Kurs współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego

Transkrypt

1 Kurs współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt pn. Rozwój kształcenia specjalizacyjnego lekarzy w dziedzinach istotnych z punktu widzenia potrzeb epidemiologiczno-demograficznych kraju

2 Pojęcie zdrowia i choroby. Społeczne determinanty zdrowia. Geneza, kierunki działania i strategie promocji zdrowia. Edukacja pacjenta. Zofia Słońska

3 INSTYTUT KARDIOLOGII TO JAK ROZUMIEMY CO TO JEST ZDROWIE (CHOROBA) WYZNACZA NASZ SPOSÓB ZACHOWANIA WOBEC ZDROWIA (CHOROBY)

4 PARADYGMAT BIOMEDYCZNY NEGATYWNA DEFINICJA ZDROWIA: BRAK CHOROBY, ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH PARADYGMAT SOCJOEKOLOGICZNY ZDROWIE JAKO ZASÓB JEDNOSTEK, ZBIOROWOŚCI I SPOŁECZEŃSTW

5 PROFESJONALNE DEFINICJE ZDROWIA LAICKIE DEFINICJE ZDROWIA

6 LAICKIE DEFINICJE ZDROWIA ZDROWIE W PRÓŻNI NEGATYWNA DEFINICJA ZDROWIA - ZDROWIE TO BRAK CHOROBY. U PODŁOŻA LEŻY BRAK ŚWIADOMOŚCI WŁASNEGO ORGANIZMU ZDROWIE JAKO REZERWY ZASOBY ORGANICZNO-BIOLOGICZNE, ODPORNOŚCI I WITALNOŚCI, KTÓRE MOGĄ SIĘ ZWIĘKSZAĆ LUB ZANIKAĆ W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU ŻYCIA CZŁOWIEKA ZDROWIE JAKO RÓWNOWAGA ZDOLNOŚĆ UTRZYMYWANIA RÓWNOWAGI ŻYCIOWEJ I POCZUCIA, ŻE JEST SIĘ ZDOLNYM DO ROBIENIA TEGO CZEGO SIĘ PRAGNIE ZDROWIE FUNKCJONALNE ZDOLNOŚĆ DO REALIZACJI ZADAŃ ŻYCIOWYCH, PEŁNIENIA RÓL SPOŁECZNYCH Z. SŁOŃSKA OPRACOWANIE WŁASNE NA PODST. C. Herzlich, H.Sęk INSTYTUT KARDIOLOGII

7 STAN ZDROWIA (HEALTH STATUS) ZDROWIE : HEALTH: koncepcja biomedyczna WELL-BEING: dobre samopoczucie i zdrowie WELLNESS: optymalny stan zarówno w wymiarze funkcjonowania w życiu codziennym, jak i odczuwania życiowej satysfakcji, możliwy do osiągnięcia przez człowieka, w danym momencie i warunkach w jakich żyje (Bruhn i in.1977) ZDROWIE FUNKCJONALNE: stan w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji (T. Parsons, 1969)

8 CHOROBA: DISEASE: obiektywna, patologiczna zmiana w organizmie, odpowiada biomedycznej koncepcji choroby ILLNESS: samopoczucie człowieka będące wynikiem indywidualnej interpretacji i sposobu reagowania na symptomy chorobowe. Człowiek uważa się za chorego bo źle się czuje. SICKNESS: stan będący wynikiem uznania człowieka za chorego przez otoczenie społeczne. Człowiek uznany za chorego jest odmiennie traktowany niż osoby uważane za zdrowe. CHOROBA FUNKCJONALNA: odwrotność zdrowia funkcjonalnego

9 DEFINICJA ZDROWIA ŚOZ STAN PEŁNEGO DOBROSTANU FIZYCZNEGO, PSYCHICZNEGO I SPOŁECZNEGO A NIE JEDYNIE BRAK CHOROBY CZY KALECTWA INSTYTUT KARDIOLOGII

10 FIZYCZNE PRAWIDŁOWE FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU (ORGANÓW I NARZĄDÓW) PSYCHICZNE ZDOLNOŚĆ LOGICZNEGO MYŚLENIA; ZDOLNOŚĆ ROZPOZNAWANIA, WYRAŻANIA I KONTROLI UCZUĆ ZDROWIE SPOŁECZNE ZDOLNOŚĆ PEŁNIENIA RÓL SPOŁECZNYCH

