Podręcznik. Modele aktywizacji osób bezrobotnych. WYG Consulting Sp. z o.o.

Transkrypt

1 Podręcznik Modele aktywizacji osób bezrobotnych WYG International Sp. z o.o. WYG Consulting Sp. z o.o. Publikacja jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Modele aktywizacji zawodowej bezrobotnych: kobiet, mieszkańców obszarów wiejskich i osób młodych Podręcznik Poznań, 2015 Publikacja jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 SPIS TREŚCI Skróty 8 WPROWADZENIE 9 1. ROZDZIAŁ I - INFORMACJE PODSTAWOWE CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GRUP BEZROBOTNYCH Kobiety Osoby z terenów wiejskich Osoby młode (między 18 a 30 rokiem życia) CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO 42 Tytuł publikacji: Podręcznik Modele aktywizacji osób bezrobotnych Główni odbiorcy: doradcy zawodowi, doradcy klienta, trenerzy kariery, pracownicy publicznych służb zatrudnienia Autorzy: Anna Daniłowska dr Monika Miedzik dr Jarosław Pichla Irena Wolińska Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, ul. Kościelna 37, Poznań, oraz ISBN Publikacja Modele aktywizacji osób bezrobotnych jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Egzemplarz bezpłatny Nakład: Podstawowe dane społeczno-gospodarcze Sytuacja na rynku pracy ZAWODOZNAWSTWO NA POTRZEBY AKTYWIZACJI OSÓB BEZROBOTNYCH Podstawowe informacje o zawodach Klasyfikacja zawodów i specjalności Charakterystyka zawodów i sposób jej wykorzystania w pracy z klientem SYSTEM KSZTAŁCENIA W POLSCE Wprowadzenie oraz regulacje prawne Szkolne formy edukacji Pozaszkolne formy edukacji Edukacja nieformalna ROZDZIAŁ II - WARSZTAT PRACY DORADCY ZAWODOWEGO METODYKA INDYWIDUALNEGO PORADNICTWA ZAWODOWEGO - WYBRANE ZAGADNIENIA Przebieg (fazy) procesu doradczego Metody i techniki prowadzenia rozmowy doradczej Metody i techniki poradnictwa indywidualnego 88 Data wydania publikacji: 2015

4 2.2. METODYKA GRUPOWEGO PORADNICTWA ZAWODOWEGO - WYBRANE ZAGADNIENIA Specyfika poradnictwa grupowego Przygotowanie doradcy do pracy z grupą Metody i techniki pracy z grupą jednorodną i niejednorodną Opracowywanie i modyfikacja scenariuszy zajęć grupowych PRZEGLĄD METOD, TECHNIK I NARZĘDZI WYKORZYSTYWANYCH W PORADNICTWIE ZAWODOWYM Narzędzia diagnostyczne Testy / kwestionariusze standaryzowane Testy / kwestionariusze niestandaryzowane Zasoby multimedialne Testy multimedialne Programy multimedialne Narzędzia związane z informacją zawodową Zbiory informacji zawodowej używane w PUP Zewnętrzne zbiory informacji zawodowej Metody pracy z klientem Profilowanie pomocy Metodyka opracowywania Indywidualnych Planów Działania (IPD) Metody poradnictwa grupowego Segmentacja klientów PUP na przykładzie Matrycy Kurcmana Usługi i instrumenty rynku pracy oraz aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu Praca indywidualna pytania, zadania i ćwiczenia w pracy doradczej z kobietami Scenariusze zajęć w poradnictwie grupowym dla kobiet MODEL AKTYWIZACJI OSÓB Z TERENÓW WIEJSKICH Obszary problemowe w grupie osób z terenów wiejskich sposoby pracy i radzenia sobie z wyróżnionymi obszarami Praca indywidualna pytania, zadania i ćwiczenia w pracy doradczej z osobami z terenów wiejskich Scenariusze zajęć w poradnictwie grupowym dla osób z terenów wiejskich MODEL AKTYWIZACJI OSÓB MŁODYCH Obszary problemowe w grupie osób młodych sposoby pracy i radzenia sobie z wyróżnionymi obszarami Praca indywidualna pytania i ćwiczenia w pracy doradczej z osobami młodymi Scenariusze zajęć w poradnictwie grupowym dla osób młodych OCENA PRZYDATNOŚCI METOD AKTYWIZACYJNYCH Z PUNKTU WIDZENIA SPECYFIKI POSZCZEGÓLNYCH GRUP BEZROBOTNYCH Tradycyjne metody aktywizacyjne Innowacyjne metody aktywizacyjne Analiza SWOT stosowanych metod aktywizacji z uwzględnieniem specyfiki danej grupy 221 SPIS TABEL 224 SPIS WYKRESÓW 226 BIBLIOGRAFIA: ROZDZIAŁ III - PROGRAMY AKTYWIZACJI WYBRANYCH GRUP MODEL AKTYWIZACJI KOBIET Obszary problemowe w grupie kobiet sposoby pracy i radzenia sobie z wyróżnionymi obszarami 180

5 Skróty: WPROWADZENIE BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności BKL Badanie Kapitału Ludzkiego BDL Bank Danych Lokalnych CIiPKZ Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej GUS Główny Urząd Statystyczny MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej NSP Narodowy Spis Powszechny PUP Powiatowy Urząd Pracy PSZ publiczne służby zatrudnienia UE Unia Europejska US Urząd Statystyczny WORPII Wielkopolskie Obserwatorium Rynku Pracy II WUP Wojewódzki Urząd Pracy Przekazujemy Państwu publikację adresowaną do doradców zawodowych, indywidualnych doradców klienta zatrudnionych w urzędach pracy, jobcoachów, trenerów kariery, rekruterów i innych specjalistów, zajmujących się aktywizacją zawodową osób bezrobotnych. Publikacja prezentuje modele aktywizacji zawodowej trzech grup osób bezrobotnych: kobiet, osób młodych oraz osób zamieszkujących obszary wiejskie. Modele zawierają istotne informacje, wskazówki merytoryczne oraz narzędzia pracy, związane z obszarem poradnictwa i informacji zawodowej, przydatne w procesie aktywizacji wyróżnionych grup bezrobotnych. Grupy docelowe modeli zostały określone na podstawie obserwowanych w województwie wielkopolskim szczególnych problemów z aktywizacją zawodową tych kategorii osób bezrobotnych. Celem publikacji jest wskazanie osobom zajmującym się aktywizacją zawodową metod pracy z danymi grupami klientów, które odpowiadają na potrzeby tych grup, wynikające z przeprowadzonych badań i analiz. Jednocześnie jest to propozycja usprawnienia pracy osób zajmujących się poradnictwem zawodowym, czego konieczność wskazywana jest w licznych rekomendacjach, będących efektami badań nad wielkopolskim rynkiem pracy. Materiał łączy w sobie wiedzę o rynku pracy pochodzącą m.in. z badań realizowanych w ramach Wielkopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy II z praktycznym aspektem pracy doradców zawodowych. Publikacja składa się z dwóch elementów, tj. Podręcznika oraz Informatora multimedialnego. W Rozdziale I Podręcznika przedstawiono charakterystykę wybranych grup bezrobotnych i charakterystykę województwa wielkopolskiego, a także podstawowe informacje z zakresu zawodoznawstwa i systemu kształcenia w Polsce. Rozdział II opisuje warsztat pracy doradcy zawodowego, tj. wybrane zagadnienia metodyki indywidualnego i grupowego poradnictwa zawodowego oraz przegląd metod, technik i narzędzi wykorzystywanych w poradnictwie zawodowym. W Rozdziale III opisano obszary problemowe grup docelowych oraz przedstawiono informacje praktyczne związane z aktywizacją grup bezrobotnych. W Informatorze multimedialnym znajdują się materiały rozszerzające i materiały dodatkowe. Treści w Podręczniku i Informatorze multimedialnym uzupełniają się, tak aby Czytelnik zainteresowany zagadnieniem prezentowanym w Podręczniku mógł znaleźć w Informatorze przykłady praktycznego zastosowania lub uzupełnić wiedzę w poszukiwanym przez siebie zakresie. Treści, które można znaleźć w Informatorze multimedialnym, oznaczono w Poradniku symbolem. 8 9

6 Tabela 1. Zestawienie treści w Podręczniku i Informatorze multimedialnym Treści szczegółowa charakterystyka grup bezrobotnych, opis województwa wielkopolskiego, opis wybranych elementów zawodoznawstwa, opis systemu kształcenia w Polsce, metodyka indywidualnego i grupowego poradnictwa zawodowego, przegląd metod, technik i narzędzi indywidualnego i grupowego poradnictwa zawodowego, ocena przydatności metod aktywizacyjnych z punktu widzenia poszczególnych grup. charakterystyka powiatów województwa wielkopolskiego, syntetyczny opis grup docelowych, mapy z danymi powiatowymi, bazy danych teleadresowych i informacyjnych, charakterystyka innowacyjnych metod aktywizacyjnych, symulator rozmów doradczych, pytania, zadania, scenariusze i ćwiczenia w pracy z poszczególnymi grupami bezrobotnych. zastosowanie metod coachingowych w poradnictwie grupowym, zalecana literatura. Miejsce Podręcznik Informator multimedialny ROZDZIAŁ I - INFORMACJE PODSTAWOWE Źródło: Opracowanie własne Zarówno treści Podręcznika, jak i Informatora, przedstawiono w sposób jak najbardziej praktyczny, tak aby stały się kompendium wiedzy dla każdego specjalisty pracującego z osobami bezrobotnymi. Treści były konsultowane z czterema grupami doradców zawodowych województwa wielkopolskiego, którym autorzy składają podziękowania za okazaną życzliwość, pomoc i wszelkie sugestie. Spotkania te były bezcennym źródłem informacji o potrzebach i oczekiwaniach doradców-praktyków, które autorzy publikacji starali się uwzględnić i zaspokoić w możliwie najwyższym stopniu. Zachęcamy do lektury Podręcznika oraz Informatora! 10 11

