I. FINANSE SAMORZĄDÓW

Transkrypt

1 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 5 I. FINANSE SAMORZĄDÓW ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Z dniem 1 lipca 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 1. Tym samym ustawa ta zastąpiła dotychczas obowiązujące uregulowania prawne zawarte w Dziale V ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych 2 i wydanych na jej podstawie rozporządzeniach. Zgodnie z przepisami art. 1 ustawa określa: zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenia dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe oraz postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Dyscyplinę finansów publicznych należy rozumieć jako katalog zasad odnoszących się do prawidłowego gospodarowania środkami publicznymi określonymi, oprócz ustawy, o której w tym opracowaniu mowa tj. ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, w szczególności w ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych zwanej Konstytucją polskich finansów publicznych oraz w przepisach szczegółowych prawa materialnego (ustawy ustrojowe jednostek samorządu terytorialnego, ustawa o rachunkowości, ustawa - Prawo zamówień publicznych i inne). W art. 3 określono, iż przepisów ustawy nie stosuje się do należności celnych i należności podatkowych stanowiących dochody budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. I. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH 1.1. Zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Osoby odpowiedzialne W myśl przepisów art. 4 ustawy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają: osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzającego mieniem tych jednostek, kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej, 1 Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114, dalej zwana ustawą. 2 Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148, z późn. zm., oznaczana w niniejszym opracowaniu jako u. o f. p. obecnie zastąpiona ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz ze. zm.), oznaczaną jako n. u. o f. p.

2 6 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy pracownicy sektora finansów publicznych, którym powierzono określone czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych, osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych. Z powyższych przepisów wynika, iż w jednostkach samorządu terytorialnego odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszą osoby fizyczne, w szczególności: wchodzące w skład organu wykonującego budżet (organu wykonawczego), tj. członkowie zarządu powiatu, zarządu województwa samorządowego, wójt, burmistrz, prezydent, a także członkowie zarządów związków komunalnych, gmin i powiatów, kierownicy jednostek samorządu terytorialnego tj. wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek województwa, kierownicy jednostek organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego tj. jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, kierownicy komunalnych osób prawnych tj. instytucji kultury oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, pracownicy jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych tj. pracownicy jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, komunalnych osób prawnych (instytucji kultury oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej), a w szczególności skarbnicy gmin, powiatów i województw samorządowych, główni księgowi w jednostkach samorządu terytorialnego oraz w jednostkach organizacyjnych tych jednostek a także inni pracownicy (przełożeni), którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej, rachunkowości lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych i oznaczono z tym zakres ich czynności. Powierzenie obowiązków głównym księgowym w zakresie gospodarki finansowej oraz rachunkowości regulują przepisy art. 35 ust. 1 powołanej ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych oraz art. 4 ust. 5 w związku z art. 28a ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości 3. W każdym przypadku powierzenia określonych obowiązków w zakresie gospodarki finansowej pracownikom jednostki przyjęcie tych obowiązków musi być przez te osoby stwierdzone dokumentem. W dokumencie tym winny być w sposób czytelny określone obowiązki aby można było w sposób czytelny określić odpowiedzialność. Większość czynów określonych w art ustawy, jako naruszenia dyscypliny finansów publicznych ma charakter powszechny tzn. że może się ich dopuścić każda osoba wymieniona w art. 4 ustawy tj. zarówno osoby, które dysponują środkami w imieniu jednostki sektora finansów publicznych jak i te osoby, które dysponują środkami publicznymi przekazanymi podmiotom niezaliczonym do sektora finansów publicznych. Sprawcami części naruszeń dyscypliny finansów publicznych mogą być wyłącznie osoby dysponujące w imieniu jednostek sektora finansów publicznych środkami publicznymi. 3 Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.

3 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 7 Wśród naruszeń, które mają charakter indywidualny można wyeksponować czyny możliwe do popełnienia tylko przez ściśle określoną osobę tj. kierownika jednostki sektora finansów publicznych. Do tych czynów można zaliczyć: dopuszczenie do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce sektora finansów publicznych wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej (art. 5 ust. 2 ustawy), dopuszczenie do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej (art. 11 ust. 2 ustawy), dopuszczenie do niewykonania zobowiązania jednostki, którego termin płatności upłynął, wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej (art. 16 ust. 2 ustawy), dopuszczenie do popełnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych związanego z udzieleniem zamówienia publicznego wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej (art. 17 ust. 7 ustawy) Naruszenie dyscypliny finansów publicznych Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest popełnienie czynów określonych w art ustawy. 1) Art. 5 ustawy określa jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych popełnienie czynów polegających na: a) nieustaleniu należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, b) ustaleniu należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia, c) niepobraniu należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, d) niedochodzeniu należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, e) pobraniu w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, f) dochodzeniu w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, g) niezgodnym z przepisami umorzeniu należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, h) dopuszczeniu do przedawnienia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych,

