Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za 2009 rok

Transkrypt

1 ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za 2009 rok przyjęte przez Zarząd Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Uchwałą nr 44/2010 z dnia 13 maja 2010 roku w sprawie przyjęcia Sprawozdania z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za 2009 rok oraz zatwierdzone przez Radę Nadzorczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Uchwałą nr 21/VI/III/2010 z dnia 15 czerwca 2010 roku w sprawie zatwierdzenia Sprawozdania z wykonania planu finansowego oraz Sprawozdania z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 2009 Warszawa, maj 2010 r.

2 I. WSTĘP... 3 II. OBSŁUGA UBEZPIECZONYCH, ŚWIADCZENIOBIORCÓW I PŁATNIKÓW SKŁADEK Stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych Ustalanie uprawnień do świadczeń z zabezpieczenia społecznego oraz wypłacanie tych świadczeń ) Świadczenia emerytalne i rentowe ) Świadczenia krótkoterminowe ) Świadczenia emerytalno-rentowe realizowane na podstawie umów międzynarodowych Orzecznictwo lekarskie dla celów rentowych, prewencja rentowa i wypadkowa Prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek Realizacja dochodów III. DYSPONOWANIE ŚRODKAMI FINANSOWYMI FUNDUSZY Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ) Przychody ) Koszty ) Wynik finansowy Fundusz Rezerwy Demograficznej Fundusz Alimentacyjny w likwidacji IV. REALIZACJA ZADAŃ ZLECONYCH ZAKŁADOWI Pobór składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Pobór składek na ubezpieczenia zdrowotne Przekazywanie składek do Otwartych Funduszy Emerytalnych Świadczenia rodzinne Świadczenia przedemerytalne i zasiłki przedemerytalne Renta socjalna Wydatki na świadczenia finansowane z budżetu państwa zlecone do wypłaty ZUS Podatek dochodowy od osób fizycznych V. FUNKCJONOWANIE ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH JAKO INSTYTUCJI Organizacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Sytuacja finansowa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Zarządzanie zasobami ludzkimi Zasoby materialne i działalność inwestycyjna Systemy informatyczne ZUS ) Realizacja umowy z Generalnym Realizatorem Inwestycji (GRI) ) Realizacja umowy na świadczenie usług administrowania i eksploatowania Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS (KSI ZUS) ) Inne działania związane z realizacją i funkcjonowaniem KSI ZUS ) Funkcjonowanie pozostałych systemów informatycznych wspomagających wykonywanie zadań ) Strategia informatyzacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na lata Działania kontrolne Badana i analizy statystyczne Popularyzacja wiedzy z zakresu ubezpieczeń społecznych Współpraca międzynarodowa VI. SPIS TABEL VII. SPIS WYKRESÓW

3 I. WSTĘP Zakład Ubezpieczeń Społecznych, będąc państwową jednostką organizacyjną, realizuje ustawowe zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych, jak również zlecone zadania z dziedziny ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego. Jego zakres działania i zadania określa przede wszystkim ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Nadzór nad zgodnością działań Zakładu z obowiązującymi przepisami prawa sprawuje Prezes Rady Ministrów. Rok 2009 dla Zakładu był rokiem jubileuszowym, w którym nasza instytucja obchodziła 75- tą rocznicę swego istnienia. Na mocy dekretu Prezydenta Ignacego Mościckiego z dnia 24 października 1934 roku doszło bowiem do połączenia pięciu istniejących wówczas instytucji ubezpieczeniowych, w wyniku czego powstał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Należy podkreślić, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przykłada wielką wagę do wszelkich działań zmierzających do kształtowania właściwego wizerunku naszej instytucji oraz do sukcesywnego zdobywania zaufania społeczeństwa. Poprzez swoją codzienną pracę systematycznie zabiega o to, by być postrzegany nie tylko jako instytucja wiarygodna i skutecznie wykonująca zadania powierzone przez Państwo, ale także jako instytucja przyjazna swoim klientom, gwarantująca poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa, związane z rzetelnym wypełnianiem misji powierzonej ZUS. Zarząd Zakładu w trosce o zapewnienie wysokiego poziomu świadczonych przez ZUS na rzecz klientów usług, a jednocześnie mając świadomość konieczności optymalizacji kosztów funkcjonowania naszej instytucji, jak i zwiększenie efektywności gospodarowania zasobami podjął decyzję o rozpoczęciu prac mających na celu wdrożenie zarządzania procesowego. Podejmowane w tym zakresie działania mają na celu ujednolicenie sposobów działania Zakładu poprzez opracowanie map i opisów procesów, zidentyfikowanie potrzeb odnośnie informatyzacji, a w dalszej kolejności optymalizację procesów. Niniejsze Sprawozdanie stanowi szczegółowy opis zadań zrealizowanych przez Zakład w roku 2009, ujętych w następujących rozdziałach: obsługa ubezpieczonych, świadczeniobiorców i płatników składek, dysponowanie środkami finansowymi funduszy oraz realizacja zadań zleconych Zakładowi. Ponadto, w części końcowej niniejszego opracowania omówiono kwestie związane z funkcjonowaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako instytucji. Dokument przedstawia również opis zrealizowanych w 2009 roku przez Zakład zadań oraz podjętych inicjatyw i działań zmierzających do wypracowania 3

