WYKŁAD HISTORII MALARSTWA W TRZECH CZĘŚCIACH:

Transkrypt

1 WYKŁAD HISTORII MALARSTWA W TRZECH CZĘŚCIACH: NOWOCZESNOŚĆ Nowy kierunek artystyczny nazwany został impresjonizmem od wystawionego w roku 1872 przez Claude Monet obrazu o tytule "Impresja - wschód słońca". Impresjonizm pojawił się we Francji w twórczości kilku malarzy, którzy założyli własne ugrupowanie i wspólnie wysyłali prace na wystawy. Niektórzy, zaprzyjaźnieni ze sobą, spotykali się w Cafe Guerbois, ale w swojej twórczości każdy z nich prezentował odmienną osobowość i metody. Do grupy tej należeli : Edouard Manet, Claude Monet, Auguste Renoir, Camille Pissarro, Edgar Degas i Alfred Sisley. Słowo "impresja "oznacza "wrażenie" i to właśnie ono było tym, co impresjoniści pragnęli oddać w swojej sztuce. Zwracali się ku wrażeniom wzrokowym jakich doznawali patrząc na krajobrazy, ludzi i przedmioty. W obrazach impresjonistów zaobserwować można nową formę postrzegania świata. Zwracają oni uwagę na ulotność efektów światła słonecznego, ich migotanie w powietrzu, wydobywali odcienie kolorów prawie niezauważalne w naturze. Zauważyli oni, że kolor ulega zmianie w zależności od pory dnia i odtwarzali go w nieskończonej ilości odcieni. Zwrócili też uwagę na fakt, iż światło rozszczepia każdy kolor na ogromną ilość różnobarwnych cząsteczek. Dlatego uznali, iż błędem jest malowanie płaszczyznami, ponieważ tak naprawdę nie istnieją one w przyrodzie. Niebo w jednej chwili jest błękitne, a w następnej może być żółte. Ponadto odtworzyć pragnęli osobiste nastroje, wrażenie chwili, jej ulotność. Obrazy impresjonistów wymagają umiejętności skonstruowania obrazu z podanych przez malarza elementów. Dlatego też współcześni impresjonistom nie umiejący tego dokonać, długo nie mogli zaakceptować tego kierunku. Ich obrazy skonstruowane są w głównej mierze z drobnych plamek, smużek i kreseczek położonych na całej powierzchni płótna, sprawiających często wrażenie, że zostały położone przypadkowo, bez jakiegokolwiek zamysłu. Najlepsze prace Moneta, Renoira i innych impresjonistów powstały w latach 70- tych XIX wieku. Wzbogacając malarskie środki wyrazu, impresjoniści nadali pewne określone znaczenia pojęciom światła, powietrza, barwy i całej zmieniającej się natury. Koloryt otaczającego ich świata wyrażali barwami widma słonecznego lub płatków kwiatów. W ich malarstwie pojawia się nieznany dotychczas pierwiastek liryczny, artystyczna intuicja, elementy irracjonalne i podświadome. Był to olbrzymi krok do przodu w rozumieniu świata, będący także wynikiem rozwoju w sztuce europejskiej trwającego od czasów renesansu. Impresjoniści zwrócili uwagę na dekoracyjne wartości malarstwa oraz na odczucia artysty. Rysunek zaczyna pełnić odtąd rolę raczej symbolu artystycznego. Z czasem do grupy impresjonistów przyłączyli się studenci z Akademii Suisse: Edgar Degas, Paul Cezanne, Armand Guillaumin i Berthe Morrisot. W latach impresjoniści urządzili w sumie 8 wystaw będących manifestacją twórczości ich szkoły. Bezpośrednią kontynuacją malarstwa impresjonistycznego było malarstwo neoimpresjonistyczne stworzone przez Georgesa Seurata. Grupa neoimpresjonistów skupiona była wokół Salonu Niezależnych organizowanego od roku Należeli do niej oprócz wspomnianego Seurata Camille Pissarro, Paul Signac, Charles Angrand i Albert Dubois-Pillet. Częściowo stosowali ich techniki Paul Gauguine, Van Gogh i Henry Tolouse Lautrec. Z czasem przyłączają się do nich artyści belgijscy i włoscy. Neoimpresjoniści uważali, że impresjoniści nie stosowali się do naukowo potwierdzonych praw optycznych, lekceważyli kompozycję i odrealniali rzeczywistość. Sami opierali się na scientyźmie i pragnęli stworzyć malarstwo podporządkowane ścisłym regułom naukowym. Dążyli do oddania w sposób możliwie najwierniejszy jaskrawości światła. Uważali za słuszne korzystanie tylko z czystych barw widma, a ich zestawienia określane były przez prawa naukowe. Harmonię kompozycji pragnęli osiągnąć opierając się na stosunkach liczbowych. Obraz jest dla nich wartością autonomiczną tak samo jak barwy, a przedmioty sprowadzone

2 zostają do form geometrycznych. Neoimpresjonizm silnie oddziaływał na Nabistów, Kubistów i niektórych futurystów, był zapowiedzią nowatorskich eksperymentów sztuki XX wieku. Edgar Degas Edouard Manet Claude Monet Auguste Renoir Wiek XX w sztuce polskiej rozpoczyna się okresem modernizmu, inaczej nazywanego Młodą Polską. Oznaczał on zetknięcie się z awangardowymi prądami współczesnej sztuki europejskiej, a zwłaszcza z impresjonizmem, symbolizmem, ekspresjonizmem i secesją. Ta ostatnia stała się dominującym kierunkiem w architekturze. Ze wzrastającym zainteresowaniem dla rzemiosła artystycznego łączył się również styl zakopiański. Dowodem tego zainteresowania było założenie w r Stowarzyszenia Polskiej Sztuki Stosowanej. Ważny przełom w sztuce polskiej nastąpił w dziedzinie rzeźby, która dotychczas reprezentowała akademizm. Wpływ impresjonizmu, a zwłaszcza Rodina, ukazał nowe możliwości operowania materiałem, a ekspresjonizm i symbolizm ujawniły nowe możliwości treściowe. Do najciekawszych prac tego okresu należą rzeźby: Stanisława Ostrowskiego,