7 1.1. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GRUP BEZROBOTNYCH Kobiety Podstawowe dane socjodemograficzne Województwo wielkopolskie zamieszkuje blisko 1,8 mln kobiet, które stanowią ponad połowę (51,4%) ogółu mieszkańców województwa. Większą przewagę liczebną kobiet obserwuje się w miastach (gdzie na 100 mężczyzn przypada przeciętnie 110 kobiet), natomiast na wsi zachowana jest równowaga płci (100,3 kobiet na 100 mężczyzn) 1. Blisko 43% kobiet w Wielkopolsce zamieszkuje tereny wiejskie 2. Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne mówiące o systematycznym wzroście odsetka ludności mieszkujących poza miastem w województwie wielkopolskim należy także przypuszczać, że odsetek kobiet zamieszkujących tereny wiejskie zwiększy się o kolejne 4-5% do 2030r. 3 Biorąc pod uwagę strukturę kobiet według stanu cywilnego, jak wynika z danych z NSP 2011r. wśród osób powyżej 15 r. życia z województwa wielkopolskiego, największą grupę stanowią mężatki (55,1%), następnie panny (25,3%) 4. Niepodejmowanie lub opóźnianie decyzji prorodzinnych tłumaczy się z jednej strony zmianami obyczajowymi (wzrasta liczba osób, które wybierają związki niesformalizowane), z drugiej trudną sytuacją na rynku pracy, zwłaszcza ludzi młodych. 5 Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat w Wielkopolsce i innych regionach kraju, odnotowuje się niski poziom dzietności, znacznie poniżej progu zapewniającego prostą zastępowalności pokoleń. Przyjmuje się, że stabilny rozwój demograficzny ma miejsce przy wskaźniku dzietności na poziomie 2,1-2,15 podczas gdy np. na kobietę z Wielkopolski przypada ok. 1,3 dziecka 6. Niskie wartości wskaźnika to wypadkowa wpływu wielu różnych czynników m.in. braku bezpieczeństwa na rynku pracy, wydłużającego się okresu kształcenia, braku długofalowej polityki prorodzinnej i stosownych świadczeń społecznych wspomagających wychowywanie dzieci 7. Obserwujemy też zjawisko przesuwania decyzji o poczęciu dziecka na późniejszy okres życia kobiety. W okresie liczba urodzeń przez kobiety 1 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. 2 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. 3 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 4 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań Raport z wyników w województwie wielkopolskim (2012) Poznań: US w Poznaniu. 5 Młodzi 2011 (2011). Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. 6 Bank Danych Lokalnych, GUS. 7 W Polsce występuje silny pozytywny związek między konsumpcją a dzietnością: im wyższy wskaźnik konsumpcji indywidualnej, tym wyższy poziom dzietności. Istnieje też silny negatywny związek pomiędzy stopą bezrobocia wśród osób w wieku a współczynnikiem urodzeń: im wyższy poziom bezrobocia w tej grupie wiekowej, tym niższy poziom dzietności. Zob. Monitor rynku pracy. Współczynnik dzietności w Polsce - 1,3, Uzyskane: wpis.222 [dostęp: ] z Wielkopolski w wieku lat wzrosła o ponad 45%, podczas gdy w grupie kobiet w wieku lat liczba urodzeń spadła o 29% 8. Na koniec 2013r. 58,8% kobiet zamieszkujących województwo wielkopolskie stanowiły osoby w wieku produkcyjnym (18-59 lat). Kobiety w wieku przedprodukcyjnym (17 i mniej lat) stanowiły 18,2%, natomiast w wieku poprodukcyjnym (60 i więcej lat) znajdowała się ponad jedna piąta (22,9%) mieszkanek Wielkopolski 9. Wykres 1. Struktura ludności w woj. wielkopolskim według płci i wykształcenia w 2011 roku mężczyźni kobiety 14.1% 18,4% 27,9% 33,2% 33,7% 18,8% 21,0% 26,4% 3,3% 3,2% 0% 25% 50% 75% 100% wyższe gimnazjalne i poniżej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NSP średnie i policealne wykształcenie nieustalone zasadnicze zaw. 25% Mieszkanki Wielkopolski są lepiej wykształcone od mężczyzn z tego regionu (wykres 20,9% 1). Udział 20% osób z wyższym, 20,4% średnim i policealnym wykształceniem wśród kobiet w 2011r. wyniósł 51,6% podczas gdy wśród mężczyzn 42,0%. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje 15,9% się istotny wzrost liczby mieszkanek Wielkopolski z wykształce- 15% 15,6% 14,7% 10,3% 9,5% 10,1% 10,5% 10,9% 11,4% niem wyższym 10% (w 2002r. udział kobiet posiadających 8,0% dyplom ukończenia studiów stanowił jedynie 9,8% całkowitej 10,4% populacji pań, podczas gdy w 2011r. 18,4%) 10. 6,6% 5,8% 7,7% 7,2% 6,7% 6,8% 5% 4,6% Mobilność 0% zawodowa i przestrzenna Ponad 87% kobiet deklaruje stopa bezrobocia gotowość ogółem do stopa podwyższenia bezrobocia mężczyznswoich stopa kwalifikacji, bezrobocia kobietjeśli będzie to prowadzić do poprawy ich sytuacji zawodowej. Wraz z wiekiem maleje gotowość kobiet do podejmowania działań edukacyjnych: w deklaracjach 96,3% kobiet do 30 r. życia wyraża chęć i zasadność inwestowania w swoje kompetencje, wśród kobiet 45+ wskaźnik wynosi 74,6% 11. Faktycznie w badaniu Bilans Kapitału 8 Bank Danych Lokalnych, GUS. 9 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. 10 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań Raport z wyników w województwie wielkopolskim (2012) Poznań: US niepełnozatrudnieni w Poznaniu. 68,7 32,3 11 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 12 Modele aktywizacji osób bezrobotnych Modele pełnozatrudnieni aktywizacji osób bezrobotnych 47,8 52,3 13 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

8 !!! Ludzkiego okazało się, że w Polsce jedynie 15% kobiet uczestniczyło w nieobowiązkowych kursach, szkoleniach, studiach podyplomowych (dla porównania 13% mężczyzn) w ciągu ostatnich 12 miesięcy od ukończenia badania (głównie w 2012r.) 12. mężczyźni Kobiety, które nie planują podnosić swoich kompetencji, swoją bierną postawę uzasadniają brakiem wpływu podwyższania kwalifikacji na sytuację zawodową, zaawansowanym wiekiem, niewystarczającymi środkami finansowymi, zbyt małą ilością czasu, zbyt dużym obciążeniem obowiązkami rodzinnymi. Co szósta z kobiet kobiety 18,4% 33,2% 18,8% ocenia swoje kompetencje na tyle wysoko, że nie widzi potrzeby uczestniczenia w szkoleniach, kursach itp. 13. Kobiety zainteresowane podnoszeniem kompetencji najczęściej są gotowe uczestniczyć w kursach specjalistycznych związanych wyższe ze swoim aktualnym średnie zawodem i policealne (43,3%), jednakże 23,7% kobiet jest gotowa uczestniczyć gimnazjalne i poniżej w tego typu zajęciach celem przekwalifikowania się. Znacznie częściej kobiety zainteresowane są kursami językowymi (39,5%) niż komputerowymi (13,2%). Mniej więcej co piąta z badanych kobiet nie wyklucza rozpoczęcia studiów magisterskich czy też studiów podyplomowych, co w zestawieniu z danymi dotyczącymi uczestnictwa w kursach pokazuje, że 25% kobiety wyrażają większe zainteresowanie 20,9% krótkotrwałymi formami kształcenia % 20,4% Trudno jest jednoznacznie przesądzić, która płeć jest bardziej mobilna przestrzennie. W 2013r. kobiety z województwa wielkopolskiego 15,9% wykazywały się większą 15% 15,6% mobilnością w zakresie migracji wewnętrznych (w 14,7% obrębie województwa 10,3% czy kraju), 9,5% 10% 8,0% stanowiąc ok. 53% migrantów. Z kolei mężczyźni częściej 10,4% emigrowali i osiedlali się 5% za granicą (53,8% emigrujących w 2013r.) 15. 6,6% 5,8% 4,6% 0% Aktywność kobiet na rynku pracy 14.1% 0% 25% 50% 75% 100% Jedynie połowa kobiet w Wielkopolsce jest aktywna zawodowo (wykres nr 2) i, niestety, na przestrzeni ostatnich lat sytuacja nie tylko nie uległa poprawie, ale wręcz pogorszyła się (wg danych średniorocznych w latach nastąpił spadek aktywności zaw. o 0,6%). W przypadku mężczyzn z województwa wielkopolskiego wskaźnik aktywności zawodowej 16 jest znacznie wyższy (68%) i wykazuje tendencję wzrostową (w okresie r. odnotowano przyrost o 2,7%) 17. Za pozytywne należy jednakże uznać, że na przestrzeni ostatnich lat w grupie kobiet aktywnych niepełnozatrudnieni 68,7 zawodowo rośnie udział kobiet pracujących, a spada liczba kobiet bezrobotnych Bilans Kapitału Ludzkiego. Rozwijanie kompetencji przez dorosłych Polaków (2014). Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. pełnozatrudnieni 47,8 52,3 13 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 14 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 15 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim 0% w 2013r. 10% (2014) Poznań: 20% US w 30% Poznaniu. 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 16 Wskaźnik mierzący udział ludności aktywnej zawodowo (a więc ludności pracującej i bezrobotnej) w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej. 17 Bank Danych Lokalnych, GUS kobiety mężczyźni 18 Przykładowo w 2004 r., udział kobiet pracujących w grupie kobiet aktywnych zawodowo wynosił 80,9%, podczas gdy w 2013r. 88,6%. Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS. 27,9% 33,7% wykształcenie nieustalone 21,0% 26,4% 3,3% 3,2% zasadnicze zaw. 10,1% 10,5% 10,9% 11,4% 7,7% 7,2% 6,7% stopa bezrobocia ogółem stopa bezrobocia mężczyzn stopa bezrobocia kobiet 32,3 6,8% Wykres 2. Aktywność zawodowa oraz zatrudnienie kobiet i mężczyzn w II kw r. w Wielkopolsce 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 49,9% 68,0% 58,5% 44,6% 63,1% wskażnik aktywności ekonomicznej 53,4% wskaźnik zatrudnienia kobiety mężczyźni ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL Wśród głównych przyczyn bierności zawodowej kobiet z Wielkopolski znajdują się: emerytura (43,5%), nauka i podnoszenie kompetencji (17,2%), własna choroba lub niepełnosprawność (12%) oraz opieka nad metoda dziećmi i osobami zależnymi (11,4%) 19. Co ciekawe, jedynie w przypadku 0,4% - indywidualna mężczyzn obowiązki rodzinne stanowią powód bierności zawodowej, co pośrednio - grupowa potwierdza tezę o braku partnerskiego podejścia w prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz wychowywaniu dzieci pomiędzy przedstawicielami obu płci. techniki - właściwe dla metody indywidualnej - właściwe dla metody grupowej Dysproporcje na niekorzyść kobiet utrzymują się także w przypadku wskaźnika zatrudnienia (obrazującego procentowy udział narzędzia pracujących danej kategorii w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej). lub potrzeb Za pozytywną tendencję należy uznać dobrane do problemu klienta / grupy systematyczny wzrost tegoż wskaźnika w klientów ostatnich latach, zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn, przy czym większa dynamika wzrostowa dotyczy płci męskiej. Wskaźnik zatrudnienia w województwie wielkopolskim w okresie wśród kobiet wzrósł o 4,2%, podczas gdy wśród mężczyzn o 8,7% 20. W 2013r. w Wielkopolsce zatrudnionych było 583 tys. kobiet i 783 tys. mężczyzn, warunki organizacyjno - techniczne podczas gdy w 2004r. odpowiednio 574 tys. warunki kobiet organizacyjno i 712 tys. mężczyzn 21. Biorąc pod ocena uczestnika - techniczne uwagę strukturę zatrudnienia ze względu na sektor gospodarki charakterystyczna dobór uczestników jest przewaga kobiet ocena szkolenia w usługach (55,5%), a mężczyzn KTO? w sektorze przemysłowym liczebność grupy GDZIE? (75,1%) oraz rolniczym (59,6%) 22. Wśród branż, które stanowią główne miejsce efekt zatrudnienia dla mieszkanek Wielkopolski znajdują się takie jak: edukacja potrzeby (więk- SZKOLENIE DLACZEGO? problemy 19 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań Raport z wyników czas JAK? PO CO? w województwie wielkopolskim (2012) Poznań: US w Poznaniu. cele 20 Bank Danych Lokalnych, GUS. 21 Bank Danych Lokalnych, GUS. atmosfera wiedza / umiejętności / postawy 22 Bank Danych Lokalnych, GUS. forma 14 normy / zasady metody / techniki pracy zakres tematyczny szkolenie tradycyjne aktywność warsztaty praca w grupach, e-learning pomoce dydaktyczne ćwiczenia indywidualne, blended learning wykład, odgrywanie ról, 15 outdoor burza mózgów itd. B przekonania kluczowe