4 optymalnych rozwiązań organizacyjnych, których zastosowanie pozwoli na profesjonalną obsługę naszych klientów na miarę standardów europejskich. II. OBSŁUGA UBEZPIECZONYCH, ŚWIADCZENIOBIORCÓW I PŁATNIKÓW SKŁADEK 1. Stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych W 2009 roku w terenowych jednostkach organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zrealizowano m.in. następujące zadania z omawianego zakresu: wystawiono formularzy E zaświadczeń dotyczących ustawodawstwa właściwego, potwierdzających któremu ustawodawstwu podlega pracownik najemny albo osoba prowadząca działalność na własny rachunek w okresie przejściowego wykonywania pracy na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, wydano decyzji administracyjnych w sprawach spornych, wydano zaświadczeń i poświadczeń dla celów emerytalno-rentowych, świadczeń przedemerytalnych i kapitału początkowego, wydano 2633 formularze E zaświadczenia dotyczące sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania w celu nabycia prawa do świadczeń krótkoterminowych (choroba, macierzyństwo) w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, sporządzono dokumentów ubezpieczeniowych z urzędu (np. ZUS ZUA, ZUS DRA), wydano 5986 zaświadczeń W/NOR o podleganiu polskiemu ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego dla osób zatrudnionych na statkach pływających pod banderą Norwegii. Natomiast w Centrali Zakładu: wystąpiono do zagranicznych instytucji z 6695 wnioskami o zawarcie porozumień w trybie art. 17 Rozporządzenia 1408/71 dla pracowników oraz osób pracujących na własny rachunek skierowanych do pracy za granicę z Polski, zawarto 759 takich porozumień dla pracowników oraz osób pracujących na własny rachunek oddelegowanych do Polski, załatwiono 1002 wnioski o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi obywateli polskich zatrudnionych na statkach pod banderą norweską zarejestrowanych w Norwegian International Ship Register (NIS), 4

5 załatwiono 2028 spraw związanych z poświadczeniem na formularzach E-102, dotyczących przedłużenia okresu oddelegowania lub prowadzenia działalności na własny rachunek (zarówno w odniesieniu do osób oddelegowanych do pracy w Polsce, jak i delegowanych do pracy za granicą). 2. Ustalanie uprawnień do świadczeń z zabezpieczenia społecznego oraz wypłacanie tych świadczeń 1) Świadczenia emerytalne i rentowe W 2009 r. oddziały ZUS wypłacały średnio co miesiąc emerytury i renty finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dla 7,4 mln osób. Zmiany w strukturze wypłacanych emerytur i rent obrazuje poniższe zestawienie: XII 2008r. XII 2009r. Wyszczególnienie w tys. w % w tys. w % XII 2008 = 100% Ogółem* 7 687,6 100, ,2 100,0 100,3 z tego: Emerytury** 5 090,4 66, ,3 67,3 101,9 Renty z tytułu niezdolności do pracy 1 327,7 17, ,3 16,3 94,6 Renty rodzinne 1 269,5 16, ,6 16,5 100,0 *) Łącznie ze świadczeniami z tytułu wypadków pozostającymi w zbiegu ze świadczeniami z MON, MSWiA i MS finansowanymi z FUS, ale bez emerytur i rent realizowanych na mocy umów międzynarodowych oraz bez emerytur i rent osób posiadających prawo także do świadczenia rolniczego. **) Łącznie z emeryturami pobieranymi w zbiegu z innym świadczeniem oraz łącznie z emeryturami pomostowymi. Tabela 1 Zmiany w strukturze wypłacanych emerytur i rent w latach Utrzymuje się nadal znaczna tendencja spadkowa liczby wypłacanych rent z tytułu niezdolności do pracy. Zmniejszył się również udział tych rent w całym portfelu świadczeń. Natomiast wzrosła liczba wypłacanych emerytur. Wzrost ten wynika m.in.: z możliwości nabycia wcześniejszej emerytury przez osoby urodzone po 1948 r. z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej przed 1 stycznia 1999r., z możliwości nabycia prawa do emerytury przez osoby urodzone po 1948 r., które osiągnęły powszechny wiek emerytalny i posiadają jakikolwiek okres ubezpieczenia (dla tych osób przepisy nie przewidują udowodnienia okresu ubezpieczenia wynoszącego 20, 25 lat), 5

6 ze zmiany przepisów obowiązujących od 1 stycznia 2009 r., na podstawie których wypacane są emerytury osobom pozostającym w stosunku pracy, jeżeli osiągnęły powszechny wiek emerytalny. W okresie sprawozdawczym do oddziałów ZUS wpłynęło ogółem 540,3 tys. wniosków pierwszorazowych o emerytury, renty, renty socjalne i świadczenia przedemerytalne oraz o przyznanie emerytury, renty, renty socjalnej zgłoszonych przez osoby pobierające już świadczenie w ZUS, a w szczególności: 407,9 tys. wniosków pierwszorazowych o emerytury, renty, renty socjalne i świadczenia przedemerytalne, 132,4 tys. wniosków o przyznanie emerytury, renty, renty socjalnej przez osoby pobierające już świadczenie w ZUS. Oprócz wniosków o przyznanie nowych świadczeń w 2009 r. wpłynęło 4 304,8 tys. wniosków wymagających wydania decyzji zamiennych dotyczących emerytur, rent, rent socjalnych oraz zasiłków i świadczeń przedemerytalnych. W porównaniu do roku 2008, w roku 2009 nastąpił spadek liczby wydanych decyzji z urzędu o , tj. o 4,3 %. Ponadto do Zakładu wpłynęło 134,9 tys. wniosków o pozostałe świadczenia, w tym: o jednorazowe odszkodowania 116,5 tys. o refundacje składek na ubezpieczenie OC i AC 2,9 tys. o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób z przedsiębiorstw robót górniczych 5,5 tys. W porównaniu do roku 2008, w roku 2009 nastąpił wzrost liczby zgłoszonych wniosków o te świadczenia o około 1,5%. W analizowanym okresie nastąpił również wzrost wpływu wniosków zamiennych - o 752, 6 tys., tj. o 21,2% oraz zaznaczył się spadek wpływu wniosków pierwszorazowych o 341,6 tys., tj. o 38,7 %. W 2009 roku oddziały Zakładu wydały 494,8 tys. decyzji w sprawach wniosków pierwszorazowych, w tym: emerytury 281, 4 tys. renty z tytułu niezdolności do pracy (bez rent wypadkowych) 100,3 tys. renty rodzinne (bez rent wypadkowych) 103,6 tys. renty wypadkowe (bez rent z ogólnego stanu zdrowia) 7, 7 tys. renty rodzinne wypadkowe 1,8 tys. 6