3 Antoniego Kurzawy, Konstantego Laszczki, Wacława Szymanowskiego, Edwarda Wittiga, Xawerego Dunikowskiego i Bolesława Biegasa. Malarstwo przeżywa rozkwit. Impresjonizm najwcześniej zaadaptowany przez Aleksandra Gierymskiego, jest kontynuowany przez Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego, Wojciecha Weissa. Formułę impresjonizmu, interpretowaną w duchu fowizmu stosował później Leon Wyczółkowski, a odnajdujemy ją również w portretowym malarstwie Olgi Boznańskiej. Tendencje symboliczne ujawniają się najpełniej w twórczości Jacka Malczewskiego, Władysława Ślewińskiego i Wojtkiewicza. W duchu symbolizmu przemawiającego językiem form linearno - secesyjnych tworzył Wyspiański. Dość interesujący nurt wypływał z twórczości inspirowanej folklorem ludowym jako swoistą egzotyką. Możemy go również zaobserwować w twórczości Wyspiańskiego, Ruszczyca, Wyczółkowskiego, a także Teodora Axentowicza, Włodzimierza Tetmajera, Władysława Jarockiego. Ważnym składnikiem wielu kierunków artystycznych jest naturalizm, który samodzielnie występuje jedynie w twórczości Stanisława Dębickiego. Podstawowym znaczeniem sztuki przełomu wieków staje się rozwiązanie problemu stosunku do przeszłości - rozumianej jako dzieje narodu, zmitologizowana tradycja i historia. Pojawia się również zagadnienie obrazu człowieka - tutaj przytoczyć można metaforyczny portret Malczewskiego, biologiczną naturę modela Wyspiańskiego, duchowy aspekt osobowości postaci u Boznańskiej. Charakterystyczną cechą portretów z tego okresu staje się ogromne zróżnicowanie portretowanych typów społecznych i psychologicznych, przy czym ważne miejsce wśród nich zajmują artyści: aktorzy i muzycy - wirtuozi. Ok. roku 1900 pojawia się fala folkloru ludowego, ukazującego lud barwny i dynamiczny. Innym wielkim tematem tego okresu staje się natura. Charakterystyczne w tym okresie jest porzucenie czysto impresjonistycznej formuły pejzażu podjętej przez Pankiewicza czy Podkowińskiego. Malarstwo pejzażowe staje się polem dla eksperymentów w zakresie koloru, światła, faktury malarskiej, płaszczyzny, przyczyniając się do ukształtowania nowoczesnego stosunku do obrazu. W malarstwie pojawia się również motyw miasta. Cechą polskiego impresjonizmu jest jego krótkotrwałość. Twórcy odchodzili bowiem od niego w poszukiwaniu nowych kierunków. Władysław Podkowiński zwrócił się w stronę symbolizmu, Wyspiański zainteresował się protoekspresjonizmem spowinowaconym z secesją. Elementy fantastyki pojawiają się w twórczości Witolda Pruszkowskiego (np. Rusałki ), Malczewskiego ( Boginka w dziewannach ), a także Mehoffera, Ruszczyca i Stabrowskiego. Specyficzny charakter ma twórczość W. Wojtkiewicza, w której przez pryzmat pseudodziecięcej stylizacji wypowiada artysta głębsze treści dotyczące egzystencji człowieka, jego bezradności, konfliktów i smutku.

4 Olga Boznańska Jacek Malczewski Władysław Podkowiński Wojciech Weiss Leon Wyczółkowski Stanisław Wyspiański Józef Mehoffer Władysław Ślewiński Józef Pankiewicz Według Wilhelma Worringera, który w 1908 roku wydał swoją pracę doktorską zatytułowaną "Abstraktion und Einfuhlung" sztuka abstrakcyjna jest rezultatem rozdźwięku między człowiekiem a naturą. Jej rozwój jest konsekwencją wielkiego niepokoju wewnętrznego wywołanego przez zjawiska świata zewnętrznego i odpowiada w dziedzinie religii silnie transcendentnemu zabarwieniu całej wyobraźni. W ten oto sposób dla Worringera sztuka realistyczna i abstrakcyjna to dwa