9 !!! mężczyźni 14.1% 27,9% 33,7% 21,0% 3,3% 80% 70% 60% szość nauczycieli szkół to kobiety), administracja publiczna, administracja/obsługa kobiety 18,4% 33,2% 18,8% 26,4% 3,2% biura, usługi finansowe (z zastrzeżeniem, że kobiety dominują wśród pracowników niższego szczebla), handel, usługi gastronomiczne, usługi osobiste 23. Są to branże, które należą do silnie sfeminizowanych nie tylko w skali województwa, ale i całego kraju. 0% 25% 50% 75% 100% Stopa bezrobocia wyższe kobiet (wg BAEL) średnie jest i policealne wyższa niż stopa zasadnicze bezrobocia zaw. mężczyzn (wykres nr 3) i jest gimnazjalne to trend i poniżej stały w czasie. wykształcenie nieustalone Wykres 3. Stopa bezrobocia kobiet i mężczyzn wg BAEL w woj. wielkopolskim w latach % 20% 15% 10% 5% 0% 20,9% 20,4% 15,9% 14,7% 15,6% 10,4% 10,3% 8,0% 9,5% 6,6% 4,6% 5,8% 10,1% 10,5% 10,9% 11,4% 7,7% 7,2% 6,7% stopa bezrobocia ogółem stopa bezrobocia mężczyzn stopa bezrobocia kobiet Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL Podobnie, jeśli spojrzymy na statystyki bezrobocia rejestrowanego na przestrzeni ostatnich 10 lat w grupie bezrobotnych przeważają kobiety. Zarówno na koniec 2004r. jak i 2013r. stanowiły one 55,1% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych 24. W 2004 r. liczba zarejestrowanych 68,7 kobiet była blisko poziomu ,3 tys., o tyle na koniec 2013r. niecałe 80 tys. kobiet znajdowało się w stanie bezrobocia. niepełnozatrudnieni Praca zawodowa - wartości, oczekiwania, warunki pracy pełnozatrudnieni 47,8 52,3 Wśród wartości najbardziej cenionych przez mieszkanki Wielkopolski należą: uczciwość, zdrowie i szacunek innych ludzi. Drugą istotną grupą wartości wskazywanych przez kobiety 0% 10% to wartości 20% związane 30% 40% z życiem 50% rodzinnym. 60% 70% Trzeci 80% obszar 90% 100% wartości związany jest z aktywnością zawodową, przy czym posiadanie pracy zostały przez kobiety ocenione jako zdecydowanie kobiety mężczyźni ważniejsze, niż zdobycie odpowiedniego wykształcenia czy rozwoju zawodowego. Rola matki, córki czy żony są uznawane przez kobiety za ważniejsze niż rola pracownika, koleżanki/przyjaciółki, pracodawcy. Na pierwszy plan wysuwa się zatem rola rodzinna, następnie zawodowa, na końcu społeczno-towarzyska 25. B przekonania kluczowe 23 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 24 Bank Danych Lokalnych, GUS. A 25 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. sytuacja przekonania pośredniczące aktywizująca (założenia, zasady, postawy) 16 6,8% 50% 40% 30% 20% 10% 0% kształcenie formalne Pierwszeństwo roli rodzinnej nad zawodową nie oznacza, że kobiety nie chcą pracować. Zdecydowana większość wielkopolskich kobiet (w zależności od kategorii 49,9% 68,0% wiekowej 58,5% od 80% do 44,6% 99%) 63,1% chce prowadzić 53,4% czynne życie zawodowe. Praca niesie za sobą szereg wartości i korzyści, z których najważniejsze to: zaspokojenie potrzeb materialnych, zwiększenie poczucia własnej wartości, poczucie sensu, możliwość nawiązania kontaktów towarzyskich, możliwość zdobycia przydatnych znajomości np. biznesowych 26. wskażnik aktywności ekonomicznej wskaźnik zatrudnienia Kobiety nieco rzadziej niż mężczyźni posiadają własne źródło utrzymania (odpowiednio mężczyźni 64,3% oraz 68,4%), przy czym ogółem obserwuje się znaczące różnice w strukturze kobiety dochodów między płciami. W przypadku mężczyzn najczęstszym źródłem utrzymania są dochody z pracy najemnej (36,8%), a następie niezarobkowe źródła, takie jak: emerytury, renty, świadczenia społeczne (21,2%) i dochody z pracy na rachunek własny (10,3%). Z kolei najwięcej kobiet utrzymuje się z dochodów ze źródeł niezarobkowych (29,6%), a następnie z najemnej pracy zarobkowej (29,0%). Kobiety rzadziej niż metoda mężczyźni utrzymują się z pracy na własny rachunek (5,6%) indywidualna Badania dotyczące - grupowa wynagrodzeń w województwie wielkopolskim wskazują na różnice w wysokościach płac ze względu na płeć. W przedziale objętym obserwacją techniki przez US w Poznaniu przeciętna płaca mężczyzn była o ponad 7-8% - właściwe dla metody indywidualnej wyższa - właściwe od dla średniej metody grupowej w województwie, zaś przeciętna płaca kobiet była o 9% niższa od średniej w województwie. Kobiety zarabiały zatem średnio o 17% mniej niż mężczyźni 28. narzędzia ocena szkolenia czas normy / zasady efekt aktywność ocena uczestnika atmosfera dobrane do problemu lub potrzeb klienta / grupy Charakterystycznym klientów jest to, że o ile w grupie pełnozatrudnionych pracowników w Wielkopolsce dominują mężczyźni, o tyle w grupie pracujących w niepełnym wymiarze godzin widać wyraźną przewagę kobiet (wykres 4). GDZIE? warunki organizacyjno - techniczne KTO? warunki organizacyjno - techniczne dobór uczestników liczebność grupy prowadzone w ramach systemu szkół, kolegiów, uniwersytetów zamierzone myśli automatyczne Modele aktywizacji osób bezrobotnych prowadzi Modele zazwyczaj aktywizacji do potwierdzenia osób bezrobotnych kompetencji i wydania 17 (zniekształcenia poznawcze) świadectwa JAK? SZKOLENIE forma szkolenie tradycyjne warsztaty e-learning blended learning outdoor PO CO? DLACZEGO? cele wiedza / umiejętności / postawy zakres tematyczny pomoce dydaktyczne potrzeby problemy metody / techniki pracy praca w grupach, ćwiczenia indywidualne, wykład, odgrywanie ról, burza mózgów itd. 26 Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP. 27 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań Raport z wyników w województwie wielkopolskim (2012) Poznań: US w Poznaniu. 28 Struktura wynagrodzeń według zawodów w województwie wielkopolskim w latach (2008) Poznań: US w Poznaniu. kształcenie prowadzone przez instytucje edukacyjne i poza nimi

10 !!! 20% 20,9% 20,4% 15% 10% 5% 0% 15,9% 14,7% 15,6% 10,4% 10,3% 8,0% 9,5% 6,6% 4,6% Wykres 4. Struktura pracujących stopa bezrobocia w ogółem woj. wielkopolskim stopa bezrobocia według mężczyzn wymiaru stopa zatrudnienia bezrobocia kobiet z uwzględnieniem płci w 2012r. niepełnozatrudnieni pełnozatrudnieni 5,8% 10,1% 10,5% 10,9% 11,4% 7,7% 7,2% 6,7% ,8 68,7 52,3 32,3 6,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% kobiety C mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie z Rocznika statystycznego Województwa Wielkopolskiego z 2013 roku Praca w niepełnym wymiarze godzin wiąże się zazwyczaj z mniejszymi zarobkami, B czy trudniejszym dostępem do wyższych przekonania stanowisk. kluczowe Z drugiej strony, zatrudnienie na niepełny etat jest często jedyną możliwością dla kobiet, które wskutek zaangażowania w obowiązki A sytuacja wynikające z życia przekonania rodzinnego, pośredniczące nie są w tanie podjąć pracy na pełen etat. Z aktywizująca badań prowadzonych przez (założenia, konsultantów zasady, postawy) Zielonej Linii wynika, że aż 56% polskich pracodawców wdraża elastyczne formy zatrudnienia, jednakże w zdecydowanej większości sprowadza się to (zniekształcenia do zatrudnienia poznawcze) osób na podstawie umów myśli automatyczne cywilnoprawnych. 29 Przedsiębiorczość kobiet 56% konsekwencje: emocjonalne (uczucia) behawioralne (zachowanie) fizjologiczne (reakcja ciała) Zgodnie z wynikami uzyskanymi w ramach badania Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. stosunkowo dużo kobiet w województwie wielkopolskim ma za sobą doświadczenia w prowadzeniu firmy (24%) lub też poważnie myśli o tym, aby w przyszłości uruchomić własny biznes (17,9%) 30. Biorąc pod uwagę kryterium wieku, odsetek kobiet, które aktualnie prowadzą (lub też prowadziły) własne przedsiębiorstwo jest najwyższy 52,8 52,7 54,4 53,3 w grupie 53,1 54,0 54% wiekowej lat (38,3%). Są to często osoby, które w ramach swojej kariery zawodowej nabyły 51,4 odpowiednią wiedzę i doświadczenie w danej 52% dziedzinie i chcą je zdyskontować 49,7 prowadząc swój 49,1 51,1 51,5 biznes. 51,6 51,8 Jeśli 52,2 chodzi o samozatrudnienie 50% w przyszłości względnie 47,9 48,8 50,7 najwięcej tego typu deklaracji wyrażają 48% 47,2 29 Elastyczne 46% formy zatrudnienia raport ZL Uzyskane: 46,1 45,9 [dostęp: ] 30 Warto 44% przy okazji zauważyć, że Polki wykazują się większą przedsiębiorczością niż kobiety z wielu innych krajów Europy [dostęp: ] ogółem wieś miasto tys. osób ocena szkolenia normy / zasady kształcenie formalne czas kształcenie pozaformalne kształcenie nieformalne efekt aktywność ocena uczestnika atmosfera metoda - indywidualna - grupowa techniki - właściwe dla metody indywidualnej - właściwe dla metody grupowej JAK? osoby młode, przed 30 r. życia (27,0%) 31. warunki organizacyjno znacznie częściej wskazywały - techniczne na wsparcie w zakresie rozwoju kompetencji (28,8%) warunki organizacyjno - techniczne np. poprzez szkolenia z zakresu dobór uczestników marketingu, reklamy, asertywności niż na wsparcie GDZIE? SZKOLENIE PO CO? KTO? prowadzone w ramach systemu szkół, kolegiów, uniwersytetów zamierzone prowadzi zazwyczaj do potwierdzenia kompetencji i wydania świadectwa prowadzone przez instytucje edukacyjne i poza nimi zajęcia zorganizowane zamierzone nie jest organizowane ani ustrukturalizowne wynikajce z codziennych zajęć niezamierzone DLACZEGO? liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku narzędzia Wśród dobrane do problemu głównych motywów do prowadzenia / założenia własnej firmy kobiety lub potrzeb wymieniają: klienta / grupy możliwość poprawy własnej sytuacji materialnej, chęć pogodzenia klientów życia zawodowego z obowiązkami rodzinnymi, dążenie do samodzielności. Aż 1/3 kobiet rozważa prowadzenie działalności gospodarczej, m.in. z uwagi na brak innych możliwości zatrudnienia. 32. Pytane o rodzaj wsparcia potrzebny w rozwijaniu przedsiębiorczości badane kobiety finansowe (8,6%) 33. Powrót na rynek pracy liczebność grupy potrzeby problemy cele Z ogólnopolskiego badania mamawracadopracy.pl wynika, że blisko 50% kobiet, stosunkowo wiedza szybko / umiejętności wraca / postawy do pracy (w okresie 6-12 m-cy od urodzenia). Głównym forma motywem powrotu jest chęć poprawy sytuacji finansowej, jednakże dla 1/3 ankie- metody / techniki pracy zakres tematyczny szkolenie tradycyjne towanych kobiet istotne znaczenie mają również ambicje zawodowe. 1/4 kobiet cieszy się, że znowu pomoce dydaktyczne będzie przebywać w towarzystwie znajomych z pracy i z radością ćwiczenia indywidualne, warsztaty praca w grupach, e-learning blended learning wykład, odgrywanie ról, outdoor burza mózgów itd. czeka na nowe wyzwania oraz doświadczenia zawodowe. Część mam (ok. 20%) decyduje się na urlop wychowawczy 34. Część kobiet nie wraca do pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego czy wychowawczego. Podejmują decyzję o pozostaniu w domu ze względu na czynniki psychologiczne (chęć utrzymania bliskiej relacji za dzieckiem, obawa przed przekazaniem dziecka do placówki opiekuńczej) czy ekonomiczne (wysokie opłaty za żłobek lub przedszkole). Część kobiet, wracając z urlopu, zostaje zwolnionych (Kodeks pracy nie gwarantuje okresu ochronnego po powrocie z urlopu). Trudno jest im znaleźć nową pracę, szczególnie w sytuacji, gdy długi czas opiekowały się dzieckiem i w tym okresie nastąpiła dezaktualizacja ich kwalifikacji. Z badania WUP Poznań przeprowadzonego wśród bezrobotnych kobiet wynika, że trzy główne sposoby poszukiwania pracy to: przeglądanie ogłoszeń prasowych (62,5%), wypytywanie znajomych (57,7%) oraz przeszukiwanie ogłoszeń internetowych (35,5%) 35. Wszystkie te formy nie wiążą się jednak z dużym zaangażowaniem oraz ponoszeniem dodatkowych kosztów przez poszukujących pracy. Działanie, wymagające większego wysiłku, takie jak: wysyłanie dokumentów aplikacyjnych Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP Sytuacja kobiet na wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: 400 WORP Sytuacja kobiet 252 na 247wielkopolskim rynku pracy wobec wyzwań demograficznych do 2030r. (2013). Poznań: WUP Poznań: WORP Jak polskie mamy wracają do pracy? Uzyskane: 100 wraca_do_pracy/jak_polskie_mamy_wracaja_do_pracy_informacje_dodatkowe.doc. [dostęp: ] 0 35 Kobieta aktywna. Badanie wśród bezrobotnych kobiet zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, pozwalające poznać ich opinie o pomocy oferowanej przez instytucje rynku pracy, postrzeganiu stereotypowej roli kobiety oraz pozwalające określić poziom aktywności wśród kobiet na rynku pracy (2007) Poznań: WUP Poznań. 18 kategorie przyczyn 19 nauczanie przez słuchanie wykład 5% % przyswajania wiedzy