7 Natomiast decyzji dotyczących wniosków wymagających wydania decyzji zamiennych w sprawie emerytur i rent wydano łącznie 4 117,5 tys. W sprawach rent socjalnych wydano łącznie 91,9 tys. decyzji, w tym: 22,6 tys. decyzji pierwszorazowych, 69,3 tys. decyzji zamiennych. Przeciętna miesięczna liczba osób pobierających renty socjalne w roku 2009 wyniosła 234,7 tys. i była wyższa o 3,6 tys. w porównaniu z 2008 r., tj. o 1,6 %. W sprawach świadczeń przedemerytalnych i zasiłków przedemerytalnych zostało wydanych 95,7 tys. decyzji, w tym: 20,1 tys. decyzji pierwszorazowych dotyczących świadczeń przedemerytalnych, 75, 6 tys. decyzji zamiennych dotyczących zasiłków i świadczeń przedemerytalnych. Przeciętna miesięczna liczba osób pobierających świadczenia przedemerytalne w roku 2009 wynosiła 66,4 tys. i była niższa o 55,7 tys. w stosunku do roku 2008, tj. o 45,6 %. Natomiast przeciętna liczba osób pobierających zasiłki przedemerytalne wynosiła 98,6 tys. i była niższa o 35,2 tys. w porównaniu z 2008 r., tj. o 26,3 %. Liczba osób, którym po raz pierwszy przyznano świadczenie i w 2009r. podjęto wypłatę kształtowała się następująco: emerytury 243, 0 tys. renty z tytułu niezdolności do pracy 48,1 tys. Oprócz zadań związanych z ustalaniem prawa do świadczeń, zmiany wysokości świadczeń oraz wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych - od emerytur, rent, zasiłków i świadczeń przedemerytalnych oraz rent socjalnych odliczane były zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Oddziały ZUS dokonały również rocznego rozliczenia tego podatku za 2008r., sporządzając informację podatkową o łącznej kwocie dochodów i kwocie odliczonych zaliczek na podatek oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne. Informacje podatkowe za 2008 r. zostały przekazane w ustawowym terminie, tj. do końca lutego 2009r. W tym terminie dokonano także rocznego rozliczenia podatku dla 7 718,9 tys. świadczeniobiorców. Również w roku 2009 dokonano rozliczenia emerytur i rent podlegających zawieszeniu lub zmniejszeniu w związku z osiąganiem przychodu w roku kalendarzowym 2008 lub w odniesieniu do świadczeń i zasiłków przedemerytalnych w roku rozliczeniowym 2008/2009. Przeciętna miesięczna liczba zawieszonych lub zmniejszonych świadczeń z tytułu osiąganych przychodów w roku 2009 wynosiła 56,9 tys. 7

8 Obsługa świadczeń emerytalno-rentowych wiązała się także z przyznawaniem i wypłatą dodatków i innych świadczeń, tj. dodatku pielęgnacyjnego, dodatku dla sierot zupełnych, dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego, dodatku za tajne nauczanie, ryczałtu energetycznego, świadczenia pieniężnego dla żołnierzy górników, świadczenia pieniężnego dla osób deportowanych do pracy przymusowej, ekwiwalentu węglowego dla pracowników kolejowych, górników oraz pracowników przedsiębiorstw górniczych. Inwalidom wojennym i wojskowym posiadającym samochód dokonywano refundacji składek na obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej i składki na dobrowolne ubezpieczenie auto casco. W okresie sprawozdawczym Prezes ZUS podjął decyzję o przyznaniu lub odmowie świadczenia w trybie wyjątkowym dla osób, w tym: decyzji przyznających świadczenie, decyzji odmawiających przyznania świadczenia. W 2009 r. przyznano świadczenia honorowe z tytułu ukończenia 100 lat życia 882 osobom. W 2009 r. kontynuowano ustalanie kapitału początkowego osobom ubezpieczonym, urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. W sprawozdawanym okresie zarejestrowano ogółem 241,8 tys. nowych wniosków o ustalenie, bądź przeliczenie kapitału początkowego, w tym: wniosków pierwszorazowych 102,8 tys. wniosków ponownych 139,0 tys. Wydano 557,0 tys. decyzji o ustalenie kapitału początkowego, w tym: decyzji pierwszorazowych 423,3 tys. decyzji ponownych 133,7 tys. Od stycznia 2009 r. realizowany był II etap reformy emerytalnej, w związku z wejściem w życie nowych przepisów w zakresie ustalania prawa i wypłaty: okresowej emerytury kapitałowej z OFE, emerytury pomostowej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a od lipca r. - nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. W 2009 r. przyznano 217 okresowych emerytur kapitałowych. Emerytury te wypłacane są łącznie z emeryturą z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W okresie sprawozdawczym wpłynęło ponad 2,9 tys. wniosków o przyznanie emerytury pomostowej. Emerytur takich zostało przyznanych blisko 2 tys. Natomiast wniosków o przyznanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego wpłynęło 44. W 7 przypadkach zostały przyznane takie świadczenia. Od 1 stycznia 2009 r. realizowano także: 8