11 ZDROWIE JAKO KONTINUUM ZDROWIE (IDEALNE) CHOROBA (POWAŻNA)

12 21% 16% ŚRODOWISKO GENETYKA 53% STYL ŻYCIA 10% SŁUŻBA ZDROWIA POLA ZDROWIA, LALOND M. 1974

13 STAN ZDROWIA CZYNNIKI FIZJOLOGICZNE CZYNNIKI BEHAWIORALNE CZYNNIKI KULTUROWE, SPOŁECZNE SPOŁECZNO-EKONOMICZNE CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE Słońska Z. Opracowanie własne z wykorzystaniem Labonte 1992, Heart health inequalities in Canada: models, theory and planning. Health Promotion International, 7 (2)

14 PARDYMAT BIOMEDYCZNY Negatywna definicja zdrowia : zdrowie to brak choroby lub kalectwa PARADYGMAT SOCJOEKOLOGICZNY Pozytywna definicja zdrowia: zdrowie to zasób dla jednostek, zbiorowości i społeczeństw Orientacja na biomedyczne determinanty zdrowia Orientacja na czynniki promujące zdrowie i wyznaczające podatność na choroby Marginalizacja roli czynników behawioralnych i środowiskowych Rozpatrywanie stylu życia w kontekście wpływów środowiskowych, w tym społecznych Orientacja indywidualna: osoby chore i grupy ryzyka Orientacja populacyjna: osoby zdrowe i chore Centralizacja zarządzania Kadry medyczne Sektor zdrowia Decentralizacja zarządzania Kadry interdyscyplinarne Współpraca międzysektorowa priorytet zmniejszenie społecznych nierówności w zdrowiu Społeczeństwo pasywnym odbiorcą świadczeń Uczestnictwo społeczne w działaniach na rzecz zdrowia

15

16

17 Model salutogenezy A. Antonovskyego Uogólnione zasoby odpornościowe Poczucie koherencji : zrozumiałość, sterowność, sensowność

18 DOSTĘP DO PODSTAWOWYCH ZASOBÓW Szansa na prozdrowotne zachowania pojawia się wówczas gdy w zasięgu jednostek, grup i zbiorowości społecznych znajdują się zasoby, takie jak pożywienie, ubranie, mieszkanie, wykształcenie czy świadczenia zdrowotne Podstawowym wrogiem równości szans w dostępie do zasobów są NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE ROZWIĄZANIEM WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA ŻRÓDŁO: Z. SŁOŃSKA, 2004

19 STATUS SPOŁECZNO-EKONOMICZNY A ZDROWIE RÓŻNICUJE SZANSE NA PROZDROWOTNY STYL ŻYCIA RÓŻNICUJE SZANSE NA DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ A TAKŻE SZANSE NA JEJ WYSOKĄ JAKOŚĆ RÓŻNICUJE SZANSE NA NEGATYWNE ZDARZENIA ŻYCIOWE RÓŻNICUJE STOPIEŃ POSIADANYCH ZASOBÓW SPOŁECZNYCH I PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNICUJE SZANSE NARAŻENIA NA CZYNNIKI RYZYKA ŻRÓDŁO: A. SŁOŃSKA OPR. WŁASNE RÓŻNICUJE SZANSE NARAŻENIA NA ZACHOROWANIE I ZGON

20 Relacje między środowiskiem społecznym a zdrowiem ETYKIETOWANIE STEREOTYPY TABU WSPARCIE SPOŁECZNE MARGINALIZACJA WYKLUCZENIE

21 CZYNNIKI PROWADZĄCE DO MARGINALIZACJI LUB WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO BEZROBOCIE, UBÓSTWO NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ UZALEŻNIENIA CHOROBY STYGMATYZUJĄCE

22 Prognoza ludności Polski (w milionach) Źródło: Dane GUS,2009

23 Prognozowana liczba urodzeń (w tys.) Źródło: Dane GUS,2009

24 % POPULACJI W WIEKU 0-14 POLSKA EU Źródło: European HFA Database, 2014

25 % POPULACJI W WIEKU 65+ EU POLSKA Źródło: European HFA Database, 2014

26 Przeciętne trwanie życia (w latach) Źródło: Dane GUS,2009

27 Prognoza ludności Polski w wieku 80 lat i więcej (w procentach ) Źródło: Dane GUS,2009

28 STARZENIE SIĘ POPULACJI OZNACZA ZWIĘKSZANIE SIĘ ODSETKA OSÓB STARSZYCH PRZY JEDNOCZESNYM ZMNIEJSZANIU SIĘ ODSETKA DZIECI