11 do pracodawców prowadzone są już przez mniejszą grupę kobiet (29,9%). Jeszcze mniej osób korzysta z pomocy agencji zatrudnienia Wśród respondentek blisko 13% wskazało, że w ogóle nie poszukuje pracy 36. Stereotypy na rynku pracy Jedną z istotnych barier utrudniających aktywne funkcjonowanie na rynku pracy (w szczególności kobiet) są stereotypy dotyczące płci, mające swoje odzwierciedlenie chociażby w tradycyjnym podziale ról społecznych i zawodowych, który zakłada, że kobieta powinna przede wszystkim zajmować się obowiązkami domowymi oraz wychowywaniem dzieci. Powyższe założenie, utrwalone na poziomie wartości i przekonań, może dla części kobiet stanowić istotną barierę mentalną, aby wkroczyć lub powrócić na rynek pracy. Stereotypowe patrzenie na płeć jest także jedną z przyczyn segregacji zawodowej, która przebiega zarówno horyzontalnie (pewne branże / zawody postrzega się jako typowo kobiece bądź męskie) jak i wertykalnie (zawody czy stanowiska pracy z potencjalnie mniejszą władzą postrzegane są jako kobiece). Można z jednej strony mówić o tzw. branżach niedoreprezentowanych, w których kobiety są reprezentowane w znacznie mniejszym stopniu, niż wynikałoby z ich liczebności w populacji np. budownictwo (11% zatrudnionych w Wielkopolsce w budownictwie stanowią kobiety), transport (24%), przemysł (32%). Z drugiej strony, wyróżnić można branże silnie sfeminizowane, w szczególności: opiekę zdrowotną i pomoc społeczną (gdzie 80% zatrudnionych w Wielkopolsce stanowią kobiety), edukację (77%), działalność w obszarze finansów i ubezpieczeń (67%), zakwaterowanie i gastronomię (64%), administrację publiczną (64%) 37. Powyższy podział to m.in. pochodna stereotypowego patrzenia na przedstawicieli obu płci, w szczególności poglądów, że kobiety nie nadają się do pracy fizycznej, że są mniej inteligentne od mężczyzn, że nie mają predyspozycji zarządczych a z drugiej strony, że mężczyźni nie mają zdolności manualnych czy predyspozycji opiekuńczych. Mocne i słabe strony kobiet na rynku pracy oraz szanse i zagrożenia Powyższą charakterystykę podsumowano dokonując analizy SWOT dotyczącej sytuacji kobiet na rynku pracy, przy czym identyfikując mocne i słabe strony kobiet odniesiono je w przeważającej części do analogicznych zmiennych charakteryzujących mężczyzn. Szczegóły w tabeli 2: Tabela 2. Mocne i słabe strony kobiet na rynku pracy oraz szanse i zagrożenia Mocne strony wysoki odsetek kobiet chcących prowadzić czynne życie zawodowe względnie wysoka aktywność w poszukiwaniu zatrudnienia wyższy poziom wykształcenia (niż mężczyzn) wyższy udział kobiet w kształceniu ustawicznym (niż mężczyzn) większa elastyczność, w szczególności w odniesieniu do zmiany zawodu (niż mężczyzn) większa mobilność kobiet w zakresie migracji wewnętrznych (niż mężczyzn) wysoki odsetek kobiet prowadzących firmy i/lub mających "aspiracje przedsiębiorcze" (na tle kobiet w Europie) Słabe strony wydłużony okres bierności zawodowej powodujący czasami "starzenie się" kwalifikacji większe obciążenie kobiet obowiązkami domowymi i rodzinnymi (niż mężczyzn) dominacja kobiet w zawodach o niższym społecznym prestiżu (np. sprzątaczka, krawcowa) oraz o mniejszych możliwościach awansu (zjawisko "lepkiej podłogi") mniejsza mobilność kobiet w zakresie migracji zagranicznych (niż mężczyzn) niższy odsetek kobiet prowadzących firmy w sektorach zaawansowanej technologii niższy udział kobiet na stanowiskach kierowniczych, w szczególności na najwyższych szczeblach (niż mężczyzn) W odniesieniu do segregacji wertykalnej najczęściej mamy do czynienia ze zjawiskiem szklanego sufitu (utrudnionego awansu dla kobiet, w szczególności na najwyższe stanowiska), szklanych ruchomych schodów (ułatwionego awansu dla mężczyzn w zawodzie tradycyjnie uprawianym przez kobiety), szklanych ścian (utrudnionego awansu z funkcji pomocniczych, administracyjnych na kierownicze) czy lepkiej podłogi (dotyczącej stanowisk, na których praktycznie nie ma żadnych możliwości awansu, np. zawód sprzątaczki, krawcowej). Nie jest zaskakujące, że w grupie zawodowej przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy udział kobiet w ogólnej liczbie pracujących nie przekraczał w Polsce 40% Kobieta aktywna. Badanie wśród bezrobotnych kobiet zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, pozwalające poznać ich opinie o pomocy oferowanej przez instytucje rynku pracy, postrzeganiu stereotypowej roli kobiety oraz pozwalające określić poziom aktywności wśród kobiet na rynku pracy (2007) Poznań: WUP Poznań. 37 Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2013(2014) Poznań: US w Poznaniu. 38 Kobiety i mężczyźni na rynku pracy (2012) Warszawa: GUS

12 Szanse wzrastająca rola znaczenia pracy w życiu człowieka (będącej narzędziem samorealizacji oraz szansą na awans w strukturze społecznej) wzrastająca świadomość wartości edukacji oraz aspiracji edukacyjnych (w społeczeństwie, w tym wśród kobiet) rosnący przeciętny poziom wykształcenia (w społeczeństwie, w tym wśród kobiet) rosnąca liczba kobiet kształcących się na kierunkach technicznych, a przez to rosnąca zdolność kobiet do podejmowania pracy w nowoczesnych dziedzinach gospodarki upowszechnianie się partnerskiego podejścia do obowiązków zawodowych i rodzinnych intensyfikacja działań promocyjno- -informacyjnych przeciwdziałającym stereotypom (np. akcja Dziewczyny na Politechniki ) zmiany w przepisach prawnych ułatwiających godzenie ról zawodowych i rodzinnych (np. wprowadzenie urlopu rodzicielskiego, z którego mogą korzystać oboje rodziców) zwiększająca się dostępność usług opiekuńczych (w szczególności przedszkoli, żłobków) wzrastająca popularność alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia rozwój programów typu WLB (Work Life Balance) czy FFE (Family Friendly Employment) wśród pracodawców Źródło: Opracowanie własne Osoby z terenów wiejskich Zagrożenia utrzymujący się niższy poziom aktywności zawodowej kobiet niższy poziom zatrudnienia kobiet (niż mężczyzn) wyższy poziom bezrobocia wśród kobiet wzrost udziału kobiet w wieku poprodukcyjnym oraz spadek udziału kobiet w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym (co w konsekwencji oznacza zmniejszanie się zasobów pracy) nieadekwatność oferty szkoleniowej do potrzeb rynku pracy brak kultury/nawyku ustawicznego kształcenia się osób dorosłych (zwłaszcza wśród osób starszych) utrzymujące się postrzeganie kobiet jako mniej dyspozycyjnych, a przez to mniej atrakcyjnych pracowników (przez dużą część pracodawców) utrzymująca się dysproporcja w zarobkach na niekorzyść kobiet wzrost liczby mieszkańców wsi (w latach o 7,3%) i tendencja ta według prognoz GUS ma się utrzymać do 2020 r. 40. Dominującym sektorem gospodarki na terenach wiejskich jest oczywiście rolnictwo, które wyróżnia się na tle kraju pod względem poziomu gospodarowania, wysokości plonów, wydajności 41. Średnia wielkość gospodarstwa w Wielkopolsce (15,6 ha) przekracza średnią krajową, przy czym ze względu na duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz na wysoki odsetek pracujących nadal podstawą wielkopolskiego rolnictwa są gospodarstwa rodzinne. W 2013 r. funkcjonowało w Wielkopolsce 122,8 tys. gospodarstw rolnych, z czego 99,6% stanowiły gospodarstwa indywidualne, a 62% gospodarstw nie przekraczało wielkości 10 ha 42. Warto zauważyć, że obszary wiejskie w Wielkopolsce cechują się znaczącą różnorodnością, w szczególności w zakresie warunków społeczno-ekonomicznych, mających wpływ na sytuację na lokalnych rynkach pracy. Przykładowo, w raporcie pn. Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju" 43 zastosowany został podział ekspercki ziemskich powiatów województwa na trzy grupy: powiaty zintegrowane, powiaty pośrednie i powiaty peryferyjne. Na terenach wiejskich przeważa ludność w wieku produkcyjnym. 21,6% mieszkańców wsi to osoby w wieku przedprodukcyjnym, a 14,6% w wieku poprodukcyjnym. Podobnie jak w miastach również na wsi zaobserwować można tendencję do starzenia się społeczeństwa. (W latach udział osób w wieku przedprodukcyjnym spadł o 4,5) 44. Najwięcej mieszkańców terenów wiejskich posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe (31,2%), a następnie gimnazjalne i poniżej (31,2%). Blisko co czwarty mieszkaniec wsi ukończył szkołę średnią lub policealną, a 10,5% legitymuje się dyplomem ukończenia szkoły wyższej (na poziomie licencjackim i/lub magisterskim). Charakterystycznym jest to, że ludność wiejska jest znacznie słabiej wykształcona niż ludność miejska. Wśród mieszkańców miast dominującym poziomem wykształcenia jest średnie i policealne (35%), a odsetek osób z wyższym wykształceniem jest blisko dwukrotnie wyższy niż wśród mieszkańców wsi (20,9%). Za pozytywną należy uznać tendencję wzrostu poziomu wykształcenia na przestrzeni ostatnich lat (zarówno wśród ludności miejskiej jak i wiejskiej). W okresie blisko trzykrotnie wzrosła liczba mieszkańców wsi posiadających wyższe wykształcenie 45. Charakterystyka obszarów wiejskich oraz podstawowe dane socjodemograficzne W województwie wielkopolskim tereny wiejskie zajmują obszar km2, tj. 95,0% terytorium regionu (w Polsce 93,2%). Na terenach tych mieszka 44,8% ludności Wielkopolski (w Polsce 39,6%) 39. W ostatnich latach, zaobserwować można 39 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014). Poznań: US w Poznaniu. 40 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014). Poznań: US w Poznaniu. 41 Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r. (2012). Poznań: Samorząd Województwa Wielkopolskiego. 42 Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2013 r. w województwie wielkopolskim (2014) Poznań: US w Poznaniu. 43 Należy podkreślić, że podział ten ma charakter ekspercki i nie każdy powiat zaliczony do danej grupy musi spełniać wszystkie wyróżniającej grupę cechy. Zob. Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II. 44 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2013r. (2014). Poznań: US w Poznaniu oraz Bank Danych Lokalnych, GUS. 45 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań Raport z wyników w województwie wielkopolskim (2012) Poznań: US w Poznaniu