9 przeliczanie podstawy wymiaru świadczeń z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia, ustalanie emerytury według zasad zreformowanych, tj. ustalanie ich wysokości od kwoty zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz zwaloryzowanej kwoty kapitału początkowego, przyznawanie emerytur na podstawie art. 55 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949r., kontynuującym ubezpieczenie emerytalne po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego oraz rent rodzinnych po tych osobach, w tym ustalanie kapitału początkowego dla w/w ubezpieczonych celem dokonania wyboru emerytury ustalonej według nowych lub dotychczasowych zasad, ustalanie prawa do rekompensaty ubezpieczonym posiadającym wymagane okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie skorzystali z możliwości uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. W celu realizacji zadań wynikających z II etapu reformy emerytalnej: opracowano wyjaśnienia merytoryczne, procedury postępowania i instrukcje stanowiskowe, w tym nowe formularze wniosków i wzory decyzji, zrealizowano cykl narad roboczych dla kadry kierowniczej i szkoleń dla pracowników pionu świadczeń emerytalno-rentowych w zakresie zasad ustalania emerytur według zreformowanych zasad, w tym okresowych emerytur kapitałowych, emerytur pomostowych i nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych, zintensyfikowane zostały prace nad budową docelowego oprogramowania w KSI wspomagającego obsługę świadczeń z systemu zreformowanego, ponadto na bieżąco wprowadzano modyfikacje i udoskonalenia wdrożonych aplikacji wspomagających obsługę świadczeń ze zreformowanego systemu. Od stycznia 2009 r. obsługa wniosków o emerytury według zreformowanych zasad przebiegało w sposób następujący: wnioski w sprawach o świadczenia z systemu zreformowanego przyjmowały wszystkie terenowe jednostki organizacyjne, wydawanie decyzji i wypłata świadczeń odbywała się w 12 upoważnionych oddziałach Zakładu. Jednocześnie realizowano działania mające na celu przygotowanie pozostałych oddziałów Zakładu do sukcesywnego przejmowania realizacji zadań związanych z pełną obsługą wniosków o zreformowane świadczenia. W ramach tego przedsięwzięcia opracowano plan wdrożenia dla pozostałych 30 oddziałów i w 2009 roku sukcesywnie wdrożono obsługę tych 9

10 zadań w 21 oddziałach, przy czym od stycznia 2010 r. obsługa wniosków odbywała we wszystkich oddziałach ZUS. 2) Świadczenia krótkoterminowe Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje i wypłaca świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z ubezpieczenia chorobowego (zasiłki chorobowe, wyrównawcze, macierzyńskie, opiekuńcze i świadczenia rehabilitacyjne) i z ubezpieczenia wypadkowego (zasiłki chorobowe, wyrównawcze i świadczenia rehabilitacyjne) oraz zasiłki pogrzebowe z ubezpieczenia rentowego i budżetu państwa. Zakład wypłaca świadczenia krótkoterminowe ubezpieczonym, których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych, ubezpieczonym prowadzącym działalność pozarolniczą i osobom z nimi współpracującym, ubezpieczonym będącym duchownymi, osobom uprawnionym do zasiłków za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Pozostałym ubezpieczonym prawo do świadczeń ustalają i świadczenie te wypłacają płatnicy składek, którzy zaliczają wypłacone kwoty w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne. W związku z tym jednym z zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest wspieranie płatników składek w realizacji wypłat świadczeń poprzez wydawanie decyzji w sprawie prawa do świadczeń i ich wysokości, udzielanie wyjaśnień, prowadzenie szkoleń dla pracowników realizujących u płatników składek zadania z tym związane. W 2009 r. zrealizowano 3 858,9 tys. wypłat zasiłków z ubezpieczeń społecznych (tj. o 19,3 % więcej w stosunku do roku 2008), z tego: 3 474,2 tys. zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, 84 tys. zasiłków z ubezpieczenia wypadkowego, 300,7 tys. zasiłków pogrzebowych. Utrzymano bardzo wysoki wskaźnik terminowości wypłat zasiłków chorobowych i opiekuńczych wynoszący 99,9 %. W wyniku kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy wykonywanej przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w 2009 r. zakwestionowano orzeczenia obejmujące 174,2 tys. dni (w 2008 r. 123 tys. dni). W wyniku tej kontroli prawa do zasiłku chorobowego pozbawiono za 120,3 tys. dni zasiłkowych (w 2008 r. 115,7 tys. dni), na kwotę 7 169,4 tys. zł (w 2008 r ,9 tys. zł). Na podstawie tych orzeczeń oddziały Zakładu wydały 35,1 tys. (w 2008 r. - 24,3 tys.) decyzji o skróceniu okresu orzeczonej niezdolności do pracy i odmowie prawa do zasiłku chorobowego. 10