29 CECHY PROCESU STARZENIA SIĘ POLSKIEJ POPULACJI: NIEODWRACALNOŚĆ ZWIĄZEK ZE SPADKIEM LICZBY LUDNOŚCI DWUTOROWOŚĆ ZWIĄZEK Z NARASTANIEM OBCIĄŻENIA RODZIN LUDŹMI STARYMI FEMINIZACJA ZWIĄZEK Z OBNIŻANIEM SIĘ SES ZWIĄZEK Z NARASTANIEM SPOŁECZNYCH NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU

30 Prognoza ludności Polski w wieku 80 lat i więcej (w procentach ) Źródło: Dane GUS, ,4 % LUDNOŚĆI OGÓŁEM

31 Prognozowany przyrost naturalny ludności (w tys.) Źródło: Dane GUS,2009

32 DO ROKU 2050 LICZEBNOŚĆ POLSKIEJ POPULACJI SPADNIE O OKOŁO 4,5 MILIONA OBYWATELI, GŁÓWNIE W MIASTACH OD 2035 ROKU CO PIĘĆ LAT SPADEK LUDNOŚCI O PONAD 800 TYS. W 2050 ROKU LICZBA LUDNOŚCI POLSKI WYNIESIE TYS.

33 UDZIAŁ OSÓB W WIEKU OBSZARY MIEJSKIE : 35% OBSZARY WIEJSKIE: 30% WZROST LICZEBNOŚCI OSÓB W WIEKU 65+ W LATACH ,4 MLN

34 POKOLENIE PODWÓJNYCH OBCIĄŻEŃ (SANDWICH GENERATION) OCZEKIWANIA OPIEKUŃCZE ZARÓWNO ZE STRONY DZIECI, JAK I RODZICÓW

35 WSPÓCZYNNIK OBCIĄŻENIA DEMOGRAFICZNEGO: OSOBAMI STARSZYMI : LICZBA OSÓB W WIEKU 65+ NA 100 OSÓB W WIEKU LATA 2050: 66 OSÓB NA 100 W MIASTACH I 53 NA 100 NA WSI DZIEĆMI: LICZBA OSÓB W WIEKU 0-14 LAT NA 100 OSÓB W WIEKU LATA 2050: 22 OSOBY NA 100 W WIEKU LATA

36 ZDROWIE PUBLICZNE nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia oraz promowania zdrowia poprzez zorganizowany wysiłek społeczeństwa (komitet Achesona) NOWE ZDROWIE PUBLICZNE akcentowanie roli stylu życia i warunków życia w wyznaczaniu stanu zdrowia oraz uznawanie potrzeby inwestowania w strategie, programy, usługi, które wspierają upowszechnianie prozdrowotnych stylów życia i tworzą środowiska wspierające zdrowie (Health Promotion Glossary,1998) PROMOCJA ZDROWIA proces umożliwiający zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę. Stanowi wszechstronny społeczny i polityczny proces, i obejmuje nie tylko działania mające na celu wzmocnienie umiejętności i możliwości jednostek, ale także działania skierowane na zmianę społecznych, środowiskowych i ekonomicznych warunków, tak aby zwiększyć ich wpływ na publiczne i indywidualne zdrowie. Umożliwia ludziom zwiększenie kontroli nad determinantami zdrowia, a tym samym jego poprawę. (Health Promotion Glossary,1998)

37 OBSZARY PROMOCJI ZDROWIA BUDOWANIE PROZDROWOTNEJ POLITYKI PUBLICZNEJ TWORZENIE ŚRODOWISK WSPIERAJĄCYCH ZDROWIE WZMACNIANIE DZIAŁAŃ SPOŁECZNOŚCI ROZWIJANIE INDYWIDUALNYCH UMIEJĘTNOŚCI REORIENTACJA SŁUŻBY ZDROWIA ŹRÓDŁO: THE OTTAWA CHARTER FOR HEALTH PROMOTION

38 PROMOCJA ZDROWIA POLITYKA PUBLICZNA WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA PROMOCJA ZDROWIA A ZDROWIE ZDROWIE WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI PROZDROWOTNE STYLE ŻYCIA WARUNKI ŻYCIA PROZDROWOTNE WARUNKI ŻYCIA ŹRÓDŁO: Z.SŁOŃSKA,2004 INSTYTUT KARDIOLOGII

39 Koalicje promujące zdrowie PROZDROWOTNQA POLITYKA PUBLICZNA Rzecznictwo Lobbing Mediacje ŚRODOWISKO Usługi zdrowotne Upodmiotowienie społeczności ZDROWIE Rekonstrukcja/ Reorientacja Przełomowy wzrost świadomości Wsparcie Styl życia Usługi medyczne Interpersonalne Upodmiotowienie jednostki Interpersonalne Mass media EDUKACJA I SZKOLENIE Mass media MODEL PROMOCJI ZDROWIA JAKO UPODMIOTOWIENIA (Tones, Green. 2004)