5 równoległe nurty będące wynikiem odmiennych koncepcji świata. W kilka lat po ukazaniu się rozprawy Worringera, w drugim roku II wojny światowej Paul Klee zanotował w swoim dzienniku: "Im bardziej okropny jest świat, tym bardziej abstrakcyjna jest sztuka, podczas gdy świat szczęśliwy rodzi sztukę związaną z ziemią." Jako datę początkową w historii sztuki abstrakcyjnej przyjmuje się rok tzn datę powstania pierwszej akwareli abstrakcyjnej Kandinskiego. Malarstwo abstrakcyjne wcześnie pojawia się we Francji, w twórczości artystów związanych z orfizmem - u Roberta Delanuaya oraz jego żony Soni Delauney -Terk. Konsekwentnym abstrakcjonistą jest również Frantisek Kupka. Na pograniczu abstrakcji stoją eksperymenty Legera i Picabii. Całkowicie abstrakcyjne kombinacje przedstawiali również futuryści np. Severini, Ballo i Prampolini. W Anglii początki abstrakcjonizmu łączą się z działalnością grupy vortycystów, których programowe obrazy komponowane były na zasadzie układów koncentrycznych - wirowych (vortex- wir). Czołowym przedstawicielem kierunku był Wyndham Lewis. Jednym z najważniejszych ośrodków kształtowałania się sztuki abstrakcyjnej była Rosja. Początki rzeźby jak i malarstwa abstrakcyjnego przypadają na drugie dziesięciolecie XX wieku i wiażą się przede wszystkim z eksperymentami rosyjskich konstruktywistów oraz grupy De Stijl. Osobnym zagadnieniem jest twórczość Rumuna Donstantina Brancussiego, oscylująca między figuracją a abstrakcją. Około roku 1920, po okresie rozkwitu sztuki abstrakcyjnej, daje się zauważyć pewien kryzys. Występuje wówczas wyraźnie wzrost tendencji realistycznych widoczny także w twórczości Picasa, Braque`a i Legera. Wielu abstrakcjonistów powraca do sztuki figuratywnej, jak np. Russel, Macdonald -Wright czy Magnelli. Tworzyć obrazy w tym czasie zaczynają artyści tacy jak Willi Baumeister, Hans Hartung czy Henri Nouveau oraz Otto Freudlich. Twórczość Kurta Schwittersa zrodziła się z ducha dadaistycznego. Innym twórcą, który łączył kompozycje abstrakcyjne z inspiracjami dadaistycznymi był Hendrik Werkman - artysta holenderski. Wiele elementów abstrakcyjnych odnaleźć można również w twórczości Mana Raya i Duchampa. Ważnym ośrodkiem sztuki abstrakcyjnej stał się po pierwszej wojnie Bauhaus - Instytut Sztuki założony przez Waltera Gropiusa w 1919 r w Weimarze. Do najwybitniejszych twórców związanych z Bauhausem należeli Wassily Kandinsky i Paul Klee. Około 1927 roku daje się zauważyć zainteresowanie sztukąbezprzedmiotową. Centrum abstrakcjonizmu przenosi się do Paryża. Tam też w roku1929 Michel Seuphor i urugwajski malarz Joaquin Torres- Garcia zakładają międzynarodowa grupę " Cercle et Carre" w celu skupienia rozproszonych sił abstrakcjonistów. Grupa liczy ok 80 osób. Grupa wydaje 3 numery czasopisma, a w roku 1930 organizuje międzynarodową wystawę sztuki o tendencjach abstrakcyjnych. Po jej rozpadzie w roku 1931 powstaje grupa "Abstraction- Creation", do której weszli wszyscy członkowie grupy "Cercle et Carre. Do pierwszego należą przede wszystkim malarze związani z surrealizmem jak Arp, Miro, Gorky, a także Baumeister. Drugi - operujący swobodną plamą barwną i dynamiczną linią, na który oddziaływało zarówno malarstwo Kandinskiego jak i ekspresjonizm oraz kaligrafia wschodnia, reprezentują Julius Bissier oraz Hans Hartung. Sztuka abstrakcyjna rozwinęła się silnie również po II wojnie światowej. Podzieliła się na dwa zasadnicze nurty. Pierwszy wywodzący się z twórczości Mondriana, De Stijl i rosyjskiego konstruktywizmu - jest to nurt abstrakcji geometrycznej, zwanej zimną. Drugi - czerpiący z Kandinskiego i Kleego - nurt abstrakcji romantyczne Artyści i krytycy związani z pierwszą postawą zgrupowali się w 1949 r. wokół czasopisma "Art d`aujoud`hui", którego twórcą był rzeźbiarz i architekt Andre Bloc. Postulują oni zwrócenie się ku abstrakcji geometrycznej i syntezę sztuk plastycznych. Drugim w Do aktywnych twórców tego nurtu po II wojnie światowej zaliczyć można malarzy takich jak Nicholson, Diller, Cahn, Del Marle, Bill, Pasmore, Rodice, Peire, Leppien. Osobnym działem tego kierunku jest kinetyzm, łączący się z zagadnieniem ruchu w sztuce i przyznający dużą rolę światłu. Rozwija się on w wielki nurt wizualizmu, do którego należy również

6 amerykański Op- Art. Abstrakcja aluzyjna związana jest ze sztuką tematyczną, polega na percepcji natury i przekształceniu jej w układy kolorystyczne i formalne. Istnieją dwie odmiany abstrakcji aluzyjnej : kolorystyczno- impresjonistyczny reprezentowany przez Rogera BIssiere, Alfreda Manessiera, Maurice`a Esteve`a, oraz nurt abstrakcji romantyczno - magicznej, którego przedstawicielami są Joan Miro, Andre Masson Osobnym zagadnieniem jest ekspresjonizm abstrakcyjny zwany również malarstwem "Informel", który swój początek bierze z taszyzmu. Charakteryzuje się on spontanicznym i automatycznym rzucaniem na płótno rozcieńczonej farby. Wassily Kandinsky Paul Klee Jackson Pollock Robert Delanuay

7 Piet Mondrian Surrealizm podobnie jak dadaizm stanowił pewną postawę życiową, jednakże surrealiści nie reprezentowali tak totalnej negacji jak dadaiści. Prowokacyjny charakter ich wystąpień wynikał z buntu przeciwko istniejącej rzeczywistości. Nie uważali się oni za szkołę artystyczną i nie chcieli tworzyć własnej estetyki. Sztukę traktowali jako rodzaj metody poznania nieznanych dotąd człowiekowi obrazów jego duszy - dziedzin, które były przez oficjalną naukę w dużej mierze poznane np. marzenia senne, halucynacje, szaleństwo. Zainteresowania te związane były z modnym wówczas Freudyzmem. Surrealiści bronili przede wszystkim wolności człowieka. Oficjalnymi czasopismami ich ruchu były: " La Revolution Surrealiste", później "La Surrealisme au service de la Revolution" i w końcu " Minotaure". Z pismami tymi, oprócz pisarzy, związani byli: Hans Arp, Marcel Duchamp, Francis Picabia, Max Ernst, Man Ray, Giorgio Chirico, Alberto, Giacometti, Pablo Picasso, Paul Klee, Joan Miro, Yves Tanguy, Salvador Dali, Rene Magritte, Paul Delvaux, Andre Masson. Pierwsza wystawa surrealistów odbyła się we wrześniu w roku 1925 i od tej pory zaczęły powstawać grupy surrealistów w Czechosłowacji, Jugosławii, Hiszpanii, Anglii, Danii, Japonii oraz Stanach Zjednoczonych. W pierwszym okresie ważną rolę spełnia w surrealizmie literatura, z której czerpie on impulsy. Wykształca się pewien nurt surrealizmu opartego na literaturze. Jest to kierunek figuratywny, operujący poetyckim obrazowaniem, uciekający się do zapożyczeń z dziedziny snu. Genealogii dla tego kierunku doszukiwano się w sztuce takich artystów jak Bosch, Bruegel, Arcimbold, Blake czy symboliści. Początki drugiego nurtu odszukać możemy w kubiźmie Picassa. W drugi nurt kładzie nacisk na walory głównie malarskie, poszukiwanie nowych technik i materii jak collages, elementy pozamalarskie, czy wcielone do obrazu rzeźby lub przedmioty. Ze względu na sposób posługiwania się metaforą, krytyka dzieli surrealizm na trzy typy: 1/ figuratywny - reprezentowany przez Salvadore Dali, Rene Margrite a, Paula Delvauux, Pierre Roya, Braunera, D. Tanninga czy Carringtona. Malarze ci opierali się głownie na metafizycznej twórczości Giorgia de Chirico. Odwzorowują oni naturę w sposób iluzjonistyczny, czerpią z malarstwa tradycyjnego. W ich obrazach wszystkie przedmioty można odtworzyć i nazwać po imieniu. Zostają one wykorzystane w sposób fantastyczny, powiązane zupełnie nieoczekiwanie w sposób nie mający odpowiednika w rzeczywistości. 2/ Tworzenie z elementów rzeczywistych, nowych udziwnionych przedmiotów, często w postaci Collages - twórczość Maxa Ernsta, Yves Tanguya oraz Oscara Dominingueza. 3/ Kształtowanie nowej rzeczywistości z form całkowicie wysnutych z fantazji - romantyczna odmiana abstrakcji o przewadze elementów fantastycznych. Twórczość Paula Klee, Joana Miro, Wolfganga Paalena. Do tej odmiany zaliczyć można również surrealistyczny automatyzm. (frottage Maxa Ernsta - pocieranie ołówkiem kartki papieru położonej na materiały tj. drewno czy kamień ). Inne techniki stosowane przez surrealistów to: dekalkomania wprowadzona przez Dominizgueza czy fumages Paalena. Andre Breton określa surrealizm jako: " czysty, psychiczny automatyzm za pomocą, którego pragnie się wyrazić już to ustnie, już to pisemnie, już to w jakikolwiek inny sposób rzeczywiste funkcjonowanie myśli bez jakiejkolwiek kontroli rozumu, będące poza jakimikolwiek względami estetycznymi czy moralnymi".