11 W 2009 r. skontrolowano prawidłowość wykorzystywania zwolnień lekarskich przez 95,7 tys. osób (w 2008 r. 69,1 tys.). W wyniku tych działań pozbawiono prawa do zasiłku 3,4 tys. osób (w 2008 r. 2,7 tys.) na kwotę 5 665,2 tys. zł za 95,2 tys. dni (w 2008 r. na kwotę 3 884,4 tys. zł za 95,2 tys. dni). Z powodu niedostarczenia zwolnienia lekarskiego w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania, co jest wymagane przepisami ustawy, obniżono zasiłki o 25%. Dotyczyło to: 175,2 tys. zasiłków chorobowych za 867 tys. dni, na kwotę 8 476,6 tys. zł (w 2008r. 147 tys. zasiłków chorobowych za 803,2 tys. dni, na kwotę 6 894,3 tys. zł), 4,2 tys. zasiłków opiekuńczych za 13,4 tys. dni, na kwotę 131,5 tys. zł (w 2008r. 3,3 tys. zasiłków opiekuńczych za 11,1 tys. dni, na kwotę 95,7 tys. zł). W styczniu i lutym 2009 r. przekazano świadczeniobiorcom informacje o dochodach z tytułu zasiłków z ubezpieczenia chorobowego i z ubezpieczenia wypadkowego oraz pobranych w 2008 r. zaliczkach na podatek dochodowy od osób fizycznych. Akcją objętych zostało 839,6 tys. świadczeniobiorców (w 2008 r. 769,1 tys. świadczeniobiorców). W wyniku rozpatrzenia wniosków o świadczenia rehabilitacyjne wydano 174,5 tys. decyzji, z tego 138,8 tys. decyzji przyznających (w 2008 r. 225,9 tys. decyzji, z tego 198 tys. decyzji przyznających). Zmniejszenie liczby decyzji wynika z wydłużenia do 270 dni okresu wypłaty zasiłku chorobowego ubezpieczonym w okresie ciąży. Wydano 1 662,8 tys. (w 2008 r ,8 tys.) zaświadczeń dotyczących okresu pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz ich wysokości dla komórek wewnętrznych, ubezpieczonych i podmiotów zewnętrznych. W okresie sprawozdawczym w pionie zasiłków załatwiono w formie pisemnej 69,2 tys. spraw indywidualnych, które wpłynęły od ubezpieczonych i płatników składek w sprawach z zakresu wyjaśnienia przepisów. W związku ze zmianami przepisów, z uwagi na zapotrzebowanie na informacje o tych zmianach oraz o interpretacji przepisów, zorganizowano 258 szkoleń przeznaczonych dla pracowników zakładów pracy, realizujących zadania zasiłkowe. Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizował zadania jako instytucja właściwa w zakresie świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa oraz zasiłków pogrzebowych. Realizując przepisy rozporządzeń unijnych w 2009 r. wystawiono 15,4 tys. formularzy, w związku z wnioskami o świadczenia przysługujące według ustawodawstwa innych państw członkowskich UE. Oddziały ZUS otrzymały z zagranicznych instytucji i rozpatrzyły 1,3 tys. wniosków o świadczenia z polskiego ubezpieczenia. Ponadto występowano do instytucji zagranicznych o zwrot kosztów badań lekarskich zlecanych przez te instytucje. 11

12 Departament Zasiłków Centrali realizował zadania instytucji łącznikowej w zakresie koordynacji świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa oraz zasiłków pogrzebowych. Ogółem załatwiono 764 sprawy, w tym związane z wnioskami o świadczenia przysługujące z ustawodawstwa innych państw członkowskich, rozliczaniem z instytucjami innych państw członkowskich kosztów badań lekarskich oraz opiniowano projekty przepisów prawnych Unii Europejskiej. 3) Świadczenia emerytalno-rentowe realizowane na podstawie umów międzynarodowych W roku 2009 wyznaczone przez Prezesa Zakładu jednostki organizacyjne ZUS realizujące umowy międzynarodowe (JRUM) funkcjonujące w oddziałach ZUS w Łodzi, Nowym Sączu, Opolu, Szczecinie i I Oddziale w Warszawie: a) załatwiały sprawy emerytalno-rentowe osób posiadających okresy ubezpieczenia przebyte w państwach członkowskich UE/EOG i innych państwach umownych prowadząc postępowanie międzynarodowe we współpracy z zagranicznymi instytucjami ubezpieczeniowymi: 26 państw członkowskich UE (Austrii, Belgii, Bułgarii, Cypru, Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwecji, Węgier, Wielkiej Brytanii i Włoch), 3 państw EOG (Islandii, Lichtensteinu, Norwegii), Szwajcarii, 7 państw umownych pozaunijnych (Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Kanady, Macedonii, Serbii i USA); b) realizowały wypłaty polskich emerytur i rent podlegających koordynacji dla 28,1 tys. osób zamieszkałych w Polsce (uprawnionych równocześnie do świadczeń zagranicznych z państw członkowskich UE/EOG i innych państw umownych) na kwotę ,4 tys. zł. W stosunku do 2008 roku liczba wypłat wzrosła o 18,8 %, a kwota wypłat o 32,9 %, c) realizowały wypłaty polskich emerytur i rent dla 25 tys. osób zamieszkałych za granicą w państwach członkowskich UE/EOG oraz państwach umownych spoza UE/EOG, z którymi łączą Polskę umowy dwustronne - głównie w Niemczech (9,3 tys. wypłat), Francji (3,7 tys. wypłat), Republice Czeskiej (2,9 tys. wypłat), Szwecji (1,3 tys. wypłat), Austrii (1,2 tys. wypłat) na kwotę ,7 tys. W stosunku do 2008 roku nastąpił wzrost liczby wypłat o 5,7%, a wzrost kwoty wypłat o 11,0%, 12

