określonymi czasowo, odbywającymi się w sieci pod kierunkiem nauczyciela. Studenci mogą również korzystać z wspomagających i uzupełniających kursów internetowych, które dają możliwość dostępu do autorskich i nieautorskich materiałów dydaktycznych, skryptów, podręczników, artykułów, raportów z badań, ilustracji, modeli, map, symulacji i filmów video, odpowiednio dobranych przez prowadzącego konkretne zajęcia 10. Natomiast Uniwersytet Warszawski posiada w swej ofercie szkolenia on-line, takie jak: Szkolenie biblioteczne (dla studentów I roku, również w wersji anglojęzycznej dla studentów zagranicznych), Szkolenie BHP (w wersji polskiej i angielskiej) oraz Podstawy ochrony własności intelektualnej, a także e-nauczanie języków obcych we współpracy ze Szkołą Języków Obcych (SZJO). Zajęcia te są prowadzone synchronicznie stacjonarnie i przez Internet 11. Kolejną szkołą wyższą, która korzysta z innowacyjnej metody distance learning jest Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu. Studenci I roku odbywają systemem on-line Szkolenie biblioteczne, a oprócz tego są dostępne kursy WBT (Web Based Training) zawierające konkretną wiedzę z określonego przedmiotu, będącą uzupełnieniem ćwiczeń. Kształcenie na odległość ma jednak swoich zwolenników, jak i oponentów. Pierwsi dostrzegają zalety tej metody w postaci nieograniczonej czasowo dostępności do materiałów edukacyjnych i niwelacji kosztów związanych z dojazdami. Pozytywem jest również to, że podmiot uczący się jest sam w pełni odpowiedzialny za przebieg własnej edukacji 12. Inne zalety to m.in. możliwość samodzielnego sprawdzania nabytej wiedzy za pomocą testów, brak ograniczeń co do liczby osób mogących uczestniczyć w konkretnych kursach oraz duża elastyczność wynikająca ze specyfiki metody. Istotne jest również, że tempo i czas nauki umożliwia weryfikowanie i kontrolowanie nabywanej wiedzy 13. Natomiast sceptycy odwołują się zarówno do kwestii merytorycznych, jak i humanistycznych. Wskazują na możliwość niedostosowania programu nauczania do wieku uczącego się oraz na nie występowanie zasady przemienności. Trudno jest również wyegzekwować, czy też sprawdzić, czy uczeń wykonuje dostateczne przerwy w toku samodzielnego uczenia się. Edukacji na odległość zarzuca się, że nie kształtuje humanistycznego profilu człowieka nie uczy umiejętnego nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, pełnienia ról społecznych oraz rozumienia relacji interpersonalnych. Umiejętność 9 E. Szczepanik, Kształcenie na odległość jako element systemu edukacji państwa, Wychowanie Techniczne w Szkole, 2003, nr 5, s J. T. Skrzypek i in., E-learning a tradycyjnie zarządzany uniwersytet,[w:] M. Dąbrowski, M. Zając (red.), E- learning w szkolnictwie wyższym potencjał i wykorzystanie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa 2010, s M. Wilkin, Dziesięć lat e-nauczania na Uniwersytecie Warszawskim, [w:] M. Dąbrowski, M. Zając, (red.), E- learning w szkolnictwie, dz. cyt., s R. Lorens, Czas na e-learning: technologia informacyjna i komunikacyjna w szkole, Dyrektor Szkoły, 2008, nr 4, s