4 8 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy i) niedochodzeniu nadmiernie lub nienależnie pobranych środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub z innych źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, j) dopuszczeniu przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce sektora finansów publicznych wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej. Potocznie pod pojęciem należności rozumie się kwotę, sumę, którą należy komuś wpłacić. Przepisy art. 5 ustawy obejmują należności publicznoprawne, których źródłem mogą być ustawy, stosunki administracyjnoprawne oraz cywilnoprawne. Należności jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 4, która przepisami art. 4 ustala, iż do dochodów gminy należą: wpływy z opłaty skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej oraz innych opłat stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów, dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych, dochody z majątku gminy, spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy, dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach, 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zlecanych ustawami o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy, odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego, inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. Należności jednostek samorządu terytorialnego mogą wynikać nie tylko z przepisów prawa ale także z decyzji administracyjnych, wyroków sądowych oraz z postanowień umów. Naruszenia zawarte w punkcie 1 lit. a do i określają przepisy art. 5 ust. 1 ustawy. Wymienione w tym przepisie czyny, zaniechania lub działania w konkretnych sytuacjach mogą występować odrębnie bądź w związkach przyczynowo - skutkowych kilku czynów. I tak ustalenie należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia zazwyczaj wywołuje skutek pobrania należności w zaniżonej wysokości. Może wystąpić także sytuacja, że mimo prawidłowo obliczonej należności jest ona dochodzona w niższej wysokości. Zaniechanie ustalenia należności to czyn polegający na braku działania lub rezygnacji z działania w tym zakresie wbrew obowiązkowi. 4 Dz. U. Nr 203, poz z późn. zm.

5 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 9 Mówiąc o prawidłowym obliczeniu należy mieć na uwadze zarówno poprawność rachunkową jak i normatywną (zgodną np. z ustalonymi stawkami przez właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego). Umorzenie należności oznacza faktyczne zwolnienie dłużnika z obowiązku zapłaty świadczenia pieniężnego, którego minął termin płatności (stało się wymagalne). Przepis ten (art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy) odnosi się do należności cywilnoprawnych oraz do należności publicznoprawnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 5. Umorzenia tych należności winny być dokonywane w oparciu o unormowania dokonane na podstawie przepisów art. 34a powołanej ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych w następującym brzmieniu: Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może określić szczegółowe zasady i tryb umarzania wierzytelności jej jednostek organizacyjnych z tytułu należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy Ordynacja podatkowa, udzielania innych ulg w spłacaniu tych należności oraz ustalić organy do tego uprawnione. W oparciu o ww. przepis umarzanie należności pieniężnych, o których wyżej mowa jest zgodne z przepisami jeżeli: dokonane zostało przez organ wskazany przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego oraz w oparciu o zasady i w trybie ustalonym przez organ stanowiący. I tu mogą wystąpić trzy warianty rozwiązań, a mianowicie: organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego zachowuje wyłącznie dla siebie decydowanie o umarzaniu należności, organ stanowiący wskazuje uprawnionych do podejmowania tego rodzaju decyzji (organ wykonawczy, kierownik jednostki organizacyjnej jednostki samorządu terytorialnego) z jednoczesnym określeniem zasad i trybu umarzania przez nich należności budżetowych, organ stanowiący określa zasady i tryb umarzania należności budżetowych oraz dokonuje podziału między siebie i uprawnionych (organ wykonawczy i kierowników jednostek organizacyjnych jednostki samorządu terytorialnego) w oparciu np. o kryterium wartości umarzanych wierzytelności (o umarzaniu określonych większych kwot decyduje rada, a o mniejszych kwotach wskazani uprawnieni). W interesie osób odpowiedzialnych za finanse publiczne i zarządzających nimi jest spowodowanie podjęcia przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego stosownej uchwały, która by uregulowała wyżej określone kwestie. Dopuszczenie do przedawnienia należności jest zachowaniem polegającym na zaniechaniu działań, a także podjęcia we właściwym terminie stosownych kroków, które by zmierzały do realizacji przysługującego jednostce samorządu terytorialnego roszczenia o zapłatę świadczenia pieniężnego skutkującego tym, że po upływie określonego terminu może nastąpić uchylenie się przez dłużnika od zaspokojenia tego roszczenia. 5 Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.