13 d) kontynuowały wypłaty uzupełnień z FUS przyznanych wcześniej niektórym rencistom zagranicznym zamieszkałym w Polsce, otrzymującym świadczenia zagraniczne w wysokościach niższych od kwoty najniższej emerytury/renty polskiej. Dotyczyło to 113 osób uprawnionych do świadczeń przyznanych przez instytucje ubezpieczeniowe z b. ZSRR, b. Jugosławii i b. Czechosłowacji, e) wypłacały zasiłki pogrzebowe po emerytach, rencistach i członkach ich rodzin realizowane na podstawie umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym ogółem wydano decyzji w sprawach zasiłków pogrzebowych na kwotę tys. zł. Do w/w jednostek ZUS w 2009 r. wpłynęło łącznie 55,9 tys. wniosków o świadczenia emerytalno-rentowe podlegające koordynacji na podstawie Rozporządzeń Wspólnotowych, tj. o 17,3% więcej w stosunku do roku 2008, z tego: a) 47,7 tys. wniosków pierwszorazowych i wymagających wydania decyzji zamiennych o polskie świadczenia: od osób zamieszkałych w Polsce (25,1 tys. wniosków), od osób zamieszkałych w państwach członkowskich UE/EOG (20,5 tys. wniosków) - głównie w Niemczech (9,8 tys. wniosków), Szwecji (2,5 tys. wniosków), Austrii (1,8 tys. wniosków), Francji (1,7 tys. wniosków), od osób zamieszkałych w państwach, z którymi łączą Polskę umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym poza UE/EOG oraz pozostałych państwach poza UE/EOG (2,1 tys.) głównie w USA (1,8 tys. wniosków). b) 8,2 tys. wniosków o zagraniczne świadczenia emerytalno-rentowe od osób zamieszkałych w Polsce posiadających okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich UE/EOG - głównie przebyte w Czechach (1,6 tys.) i Niemczech (1,4 tys.) - oraz posiadających okresy ubezpieczenia w państwach, z którymi łączą Polskę umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym poza UE/EOG głównie w USA (2,1 tys.). W 2009 r. najwięcej wniosków (15,8 tys., tj. 28% wszystkich wniosków) o świadczenia podlegające koordynacji wspólnotowej otrzymał Oddział w Opolu. W omawianym okresie JRUM wydały 42,7 tys. decyzji dotyczących polskich emerytur i rent (pierwszorazowych, zamiennych i odmownych), tj. o 19,3% więcej niż w 2008 roku. Z tego: 19,9 tys. - osobom zamieszkałym za granicą i 22,8 tys. - osobom zamieszkałym w Polsce. Od decyzji wydanych przez JRUM wpłynęło w 2009 r odwołań do sądu (tj. 2,8% wydanych decyzji). Do sądu przekazano 993 sprawy (tj. 2,3% wydanych decyzji). Sądy wydały 934 orzeczenia, w tym 175 zmieniających decyzję ZUS (tj. 18,7 % orzeczeń ogółem i 0,4% wydanych decyzji). 13

14 Poza wnioskami o świadczenia emerytalno-rentowe na podstawie umów międzynarodowych do JRUM wpłynęło 222,7 tys. korespondencji (pism, formularzy i innych dokumentów) od osób zainteresowanych świadczeniami emerytalno-rentowymi podlegającymi koordynacji oraz od instytucji zagranicznych współpracujących z Zakładem przy rozpatrywaniu takich wniosków. W 2009 r. JRUM pośredniczyły w przekazywaniu 3,6 tys. świadczeń zagranicznych osobom zamieszkałym w Polsce emitując zlecenia dewizowe ZUS do realizacji wypłat tych świadczeń w bankach, w tym ok. 3,3 tys. świadczeń niemieckich, przekazywanych przez Urzędy Zaopatrzeń dla ofiar wojny oraz 0,1 tys. francuskich rent z ubezpieczenia dodatkowego. Liczba świadczeń zagranicznych przekazywanych za pośrednictwem Zakładu zmalała w stosunku do roku 2008 o 0,7 tys., tj. o 15%. W 2009 r. Zakład wypłacił 1,3 tys. świadczeń specjalnych w kwocie 2 994,7 tys. zł dla polskich kombatantów i osób represjonowanych (realizowanych na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów RP). Świadczenia te finansowane z budżetu państwa przekazywane są kwartalnie osobom uprawnionym przez JRUM w I Oddziale ZUS w Warszawie, za pośrednictwem Ministerstwa Spraw Zagranicznych i placówek konsularnych RP w państwach zamieszkania polskich kombatantów. Liczba wypłacanych świadczeń zmniejszyła się w stosunku do 2008 roku o 373, tj. o 22,0%. 3. Orzecznictwo lekarskie dla celów rentowych, prewencja rentowa i wypadkowa Do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy również orzekanie o niezdolności do pracy dla celów ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń wypłacanych przez Zakład. Organami orzekającymi w Zakładzie są lekarze orzecznicy oraz komisje lekarskie. W 2009 r. utrzymała się tendencja spadkowa w liczbie wniosków o wydanie orzeczenia przez lekarza orzecznika. Ogółem wpłynęło 1 248,3 tys. wniosków (o 2,9% mniej niż w 2008 r.). Ogólna liczba orzeczeń wydanych przez lekarzy orzeczników również uległa zmniejszeniu. W 2009 r. lekarze orzecznicy ZUS wydali łącznie 1 145,2 tys. orzeczeń (o 2,7% mniej niż w 2008 r., z czego 331,3 tys. orzeczeń zostało wydanych w ramach kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich. Liczba ta wzrosła w porównaniu z rokiem 2008 o 14,2%. W 33,1 tys. przypadków co stanowi 10,0% wydanych w tych sprawach orzeczeń wystawione zostało przez lekarzy orzeczników zaświadczenie ustalające wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy (w roku 2008 odsetek ten wynosił 7,5%). 14