8 Giorgio de Chirico Salvador Dali Dadaizm był swoistym protestem przeciwko wojnie. Dadaiści ośmieszali ojczyznę, religię, moralność i honor jako wartości wysyłające ludzi na front. Wyszli od absolutnej negacji wszelkich wartości, odrzucali tradycyjną estetykę i konwencjonalne techniki artystyczne, głosili nieskrępowaną swobodę twórczą i indywidualizm. Dadaizm był jednakże bardziej postawą życiową niż konkretnym rodzajem sztuki. Artyści tego kierunku nie stworzyli jednorodnego stylu o jakichkolwiek charakterystycznych cechach. W Nowym Yorku działa grupa członkami której byli: Francis Picabio, Marcel Duchamp, oraz Amerykanin Man Ray. Ich organem programowym stały się pisma " 291", później " 391". Cechowała ich pogarda dla tradycyjnego rozumienia dzieł sztuki. Duchamp za dzieła uważał przedmioty produkcji seryjnej np. pisuar, który jako obiekt sztuki zatytułował "Fontanna". Uprawiali oni celową prowokację i mistyfi-kację, przejawiali perwersyjny dowcip zmierzając do wywoływania skandali. Zupełnie niezależna była druga grupa działająca w Zurychu. Należeli do niej Rumuni: poeta Tristan Tzara i malarz Marcel Janco, Alzatczyk Hans Arp i dwaj pisarze niemieccy Hugo Ball i Rihard Huelsenbeck. Siedzibą ich stał się Cabaret Voltaire działający od 5 lutego 1916 r. W nim, podobnie jak w otwartej nieco później Galerii Dada, odbywały się odczyty i wystawy, na których swoją twórczość prezentowali Arp, Janco, Ernst, Delaunay, Chirico, Piasso, Modigliani, Kandinski, Klee i wielu innych. Grupa zuryska nie głosiła początkowo negacji wszelkich wartości. Dopiero wpływ Picabii wpłynął na opublikowanie manifestu, w którym Tzara pisze: " Nie uznajemy żadnych teorii, dość mamy akademii, kubistycznych i futurystycznych, laboratoriów idei formalnych. Czyż uprawia się sztukę by zarabiać pieniądze lub pieścić poczciwych mieszczuchów.... Nowy malarz tworzy świat, którego elementy są także środkami, dzieła nie wyszukane i ściśle określone bez treści.... Wszelkie dzieło malarskie lub plastyczne jest nieużyteczne.... Abstrakcyjne kompozycje Arpa, Janco, Sophie Taeuber czy Richtera nie miały być anty - sztuką lecz nowym jej

9 rodzajem - sztuką abstrakcyjną. W kwietniu 1919 r. radykalni dadaiści - Janco, Arp, Richter i Eggeling założyli, wraz z członkami stowarzyszenia "Das Neue Leben ", nową grupę " Artistes Radicaux. Koncentrowali się oni na przeciwstawianiu komercjalizacji sztuki, oraz na postulowaniu syntezy sztuk i aktywnego udziału artysty w życiu społecznym. Nurt dadaistyczny w Paryżu miał swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w literaturze. Totalna negacja wartości zapanowała w ich sztuce dopiero po przybyciu Picabii i Tzary do Paryża. Odbywały się wówczas prowokacyjne spektakle, manifestacje, wystawy, miały miejsce publikacje o podobnym charakterze, a wszystko to ze ściśle opracowaną techniką skandalu i błazeństwa. Wychodzą wówczas w Paryżu pisma " Biulletin Dada, "Dadaphone, "Cannibale". W galerii Au Sans Pareil odbywają się wystawy o prowokacyjnym charakterze. Wystawiają Picabia, Ernst i Ray ukazują swoje " antyartystyczne " kompozycje. Dadaizm w Niemczech przybrał charakter zdecydowanie polityczny, działa tam grupa berlińska założona przez Richarda Huelsenbecka, w której skład oprócz niego wchodzą: Baader,Jung, Mehring, Haussmann,Heartfield, Hoech,Shlichtner, Dix i Grosz. Publikowali liczne pamflety i broszury, tworzyli fotomontaże. Szczytowym ich osiągnięciem była wystawa w czerwcu 1922 na której pokazano 174 prace. Innym ośrodkiem niemieckiego dadaizmu była Kolonia, działała tu grupa Stupid z Angelicą i Heinrichem Hoerle, Raderscheidtem i Seifertem a także twórcy tacy jak Alfred Grunewald, Max Ernst i Hans Arp, który przyjechał z Zurychu. Dadaiści niemieccy działali również w Hanowerze. Oprócz wymienionych ośrodków dadaistycznych stowarzyszenia o tym charakterze działały również w Czechosłowacji, Jugosławii i Hiszpanii. Około 1922 roku dadaizm zamiera a większość jego twórców skupia się wokół surrealizmu. Znaczenie dadaizmu polega bardziej na metafizycznym ujmowaniu banalności niż konkretnych działaniach artystycznych, sprawili oni bowiem, iż sztuka przeniosła się na nowe nie eksploatowane jeszcze obszary. Ich dążenie do swobody twórczej spowodowało wiele eksperymentów w dziedzinie nie materiału lecz inwencji. Hans Arp Marcel Duchamp Picabia Max Ernst