6 10 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy Czyn opisany w punkcie 1 lit. j określają przepisy art. 5 ust. 2 ustawy, które dotyczą zachowania (działania lub zaniechania) kierownika jednostki sektora finansów publicznych, którego wynikiem jest uszczuplenie wpływów kierowanej jednostki. Uszczuplenie wpływów to wszelkie czynności wykonawcze określone w pkt 1 lit. a do i (art. 5 ust. 1 pkt 1-4 ustawy) a mianowicie: dopuszczenie do nieustalenia albo ustalenia w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia, niepobranie lub niedochodzenie albo pobranie lub dochodzenie w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia, niezgodne z przepisami umorzenie albo dopuszczenie do przedawnienia należności jednostki sektora finansów publicznych. Czyn określony w pkt 1 lit. j jest wynikiem zaniedbania lub nie wypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych. Obowiązki kierownika jednostki samorządu terytorialnego w zakresie kontroli finansowej określają przepisy art. 28a, 28b i 35a u. o f. p. (odpowiednio art. 44, 46 i 47 n. u. o f. p.). Zaniedbanie lub niewypełnienie przez kierownika jednostki określonych tymi przepisami obowiązków w zakresie kontroli finansowej skutkujące uszczupleniem wpływów należnych tej jednostce, Skarbowi Państwa lub innej jednostce sektora finansów publicznych jest uznawane jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Zgodnie z przepisami art. 5 ust. 3 ustawy przepisy opisujące czyny w punktach 1-3 (pkt 1 lit. a - h niniejszego opracowania) nie mają zastosowania do należności z tytułu składek, do poboru których są obowiązani Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. 2) Art. 6 ustawy określa jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych popełnienie czynów polegających na: a) nieprzekazaniu do budżetu w należnej wysokości pobranych dochodów należnych Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego lub nieterminowe przekazanie tych dochodów - art. 6 pkt 1 ustawy, b) niedokonaniu wpłaty do budżetu w należnej wysokości nadwyżki dochodów własnych przez jednostkę budżetową, nadwyżki środków obrotowych przez zakład budżetowy albo części zysku przez gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej lub nieterminowe dokonanie tej wpłaty - art. 6 pkt 2 ustawy. Obowiązek terminowego i w należnej wysokości dokonywania wpłat do budżetu określają przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz zasad i terminów rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu 6 a dotyczących: 6 Dz. U. Nr 23 poz. 190, obecnie zastąpione rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną Dz. U. Nr 116, poz. 783.

7 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 11 nadwyżki środków obrotowych dochodów własnych jednostek budżetowych 23 rozporządzenia ( 24 obecnie obowiązującego rozporządzenia), nadwyżki środków obrotowych zakładu budżetowego - 40 i 42 ust. 1 rozporządzenia (odpowiednio 48 i 49), części zysku gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej - 50 ust. 1 i 51 rozporządzenia (odpowiednio 60 i 61). Podkreślenia wymaga fakt, iż w przypadku samorządowych jednostek budżetowych podstawą dokonywania wpłat do budżetu jednostki samorządu terytorialnego jest uchwała organu stanowiącego, określająca fakultatywnie obowiązek i wysokość do dokonywania wpłat nadwyżek dochodów własnych. 3) Art. 7 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest przeznaczenie dochodów, z wyłączeniem dochodów własnych oraz dochodów gromadzonych na rachunku funduszu motywacyjnego, uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce. Obowiązek jednostek budżetowych do pokrywania swoich wydatków bezpośrednio z budżetu a odprowadzania pobranych dochodów na rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego wynika z przepisów art. 18 ust. 1 u. o f. p. (art. 20 ust. 1 n. u. o f. p.). 4) Art. 8 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: a) przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej udzielenia, b) nierozliczenie przekazanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji, c) nieustalenie kwoty tej dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu. Zasady przyznawania dotacji z budżetu państwa określają przepisy art u. o f. p. (odpowiednio art n. u. o f. p.), natomiast dotacji z budżetów jednostek samorządu terytorialnego art. 117 i art. 118 u. o f. p. (odpowiednio art. 174a i art. 176 n. u. o f. p.). Tryb udzielania dotacji z budżetu państwa określa art. 71 u. o f. p. (art. 131 n. u. o f. p.) a tryb udzielania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego art. 118 u. o f. p. (art. 176 n. u. o f. p.). Dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać ich jednostki organizacyjne z także podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych (stowarzyszenia, fundacje). Udzielenie dotacji jest regulowane prawem i nie może być przyznawania dotacji każdemu i na każdy cel. Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych podstawą udzielenia dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego podmiotom niezaliczonym do sektora finansów publicznych i niedziałających w celu osiągnięcia zysku jest: ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, jeżeli dotyczy zadań określonych w tej ustawie, uchwała organu stanowiącego podjęta na podstawie art. 118 ust. 2 pkt 2 u. o f. p. (art. 176 ust. 3 n. u. o f. p.), jeżeli dotacja zostaje udzielona na realizację zadania publicznego innego niż określone w cytowanej wyżej ustawie.