15 Lekarze orzecznicy wykonując kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich, ustalając uprawnienia do świadczeń, a także działając na wniosek lekarzy leczących wydali w 2009 r. łącznie 87,5 tys. orzeczeń o potrzebie rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS (wzrost o 5,0% w porównaniu z rokiem 2008). Rok 2009 był piątym rokiem funkcjonowania w Zakładzie komisji lekarskich. W ciągu tego roku po raz pierwszy od roku 2006 nastąpił wzrost liczby spraw wymagających rozpatrzenia przez komisje lekarskie. W 2009 r. zarejestrowano łącznie 95,1 tys. wniosków o wydanie orzeczenia przez komisję lekarską (o 4,2% więcej niż w roku 2008), co stanowi 11,4% wniosków o wydanie orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS (w roku 2008 odsetek ten wynosił 10,0%). Komisje lekarskie Zakładu wydały w 2009 r. łącznie 90,9 tys. orzeczeń (o 2,4% więcej niż w roku 2008). Z liczby tej 78,7 tys. orzeczeń (tj. 86,6 %) zostało wydanych w związku z wniesieniem sprzeciwu przez osobę zainteresowaną (w roku 2008 odsetek ten wynosił 88,1%). W analizowanym okresie wzrosła liczba odwołań do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych od decyzji organu rentowego wydanych na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika i komisji lekarskiej. W 2009 r. do sądów pracy i ubezpieczeń społecznych wpłynęło 38,3 tys. odwołań (o 4,9% więcej niż w roku 2008). Sądy wydały w tych sprawach 36,7 tys. wyroków (o 5,2% mniej niż w roku 2008), uwzględniając odwołanie ubezpieczonego w 10,1 tys. przypadkach, co stanowi 27,5% wyroków wydanych w tych sprawach w 2009 r. (dla porównania w roku 2008 odsetek ten wynosił 26,1 %). 4. Prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek Na dzień r. liczba kont płatników w Centralnym Rejestrze Płatników ogółem wynosiła , w tym kont aktywnych W roku 2009 średnio miesięcznie było kont ogółem, w tym aktywnych Średnia miesięczna liczba płatników, którzy przesyłali komplet dokumentów rozliczeniowych wynosiła Liczba osób zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Ubezpieczonych wg stanu na dzień r. wynosiła: osób podlegających ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu, osób podlegających tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. W 2009 roku kontynuowano działania dotyczące informowania ubezpieczonych o składkach na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na ich indywidualnych kontach w ZUS, tj. zakończono wysyłkę Informacji za 2007 rok i rozpoczęto wysyłkę Informacji za rok

16 W ramach realizacji zadań związanych z wysyłką Informacji o stanie konta ubezpieczonego monitorowany jest przebieg wysyłki oraz sporządzane są raporty zbiorcze z obsługi reklamacji. Z każdym rokiem odnotowywany jest spadek ilości reklamacji składanych przez ubezpieczonych w związku z otrzymanymi informacjami. 5. Realizacja dochodów Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2009 r., wykorzystując posiadane uprawnienia i dostępne środki, kontynuował działania w zakresie przymusowego oraz bezegzekucyjnego dochodzenia należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, z uwzględnieniem przepisów dotyczących pomocy publicznej. Wskaźnik ściągalności składek za 2009 rok wyniósł 99,4 %. Stan zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne wynosił: - na dzień r tys. zł, - na dzień r tys. zł. Poniższy wykres obrazuje strukturę przymusowo dochodzonych należności wg trybów dochodzenia. FUS należności skierowane w roku 2009 struktura wg trybu dochodzenia należności 26 % egzekucja prowadzona za pośrednictwem urzędów skarbowych 57 % egzekucja "własna" prowadzona przez oddziały ZUS 17 % egzekucja sądowa i postępowanie upadłościowe Wykres 1 Struktura należności FUS skierowanych w 2009 roku 16

17 Łącznie w 2009 roku działaniami egzekucyjnymi objęte były należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie tys. zł, co obrazuje poniższy schemat. kwoty w tys. zł FUS należności skierowane* do egzekucji w ramach egzekucji własnej, urzędów skarbowych oraz w pozostałym trybie w roku 2008 w roku 2009 *) stan na początek + skierowane Wykres 2 Kwoty należności FUS objęte działaniami egzekucyjnymi w 2009 roku Na zmniejszenie kwoty zaległości objętej egzekucją wpływ miał wysoki poziom wskaźnika ściągalności składek (ponad 99%), objęcie układami ratalnymi na przestrzeni ostatnich dwóch lat należności na kwotę blisko 863 mln zł, jak też kontynuowanie postępowań restrukturyzacyjnych podmiotów, w tym zakładów opieki zdrowotnej. Powyższe czynniki wpłynęły na ograniczenie należności możliwych do objęcia działaniami egzekucyjnymi. Przekładało się to również automatycznie na ograniczenie wpływów z egzekucji, obok sytuacji gospodarczej, rzutującej na generalne obniżenie efektywności prowadzonych działań egzekucyjnych. Powyższe uwarunkowania rzutowały bezpośrednio na efekty postępowań egzekucyjnych, bowiem w wyniku tych działań, w 2009 roku odzyskano należności FUS na kwotę tys. zł, tj. ponad 15 % mniej niż w 2008 roku. 17