10 Symbolizm jako nurt był idealistyczną reakcją na sensualizm i empiryzm malarstwa impresjonistycznego, charakteryzował go nawrót do irracjonalizmu spowodowany upadkiem wiary we wszechmoc nauki. Zarówno poeci jak i malarze symboliści odwoływali się do muzyki, na co niemały wpływ miała twórczość Wagnera i jego teoria sztuki syntetycznej. Dla symbolistów charakterystyczna jest koncepcja jedności wszystkich gałęzi sztuki - jako konsekwencja związków zachodzących pomiędzy poszczególnymi wrażeniami zmysłowymi. Z niej wywodzi się zagadnienie synestacji - kojarzenia poszczególnych wrażeń zmysłowych. Sprecyzowania zagadnienia symbolizmu w malarstwie dokonał Albert Aurier w roku Pisał on, iż "dzieło sztuki powinno być ideistyczne - ponieważ wyraża ideę, symboliczne, albowiem wyraża ją poprzez formy, syntetyczne ze względu na ogólną zrozumiałość form i znaków, subiektywne gdyż przedmioty postrzegane są jako znaki idei i dekoracyjne." Podstawowe znaczenie w malarstwie symbolistów miały środki wyrazu: deformowanie natury, stylizowanie, wyrażanie symbolicznych znaczeń w postaci linii i barwnych plam, oraz wywoływanie u widza wrażenia odczuwania tego, co niewyrażalne. Pierwsze elementy malarstwa symbolicznego pojawiają się już w romantyzmie, a potem w malarstwie angielskich prerafaelitów. We Francji do prekursorów symbolizmu zaliczyć można Gustave Moreau ( ) i Puvis`a de Chavannes ( ). Sztukę symboliczną o tendencjach ezoterycznych, odznaczającą się posługiwaniem literacką alegorią uprawiali we Francji artyści skupieni wokół założonego w 1891 roku, przez pisarza Josephina Peladana stowarzyszenia " Zakon Róży + Krzyża, Świątyni i Grala Natomiast symbolizm czysto malarski tworzyły we Francji dwie znane szkoły. Jedną z nich była " Szkoła z Pont Aven" - grupa niezależnych artystów skupionych wokół Paula Gauguina postulująca zasadę statyczności, konstruktywności, monumentalności i intelektualizmu. Uważali oni, iż celem malarstwa nie jest odtwarzanie świata widzialnego, a jedynie sugerowanie idei przy pomocy środków plastycznych. Podstawowym założeniem syntetyzmu było świadome upraszczanie linii form i barw, mające na celu nadanie maksymalnej ekspresjii intensywności. Symboliści z tej grupy opierali się na malarstwie japońskim, archaicznym i ludowym. Duże znaczenie przywiązywali do symboliki linii i barw. Charakterystyczna jest dla nich deformacja i żywe, gładko kładzione plamy czystych barw, obwiedzione dekoracyjnym konturem (cloisonizm). Do grupy tej należeli Cuno Amiet, Charles Filigier, Meyer de Haan, Armand Seguin oraz Władysław Lewiński. Grupa działała w okresie ; rozpadła się po wyjeździe Gauguine`a na Tahiti. Drugą grupą byli nabiści nazywani tak od hebrajskiego słowa Nabis - Prorocy. Nazwa ta powstała dla określenia grupy " wtajemniczonych " działających w latach Grupa skupiła się wokół Paula Serusiera po powstaniu jego "Pejzażu Bois de` Amour", namalowanego pod wpływem wskazówek Gauguina plamami czystych barw. Początkowo nabiści malowali pod jego wpływem oraz wzorując się na grupie Pont - Aven. Z czasem jednak część grupy, a w szczególności Maurice Denis, Paul Serusier i Jan Verkade zwrócili się ku klasycznemu mistycyzmowi, a Pierre Bonnard, Edouard Vuillard i Ker - Xavier Roussel w kierunku postimpresjonis-tycznego koloryzmu. Pomimo pewnej kontynuacji założeń artystycznych szkoły z Pont Aven, jak płaskie kładzenie koloru, ekspresja, silnie uproszczony kontur i brak perspektywy, silniej podkreślali nabisci jednak stronę dekoracyjną, co zbliża ich twórczość do secesji. Uprawiali malarstwo olejne, akwarelę, gwasz, litografię, projektowanie dekoracyjnych tkanin, witraży, plakatów, strojów, okładek i innych dziedzin sztuki użytkowej. Do symbolistów belgijskich należeli: Felicien Rops ( ) związany ze środowiskiem paryskim (autor kompozycji, "Sfinks", "Demon kokieterii", "Targowisko miłości ") oraz James Ensor, uważany również za jednego z prekursorów ekspresjonizmu. Autorem licznych obrazów sfinksów, meduz, zamyślonych kobiet, akwareli i pasteli o wyrafinowanej gamie barw jest Fernand Khnopff. Duże znaczenie miała również twórczość grupy zwanej "Szkoła z Laethem - Saint - Martin". Najbardziej znanym symbolistą holenderskim jest Jan Toorop ( "Upadek wiary ", "Trzy narzeczone", "Dusze wokół Sfinksa").