8 12 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy Każde uchybienie w ustalonej przez organ stanowiący procedurze udzielania dotacji będzie naruszeniem dyscypliny finansów publicznych określonym w punkcie 4 lit. a opracowania (art. 8 ust. 1 ustawy). Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest także zaniechanie przez udzielającego dotacji terminowego jej rozliczenia polegającego na merytorycznej, formalnej i rachunkowej kontroli dokumentów przekazanych przez beneficjenta dotacji. Rozliczenie dotacji stanowić będzie podstawę ewentualnego ustalenia kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu w przypadku jej wykorzystania niezgodnie z przeznaczeniem lub pobrania w nadmiernej wysokości. 5) Art. 9 ustawy stanowi, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: a) wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację, b) nierozliczenie otrzymanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji, c) niedokonanie zwrotu dotacji w należnej wysokości lub nieterminowe dokonanie zwrotu tej dotacji. Wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotacji polega w szczególności na: zapłacie za zrealizowane zadania, na które dotacja nie była udzielona, realizacji innych celów aniżeli wskazane w przepisach stanowiących o sposobie udzielania i rozliczenia dotacji, wykorzystanie dotacji po upływie terminu na jaki została przyznana. Otrzymujący dotację ma obowiązek rozliczenia otrzymanej dotacji, które powinno polegać na sprawdzeniu prawa do otrzymanej dotacji oraz prawidłowości wykorzystania przyznanej dotacji. Dlatego też nierozliczenie otrzymanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych - pkt 5 lit. b (art. 9 pkt 2 ustawy). Termin rozliczenia dotacji może wynikać zarówno z decyzji o jej przyznaniu jak też z umowy zawartej z podmiotem sektora finansów bądź podmiotem spoza tego sektora. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych zgodnie z art. 9 pkt 3 ustawy jest zaniechanie obowiązku zwrotu lub nieterminowe dokonanie zwrotu tej dotacji. Dotacja podlega zwrotowi w przypadku gdy: dotację wykorzystano niezgodnie z przeznaczeniem, pobrano dotację bez podstawy prawnej - dotacja nienależna, pobrano dotację w nadmiernej wysokości tj. w wysokości wyższej niż określona w odrębnych przepisach lub umowie albo wyższej niż kwota niezbędna na dofinansowanie lub finansowanie dotowanego zadania. W przypadku niedokonania zwrotu w terminie dotacji udzielonej z budżetu jednostki samorządu terytorialnego - wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek wydaje decyzję określającą kwotę przypadającą do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określonej w art. 9 ustawy ponoszą: kierownicy jednostek sektora finansów publicznych,

9 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 13 pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej w tym związane z rozliczeniem dotacji, osoby gospodarujące środkami publicznymi - przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych - prezesi fundacji, stowarzyszeń. 6) Art. 10 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: a) dokonanie zmian w budżecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych bez upoważnienia, b) dokonanie zmian w budżecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych z przekroczeniem zakresu upoważnienia. Odpowiedzialność za popełnienie czynów, o których wyżej mowa ponoszą: członkowie zarządów jednostek samorządu terytorialnego (w gminie jednoosobowy organ wykonawczy - wójt, burmistrz, prezydent) oraz kierownicy samorządowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostki budżetowej, kierownicy państwowych jednostek budżetowych na podstawie upoważnienia udzielonego przez dysponentów części budżetowych zgodnie z art. 96 ust. 4 u. o f. p. (art. 148 n. u. o f. p.). Wydatki ze środków publicznych podlegają planowaniu. Plany ustalają przeznaczenie i wysokość wydatków ze środków publicznych. Kierownik jednostki budżetowej może w celu realizacji zadań zaciągnąć zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki. Zaciąganie zobowiązań wyższych niż planowano jest możliwe dopiero po uprzedniej zmianie planu finansowego jednostki. Zakres dokonywania zmian w budżecie jednostki samorządu terytorialnego oraz przekazywania niektórych uprawnień do dokonywania planowanych wydatków jednostkom organizacyjnym jednostki samorządu terytorialnego określają przepisy art. 128 u. o f. p. (art. 188 n. u. o f. p.), z których wynika, iż w toku wykonywania budżetu zarząd (wójt, burmistrz, prezydent) może dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego polegających na: zmianach planu dochodów i wydatków związanych z wprowadzonymi w trakcie roku budżetowego zmianami kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego, przenoszeniu wydatków z rezerw budżetowych, zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków, zmianach w planie dochodów jednostki samorządu terytorialnego, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może upoważnić zarząd do: dokonywania innych zmian w planie wydatków, z wyłączeniem przeniesień wydatków między działami, przekazania niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym jednostki samorządu terytorialnego. Zarząd (wójt, burmistrz, prezydent) może, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej.

10 14 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy Zasady, zakres i tryb dokonywania zmian w planach finansowych jednostek organizacyjnych jednostki samorządu terytorialnego określają przepisy cytowanego rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 stycznia 2005 r. a w szczególności: 11 ust. 3 ( 12 ust. 3 obecnie obowiązującego rozporządzenia) - dotyczące jednostek budżetowych, które stanowią, iż kierownicy samorządowych jednostek budżetowych mogą dokonywać przeniesień planowanych wydatków w granicach upoważnień przyznanych przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego, 37 ust. 1-4 ( 45 ust. 1-4) dotyczące zakładów budżetowych, które stanowią, iż: kierownik zakładu budżetowego może dokonywać zmian w planie finansowym zakładu budżetowego, w ciągu roku budżetowego, w przypadku i pod warunkami określonymi w art. 19 ust. 13 u. o f. p. (art. 25 ust. 10 n. u. o f. p.), tj. W planie finansowym zakładu budżetowego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu., inne niż ww. zmiany planu finansowego mogą być dokonywane tylko po uprzednim wprowadzeniu zmian w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, w przypadku realizowania przez zakład budżetowy niższych od zaplanowanych przychodów, realizacja odpowiednio niższych wydatków następuje bez konieczności dokonywania zmian planu finansowego, nie wymaga dokonywania zmian planu finansowego zakładu budżetowego realizacja planu wydatków, polegająca na przeniesieniach pomiędzy paragrafami, przy uwzględnieniu ograniczeń określonych prawem, 47 ust. 1-4 (art. 56 ust. 1-4) - dotyczące gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, które stanowią iż: kierownik gospodarstwa pomocniczego - w zakresie udzielonego przez kierownika jednostki budżetowej upoważnienia - może dokonać zmian w planie finansowym gospodarstwa pomocniczego, w ciągu roku budżetowego, w przypadku i pod warunkami określonymi w art. 20 ust. 12 u. o f. p. (art. 26 ust. 8 n. u. o f. p.), tj.: W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu., inne niż ww. zmiany planu finansowego mogą być dokonywane przez kierownika jednostki budżetowej, tylko po uprzednim wprowadzeniu zmian w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, w przypadku realizowania przez gospodarstwo pomocnicze, niższych od zaplanowanych przychodów, realizacja odpowiednio niższych wydatków następuje bez konieczności dokonywania zmian planu finansowego,