40 PROCESUALNY MODEL INTENCJONALNYCH CZYNNOŚCI ZDROWOTNYCH oczekiwania własnej skuteczności procesy wolicjonalne oczekiwania wyniku INTENCJA plany działań kontrola działań poziom ryzyka DZIAŁANIE wrażliwość ZAGROŻENIE SYTUACYJNE bariery i zasoby wsparcie społeczne ŹRÓDŁO: Schwarzer (1992) za H.Sęk

41 Celem promocji zdrowia chorego przewlekle jest takie wzmocnienie jego kondycji psychofizycznej i społecznej by mógł radzić sobie nie tylko z chorobą, ale także na tyle na ile to tylko możliwe także z normalnym funkcjonowaniem w codziennym życiu bez narażania zdrowia. Edukacja chorego Edukacja rodziny Organizacja grup wsparcia Poradnictwo

42 BARIERY komunikacyjne posługiwanie się językiem medycznym (m.in. Johanson i in.) koncentrowanie się na terapii z pominięciem perspektywy pacjenta pacjenci się wycofują skutek: brak informacji dla skutecznego oddziaływania przecenianie (Grover i in.,) bądź niedocenianie zagrożenia niewystarczajce postrzeganie psychospołecznych problemów pacjentów (Guldbransen i in.)

43 z a CHOROBA PRZEWLEKŁA CZAS STADIUM CHOROBY, WIEK, FAZA ŻYCIA RODZAJ I NASILENIE OBJAWÓW CHOROBOWYCH ZNACZENIE NADAWANE CHOROBIE ZABURZENIE BIOGRAFICZNE

44 STRATEGIE INTERWENCYJNE STOSOWANE W PROMOCJI ZDROWIA ORGANIZOWANIE SPOŁECZNOŚCI PODEJŚCIE SIEDLISKOWE STRATEGIE ZMIANY ZACHOWAŃ STRATEGIE ZMIANY ŚRODOWISKA RESTAURACJE MIEJSCE PRACY KOŚCIÓŁ PLACÓWKI SŁUŻBY ZDROWIA KONKURSY I ZAWODY PROGRAMY SAMOPOMOCOWE MASMEDIA SUPERMARKETY SZKOŁY BADANIA PRZESIEWOWE

45 CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB NOWOTWOROWYCH: PALENIE TYTONIU [najważniejsza przyczyna wg. Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, Ważne także : NADWAGA I OTYŁOŚĆ NIEPRAWIDŁOWY SPOSÓB ŻYWIENIA BRAK AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ PICIE ALKOHOLU

46 1/3 ZACHOROWAŃ NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE MOŻNA ZAPOBIEC POPRZEZ PROMOWANIE PRAWIDŁOWYCH ZACHOWAŃ, BUDOWANIE KOMPETENCJI ZDROWOTNYCH 1/3 NOWOTWORÓW MOŻNA WCZEŚNIEJ WYKRYĆ /STANY PRZEDNOWOTWOROWE/ I SKUTECZNIE WYLECZYĆ Ważne jest także oddziaływanie na środowisko pracy i zamieszkania oraz środowisko społeczno-kulturowe. Żródło: Sułkowska, Janik-Koncewicz, Zatoński, 2015

47 Polska Unia Onkologii 2016 Strategiczne kierunki dalszych działań w Polsce Zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory złośliwe, a w tym ograniczenie zachorowań na nowotwory tytoniozależne. Wymierna poprawa wykrywania i wczesnego rozpoznawania nowotworów zbyt późno rozpoznawanych w stosunku do istniejących możliwości wynikających z wiedzy np. raka szyjki macicy czy jelita grubego (okrężnicy i odbytnicy). Poprawa jakości badań diagnostycznych oraz dostępności skutecznych metod leczenia nowotworów złośliwych, a zwłaszcza radioterapii i metod leczenia skojarzonego. Poprawa dostępności leczenia objawowego i paliatywnego w przypadkach nowotworów zaawansowanych, oraz nowych metod zwalczania bólów nowotworowych. Rozwój i wdrażanie najnowszych zdobyczy nauki, a zwłaszcza technik molekularnych Poprawa jakości danych epidemiologicznych, jako podstawowej metody monitorowania wyników podjętych działań, oceny bieżącej sytuacji oraz prognozowania i programowania walki z rakiem.

48 Kurs współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt pn. Rozwój kształcenia specjalizacyjnego lekarzy w dziedzinach istotnych z punktu widzenia potrzeb epidemiologiczno-demograficznych kraju