13 24,7% B przekonania kluczowe normy / zasady aktywność szkolenie tradycyjne warsztaty e-learning blended learning outdoor zakres tematyczny pomoce dydaktyczne metody / techniki pracy praca w grupach, ćwiczenia indywidualne, wykład, odgrywanie ról, burza mózgów itd. A sytuacja aktywizująca Aktywność na rynku pracy przekonania pośredniczące (założenia, zasady, postawy) myśli automatyczne W I kwartale 2014r. w grupie osób aktywnych (zniekształcenia zawodowo poznawcze) 48,5% zamieszkiwało tereny wiejskie. Wśród pracujących blisko 49% zamieszkiwało tereny wiejskie. Największą grupę stanowili pracownicy najemni (33,6%), następnie pracodawcy i pracujący na własny rachunek niezatrudniający pracowników (11,2%) oraz pomagający członkowie rodzin (4,1%) 46. Współczynnik aktywności zawodowej na wsi wyniósł C konsekwencje: 60,3%, podczas gdy w mieście 57%. Wyższy na terenach wiejskich był też wskaźnik emocjonalne (uczucia) zatrudnienia 47 i jest to trwała tendencja, co ilustruje behawioralne wykres (zachowanie) nr 5. fizjologiczne (reakcja ciała) Wykres 5. Wskaźnik zatrudnienia ludności miejskiej i wiejskiej w woj. wielkopolskim w latach % 54% 52% 50% 48% 46% 44% 47,9 49,1 46,1 45,9 49,7 47,2 51,4 48,8 50,7 52,8 52,7 54,4 53,3 53,1 54,0 51,1 51,5 51,6 51,8 52, ogółem wieś miasto tys. osób kształcenie formalne kształcenie pozaformalne kształcenie nieformalne Analizując prowadzone doświadczenie w ramach systemu zawodowe szkół, kolegiów, mieszkańców uniwersytetów obszarów wiejskich (niezależnie od ich statusu zamierzone na rynku pracy), okazuje się, że względnie największa grupa (35,6%) prowadzi zazwyczaj do potwierdzenia kompetencji i wydania posiada świadectwa do 3 lat doświadczenia. Blisko 30% pracowało zawodowo przez co najmniej 20 lat, a 16,4% osób może się pochwalić stażem zawodowym mieszczącym się w przedziale lat. Zaledwie 1,8% badanych nie posiadało żadnego doświadczenia zawodowego 50. prowadzone przez instytucje edukacyjne i poza nimi zajęcia zorganizowane zamierzone Bezrobocie osób z terenów wiejskich oraz powrót na rynek pracy nie jest organizowane ani ustrukturalizowne wynikajce z codziennych zajęć niezamierzone W I kwartale 2014r. stopa bezrobocia wg metodologii BAEL była niższa wśród mieszkańców wsi niż wśród ludności miejskiej (odpowiednio 7,9% oraz 9,5%) 51, przy czym, jak pokazuje tabela 3, były też takie okresy, kiedy występowała sytuacja odwrotna 52. Tabela 3. Stopa bezrobocia wg BAEL w województwie wielkopolskim w latach (wg danych średniorocznych) St. bezrobocia wg BAEL Źródło: 2008 Opracowanie własne 2011 (dane 2012 średnioroczne) liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku ogółem Ogółem 18,2 17,2 12,7 8,3 6,1 7,5 8,7 8,7 8,5 8,8 Wieś 17,6 17,8 13,0 8,1 6,0 7,5 8,8 8,5 8,2 8,7 Miasto 18,9 16,3 12,2 8,5 6,2 7,5 8,6 8,8 8,9 8,9 Jeśli chodzi o bezrobocie rejestrowane na koniec marca 2014 r. w urzędach pracy województwa wielkopolskiego zarejestrowanych było osób bezrobotnych, zamieszkujących tereny wiejskie (co stanowiło 47,3% wszystkich zarejestrowanych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL (dane średnioroczne dot. osób w wieku 15 lat i więcej) bezrobotnych). Wśród bezrobotnych zamieszkałych na wsi blisko 55% stanowiły kategorie przyczyn % przyswajania wiedzy nauczanie kobietyprzez 53. Osoby zatrudnione zamieszkałe na wsi, w większości pracują fizycznie (60,4%). słuchanie wykład 5% Co czwarty jest pracownikiem umysłowym, a 3,6% pełni funkcje kierownicze lub W grupie bezrobotnych z Wielkopolski, blisko 14,2% osób nie podjęło w swoim zarządcze. Ok. 10% prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą 48. dotychczasowym czytanie życiu żadnej pracy, 10% a kolejne 26,5% miało staż zawodowy krótszy niż pięć lat 54. Brak lub niewielkie doświadczenie zawodowe jest szczególnie Wśród osób prowadzących gospodarstwo rolne najczęściej deklarowano posiadanie nauczanie przez metoda audiowizualna widoczne wśród młodych mieszkańców 20% wsi, stanowiąc istotną barierę w wejściu na patrzenie wyuczonego zawodu rolnika (ponad jedna trzecia respondentów 36,8%), znacznie rynek pracy. pokaz rzadziej pojawiały się wskazania na ekonomistę, krawca/krawcową, ślusarza, sprzedawcę, mechanika ślusarza, kucharza, tokarza, mechanika i inne. Z kolei wśród Blisko trzy czwarte dyskusja grupowa osób bezrobotnych z terenów wiejskich zarejestrowanych 30% PROBLEM zawodów wykonywanych zdecydowanie dominował zawód rolnika (94,2%) 49. Pojedynczy podprzyczyny respondenci wskazywali na główne wykonywanie innych zawodów, co zapewne metod poszukiwania odgrywanie ról (przeżywanie) pracy należą: przeglądanie ogłoszeń prasowych będących nauczanie przez 40% w urzędach pracy aktywnie poszukuje pracy. Do najczęściej wykorzystywanych działanie wynika z łączenia pracy w rolnictwie z przyczyny pracą zawodową poza rolnictwem. 70% 50 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP 46 Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w I kwartale 2014 r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. Poznań: WORP nauczanie II (dane dotyczą innych mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników). 90% 47 Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w I kwartale 2014 r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. 48 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP 51 Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w I kwartale 2014 r. (2014) Poznań: US w Poznaniu. Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw 52 Dla pełności obrazu należałoby również uwzględnić zjawisko bezrobocia ukrytego, które szczególnie silnie występuje na wsi 49 domowych rolników) (w sytuacjach gdy daną pracę wykonuje więcej osób niż faktycznie potrzeba), jednakże brak jest szczegółowych danych na Rynek pracy na obszarach wiejskich kategorie w Wielkopolsce. przyczyn Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP temat skali bezrobocia ukrytego na wsi w Wielkopolsce. Poznań: WORP II. 53 Biuletyn Informacyjny WUP w Poznaniu za marzec 2014r. (2014) Poznań: WUP Poznań. 54 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim (2014). Poznań: WUP Poznań WORP II. inżynieryjno-techniczne 6,2% 5,4% fizyczne 2,2% 1,6%

14 w dyspozycji urzędów pracy (83,8%), samodzielne rozsyłanie lub roznoszenie CV (67,6%), oraz czytanie ogłoszeń w prasie (64,9%). Mniej popularne działania to przeglądanie ogłoszeń w Internecie oraz pytanie rodziny i znajomych. Jedynie co 12 osoba bezrobotna korzysta z usług agencji zatrudnienia. Jeszcze mniej bezrobotnych podejmuje się wymagających większego wysiłku działań pro-zatrudnieniowych takich jak: samodzielnie umieszczanie ogłoszenia w Internecie, prasie czy na tablicach ogłoszeniowych 55. Trudno jednoznacznie ocenić poziom motywacji bezrobotnych mieszkańców wielkopolskich wsi do poszukiwania pracy. W badaniu WORP II okazało się, że 56% bezrobotnych jest skłonnych podjąć pracę poza gminą zamieszkania, a 32,3% poza powiatem zamieszkania. Tylko 17,3% badanych zmieniłoby miejsce zamieszkania w celu uzyskania pracy, a 14,7% podjęłoby pracę wymagającą codziennych dojazdów przekraczających 1,5 godz. (w jedną stronę) 56. Z kolei z innego badania WUP Poznań wynika, że co piąty mieszkaniec wielkopolskiej wsi jest zainteresowany pracą w formie e-zatrudnienia (na odległość) 57. Część osób bezrobotnych zamieszkałych na wsi zaniechało poszukiwania pracy, tłumacząc swoją postawę najczęściej tym, że oferty zatrudnienia nie odpowiadają ich oczekiwaniom finansowym (42,9%) 58, rzadziej, że nie mają możliwości podjęcia pracy, nie są tak naprawdę zainteresowani podjęciem pracy, zniechęcili się dotychczasowymi niepowodzeniami w szukaniu pracy oraz że oferty pracy są nieadekwatne do ich kwalifikacji i umiejętności 59. Z kolei badane osoby bierne zawodowo, powodów swojej bierności upatrują w braku atrakcyjnych ofert pracy, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, w braku potrzeby podjęcia pracy zawodowej, w problemach zdrowotnych i pobieraniu z tego tytułu zasiłku chorobowego, w podjęciu / kontynuacji edukacji. Rzadziej wskazywane powody to: opieka nad osobą zależną, wcześniejsza emerytura, renta, urlop wychowawczy, niepełnosprawność 60. Inne identyfikowane w badaniach czynniki / bariery, które mogą utrudniać aktywizację zawodową mieszkańców wsi to 61 : brak poczucia wpływu na daną sytuację (przekonanie, że niewiele się może), 55 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II. (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) 56 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim (2014). Poznań: WUP Poznań WORP II. 57 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) 58 Nie oznacza to, że mieszkańcy wsi mają bardziej wygórowane oczekiwania finansowe niż mieszkańcy miast. Osoby z instytucji zajmujących się aktywizacją osób bezrobotnych (m.in. z PUP) twierdzą, że osoby ze wsi nie mają wygórowanych wymagań, podejmując się różnych prac, nie wykazując dużego poziomu roszczeniowości. Zob. Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) 59 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) 60 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) 61 Rynek pracy na obszarach wiejskich w Wielkopolsce. Determinanty, możliwości i ograniczenia rozwoju (2014). Poznań: WUP Poznań: WORP II (dane dotyczą mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym, z wyłączeniem członków gospodarstw domowych rolników) mechanizacja i automatyzacja pracy (zmniejszająca zakres i skalę zaangażowania czynnika ludzkiego), kompetencje nieadekwatne do potrzeb rynku pracy, brak umiejętności dostosowania swojej działalności do rynku (w szczególności w przypadku rolników), niskie wynagrodzenie, które demotywuje do podjęcia pracy nawet osoby z natury pracowite, wysokie koszty dojazdu do pracy, szara strefa (będąca m.in. pokłosiem wysokich pozapłacowych kosztów pracy), wyuczona bezradność i dziedziczenie bezrobocia (przyzwyczajenie do korzystania z różnego rodzaju świadczeń publicznych, a nie dochodów z pracy własnej), tradycja rodzinna (ukierunkowywanie dzieci do przejęcia gospodarstwa bez uwzględnienia ich preferencji zawodowych), trudności w łączeniu ról zawodowych i rodzinnych (zwłaszcza w przypadku kobiet). Mobilność zawodowa i przestrzenna Mobilność geograficzna ludności przebiega w wielu różnych kierunkach: pomiędzy miejscowościami i powiatami danego województwa, pomiędzy województwami jak też między państwami. Niezależnie od rodzaju migracji ludność wiejska Wielkopolski charakteryzuje się mniejszą mobilnością geograficzną niż ludność miast, i jest to zjawisko trwałe. Przykładowo, w ramach migracji w obrębie województwa wielkopolskiego, w 2012 r. wymeldowało się mieszkańców miast oraz osób z terenów wiejskich. W tym samym roku wyjechało za granicę (wymeldowując się z Polski) 1133 mieszkańców wielkopolskich miast oraz 305 mieszkańców wielkopolskich terenów wiejskich. 62 Powodem migracji nie zawsze są względy zawodowe. Z badania przeprowadzonego wśród osób bezrobotnych z terenów wiejskich województwa wielkopolskiego wynika, że tylko 17,3% z nich byłoby skłonnych zmienić miejsce zamieszkania w celu podjęcia nowej pracy. Jedynie 14,7% byłoby skłonnych podjąć pracę, do której dojazdy zajmowałyby więcej niż 1,5 godziny w jedną stronę 63. W przypadku migracji wewnętrznej istotną barierą mogą być możliwości i koszty dojazdu do miejsca pracy. Barierami w podejmowaniu pracy za granicą jest m.in. rozłąka z rodziną, brak lub niski poziom znajomości języka kraju migracji, wysokie koszty utrzymania za granicą, obawy związane z formalnościami i biurokracją w zagranicznych urzędach 64. Biorąc pod uwagę mobilność zawodową (rozumianą jako otwartość na zmianę miejsca pracy, zawodu, przekwalifikowanie się), wyniki badań 65 nie dają jednoznacznej odpowiedzi, która z ludności województwa wielkopolskiego (miejska czy wiejska) 62 Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2013 (2014), Poznań: US w Poznaniu. 63 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim (2014). Poznań: WUP Poznań WORP II. 64 Zagraniczna i krajowa migracja zarobkowa w województwie wielkopolskim (2011) Poznań: WUP w Poznaniu. 65 Monitorowanie PLUS. Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy (2006) Kutno: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o