11 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 15 nie wymaga dokonywania zmian planu finansowego gospodarstwa pomocniczego realizacja planu wydatków, polegająca na przeniesieniach pomiędzy paragrafami, przy uwzględnieniu ograniczeń określonych prawem. Ponadto zarząd jednostki samorządu terytorialnego dysponuje rezerwami budżetowymi co powoduje zmiany w planie finansowym jednostki, jednak zmiana przeznaczenia rezerwy celowej uwarunkowana jest uprzednim uzyskaniem pozytywnej opinii komisji organu stanowiącego właściwej do spraw budżetu. Zmian w planie finansowym funduszu celowego jednostki samorządu terytorialnego może dokonać tylko organ stanowiący tej jednostki. 7) Art. 11 ustawy stanowi, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: a) dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia, b) dokonanie wydatku ze środków publicznych z przekroczeniem zakresu upoważnienia, c) dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonych w rocznym planie finansowym jednostki wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej. Opisane czyny w art. 11 ustawy dotyczą przekraczania zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków publicznych i wydatkowania niezgodnego z przeznaczeniem określonym w ustawach oraz w budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych ich jednostek organizacyjnych. W sektorze finansów publicznych wydatki ze środków publicznych podlegają planowaniu m.in. w budżetach jednostek organizacyjnych i w nich ustalane jest przeznaczenie oraz wysokość wydatków. Zgodnie z przepisami art. 26 u. o f. p. (art. 34 n. u. o f. p.) ujęte w budżetach jednostek samorządu terytorialnego wydatki, z wyłączeniem wydatków finansowanych z dochodów własnych jednostek budżetowych oraz rozchody - stanowią nieprzekraczalny limit. Natomiast ujęte w rocznych planach finansowych jednostek organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego wydatki mogą ulec zmianie, jeżeli: zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych, zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem. Zmiany przychodów i wydatków, o których mowa wyżej, wymagają dokonania zmian w rocznym planie finansowym. Zgodnie z zasadą roczności budżetu niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego - art. 102 ust. 1 i art. 130 u. o f. p. (art. 157 i art. 191 n. u. o f. p.). Zakres upoważnienia do dokonywania wydatków wynika z przepisów ustawy o finansach publicznych, ustaw ustrojowych oraz przepisów prawa materialnego. Upoważnienie do dokonania wydatków może wynikać również z dokumentu, na podstawie którego powierzono pracownikowi jednostki sektora finansów publicznych określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej.

12 16 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy Naruszenia dyscypliny finansów publicznych w sposób określony w punkcie 7 lit. a i b (art. 11 ust. 1 ustawy) może dopuścić się każda osoba posiadająca upoważnienie do dokonywania wydatków ze środków publicznych. Biorąc jednak pod uwagę postanowienia art. 28a u. o f. p. (art. 44 n. u. o f. p.), z których wynika odpowiedzialność kierownika jednostki sektora finansów publicznych za całość gospodarki finansowej jednostki w tym za wykonanie określonych ustawą obowiązków w zakresie kontroli finansowej, to głównie kierownik będzie ponosił odpowiedzialność za czyny określone przepisami art. 11 ust. 1 ustawy. Powołane przepisy art. 28a u. o f. p. (art. 44 n. u. o f. p.) dopuszczają powierzenie przez kierownika jednostki określonych obowiązków w zakresie gospodarki finansowej pracownikom jednostki. Przyjęcie obowiązków przez te osoby powinno być stwierdzone dokumentem. Odpowiedzialność pracownika za czyny, o których mowa w pkt 7 lit. a i b (art. 11 ust. 1 ustawy) wystąpi wówczas, gdy pracownik dokona wydatku bez upoważnienia lub z przekroczeniem zakresu upoważnienia. Za czas popełnienia tego czynu uznaje się datę złożenia podpisu na dokumencie dotyczącym danej operacji przez osobę nie posiadającą upoważnienia do jego złożenia lub przekraczającą jego zakres. Czyn, o którym mowa w punkcie 7 lit. c (art. 11 ust. 2 ustawy) może natomiast popełnić tylko kierownik jednostki, a odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w nim określona będzie zachodzić, gdy: doszło do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych, kierownik jednostki sektora finansów publicznych zaniedbał lub nie wypełnił obowiązków w zakresie kontroli finansowej, pomiędzy dokonaniem wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki a zaniedbaniem lub niewypełnieniem obowiązków przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych zachodzi związek przyczynowo - skutkowy. 8) Art. 12 ustawy stanowi, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu. Sposób tworzenia, ich wielkość oraz dysponentów rezerw budżetowych jednostek samorządu terytorialnego określają przepisy art. 116 u. o f. p. (art. 173 n. u. o f. p.). 9) Art. 13 ustawy, określa jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych następujące zachowania: a) przyznanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, bez zachowania procedur obowiązujących przy ich przyznaniu; b) przyznanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przyznaniu;