11 W Anglii najwybitniejszym artystą symbolizmu był Aubrey Vincent Beardsley - grafik i ilustrator związany z sztuką Art Nouveau. W Niemczech najbardziej znane nazwiska to: Hans von Marees, Max Klinger, Franz von Stuck. W Wiedniu działał Gustav Klimt, w Szwajcarii Ferdinand Hodler. Większość tych artystów związanych było również z secesją. W Rosji pierwiastki symboliczne najsilniej występują w twórczości Wrubel; w Polsce u Podkowińskiego, Pankiewicza, Wyczółkowskiego, Weissa, Karpińskiego, Malczewskiego, Wyspiańskiego i Wojtkiewicza. Maurice Denis Wróbel Ekspresjonizm wyznaczył kres sztuki XIX stulecia. Już pod koniec wieku pojawiły się w sztuce antynaturalistyczne tendencje, skierowane w szczególności przeciwko wrażeniowemu malarstwu impresjonistów. Dążenie do zwiększonej ekspresji pojawiło się na początku wieku XX. Szczególnie podatny grunt zyskało to zjawisko w krajach germańskich. W roku 1892 wybuchł w Berlinie skandal spowodowany wystawą prac Edwarda Muncha. W tym czasie docierały tam również wpływy postimpresjonizmu i fowizmu. Powstało zainteresowanie sztuką ludzi pierwotnych, twórczością ludową i średniowieczną. W tego typu sztuce znajdowano wzory czystych działań twórczych nie skażonych cywilizacją. Akademizm, a wraz z nim, przerodzony już w konwencje impresjonizm zdawały się wymierać. Ważnym ośrodkiem ekspresjonizmu stało się Drezno. Tam w 1905 roku zawiązało się artystyczne ugrupowanie "die Brucke"(Most), do którego należeli: Ernst Ludwik Kirchner, Erich Heckel, Karl Schmidt Rottluff i Fritz Bieyl - studenci architektury. Ich sztuka osiągnęła wkrótce różnorodność stylu. Z czasem dołączyli do grupy artyści tj. Emil Nolde, Max Pechstein i Otto Muller. Cała grupa w roku 1811 przeniosła się do Berlina gdzie zyskała rozgłos. Swoje prace prezentowali na wystawach Neue Secession, a także w salonie Sturmu. Innym znanym ośrodkiem ekspresjonizmu było Monachium, gdzie w roku 1909 zorganizowano ośrodek mający służyć urządzaniu oddzielnych wystaw awangardy artystycznej. Powstało tam zrzeszenie Neue Kunstlervereinigung, a po jego rozłamie uformowała się grupa der Blaue Reiter (błękitny jeździec). Należeli do niej: Wasyl Kandinski, Gabriele Munter, Franz Marc, August Macke, Alfred Kubin, Heinrich Campendock i Paul Klee. Do innych szkół ekspresjonistycznych zaliczyć możemy berliński klub Die Pathetiker, szereg szkół regionalnych np. w Nadrenii - Westfalii, a także działalność artystów niezależnych, jak np. Austriaków Oskara Kokoschki, Richarda Gerstla, oraz Niemców Paula. Artystyczną rangę ekspresjonizmu po raz pierwszy ukazała wystawa Sonderbundu w Kolonii w 1912 r. Innym istotnym wydarzeniem była ekspozycja na Pierwszym Niemieckim Salonie Ekspozycyjnym, zorganizowanym w roku Działaniom niemieckich grup ekspresjonistycznych kres

12 położyła wojna. Ich kontynuacją była występująca do lat 30 - ych tendencja "Nowej rzeźby". Niezwykle ważną rolę w ekspresjonizmie odegrała grafika, a ulubioną techniką stał się drzeworyt. Kreska w grafice staje się długa, kanciasta, ostro łamana. Formy płaszczyznowe zestawiane są z kontrastowych plam bieli i czerni. Rysunek przechodził deformację, podkreślanie pewnych cech kosztem innych. Następuje w nim zmiana proporcji, naruszanie stosunków przestrzennych, rezygnacja z perspektywy linearnej, symultaniczne przedstawienie przedmiotu widzianego jakby z kilku stron naraz. Ekspresjoniści nie ufali zmysłowemu obrazowi świata, przeciwstawiali mu świat odczuć wewnętrznych. Do ich głównych tematów należały podstawowe problemy ludzkiej egzystencji: miłość, macierzyństwo, wiara, cierpienie i śmierć. Często w sztuce tej pojawiają się portrety, autoportrety, akty, sceny wielkomiejskie i motywy religijne. Sztuka artystów z kręgu der Blaue Reiter była przeintelektualizowana, wyrafinowana, pozbawiona ostrości i brutalności. Uwidocznił się w niej wyraźnie proces odwracania się od rzeczywistości. Po wojnie ekspresjoniści odchodzili od treści metafizycznych zbliżając się do współczesnych realiów życia. Echa ekspresjonizmu, który w swej klasycznej postaci wystąpił tylko w Niemczech, odezwały się w Belgii, w twórczości Fransa Masereela, we Francji u Georgesa Rouaulta i w Polsce u Tadeusza Kulisiewicza. Ekspresjonizm był jednym z najważniejszych i najbardziej interesujących kierunków współczesnej plastyki. Edward Munch Można powiedzieć, że kubizm narodził się wraz powstaniem obrazu Picassa "Panny z Avinionu". Rozwój jego następował w całkowitej niezależności od zewnętrznych wpływów, miał związki z literaturą, stronił jednak od wszelkich literackich aluzji.był to kierunek przesycony treściami intelektualnymi, tworzący sztukę spokojną i abstrakcyjną. Do głównych przedstawicieli Kubizmu zaliczamy Georgesa Braque`a, Pabla Picassa i Juana Grisa. Chociaż malarstwo kubistyczne miało od czasu do czasu odzwierciedlać wpływy sztuki afrykańskiej, to przede wszystkim zasady leżące u podłoża sztuki prymitywnej warunkowały estetykę tego jednego z najbardziej intelektualnych stylów w całej historii sztuki. Chodzi tu o zasadę, która uznawana jest w twórczości afrykańskiej i została zaakceptowana przez kubistów, która mówi, iż idee wiążące się z przedmiotem istotniejsze są od jego wiernego odwzorowania, co prowadzi do większej abstrakcji i symbolizmu form. Picasso w "Pannach z Awinionu " ma swój własny sposób pokazywania trójwymiarowości na dwuwymiarowym płótnie. Robi to tak, jakby obchodził obiekt dookoła i w jednym widoku dał syntezę wszystkich swoich wrażeń wzrokowych. Dowodem ambicji i złożoności kubizmu jest fakt, iż wszyscy jego przedstawiciele za najważniejszy problem uznali troskę o zespolenie przedmiotu z tłem. Kubizm narodził się przede wszystkim ze współpracy Pabla Picassa z Georgeseg Braquem.