15 jest bardziej otwarta na zmiany. Z jednej strony, gotowość podjęcia pracy na nowym stanowisku pracy poza województwem częściej deklarują mieszkańcy miast niż wsi (odpowiednio 33% i 23%). Z drugiej strony, nieco częściej gotowość do zmiany wykonywanego zawodu deklarowali respondenci mieszkający na wsi. 66. Wśród najważniejszych czynników skłaniających mieszkańców Wielkopolski do zmiany pracy należą: satysfakcjonująca płaca, podpisanie umowy na czas nieokreślony, podjęcie pracy zgodnej z kierunkiem wykształcenia. Mobilność zawodowa obejmuje również kwestię skłonności do przekwalifikowania się. W badaniu WORP II 67, blisko 66% osób bezrobotnych z terenów wiejskich stwierdziło, że w ciągu najbliższego roku (licząc od daty badania) zdecydowałoby się na uczestnictwo w kursach zawodowych. 59,5% na udział w warsztatach z zakresu poszukiwania pracy. Znacząco mniej byłoby skłonnych podjąć dalszą edukację w formie studiów / szkoły. Blisko 24% badanych chciałoby uczestniczyć w szkoleniach z zakresu przedsiębiorczości. Większą skłonność w zakresie uczestnictwa w edukacji szkolnej, szkoleniach zawodowych, studiach wykazują osoby z wykształceniem średnim i wyższym oraz poniżej 45 roku życia 68. Przedsiębiorczość mieszkańców wsi Cechą typową obszarów wiejskich jest znacząco niższy poziom rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej. Na poziomie kraju liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w 2013r. wynosiła w miastach 2025, podczas gdy na wsi jedynie W przypadku województwa wielkopolskiego obserwujemy korzystniejsze wskaźniki przedsiębiorczości na terenach wiejskich (1307 podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w 2013r.), równolegle z wyższym na tle kraju ich poziomem w miastach (2208) 70. Niższy poziom przedsiębiorczości przekłada się również na gorszy dostęp do usług dla ludności 71. To z kolei rzutuje na komfort życia na wsi i skłania część mieszkańców (zwłaszcza tych, którzy osiągnęli wyższy poziom wykształcenia, z którym wiążą się również większe życiowe aspiracje) do opuszczania wsi i migracji do miast lub za granicę. Biorąc pod uwagę rodzaj działalności (według sekcji PKD 2007), najwięcej podmiotów gospodarczych prowadzi działalność w ramach handlu hurtowego i detalicznego oraz napraw pojazdów samochodowych, włączając motocykle, następnie w budownictwie i w przetwórstwie przemysłowym 72. Mieszkańcy miast częściej niż mieszkańcy wsi angażują się także w działalność sektora pozarządowego (liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przy- 66 Monitorowanie PLUS. Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy (2006) Kutno: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 67 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim (2014). Poznań: WUP Poznań WORP II. 68 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim (2014). Poznań: WUP Poznań WORP II. 69 Dane rejestru REGON, BDL GUS. 70 Ibidem. 71 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego (2013). Wielkopolska Odnowa Wsi Załącznik do Uchwały nr XXXII/635/13 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 marca 2013 roku., s. 14. Uzyskane: attachments/article/33054/1.program%20wielkopolska%20odnowa%20wsi%202013% pdf [dostęp: ]. 72 Bank Danych Lokalnych, GUS. padających na 10 tys. mieszkańców wyniosła w 2013 r. w miastach 37 podczas gdy na wsi 27). Największą liczbę tego rodzaju instytucji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców wsi wykazują powiaty: międzychodzki, nowotymski oraz ostrzeszowski. 73. Za pozytywne należy uznać wzrost poziomu przedsiębiorczości i zaangażowania społecznego mieszkańców wsi na przestrzeni ostatnich lat, na co wskazuje wzrastająca liczba nowozarejestrowanych podmiotów gospodarczych oraz organizacji społecznych. Wartości, oczekiwania osób z terenów wiejskich oraz postrzeganie osób z obszarów wiejskich przez mieszkańców miast wyniki badań ogólnopolskich Taki sam odsetek mieszkańców wsi i miast wyraża generalnie zadowolenie ze swojego życia, przy czym satysfakcja z materialnych warunków egzystencji jest istotnie rzadsza na wsiach niż w ośrodkach miejskich (odpowiednio 33% i 45%). Dla przeważającej części mieszkańców wsi najważniejszą wartością jest szczęście rodzinne (81%) i dobre zdrowie (72%). Blisko jedna trzecia z nich za ważne uważa uczciwe życie, a około jednej piątej przywiązuje dużą wagę do pracy zawodowej, szacunku innych ludzi, spokoju i wiary religijnej. Z punktu widzenia analizy kapitału społecznego warto zauważyć, że mieszkańcy terenów wiejskich częściej wykazują się ograniczonym zaufaniem do innych ludzi niż mieszkańcy miast (85% mieszkańców wsi uważa, że w stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym), co może utrudniać angażowanie się mieszkańców wsi w działania grupowe. W badaniach CBOS dotyczących postrzegania życia na wsi, większość ankietowanych dostrzega zalety wiejskiego życia m.in.: piękno przyrody, nieskażone środowisko, ciszę, wolniejsze tempo życia, harmonię, poczucie stabilizacji, większą zażyłość relacji rodzinnych i sąsiedzkich. Znacznie mniejsza grupa badanych (14%) dostrzega negatywne aspekty i problemy wynikające z życia na wsi. Respondenci zwracali uwagę na ciążące na mieszkańcach wsi obowiązki i nienormowaną pracę oraz na utrudnienia wynikające z życia z dala od większych skupisk ludności: ograniczony dostęp do różnorakich instytucji, kłopotliwa, niedogodna komunikacja z miastem, nikłe perspektywy zatrudnienia oraz ogólnie mniejsze niż w mieście możliwości. W opinii znaczącej części badanych typowy mieszkaniec wsi jest pracowity, życzliwy innym, sprytny i zaradny, pogodny oraz zadbany. Większość respondentów uważa mieszkańców wsi za ludzi religijnych, przywiązanych do tradycji. Ponad połowa ankietowanych deklaruje, że ludność wiejska jest średnio zamożna nie jest ani bogata, ani biedna Bank Danych Lokalnych, GUS. 74 Wieś polska stereotypy. Komunikat z badań. (2014). Warszawa: CBOS

16 Mocne i słabe strony osób zamieszkujących tereny wiejskie na rynku pracy oraz szanse i zagrożenia Powyższą charakterystykę podsumowuje analiza SWOT dotycząca sytuacji osób z terenów wiejskich na rynku pracy, przy czym identyfikując mocne i słabe strony tej grupy odniesiono je w przeważającej części do analogicznych zmiennych, charakteryzujących mieszkańców miast (szczegóły w tabeli 4). Tabela 4. Mocne i słabe strony osób z terenów wiejskich na rynku pracy oraz szanse i zagrożenia Mocne strony wyższy wskaźnik zatrudnienia na wsi niż w mieście (trend stały) mniejsze oczekiwania finansowe mieszkańców wsi niż miast dotyczące poszukiwanej pracy zawodowej większa otwartość mieszkańców wsi niż miast na podejmowania prac doraźnych (a nie tylko pełnoetatowych) przywiązywanie większego znaczenia mieszkańców wsi niż miast do uczciwości, zarówno w życiu zawodowym jak i osobistym Słabe strony niższy poziom wykształcenia mieszkańców wsi (niż mieszkańcy miast) mniejsza mobilność geograficzna mieszkańców wsi (zarówno wewnętrzna jak i zagraniczna) mniejsza skala przedsiębiorczości na wsi niż w miastach niższy poziom zaufania mieszkańców wsi do otoczenia / innych ludzi (niż wśród mieszkańców miast) czasem wąskie patrzenie dorosłych mieszkańców wsi na rozwój zawodowy ich dzieci (ukierunkowywanie dzieci do przejęcia gospodarstwa bez uwzględnienia ich preferencji zawodowych) czasem brak poczucia wpływu mieszkańców wsi na daną sytuację, w tym na rynku pracy (przekonanie, że niewiele się może) czasem strach przed wyjazdem do większego miasta jest to bariera mentalna wynikająca z ograniczonego kontaktu ze środowiskiem wielkomiejskim / obawami o poradzenie sobie w nim. Szanse wzrost liczby mieszkańców wsi (w ostatnich latach oraz w najbliższej przyszłości), co przekłada się na rosnące zasoby pracy uwzględnianie w wielu lokalnych / regionalnych dokumentach strategicznych priorytetów / zadań dotyczących wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich duży strumień środków publicznych (krajowych, UE) sprzyjających wielofunkcyjnemu rozwojowi obszarów wiejskich wzrastająca wartość nauki / aspiracji edukacyjnych wśród mieszkańców wsi rosnący przeciętny poziom wykształcenia (w społeczeństwie, w tym wśród ludności wiejskiej) wzrastająca świadomość rolników w zakresie nowoczesnego gospodarowania i technologii rolniczych wyższy poziom dzietności mieszkańców wsi (co docelowo przełoży się na wzrost zasobów ludzkich w wieku produkcyjnym) wzrost poziomu przedsiębiorczości i zaangażowania społecznego mieszkańców wsi na przestrzeni ostatnich lat Źródło: Opracowanie własne Zagrożenia zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych gminach i powiatach utrzymujące się duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych skutkujące niższą dochodowością i efektywnością gospodarowania (w porównaniu do gospodarstw wielkoobszarowych) słabiej rozwinięta infrastruktura gospodarcza, społeczna oraz kulturalna na wsi niż w miastach (co skutkuje zmniejszoną dostępnością różnorodnych usług) bardziej utrudniony i kosztochłonny proces dojazdów do pracy poza miejscem zamieszkania (nie tylko ze względu na większe odległości ale i mniejszą dostępność komunikacji zbiorowej) występowanie zjawiska bezrobocia ukrytego tendencja do starzenia się społeczności na wsi szara strefa (będąca m.in. pokłosiem wysokich pozapłacowych kosztów pracy) Osoby młode (między 18 a 30 rokiem życia) Podstawowe cechy socjodemograficzne W niniejszym opracowaniu wyróżnione zostały dwie podkategorie wiekowe osób młodych: w przedziale od 18 do 24 oraz od 25 do 30 lat. Różnią się one istotnie w związku z ważną cezurą, jaką dla wielu osób w Polsce stanowi ukończenie studiów 75. Należy przy tym mieć świadomość, że rozróżnienie to chociaż analitycznie użyteczne jest do pewnego stopnia umowne. Moment kończenia edukacji oraz wchodzenia na rynek pracy różnicuje się znacznie w zawodowych biografiach różnych osób; wielu młodych podejmuje intensywną aktywność zawodową jeszcze w trakcie nauki, wreszcie duża część badanej kategorii ludności decyduje się na kształcenie w innych typach szkół, niż szkoły wyższe, z reguły wcześniej kończąc 75 Zgodnie z danymi GUS, wskaźnik skolaryzacji netto na poziomie wyższym, a więc stosunek liczby studentów w wieku do ogółu ludności w tym przedziale wiekowym w 2011 r. wynosił 40,3% (na podstawie: Szkolnictwo wyższe w Polsce (2013). Warszawa: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, s. 5. Uzyskane: [dostęp: ])