13 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 17 c) przekazanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, bez zachowania procedur obowiązujących przy ich przekazaniu; d) przekazanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przekazaniu; e) przyznanie środków na realizację zadań Wspólnej Polityki Rolnej bez zachowania procedur obowiązujących przy uruchamianiu tych środków; f) przekazanie środków na realizację zadań Wspólnej Polityki Rolnej bez zachowania procedur obowiązujących przy uruchamianiu tych środków; g) wykorzystanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, niezgodnie z przeznaczeniem; h) wykorzystanie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, niezgodnie z obowiązującymi procedurami. Sposób przeznaczania, wydatkowania, wykorzystania i rozliczania środków, o których mowa w punkcie 9 lit. a - h określają przepisy art. 30, 30a, 30b, 30c, 30d, 30e, 30h, 30i, 30l, u. o f. p. (odpowiednio art. 39, 202, 203, 204, 205, 206, 210, 211, 212 n. u. o f. p.). 10) Art. 14 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych związanych z nieprawidłowym realizowaniem obowiązku odprowadzania należnych: składek na ubezpieczenia społeczne, składek na ubezpieczenia zdrowotne, składek na Fundusz Pracy, składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jest: a) nieopłacenie składek lub wpłat, b) opłacenie składek lub wpłat w kwocie niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia, c) opłacenie składek lub wpłat z przekroczeniem terminu zapłaty. Tym samym art. 14 ustawy formułuje zamknięty katalog rodzajów składek lub wpłat, których nieopłacenie powoduje odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, w powiązaniu z niepłaceniem składek w terminach określonych w przepisach szczególnych regulujących poszczególne rodzaje składek, a nie z odprowadzeniem składek jednocześnie z wypłatą wynagrodzeń. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych polegająca na niepłaceniu składek lub wpłat, ich nieterminowym opłaceniu albo opłaceniu w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia ponosi - zgodnie z zasadą ogólną sformułowaną w art. 28a u. o f. p. (art. 44 n. u. o f. p.) - kierownik jednostki odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej, w tym również za płacenie należnych składek lub wpłat. Odpowiedzialność taką może ponosić pracownik jednostki sektora finansów publicznych,

14 18 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy któremu powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej. Warunkiem uznania takiego powierzenia jest przyjęcie obowiązków w tym zakresie przez pracownika jednostki sektora finansów publicznych stwierdzone dokumentem - art. 28a ust. 2 u. o f. p. (art. 44 ust. 2 n. u. o f. p.). Skutkiem nieterminowego opłacenia składek lub wpłat, o których wyżej mowa może być sankcja w postaci obowiązku zapłacenia odsetek lub opłaty dodatkowej, skutkujące odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określoną w art. 16 ustawy. 11) Art. 15 ustawy określa jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych zachowania: a) zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia, b) zaciągnięcie zobowiązania z przekroczeniem zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych. Zgodnie z ustaleniami art i 2 kodeksu cywilnego zobowiązanie jest stosunkiem zobowiązaniowym, w którym wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik winien to świadczenie spełnić. Zaciągnięcie zobowiązania to czynność, w wyniku której powstaje, ulega zmianie lub wygasa obowiązek świadczenia po stronie jednostki sektora finansów publicznych. Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 20 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości zobowiązaniem jest wynikający z przyszłych zdarzeń obowiązek wykonywania świadczeń o wiarygodnie ustalonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostek. Granice zaciągania zobowiązań zostały określone przepisami art. 29 ust. 6 i art. 132 u. o f. p. (art. 36 ust. 2 i art. 193 n. u. o f. p.). Zgodnie z przepisami art. 29 ust. 6 u. o f. p. (art. 36 ust. 2 n. u. o f. p.) jednostki sektora finansów publicznych mogą zaciągać zobowiązania do wysokości wynikającej z planu wydatków jednostki pomniejszonej o wydatki na wynagrodzenia i uposażenia oraz obowiązkowe wpłaty płatnika. Podobny zapis jest zawarty w 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz zasad i terminów rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu ( 23 ust. 1 obecnie obowiązującego rozporządzenia). Z przepisów 18 ust. 2 ( 23 ust. 2) powołanego wyżej rozporządzenia wynika, że zobowiązania z tytułu umów wieloletnich mogą być zawierane tylko wtedy gdy są uzasadnione odpowiednimi programami prac, a także z tytułu umów, których realizacja w roku następnym jest niezbędna do zapewnienia ciągłości działania jednostki i termin zapłaty upływa w roku następnym. Natomiast zgodnie z postanowieniami art. 132 u. o f. p. (art. 193 n. u. o f. p.) kierownik jednostki budżetowej jednostki samorządu terytorialnego, w celu realizacji zadań może zaciągnąć zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego lub dysponent może ustalić dla podległych jednostek dodatkowe ograniczenia zaciągania zobowiązań bądź dokonywania wydatków. Odpowiedzialność za czyn określony w art. 15 ustawy ponoszą osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych. Upoważnienie to może wynikać