4 odczytywania komunikatów pozawerbalnych i reagowanie na tego rodzaju język jest uzupełnieniem doskonalenia w sztuce mówienia i słuchania. Obcowanie jedynie z komputerem upośledza w pewnym stopniu jednostkę ludzką, która potrzebuje budować swoją tożsamość w grupie rówieśniczej, a poprzez przynależność do niej zaspokaja poczucie bezpieczeństwa. Funkcjonowanie w realnej grupie daje możliwość wspólnego podejmowania i realizowania zadań, stwarzanie nowych wyzwań i rozwiązywanie problemów. Wzbudzenie w sobie twórczego działania jest możliwe jedynie w kontakcie z żywymi osobami i pod wpływem ich pozawerbalnych reakcji 14. Niektóre zalety distance learning są wskazywane jako jego wady. Nieograniczona dostępność do tego typu edukacji może działać na zasadzie zawsze i wszędzie, czyli nigdy i nigdzie. Ucząc się w domu jesteśmy bardziej podatni na dekoncentrację płynącą z otoczenia aniżeli będąc np. w sali wykładowej. Edukacja tradycyjna posiada stałą strukturę czasową, której brak w e-learningu, co może powodować trudności we wzbudzeniu w sobie mobilizacji do nauki. W procesie edukacji na odległość bardzo ważna jest silna motywacja, która w warunkach tradycyjnego nauczania występuje naturalnie poprzez obecność w grupie, porównywanie się do osób z grupy oraz interakcje z nimi 15. Każdy postęp cywilizacyjny ma na celu ułatwienie życia człowiekowi i umożliwienie mu optymalnego rozwoju posiadanego potencjału. By metoda distance learning była efektywną musi spełniać kilka warunków. Podmiot uczący powinien mieć zapewniony szybki, łatwy i pewny kontakt z prowadzącym, a oferowane kursy muszą być dynamiczne i atrakcyjne. Przedstawiony w nich układ treści powinien być logiczny i przejrzysty 16. Osoby uczące się wg e-learning muszą wierzyć w siebie, być pozytywnie nastawione do nauki i silnie zmotywowane. Powinny posiadać również umiejętności umożliwiające efektywne komunikowanie się oraz kompetencje i pewność w korzystaniu z technologii teleinformatycznej 17. Mając na celu zweryfikowanie stosunku i opinii studentów na temat metody distance learning, autorzy dokonali badań za pomocą sondażu diagnostycznego, z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety anonimowej. Badania dokonano pod względem następujących problemów badawczych: 1. Czy metoda distance learning ma szansę zastąpić tradycyjne sposoby uczenia się i sprawdzania nabytej wiedzy? 2. Czy za pomocą distance learning nabywamy wiedzę, czy weryfikujemy własną uczciwość? 3. Czy swoboda dostępu do informacji, jaką daje distance learning, przekłada się na efektywność uczenia się? 4. Czy we współczesnym świecie, fizyczny przekaz informacji przez nauczyciela ma szansę utrzymać swoją pozycję? Badaniem objęto 30 studentów trzeciego roku pedagogiki z Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu. Przedstawiona poniżej charakterystyka zbadanej próby uwzględnia takie zmienne społeczno-demograficzne jak płeć, wiek, wykształcenie, aktywność zawodową oraz miejsce zamieszkania. 90% badanych stanowili studenci w przedziale wiekowym lat. 10% ankietowa- 14 A. Krzywka, Syndrom mechanicznej pomarańczy: zagrożenia edukacji w sieci, Edukacja i Dialog, 2003, nr 5, s G. Wieczorkowska, Blaski i cienie uczenia w sieci, Psychologia w Szkole, 2007, nr 4, s W. Montwiłł, Kształcenie na odległość wybór czy konieczność, Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 2006, nr 4, s A. Clarke, E-learning nauka na odległość, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 2004, s

5 nych to osoby z przedziału wiekowego lat. Kobiety stanowiły 83% respondentów, a mężczyźni 17%. Większość badanych studentów posiada wykształcenie średnie ogólnokształcące (70%), zaś 30% wykształcenie wyższe. Ponad połowa ankietowanych (57%) nie jest aktywna zawodowo. 43% deklaruje swoją aktywność. 70% ankietowanych, to studenci mieszkający na wsi, zaś 30%, to mieszkańcy miasta. Należy zaznaczyć, że ze względu na małą ilość badanych są to jedynie badania sygnalizujące, a nie wiążące. Wykres 1. Distance learning jest lepszą metodą uczenia się niż metody tradycyjne? 30% 53% tak nie nie mam zdania 17% Z uzyskanych danych, przedstawionych w wykresie 1, wynika, że 30% respondentów uważa distance learning za lepszą metodę uczenia się niż metody tradycyjne. Najczęściej wymieniane uzasadnienia to: - komfort nauki 33%, - samodzielne określanie czasu poświęcanego na naukę 23%, - szybkość uczenia 20%, - łatwy dostęp do materiałów 16%, - możliwość uczenia się bez wychodzenia z domu 8%. 17% ankietowanych uznaje metody tradycyjne za lepsze. Odpowiedź uzasadniają brakiem kontaktu z nauczycielem (40%), koniecznością samodyscypliny (33%), preferowaniem tradycyjnej metody (27%). Ponad połowa (53%) nie ma zdania na ten temat, co może być wynikiem niezdecydowania studentów w kwestii doboru lepszej dla siebie metody uczenia się. Jakie zatem sposoby uczenia się, są preferowane przez studentów? 50