13 Artyści ci poznali się dzięki Apollinairowi i ściśle współpracowali ze sobą przez okres kilku następnych lat. Picasso dochodził do kubizmu przez zainteresowanie formą trójwymiarową. Podejście Braqua było bardziej malarskie i poetyckie. On jeden spośród kubistów zachował zainteresowanie dla właściwości światła. Kubistów fascynowało malarstwo Cezanne`a, a przede wszystkim jego umiejętność nadawania przedmiotom trójwymiarowości i abstakcjonizowania formy, poprzez redukcje przedmiotów do ich podstawowych form " stożka, walca i kuli ". W 1908 r. Braque stworzył w L`Estaque serie krajobrazów i martwych natur, które zdobyły dla kubizmu nazwę na wystawie w galerii Kahnweilera. Twierdził on, że jego największą malarską obsesją jest przestrzeń, a za najbardziej istotne dla Kubizmu uważał on materializowanie nowej przestrzeni i odrzucenie tradycyjnej, widocznej z jednego punktu perspektywy. Chciał wysuwać przestrzeń ku widzowi. Kubistyczna koncepcja formy osiąga szczyt w obrazach Picassa pochodzących z 1909 roku i wykonanych w Horta del Ebro w Hiszpanii. Następuje w nich synteza zasad wywiedzionych ze sztuki afrykańskiej z malarstwem Cezanne`a. Krytycy podzielili kubizm na dwie fazy - analityczną i syntetyczną. Pierwsza - to wczesny okres formowania się kierunku pod wpływem Cezanne`a i sztuki afrykańskiej u Picassa, druga - to okres dojrzały, trwający od roku. Dla tej fazy charakterystyczne jest i wyraźnie zauważalne np. u Braqu`a, łamanie konturów przedmiotów. Picasso w tym czasie zbliża się ku malarstwu abstrakcyjnemu, a sztukę obydwu artystów charakteryzuje starannie zachowana równowaga między przedstawiennością i abstrakcją. Ważną cechą malarstwa kubistycznego są szablonowe litery zastosowane po raz pierwszy w malarstwie Braqu`a, z czasem i Picasso wprowadzili do obrazów i rysunków różne strzępy rzeczywistych przedmiotów. W ten sposób Picasso stał się twórcą collage`u, a Braque papier colle. W technikach tych uwidacznia się wyraźnie kubistyczny problem pojmowania obrazu jako całości samej w sobie, oraz ponownego wprowadzenia koloru do malarstwa kubistycznego. Nie są to jednak jedyni przedstawiciele kubizmu. Dociekania teoretyczno - spekulatywne nie obce były również innym grupom malarzy zainteresowanych problematyką kubizmu. J Villon, F.Leger,J Gris, L Marcoussis wraz z przyjaciółmi, do których należeli Picabia, Delauney, Kupka, Lhote i wielu innych. Pierwszym wystąpieniem tej grupy była wystawa "Section d` Or", która odbyła się w Paryżu w 1912 r. Fala nawiązań do kubizmu, która objęła również inne grupy francuskich malarzy trwała do 1914 roku. Inicjatorami ugrupowań o orientacji kubistycznej byli : Roger de la Fresnaye, Andre Dunoyer de Segonzacv, Luc Albert Moreau oraz Henri Le Fauconnier.

14 Georges Braque Pablo Kazimierz Malewicz Picasso Terminu "optyczny " używa się dla określenia dzieł dwu i trójwymiarowych, opierających się na wykorzystaniu zjawiska omylności oka ludzkiego. Op- art jest sztuką abstrakcyjną, formalistyczną, precyzyjną. Miał na nią wpływ Bauhaus, a także zarówno konstruktywizm jak i suprematyzm. Ze swojej natury opart ma właściwość wywoływania iluzorycznych obrazów i sensacji wzrokowych, które dokonują się wskutek właściwości budowy oka oraz ludzkiego mózgu. Stąd kierunek ten obraca się w większości w sferze wrażeń wzrokowych. Terminu tego zaczęto używać w 1964 roku. Wkrótce op - art stał się popularnym terminem określającym w Anglii i Ameryce płótna o biało - czarnym wzorze, wystawy sklepowe i sztukę użytkową. Sztuka op - artu opierała się w dużej mierze na twórczości przedwojennych artystów pragnących wywołać wrażenie ruchu, m.i. na dziełach Moholy - Nagy`ego czy Albersa. Po wojnie najwyraźniej sztukę optyczną reprezentuje twórczość Victora Vasarely`ego - Węgra osiadłego we Francji. Sztuka optyczna łączy się niewątpliwie z nurem abstrakcji geometrycznej. Posługuje się określonymi formami geometrycznymi, komponowanymi rytmicznie, operuje czystymi kolorami, tworzy iluzję ruchu i przestrzeni wykorzystując złudzenia optyczne i wibracje kolorystyczne. Są to formy bardzo dekoracyjne, precyzyjnie wykonane, nierzadko przy pomocy obliczeń matematycznych i wzorów zaczerpniętych z optyki. Pierwszym poważniejszym wystąpieniem artystów uprawiających sztukę kinetyczną była wystawa w roku 1955 w Galerii Denise Rene. Oprócz VictoraVasarely`ego - autora opublikowanego manifestu sztuki kinetycznej, wystawiali tam rzeźbiarze: Alexander Calder, Jean Tinguely, Jesus Soto, Yaacov Agam i Pol Bury. Twórczość Vasarely`ego i Soto charakteryzuje tworzenie kompozycji dających wyłącznie optyczne złudzenie ruchu form, które przemieszczały się i drgały w zależności od kąta widzenia. Pol Bury wprowadził do swych obrazów ruch rzeczywisty dzięki zainstalowaniu silniczka, natomiast Yaacov Agam tworzył obrazy komponowane z trójkątnych fase zmieniających barwy i kształty, w zależności, z której strony się na nie patrzyło. Dwa istotne ugrupowania dla rozwoju sztuki kinetycznej to: grupa T w Mediolanie założona w 1959 roku, i grupa N w Padwie. Obydwie grupy wyróżniają się śmiałymi eksperymentami (kompozycje z: załamującego się w ruchomych pryzmatach kolorowego światła). Innym istotnym stowarzyszeniem było założone w Paryżu i działające przez 9 lat ugrupowanie " Groupe de recherrches d`art visuel " zajmujące się zbiorowymi badaniami