17 C konsekwencje: emocjonalne (uczucia) behawioralne (zachowanie) fizjologiczne (reakcja ciała) kształcenie pozaformalne kształcenie nieformalne prowadzone przez instytucje edukacyjne i poza nimi zajęcia zorganizowane zamierzone nie jest organizowane ani ustrukturalizowne wynikajce z codziennych zajęć niezamierzone cykl nauczania. Istotną kwestią metodologiczną jest fakt, że w ramach statystyki publicznej nie zawsze udostępniane są dane umożliwiające analizę rozmaitych wskaźników, np. rynku pracy, 56% z wykorzystaniem przyjętych w niniejszym opracowaniu przedziałów wiekowych. W sytuacji braku takiej możliwości, dokonywana będzie analiza uwzględniająca możliwie zbliżone do nich grupy wiekowe. 52,8 52,7 54,4 53,3 53,1 54,0 54% 51,4 W 2013 r. woj. wielkopolskie 52% zamieszkiwało 670,5 tys. osób w wieku od 18 do 30 49,7 lat, w tym 325 tys. w wieku lat oraz 49,1 283 tys. w wieku lat. 51,1 Łącznie 51,5 51,6 51,8 kategoria ta stanowiła 19,3% ludności 52,2 50% 47,9 województwa, podczas gdy w skali całego kraju 48,8 50,7 odsetek młodych w całej 48% populacji wynosił 18,8% 76. Udział pierwszej z wymienionych podgrup wiekowych osiągnął 9,4% ogółu 47,2 ludności, drugiej zaś 8,2% (w skali całego kraju odpowiednio 46% 9,1% oraz 7,9%). Zróżnicowanie tego wskaźnika pomiędzy województwami nie jest znaczące. 46,1 45,9 Za istotne należy natomiast uznać trendy 44% ludnościowe (spadek liczby urodzeń, starzenie się społeczeństwa) zachodzące w badanym województwie, wpływające na zmianę liczby osób z analizowanych ogółem wieś miasto grup wiekowych. Stanowi to ważny czynnik kształtujący wielkość zasobów ludzkich na regionalnym rynku pracy, a także wpływający na sytuację szkolnictwa. Wykres 6. Liczba osób w wieku lat w latach oraz prognozowana liczba osób w wieku i lat w latach w woj. wielkopolskim tys. osób liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku prognozowana liczba osób w wieku Od 2006r. obserwujemy systematyczny spadek populacji młodych. Zgodnie z prognozami GUS przeprowadzonymi na podstawie wyników Narodowego Spisu kategorie przyczyn Powszechnego 2011, w 2025 r. liczba osób w przedziale wiekowym ma spaść w woj. wielkopolskim do 246,6 tys., czyli o 24,1% w stosunku do 2013r. W kolejnych latach liczebność tej kategorii wiekowej przejściowo nieco wzrośnie (echo wzrostu liczby urodzeń z ubiegłej dekady), ostatecznie jednak do 2040 r. ponownie ulegnie zmniejszeniu do 73,7% stanu z 2013r. W tych samych latach przewidywane są jeszcze większe spadki liczby ludności w kategorii wiekowej 25-29: odpowiednio o 34,3 oraz 34,8% w stosunku do Szacunki dotyczące całej Polski mówią o nieco głębszym spadku liczebności obu podgrup wiekowych w latach niż w badanym województwie. Na wykresie 6 zaprezentowano omówione wyżej dane i prognozy dla województwa wielkopolskiego. podprzyczyny główne przyczyny kategorie przyczyn 76 Na podstawie danych Banku Lokalnego Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS). 32 Klient charakterystyka osobowościowa kontakt / relacja Doradca charakterystyka osobowościowa PROBLEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych i prognoz GUS, BDL % przyswajania wiedzy Omówione trendy skutkować nauczanie będą przez w nadchodzących latach znaczącym spadkiem bezwzględnej liczby osób słuchanie młodych, jak i ich wykład udziału w ogóle 5% ludności woj. wielkopolskiego. Oznacza to istotny spadek zasobów młodych pracowników napływających na regionalny rynek pracy, a co za tym idzie czytanie konieczność 10% zapewnienia jak najwyższych kwalifikacji, dostosowanych do potrzeb gospodarki, w celu optymalnego dopasowania struktury nauczanie przez kurczących się metoda zasobów audiowizualna ludzkich do popytu 20% na nie. patrzenie pokaz Na podstawie NSP 2011 można stwierdzić, że woj. wielkopolskie zajmowało 30% w 2011 r. dopiero dwunaste miejsce pod względem odsetka osób z dyplomem wyższej dyskusja grupowa szkoły nauczanie wśród osób przez w wieku lat, z wynikiem 38,9%, przy średniej ogólnopolskiej 41,3%. działaniejako pozytywne cechy struktury wykształcenia tej kategorii, należy 40% wskazać niewielki na tle reszty kraju odgrywanie odsetek osób ról (przeżywanie) z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (11,9% przy średniej w Polsce 14,6%), a także relatywnie duży na tle 70% kraju udział młodych z wykształceniem zasadniczym nauczanie innych zawodowym i średnim zawodowym (odpowiednio 21,3% i 22,4%). Takie różnice w strukturze wykształcenia 90% należy uznać za korzystne dla województwa, w związku z faktem, że wykształcenie ogólnokształcące nie daje żadnych konkretnych kwalifikacji na rynku pracy, zaś występuje znaczne zapotrzebowanie firm na fachowców z dyplomami szkół zawodowych 77. Porównując badaną kategorię wiekową ludności z grupą z przedziału inżynieryjno-techniczne 6,2% lat, zauważalny jest większy udział 5,4% osób z wykształceniem wyższym oraz mniejszy z wykształceniem zasadniczym zawodowym. fizyczne 2,2% 1,6% W ostatnich latach nastąpił jednak spadek zainteresowania ofertą dydaktyczną szkół wyższych oferujących kierunki ekonomiczne, pedagogiczne ekonomiczne i administracyjne 24,7% lub humanistyczne, na znaczeniu zaś zaczęły zyskiwać uczelnie o profilu technicznym 43,6% bądź społeczne humanistyczne 2,6 8,1% 77 Wejście ludzi młodych na rynek pracy, Materiał na konferencję prasową w dniu 23 lutego 2010 r. (2010). Warszawa: GUS, s. 10. Uzyskane: medyczne [dostęp: ]. 33 9,4% 10,4% 7,3% 6,8%

18 nauczanie przez słuchanie wykład czytanie % przyswajania wiedzy 5% 10% PROBLEM nauczanie przez metoda audiowizualna 20% patrzenie medycznym, co m.in. jest efektem działań promocyjno-informacyjnych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego 78 30% pokaz. Porównanie struktury absolwentów uczelni w woj. wielkopolskim w 2003 i 2013 dyskusja r. potwierdza grupowa te trendy, zauważalne również nauczanie przez 40% w danych działanie ogólnokrajowych. Na wykresie 2 zaprezentowano zmiany odsetków, jakie stanowili absolwenci wybranych odgrywanie grup kierunków ról (przeżywanie) w ogóle kończących uczelnie woj. 70% wielkopolskiego między 2003 i 2013r. nauczanie innych 90% Wykres 7. Udział absolwentów wybranych grup kierunków w ogólnej liczbie absolwentów uczelni woj. wielkopolskiego w 2003 i 2013 r. inżynieryjno-techniczne 6,2% 5,4% cześnie ze wzrostem bezrobocia osób do 25 r.ż. o 2 lub 3 punkty procentowe. Jest to prawidłowość obserwowana w większości krajów UE 80. Kategoria młodych niepracujących, nieuczących się i nieuczestniczących w szkoleniach (ang. not in employment nor in education and training, NEETs) stanowi poważne wyzwanie dla twórców polityki oświatowej i rynku pracy. Osoby te pozostają bierne na etapie życia decydującym o dalszym przebiegu kariery, a ich sytuacja może skutkować trwałym brakiem aktywności zawodowej. W 2013 r. w grupie wiekowej ich udział wynosił 16,4%, co sytuowało Polskę nieco poniżej średniej unijnej, zaś w grupie osiągał poziom aż 22,3%, co oznaczało przekroczenie średniej UE 81. W krajowej statystyce publicznej brak jest danych dotyczących skali tego zjawiska w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego fizyczne 2,2% 1,6% ekonomiczne i administracyjne 24,7% 43,6% medyczne 2,6 8,1% 2013 społeczne ,4% 10,4% humanistyczne 7,3% 6,8% pedagogiczne 14,3% 10,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL ,2 57,8 58,1 57,0 57,3 57,3 Aktywność zawodowa 56 osób młodych 55,3 w województwie ,0 56, ,8 51,6 51,8 52,4 52,4 53,0 Zgodnie z wynikami 52 BAEL, w 2013 r. w woj. wielkopolskim pracowało 47,7% ludności w wieku 15-29, 50 8,6% było bezrobotnych, 49,9 zaś 43,7% nieaktywnych zawodowo. Wskaźniki te były 48 korzystniejsze niż 48,3notowane w skali całego kraju. W grupie wiekowej w woj. 46wielkopolskim pracujących było 81,6%, bezrobotnych 6,0%, a bier- 46,8 47,2 nych zawodowo 4412,4%. Należy mieć na uwadze, że najniższa kategoria wiekowa pracobiorców jest 42 relatywnie bardziej zagrożona bezrobociem 1 punkt procentowy wzrostu bezrobocia wśród osób powyżej 25 r.ż. występuje zazwyczaj równo Oczekiwania i wyobrażenia względem poszukiwanej pracy, w tym oczekiwania płacowe Badania pod kierunkiem M. Boniego i K. Szafraniec wykazały, że wśród współczesnych dziewiętnastolatków więcej niż w grupie trzydziestolatków jest osób nieprzeciętnie ambitnych, ale także cechuje ich zazwyczaj bardziej konsumpcyjne nastawienie i przywiązanie do kwestii materialnych 82. Im młodsi są przedstawiciele badanej zbiorowości, tym większe wśród nich zainteresowanie niekonwencjonalnymi stylami życia, a więc i nieprzeciętną karierą. Z drugiej strony, daje się w ostatnich latach zaobserwować, nieznaczne obniżenie aspiracji związanych z poziomem wykształcenia. Również spowolnienie gospodarcze po 2008r. przyczyniło się do nieznacznego utemperowania aspiracji życiowych młodych, a co za tym idzie także oczekiwań dotyczących pracy. Na podstawie danych z badania BKL można stwierdzić, że w woj. wielkopolskim oczekiwania płacowe młodych poszukujących pracy z kategorii wiekowej są wyraźnie niższe, zaś w grupie wyższe, niż w kategorii 31-60/64. Przedstawiciele młodszego segmentu badanej zbiorowości wskazywali przeciętnie jako najniższe wynagrodzenie, za które podjęliby pracę, kwotę 1311 zł. Wyższa wiekowo grupa oczekiwałaby pracy za minimum 1819 zł, podczas gdy ogół bezrobotnych powyżej 30 r.ż. podawał średnio kwotę 1665 zł 83. W badaniu pytano również o pensję, którą respondent uznałby za w miarę zadowalającą - tu poziom wynagrodzenia dla kategorii wiekowej nie odchyla się od tego dla osób powyżej 30 r.ż. Wyniki te świadczą o tym, że młodzi bezrobotni na wielkopolskim rynku pracy dość realistycznie formułują swoje oczekiwania płacowe. Również w odniesieniu do stabilności zatrudnienia oczekiwania młodych są relatywnie niższe, niż w przypadku starszych pracowników, podczas gdy o wiele ważniejsze dla nich są możliwości rozwoju osobistego związane z danym stanowiskiem pracy 84. Pewność olnictwo, leśnictwo, owiectwo i rybactwo (A) 6% przemysł (B,C,D,E) 24% Polska - współczynnik aktywności ekonomicznej 78 Gontarek, J., Politańska, J., Stanisławski, P. (2013). Problemy ludzi młodych na rynku pracy. Stanowisko Forum Młodych Lewiatan na temat sytuacji ludzi młodych Polska na rynku - wskaźnik pracy propozycja zatrudnienia działań zmierzających do redukcji bezrobocia. Warszawa: Forum Młodych Lewiatan, s. 5. Wielkopolska - współczynnik aktywności ekonomicznej 79 Zgodnie z danymi Labour Force Survery (Eurostat), w skali całego kraju obserwuje się znaczącą różnicę w wartości współczynnika aktywności zawodowej między Wielkopolska grupami wiekowymi - wskaźnik i zatrudnienia 25-29, wynikającą z kończenia studiów. W 2013 r. odsetki te wynosiły odpowiednio 55,7 oraz 84,4%, nie wzrastając już znacząco w grupie W Unii Europejskiej występuje niewielka grupa państw, w których wejście na rynek pracy następuje wyraźnie wcześniej, niż w większości pozostałych krajów, w tym w Polsce. Wskaźnik zatrudnienia młodzieży w wieku lat przekracza w nich 40%. Są to: Holandia, Dania i Austria. 34 pracownicy przy pracach prostych 8% operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Modele aktywizacji osób bezrobotnych 7% Modele aktywizacji osób bezrobotnych 35 specjaliści 80 Chłoń-Domińczak, A., Strawiński, P. (2013). Wchodzenie osób młodych na rynek pracy w Polsce. Referat na IX Kongres Ekonomistów Polskich, uzyskane: Strawi%C5%84ski%20Pawe%C5%82/Ch%C5%82o%C5%84-Domi%C5%84czak%20Agnieszka,%20Strawi%C5%84ski%20 Pawe%C5%82%20-%20WCHODZENIE%20OS%C3%93B%20M%C5%81ODYCH%20NA%20RYNEK%20PRACY%20W%20POL- SCE.pdf[dostęp: ]. 81 Dane Labour Fore Survey, Eurostat. 82 Boni, M., Szafraniec, K. (2011). Młodzi Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, s Dane Bilansu Kapitału Ludzkiego badanie ludności 2010, obliczenia własne. N= Boni, M., Szafraniec, K. (2011), op. cit., s. 51.