6 Wykres 2. Preferowane sposoby uczenia się. 26% 6% 68% własne notatki książki distance learning Wykres 2 wskazuje, że zdecydowana większość respondentów (68%) twierdzi, że uczy się ze zrobionych przez siebie notatek. 26% preferuje książki jako źródło wiedzy, a tylko 6% opowiada się za distance learning, co pozwala przypuszczać, że jest to jeszcze mało popularny sposób uczenia się. Jeśli już natomiast w procesie swojej edukacji korzystamy z metody distance learning, to w jaki sposób sprawdzamy później nabytą wiedzę? Wykres 3. Jak sprawdzamy wiedzę, zdobytą za pomocą distance learning? 24% 17% 24% 35% samodzielnie korzystanie z notatek pomoc znajomych książki, Internet 51

7 Wyniki ujęte na wykresie 3 nie napawają optymizmem. Tylko 35% deklaruje samodzielność przy weryfikowaniu zdobytych wiadomości. Ponad połowa studentów nieuczciwie sprawdza swoją wiedzę, korzystając albo z notatek (24%) albo z pomocy znajomych (24%), zaś 17% wspomaga się książkami lub Internetem. Wobec tego, czy dostępność informacji, którą daje distance learning, zachęca do nauki? Wykres 4. Chęć uczenia się zależy od dostępu do wiedzy? 6% 27% 67% tak nie nie wiem Jak pokazuje wykres 4, ponad połowa ankietowanych, bo 67% uzależnia swój zapał do nauki od łatwej dostępności do wiedzy. Dla 27% nie jest to wyznacznikiem, a 6% nie zajmuje żadnego stanowiska w tej kwestii. Czy treść informacyjna zawarta w kursach distance learning jest dla jej odbiorców bardziej zrozumiała? Wykres 5. Czy ucząc się za pomocą distance learning więcej rozumiemy? 20% 66% 14% tak nie nie wiem 52

8 Na wykresie 5 widzimy, że dla 20% ankietowanych treść informacyjna nabywana poprzez distance learning jest bardziej zrozumiała. 14% twierdzi, że tak nie jest, a aż 66% nie ma zdania na ten temat. Prawdopodobnie oznacza to, że poziom zrozumienia treści nie jest u nich zależny od metody jaką ją przyswajają. Jaki wobec tego, sposób przyjmowania informacji jest preferowany przez ankietowanych? Wykres 6. Jaki sposób przyjmowania treści informacyjnych jest preferowany najbardziej? 15% 10% w grupie,wiedza przekazywana przez nauczyciela i warsztat, dyskusja wiedza przekazywana przez nauczyciela, wykład 15% 60% samodzielnie z podręczników distance learning Analiza wykresu 6 wykazuje, że ponad połowa respondentów (60%) preferuje zajęcia warsztatowe, praktyczne w grupie, prowadzone przez nauczyciela. Przekaz wiedzy w formie wykładu i z podręczników jest zadowalający dla takiej samej ilości badanych (po 15%). Jedynie 10% skłania się ku przekazowi metodą distance learning. 53