15 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 19 wprost z przepisów prawa (ustaw lub uregulowań wewnętrznych) lub pełnomocnictwa udzielonego przez osobę uprawnioną, a także może wynikać z dokumentu powierzającego pracownikowi jednostki sektora finansów publicznych określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej. Odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania bez upoważnienia lub z przekroczeniem zakresu uprawnienia do zaciągania zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych będzie ponosił także kierownik jednostki, który zgodnie z przepisami art. 28a u. o f. p. (art. 44 n. u. o f. p.) odpowiada za całość gospodarki finansów publicznych. Przypisanie naruszenia dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 15 ustawy będzie możliwe jeżeli łącznie spełnione zostaną trzy przesłanki: obwiniony jest upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu jednostki sektora finansów publicznych, zaciąga zobowiązanie przekraczające zakres upoważnienia, zaciągnięte zobowiązanie obciąża budżet. Pomiędzy zaciągnięciem zobowiązania z przekroczeniem zakresu upoważnienia a obciążeniem budżetu, musi zachodzić związek przyczynowo - skutkowy. Upoważnienia do zaciągania zobowiązań dla organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określone zostały w ustawach ustrojowych np. w art. 60 ust. 2 pkt 1 i art. 46 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 60 ust. 2 pkt 1 i art. 48 ustawy o samorządzie powiatowym. Kierownicy gminnych, powiatowych, wojewódzkich samorządowych jednostek nie mających osobowości prawnej działają na podstawie pełnomocnictw organów wykonawczych. Do wyłącznej właściwości organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego zastrzeżone zostało podejmowanie uchwał w sprawach m.in.: zaciągania pożyczek i kredytów długoterminowych, zaciągania zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów przewyższających kwoty określone w budżecie, określenia wysokości sumy, do której organ wykonawczy może samodzielnie zaciągać zobowiązania, ustalenia maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym. Zawarcie umowy w sprawie pożyczki lub kredytu, a także zawarcie umowy w sprawie inwestycji lub remontu za wynagrodzeniem przewyższającym kwotę ustaloną w budżecie, bez uprzedniej uchwały organów stanowiących przez organ wykonawczy, skutkować będzie odpowiedzialnością za popełnienie czynu, o którym mowa w art. 15 ustawy. 12) Art. 16 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: a) niewykonanie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych, którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat - art. 16 ust. 1 ustawy, b) dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do niewykonania zobowiązania jednostki, którego termin płatności upłynął, wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej - art. 16 ust. 2 ustawy.

16 20 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy Naruszenie dyscypliny finansów publicznych określone w art. 16 ust. 1 ustawy zachodzi w razie kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek: niewykonania przez jednostkę sektora finansów publicznych zobowiązania, zapłaty odsetek, kar lub opłat, istnienie związku przyczynowo skutkowego pomiędzy niewykonaniem zobowiązania a zapłatą odsetek, kar lub opłat. Odsetki to świadczenie uboczne mogące pełnić, w zależności od podstawy prawnej, z której wynikają, albo funkcję wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu świadczenia głównego, albo sankcję w przypadku opóźnienia spełnienia świadczenia pieniężnego (jest to znaczenie, którym posługuje się art. 16 ust. 1 ustawy). Wysokość odsetek wynika z przepisu prawa (odsetki ustawowe, odsetki od zaległości podatkowych), albo zapisów umownych. Zgodnie z art. 484 kodeksu cywilnego pod pojęciem kar należy rozumieć sankcje administracyjne za niewykonanie określonego prawem obowiązku oraz kary umowne, stanowiące dodatkowe zastrzeżenie umowne, według którego naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego będącego następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność dłużnik, nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej. Opłaty, o których mowa w art. 16 ust. 1 ustawy są to opłaty dodatkowe za niespełnienie obligatoryjnych obowiązków nałożonych przepisami prawa. I tak np. art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych 7 stanowi, że w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę w wysokości 100% nieopłaconych składek. Podobną regulację zawiera przepis art. 107 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 8, zgodnie z którym w razie nieopłacenia składek na Fundusz Pracy lub opłacenia ich w niższej od należnej wysokości ZUS może obciążyć pracodawcę w wysokości do 100% należnej kwoty składek. Naruszenie dyscypliny finansów publicznych określone w art. 16 ust. 2 ustawy ma miejsce w razie kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek: doszło do niewykonania zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych, którego termin płatności upłynął, kierownik jednostki sektora finansów publicznych zaniedbał lub nie wypełnił obowiązków w zakresie kontroli finansowej, pomiędzy wykonaniem zobowiązania, którego termin płatności upłynął, a zaniedbaniem lub niewypełnieniem obowiązków przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych zachodzi ciąg przyczynowo - skutkowy. 13) Art. 17 ust. 1 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest udzielenie zamówienia publicznego: 7 Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm. 8 Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz

17 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 21 a) wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych - art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy. Zgodnie z przepisami art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych 9 zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie sytuacja, gdy podmiot zobowiązany przepisami prawa do stosowania ustawy - Prawo zamówień publicznych w sposób zawiniony nie wypełnił tego obowiązku tj. zawarł umowę bez zastosowania jakiegokolwiek trybu udzielenia zamówienia publicznego. Naruszeniem dyscypliny będzie również przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy na osobę trzecią (zmiana wykonawcy umowy) nawet za zgodą zamawiającego. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. b) z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących: przesłanek stosowania poszczególnych trybów udzielania zamówienia publicznego - art. 17 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy. Art. 17 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy pozostaje w związku z art. 10 ust. 2 u. P. z. p. i dotyczy przesłanek stosowania poszczególnych trybów udzielania zamówień publicznych określonych w art. 55 ust. 1, art. 62 ust. 1, art. 67 ust. 1, art. 70 i art. 74 ust. 2 u. P. z. p. Przepis art. 17 ust. 1 pkt 2 lit. a nie ma zastosowania do przetargu nieograniczonego (art. 10 ust. 1 u. P. z. p.). Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie zastosowanie niewłaściwego trybu, lub też naruszenie przesłanek stosowania ustawowego trybu udzielania zamówienia publicznego. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. obowiązku zamieszczenia ogłoszenia w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego - art. 17 ust. 1 pkt 2 lit b ustawy. Dotyczy obowiązku zamieszczania ogłoszeń, o których mowa w art. 40, art. 48, art. 56 i art. 75 u. P. z. p. tj. ogłoszeń wszczynających postępowanie oraz ogłoszenia o udzieleniu zamówienia publicznego art. 95 u. P. z. p. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. obowiązku uzyskania wymaganej zgody Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych - art. 17 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy. Dotyczy przypadków konieczności uzyskania uprzedniej zgody Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych, o których mowa w art. 55 ust. 2, art. 62 ust. 2, art. 67 ust. 2 i 3, art. 147 ust. 2 i art. 182 ust. 3 u. P. z. p. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. c) którego przedmiot lub warunki zostały określone w sposób naruszający zasady uczciwej konkurencji - art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy. 9 Dz. U. z 2006 r. Nr 164, poz. 1163, oznaczonej w niniejszym opracowaniu jako u. P. z. p.

18 22 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (54) 2006 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy W części dotyczącej określenia przedmiotu zamówienia koresponduje z art. 29 ust. 2, art. 29 ust. 1 i 3 do 31, art. 36 ust. 1 pkt 3 u. P. z. p. oraz części dotyczącej określenia warunków zamówienia koresponduje z art. 22 ust. 2, art. 26, art. 36 ust. 1 pkt 8 u P. z. p. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. d) z innym, niż wymienione w pkt. 1-3, naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, jeżeli naruszenie to miało wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego - art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy. Dotyczy takich przypadków, w których udzielone zostało zamówienie publiczne poprzez zawarcie umowy, w sytuacji gdy w postępowaniu o zamówienie publiczne, poprzedzającym zawarcie umowy naruszony został przepis prawa o zamówieniach publicznych inny niż wymieniony w art. 17 ust. 1 pkt 1-3. Naruszenie przepisu, o którym wyżej mowa nie powinno dopuścić do udzielenia konkretnego zamówienia publicznego, konkretnemu wykonawcy (np. zaniechanie wykluczenia oferentów, zaniechanie odrzucenia oferty, zaniechanie unieważnienia postępowania). Istnieje konieczność wykazania związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem konkretnego przepisu, a wpływem naruszenia na wynik postępowania. W postępowaniu o naruszenie dyscypliny finansów publicznych należy wykazać, że naruszenie przepisu miało wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Odpowiedzialność ponosi udzielający zamówienia publicznego. Art. 17 ust. 2 ustawy określa, iż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego: a) bez zachowania formy pisemnej - art. 17 ust. 2 pkt 1 ustawy. Dotyczy art. 9 ust. 1 i art. 139 ust. 2 u. P. z. p. oraz art kc i art. 2 kc w związku z art. 139 ust. 1 u. P. z. p., a także przepisów ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym 10. Odpowiedzialność ponosi ten, kto zawarł umowę o zamówienie publiczne. b) na czas nieoznaczony, z wyłączeniem przypadków określonych w przepisach o zamówieniach publicznych - art. 17 ust. 2 pkt 2 ustawy. Dotyczy art. 142 ust. 1 i art. 143 u. P. z. p. Odpowiedzialność ponosi ten, kto zawarł umowę o zamówienie publiczne. c) Na czas dłuższy niż 3 lata bez wymaganej zgody Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych - art. 17 ust. 2 pkt 3 ustawy. Dotyczy art. 142 ust. 2 i ust. 3 u. P. z. p. Odpowiedzialność ponosi ten, kto zawarł umowę o zamówienie publiczne. d) Przed ostatecznym rozstrzygnięciem protestu z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych - art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy. 10 Dz. U. Nr 130, poz z późn. zm.