18 Poniższe zestawienie obrazuje wpływy z egzekucji w latach Lp. Wyszczególnienie wpływów na FUS Rok 2008 Rok 2009 kwoty w tys. zł wskaźnik (%) 4: Ogółem ,4 2. Razem wpłaty z egzekucji ,2 3. Razem dobrowolne wpłaty ,4 4. W ramach egzekucji własnej ,9 4a 5 5a 6 6a Dobrowolne wpłaty dokonane przez dłużników po wdrożeniu egzekucji własnej W ramach egzekucji prowadzonej przez urzędy skarbowe (US) Dobrowolne wpłaty dokonane przez dłużników po wdrożeniu egzekucji przez urzędy skarbowe (US) W ramach egzekucji sądowej i postępowań upadłościowych Dobrowolne wpłaty dokonane po wdrożeniu egzekucji sądowej i zgłoszeniu do postępowań upadłościowych , , , , ,5 Tabela 2 Wpływy z egzekucji na poczet należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w latach Poniższy wykres obrazuje udział poszczególnych trybów egzekucji w wyegzekwowanych należnościach. FUS należności odzyskane w roku 2009 struktura wg trybu egzekucji 35 % egzekucja za pośrednictwem urzędów skarbowych 45 % egzekucja "własna" prowadzona przez oddziały ZUS 20 % egzekucja sądowa i postępowanie upadłościowe Wykres 3 Struktura wpływów należności FUS odzyskanych w 2009 roku 18

19 W 2009 roku w odniesieniu do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne Zakład udzielił układów ratalnych na łączną kwotę tys. zł, z tego z tytułu: składek oraz dodatkowej opłaty tys. zł, odsetek i opłaty prolongacyjnej tys. zł. Na poczet układów zawartych w 2009 roku oraz w latach poprzednich, na przestrzeni 2009 r. wpłynęła kwota tys. zł. Ponadto w 2009 roku w odniesieniu do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, Zakład udzielił 134 odroczeń terminów płatności składek na kwotę tys. zł. Na poczet należności objętych odroczeniem terminu płatności, na przestrzeni 2009 r. wpłynęła kwota tys. zł. Poniższa tabela obrazuje pozytywnie rozpatrzone wnioski o umorzenie należności FUS na przestrzeni 2008 i 2009 roku. Wyszczególnieniepodstawy umorzenia art. 28 i art. 28 ust 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 17 ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych kwota składek wraz z dodatkową opłatą (kwoty w tys. zł) w roku 2008 w roku 2009 kwota odsetek kwota odsetek za zwłokę za zwłokę kwota składek wraz z dodatkową opłatą odrębne akty prawne (poza ustawą o sus) razem Tabela 3 Liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków o umorzenie należności FUS w latach Jak wynika z przedstawionych danych, w 2009 r. (mimo zmiany stanu prawnego rozszerzającego krąg podmiotów uprawnionych do tej ulgi) nastąpił spadek o 69,1 % kwoty umorzonych płatnikom składek należności, w porównaniu z rokiem Proces restrukturyzacji samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej zakończył się zgodnie z art. 28 ust. 2 i art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 78, poz. 684 z późn. zm.) na przełomie 2007 i 2008 r. Restrukturyzację należy ocenić pozytywnie według stanu na dzień 30 grudnia 2009 r. na 327 decyzji o warunkach restrukturyzacji wydano 309 decyzji o zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego. Jedynie w 8 19

20 przypadkach postępowanie restrukturyzacyjne zostało umorzone z uwagi na niewywiązanie się przez sp zoz-y z warunków określonych w ustawie w stosunku do wierzycieli publicznoprawnych, m.in. takich, jak jednostki samorządu terytorialnego, Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy. Pomimo zakończenia procesu restrukturyzacji sp zoz-ów, w trakcie realizacji pozostaje nadal 10 decyzji, co wynika, m.in. ze wznowienia przez organy restrukturyzacyjne postępowań w zakresie prawidłowości wydanych decyzji o warunkach restrukturyzacji lub zawieszenia postępowań restrukturyzacyjnych przez te organy na wniosek sp zoz-ów w celu umożliwienia im spełnienia wymaganych ustawą warunków. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, wg danych na dzień 31 grudnia 2009 r., spłaciły zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w łącznej kwocie tys. zł, natomiast kwota umorzonych składek na ubezpieczenia społeczne w ramach prowadzonych postępowań restrukturyzacyjnych wyniosła tys. zł. III. DYSPONOWANIE ŚRODKAMI FINANSOWYMI FUNDUSZY 1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych to państwowy fundusz celowy powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sytuacja finansowa Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w 2009 r. uległa pogorszeniu w stosunku do 2008 r. Przychody Funduszu (wg wpływów) ukształtowały się na poziomie niższym niż planowano o mln zł, co wynikało ze spowolnienia koniunktury gospodarczej kraju i ukształtowania się wskaźników makroekonomicznych na poziomie niższym niż zakładano. Jednocześnie wydatki Funduszu były o mln zł wyższe od zaplanowanych. W związku z tym FUS, pomimo że na początku 2009 r. dysponował wyższym o mln zł od planowanego stanem środków pieniężnych, nie był w stanie pokryć z przychodów własnych łącznie z dotacją zwiększonych wydatków. W celu zapewnienia płynności wypłaty świadczeń, których wypłacalność gwarantowana jest przez państwo, Fundusz zaciągnął kredyty w bankach komercyjnych na łączną kwotę mln zł, jak również otrzymał nieoprocentowaną pożyczkę z budżetu państwa w kwocie mln zł. 1) Przychody W 2009 r. przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyniosły według przypisu tys. zł (98,5% planu po zmianach) i były o tys. zł wyższe niż w roku poprzednim. 20