9 Wykres 7. Czy współczesny świat edukacji potrzebuje nauczycieli przekazujących wiedzę? 20% 7% 73% tak nie nie wiem Wykres 7 wskazuje, że zdecydowana większość studentów (73%), ceni sobie przekaz wiedzy przez nauczycieli, czy wykładowców. Jako uzasadnienie podają: - możliwość wyjaśnienia trudnych zagadnień (60%), - pełnienie funkcji wychowawczej (30%), - bieżące weryfikowanie wiedzy (10%). Dla 7% ankietowanych nauczyciel nie jest niezbędny, a 20% respondentów nie ma zdania w tej kwestii. Na podstawie danych empirycznych można stwierdzić, że studenci nie są w stanie jednoznacznie określić, czy distance learning jest lepszą metodą uczenia się niż metody tradycyjne. Dostrzegają jednak jej pozytywne cechy, wskazując na komfort nauki, szybkość uczenia się, samodzielność określania czasu przeznaczonego na naukę, łatwy dostęp do materiałów i wreszcie, możliwość uczenia się bez wychodzenia z domu. Większość ankietowanych preferuje sposób uczenia się z własnych notatek lub z książek. Być może wynika to z przyzwyczajenia do tej formy przyjmowania wiedzy, niskiej powszechności kształcenia na odległość i braku wiedzy praktycznej dotyczącej możliwości tej metody. Distance learning, zdecydowanie weryfikuje uczciwość. Wyniki badań wskazują na jej brak przy sprawdzaniu nabytych wiadomości tą metodą. Ponad połowa ankietowanych korzysta z pomocy naukowych. Są to wyniki pesymistyczne, obrazujące brak dojrzałości i poważnego podejścia dorosłych ludzi do nabywania wiedzy. Zastanawiające jest, czy nasze społeczeństwo jest mentalnie gotowe na tego typu innowacje edukacyjne?! Nasuwa się też pytanie czy kursy distance learning są profesjonalnie przygotowywane i atrakcyjne przez swoją interakcyjność? Badania wskazują, że trudno jednoznacznie uznać distance learning za efektywną metodę uczenia się. Większość respondentów przyznało, że swobodny dostęp do treści informacyjnych, jaki daje ta me- 54

10 toda wpływa na ich zapał do nauki, ale ponad połowa z nich nie jest w stanie określić, czy wiedza, którą pozyskują jest dla nich bardziej zrozumiała. Analizując wyniki sondażu pod kątem pozycji nauczyciela we współczesnym świecie edukacji, można jednoznacznie stwierdzić, że jest ona niezachwiana. Ponad połowa ankietowanych wysoko ceni sobie osobę nauczyciela, możliwość interakcji z nim oraz zajęcia praktyczne i warsztatowe z jego udziałem. Distance learning jest metodą, która niewątpliwie posiada wiele pozytywnych cech, na które również wskazywali ankietowani studenci (komfort nauki, szybkość uczenia się, samodzielność określania czasu przeznaczonego na naukę, łatwy dostęp do materiałów, możliwość uczenia się bez wychodzenia z domu), ale pomimo tego nadal nie posiada ugruntowanej pozycji we współczesnym systemie edukacyjnym. Być może jest to stan przejściowy, wynikający z tego, że jednak ta metoda jest na etapie raczkowania w większości polskich uczelniach, a jej powszechność jest stosunkowo nieduża. Pozwala to snuć przypuszczenia, że za kilka lat identyczna próba badawcza wskaże inne wartości i całkowicie odmienny wynik takiego samego badania. W przyszłości na pewno zastosowanie distance learning rozwinie się na większą skalę, czym zjedna sobie większą liczbę zwolenników uczących się wg tej metody. Póki co, nauczyciel nadal ma mocną pozycję we współczesnej edukacji. Mimo wszystkich reform i rewolucji technologicznych jest on niezastąpionym ogniwem w procesie edukacyjnym łączącym wiedzę, informacje i uczący się podmiot. 55

11 Bibliografia 1. Clarke A., E-learning nauka na odległość, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa Juszczyk S., Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł, procesów, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Krzywka A., Syndrom mechanicznej pomarańczy: zagrożenia edukacji w sieci, Edukacja i Dialog, 2003, nr Kubiak M. J., Wirtualna edukacja, Wydawnictwo MIKOM, Warszawa Lorens R., Czas na e-learning: technologia informacyjna i komunikacyjna w szkole, Dyrektor Szkoły, 2008, nr Montwiłł W., Kształcenie na odległość wybór czy konieczność, Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 2006, nr Skrzypek J. T. i in., E-learning a tradycyjnie zarządzany uniwersytet,[w:] M. Dąbrowski, M. Zając (red.), E-learning w szkolnictwie wyższym potencjał i wykorzystanie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa Szczepanik E., Kształcenie na odległość jako element systemu edukacji państwa, Wychowanie Techniczne w Szkole, 2003, nr Szeląg A., E-learning: edukacja na odległość, Biblioteka w Szkole, 2008, nr Wieczorkowska G., Blaski i cienie uczenia w sieci, Psychologia w Szkole, 2007, nr Wilkin M., Dziesięć lat e-nauczania na Uniwersytecie Warszawskim, [w:] M. Dąbrowski, M. Zając (red.), E-learning w szkolnictwie wyższym potencjał i wykorzystanie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa Wimmer P., Publikacje elektroniczne. W poszukiwaniu standardu. Webmaster, 2000, nr 6. 56