19 zatrudnienia staje się bardziej istotną kwestią w wyższej wiekowo podkategorii, w związku z coraz większą potrzebą usamodzielnienia się oraz założenia rodziny 85. Najczęściej stosowane metody poszukiwania pracy Wśród sposobów poszukiwania pracy w Polsce dominują te nieformalne: bez względu na wiek, osoby bezrobotne wykorzystują przede wszystkim prywatne sieci kontaktów, na które wskazuje średnio 78% respondentów 86. Również stosunkowo duża jest częstość korzystania z usług publicznych służb zatrudnienia popularności tego kanału poszukiwania zatrudnienia wiek nie różnicuje w dużym stopniu; jedynie osoby w wieku lat rzadziej udają się w tym celu do urzędów pracy. Silnie zróżnicowana w zależności od wieku jest natomiast skłonność do odpowiadania na oferty publikowane w Internecie w grupie z tego sposobu korzystało w miesiącu poprzedzającym badanie 52% respondentów, w grupie było to 51% osób, zaś w grupie już tylko 30%. Młodsi bezrobotni wyróżniają się częstością zamieszczania własnych ofert w Internecie deklarowało takie zabiegi 25% respondentów z grupy 18-24, publikowaniem ofert w prasie oraz uczestnictwem w targach pracy. Zakres posiadanych umiejętności i kompetencji cenionych na rynku pracy Osoby młode charakteryzuje przede wszystkim wyraźnie korzystniejsza struktura pod względem wykształcenia, można więc powiedzieć, że w zakresie kwalifikacji formalnych i poziomu wykształcenia są oni lepiej przygotowani do rywalizacji na rynku pracy niż pracownicy powyżej 30 r.ż. Wyniki badania pracodawców w ramach BKL potwierdzają, że jest to istotna cecha kandydata 63,9% przedstawicieli firm w woj. wielkopolskim potwierdziło, że będzie uwzględniana w trakcie planowanego naboru 87. Poza formalnymi kwalifikacjami istnieje szereg umiejętności i kompetencji szczególnie cenionych przez pracodawców, w tym m.in. umiejętności związane z wykorzystaniem nowych technologii czy posługiwanie się językami obcymi oraz tzw. kompetencji miękkich. W zakresie pierwszej grupy kwalifikacji, młodzi w woj. wielkopolskim deklarowali, że posiadają wyraźnie wyższy ich poziom, niż przedstawiciele kategorii wiekowej 30+. Własna ocena umiejętności korzystania z Internetu na pięciostopniowej skali w grupie wynosiła średnio 3,99, w grupie ,54, zaś w grupie 30+ już tylko 2, Znajomość specjalistycznych programów komputerowych, języków programowania i umiejętność tworzenia stron internetowych oceniano odpowiednio na 2,44, 2,24 oraz 1,68. Swoją umiejętność obsługi pakietu Office na poziomie co najmniej podstawowym respondenci z poszczególnych kategorii szacowali na 3,34, 3,06 i 2,17. Znajomość języka obcego deklarowało 80,4% 85 Pańków, M. (2012). Młodzi na rynku pracy. Raport z badania. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, s Czarnik, S., Turek, K. (2014). Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków. Na podstawie badań ludności zrealizowanych w 2013 roku w ramach IV edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, s Obliczenia własne, N= Obliczenia własne, N=1591. Dotyczy również dwóch kolejnych analizowanych zagadnień. osób z pierwszej grupy, 68,9% z drugiej oraz 41,2% z trzeciej 89 widać więc, że poziom tej kompetencji różnicuje się nawet w obrębie kategorii młodych. W odniesieniu do kompetencji miękkich, pracodawcy z Wielkopolski oczekują od kandydatów do pracy takich cech, jak zaangażowanie, zdolność do szybkiego uczenia się i podnoszenia kwalifikacji oraz dyspozycyjność 90. Z innych badań wynika, że szczególnie w przypadku osób młodych wymaga się uprzejmości, innowacyjności, kreatywności i punktualności 91. W zakresie tych cech dane BKL ukazują mniejsze różnice w stosunku do starszych pracowników. Mobilność zawodowa i geograficzna Pracodawcy oczekują od kandydatów wszechstronności i umiejętności przekwalifikowania, jak również gotowości do dojazdów lub wręcz zmiany miejsca zamieszkania jeśli wymaga tego odległość od siedziby przedsiębiorstwa. Jeżeli chodzi o mobilność zawodową, młodzi wykazują nieco większą skłonność do ewentualnego przekwalifikowania 92. O mobilności przestrzennej świadczy większa gotowość do dużej liczby wyjazdów służbowych: średnia ocen w badaniu BKL w poszczególnych grupach wynosiła 3,28, 3,13 oraz 2, Osoby młode wykazują silną skłonność do zagranicznej emigracji zarobkowej, co pokazują dane zgromadzone w toku NSP W populacji przebywających za granicą przez okres powyżej trzech miesięcy najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku od 20 do 29 lat (31,7% ogólnej liczby emigrantów). Młodzi stanowili większy odsetek migrujących kobiet (33,5% ogółu kobiet), oraz ludności z terenów wiejskich (aż 36,1%) 94. Dane BKL wskazują, że w grupie odsetek osób o doświadczeniach migracyjnych osiągał 5,5%, w grupie ,7%, zaś w grupie 30+ wynosił 2,3% 95. Nieadekwatność wykształcenia i posiadanych kwalifikacji do wymagań rynku pracy oraz oczekiwań pracodawców Pomimo zmian w systemie edukacji, kwalifikacje osób młodych wchodzących na rynek pracy nie są w pełni zgodne z potrzebami pracodawców. Jako główną przyczynę tego stanu rzeczy wskazuje się właśnie zbyt powolne dostosowywanie oferty kształcenia w różnych typach szkół, ale również brak dostatecznego doświadczenia zawodowego młodych kandydatów do pracy. Wskazuje się na brak w ofercie szkół zawodowych niektórych kierunków rzemieślniczych, a w razie ich uruchomienia na niedostateczne zainteresowanie nimi młodzieży kończącej gimnazja. Jakość nauczania, a zwłaszcza przygotowania praktycznego absolwentów szkół zawodowych nierzadko jest niesatysfakcjonująca. Jako czynniki o tym decydujące 89 Obliczenia własne, N= Tkocz-Piszczek, E., Kempa, A., Olcha, B. et al. (2013), op. cit., s Gontarek, J., Politańska, J., Stanisławski, P. (2013), op. cit., s Obliczenia własne, N= Obliczenia własne, N= Klimanek, T. (red. 2014). Migracje zagraniczne i wewnętrzne ludności województwa wielkopolskiego, NSP Poznań: Urząd Statystyczny w Poznaniu. 95 Obliczenia własne, N=

20 wymienia się brak podatności na zmiany kierunków kształcenia oraz niedostateczną współpracę szkół z publicznymi służbami zatrudnienia 96. Występuje również deficyt absolwentów kierunków technicznych szkół wyższych 97. Zgodnie z danymi GUS, w 2009r. na pracę w pełni zgodną z wykształceniem mogło liczyć 48,3% absolwentów, zaś problem braku zgodności pracy z kwalifikacjami dotknął 44% osób. Spośród nich 67% nie znalazło stanowiska zgodnego, zaś 21% wybrało ofertę lepiej płatną. Równocześnie znaczna grupa absolwentów uczelni może doświadczyć problemu zatrudnienia poniżej posiadanych kwalifikacji (underemployment) w związku z dominacją stanowisk wymagających jedynie wykształcenia średniego. Doświadczenie zawodowe stanowi w przypadku młodych kwestię szczególnie problematyczną, ze względu na częsty wymóg jego posiadania podczas ubiegania się o stanowisko pracy. Zgodnie z danymi GUS, w 2009 r. blisko ¾ osób z grupy wiekowej lat nie podejmowało pracy przed ukończeniem nauki, przez co nie miało możliwości nabycia doświadczenia przed wejściem na rynek pracy 98. Zgodnie z danymi BKL, odbycie stażu lub praktyk deklarowało jedynie 12,5% przedstawicieli grupy wiekowej oraz 5,1% z grupy W związku z występującym problemem braku doświadczenia zawodowego osób młodych, za szczególnie ważne należy uznać inicjatywy firm oferujących studentom programy stażowe, które pozwalają na odbycie przygotowania zawodowego jeszcze w trakcie trwania nauki, z możliwością uzyskania stałego zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę po ukończeniu studiów dla najlepszych uczestników. Z perspektywy przedsiębiorstw jest to efektywny sposób pozyskiwania wykwalifikowanej kadry. Obecnie programy tego typu na terenie woj. wielkopolskiego realizują takie firmy, jak Lorenz Snack-World, Kimball Electronics oraz Wrigley Poland 100. Stereotypy dotyczące pracy młodych Jednym z funkcjonujących stereotypów dotyczących młodych pracowników jest przekonanie o bardziej indywidualistycznej i egoistycznej postawie młodych ludzi w stosunku do starszych grup wiekowych 101. To z kolei może sugerować, że młody pracownik będzie przejawiał instrumentalne i oportunistyczne nastawienie do swoich obowiązków, oczekując jedynie doraźnych korzyści w postaci wynagrodzenia i wpisu do CV, nie interesując się sytuacją pracodawcy i wpływem na nią sposobu, w jaki świadczy pracę. Przeświadczenie o indywidualizmie pokolenia Y może również prowadzić do konstatacji, że młodzi ludzie nie posiadają umiejętności pracy zespołowej, preferując współzawodnictwo w miejsce kooperacji z innymi pracow- 96 Ibidem, s Ibidem, s GUS (2010), op. cit., s Obliczenia własne, N= Źródło: oferty pracy Akademickiego Biura Karier Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, (uzyskane: pl/pl/studenci,c172/oferty-pracy,c226/), oferty praktyk i staży w serwisie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, (uzyskane: [dostęp: ]. 101 Boni, M., Szafraniec, K. (2011), op. cit., s. 57. nikami. Inny szeroko rozpowszechniony pogląd dotyczy bezpośrednio podejścia do pracy osób młodych: pracodawcy często uważają, że nie są oni zainteresowani długotrwałym zatrudnieniem w jednym miejscu, ale traktują pracę przede wszystkim jako sposobność do zwiększenia swojego doświadczenia i uzupełnienia zawodowego życiorysu 102. Młodzi na spolaryzowanym rynku pracy Ważnym aspektem współczesnych rynków pracy jest fakt ich polaryzacji (segmentacji), tzn. równoległego rozwoju dwóch segmentów różniących się zakresem ochrony zatrudnienia i związanych z nim osłon socjalnych. Oprócz stabilnego zatrudnienia pracowniczego, funkcjonuje zatrudnienie tymczasowe, w oparciu o rozwiązania o charakterze niepracowniczym (np. umowy cywilnoprawne), o charakterze niestabilnym czy wręcz dorywczym, często z niepełnym uczestnictwem w systemie ubezpieczeń społecznych lub jego brakiem. W takim gorszym (brzegowym, peryferyjnym) segmencie rynku pracy znajdują się szczególnie osoby, które dopiero na niego wchodzą lub powracają np. po okresie wychowywania dzieci 103. W statystyce publicznej brakuje systematycznych danych dla poszczególnych województw, mówiących o natężeniu zjawiska stosowania różnych form zatrudnienia. Dane dostępne dla całego kraju potwierdza jednak przypuszczenia: podczas gdy świadczący pracę w oparciu o różnego rodzaju umowy terminowe stanowili w 2013 r. 26,8% ogółu pracujących w grupie wiekowej (co i tak stanowi jeden z najwyższych odsetków w Unii Europejskiej), w kategorii wartość tego wskaźnika osiągała aż 68,6% 104. Młodzi do 24 r.ż. stanowili w 2012 r. aż 46,2% ogółu pracowników agencji pracy tymczasowej 105. Z kolei na podstawie danych dla województwa z BKL można wskazać, że przedstawiciele niższych kategorii wiekowych znacznie częściej niż pracownicy 30+ zatrudniani są w oparciu o umowy cywilnoprawne (odsetki wynoszą: 13,5% w grupie 18-24, 10% w grupie oraz 4,4% w grupie 30+) 106. Również udział pracowników niepełnoetatowych znacznie różnicuje się w zależności od wieku (odpowiednio: 4,0%, 10,4% oraz 3,3% 107 ), jednak ta forma zatrudnienia może być stosowana ze względu na preferencje pracownika, umożliwiając godzenie obowiązków zawodowych z innymi dziedzinami życia (np. wychowywanie dzieci, nauka) 108. Osoby do 34 r.ż. stanowiły w 2010r. blisko połowę ogółu pracowników w szarej strefie Pańków, M. (2012), op. cit., s Bednarski, M. (2012). Zatrudnienie na czas określony. Perspektywa pracodawców. W: Bednarski, M., Frieske, K. W. (red.). Zatrudnienie na czas określony w polskiej gospodarce. Warszawa: IPiSS, s Dane Eurostat. 105 Pańków, M. (2014). Praca tymczasowa szansa na większą elastyczność rynku pracy czy nowy wymiar prekaryzacji?.problemy polityki społecznej. Studia i Dyskusje nr 26(3), s Uzyskane: czasopisma/26/pps pdf [dostęp: ]. 106 Obliczenia własne, N= Obliczenia własne, N= Dane Eurostat na temat odsetka pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy zgodnie ze swoimi preferencjami. 109 Praca nierejestrowana w Polsce w 2010 r. (2011). Warszawa: GUS. Uzyskane: nierejestrowana_w_2010.pdf [dostęp: ]