15 eksperymentami w zakresie sztuki wizualnej. Pragnęli oni stworzyć sztukę w oparciu o naukę, architekturę, urbanistykę, rachunek prawdopodobieństwa, teorię informacji, cybernetykę. Inni artyści działający na polu sztuki kinetycznej to: Ludwig Wilding, Mon Levinson, Karl Gerstne, Leroy Lasmis, Robert Stevenson, Bridget Riley, japończyk Tadasky, Julian Stanczak - malarz amerykański. Pop Art powstał w Anglii w roku 1956, gdy Richard Hamilton urządził wystawę artykułów produkcji masowej. Dyskusje i spotkania spowodowały wówczas powstanie terminu "pop art". Po raz pierwszy użył tej nazwy krytyk angielski Lawrence Alloway, dla określenia sztuki popularnej, będącej wytworem kultury masowej. On też przeniósł pop art na teren Stanów Zjednoczonych. Za pierwszy wytwór pop artu w Anglii, uważa się collage Richarda Hamiltona pt. " Co właściwie sprawia, że nasze mieszkania są tak odmienne, tak pociągające ". Do pierwszych twórców pop artu w USA zaliczamy Jaspera Johnsa, tworzącego płótna pokryte amerykańskimi flagami i kombinacjami cyfr. Jego dziełem są też kompozycje z kół przypominających tarcze strzelnicze, przedmioty połączone z ekspresjonistycznym malarstwem.innym znanym przykładem są assemblages Roberta Rauschenberga, wykorzystujące współczesną mitologię: samoloty, akty, sceny z życia miasta. Inni znani twórcy tego kierunku to : John Chamberlain, wykorzystujący w kolażach resztki z miejskich śmietnisk, a Lichtenstein maluje świat i ludzi w stylu zapożyczonym z komiksów, Jim Dine na tle malarskiej faktury umieszcza maszynę do strzyżenia trawników, a Oldenburg tworzy przedmioty w stylu olbrzymich hamburgerów z płótna i gipsu. Indiana maluje wielkie transparenty z napisami JEDZ albo UMIERAJ. Innym artystą jest Andy Warhol - typ nowoczesnego szamana. Daje on swoją sygnaturę puszce Campbella, która staje się w ten sposób dziełem sztuki. "Dlatego tak maluję bo chcę być maszyną"- mówi sam Warhol. "Twórczość Warhola - mówią krytycy - przywraca świadomość istnienia przedmiotów, które przez swoją stałą obecność utraciły dla nas byt wizualny". Istotnym kontekstem dla powstawania sztuki pop jest styl życia pop. Z kulturą pop łączy się też zmiana postawy wobec przedmiotu. Rzeczy masowej produkcji przestajemy oceniać jako same w sobie, a zaczynamy wyłącznie pod względem funkcji jaką spełniają. Obraz "pop" jest jakby " zamkniętym wydarzeniem jednorazowego użytku", po zobaczeniu go nie jest potrzebny, można się go pozbyć. Artysta pop nie stwarza od nowa, on wybiera spośród wielu dokonanych przedstawień. Nie interesuje go dziewczyna, ale "pin up girl " z okładki magazynu, nie interesuje go puszka ani zupa, jego interesuje puszka zupy przedstawiona w konkretnej reklamie. W Anglii do najbardziej znanych twórców sztuki pop należą rzebiarze: Philip King, William Tucker czy Tom Scott, oraz Petyer Philips, Derek Boshier, David Hockney i David Hamilton. Trochę innym twórcą brytyjskim jest Allen Jones. Łączy on obrazowość pop artu z nurtami sztuki nowoczesnej. We Francji sztukę pop tworzy Alain Jacquet, we Włoszech Alberto Moretti, w Szwecji - Fahlstrom. Victor Vasarely

16 James Rosenquist Andy Warhol Od 1890 r. w twórczości wielu artystów działających w różnych ośrodkach zaczynają się pojawiać wspólne cechy stylowe. Określone zostają one mianem secesji, ale równie popularna jest również nazwa "Art Nouveau". Secesja była reakcją na akademicką sztukę XIX wieku oraz panujący eklektyzm, a zarazem próbą stworzenia nowego stylu obejmującego malarstwo, architekturę i sztukę użytkową. Dążyła do integracji sztuk. W stylu secesyjnym dominowała na ogół falista miękka linia, która wiązała wszystko w całość - od fasady budynku poprzez wystrój wnętrz i malowideł - aż do drobnych przedmiotów codziennego użytku. Do powstania secesji posłużyły teorie Johna Ruskina oraz działalność Williama Morrisa, który założył przedsiębiorstwo zajmujące się sprzedażą artystycznych tkanin, mebli i innych przedmiotów. W dziedzinie formy duży wpływ na rozwój secesji mieli prerafaelici oraz James McNeil Whistler, który przybliżył Europie sztukę japońską. Do dzieł Whistlera o charakterze secesyjnym należą: "Kaprys w purpurze", "Nokturn w błękicie i srebrze" i " Symfonia w bieli ". Pełny rozkwit secesji przypada na lata dziewięćdziesiąte XIX stulecia. Nieco wcześniej ustaliła się typowa ornamentyka złożona z płaskich stylizowanych motywów roślinnych i zwierzęcych z falistą wiotką linią. Do najważniejszych ośrodków secesji w Anglii należały Londyn i Glasgow. W tym ostatnim rozwinęła się działalność grupy The Four, do której należeli Charles Mackintosh, Herbert Mac Nair I siostry Margaret i Frances Macdonald. Zajmowali się głównie projektowaniem wnętrz, malarstwem i sztuką użytkową. Charakterystyczne cechy stylu The Four to: kolorystyka liliowo - różowo -srebrzysto - popielato - biała, operowanie dużymi płaszczyznami, skłonność do geometryzacji, oszczędność w stosowaniu dekoracji, zestawienia linii krągłych z prostymi. Najwybitniejszym przedstawicielem malarstwa secesyjnego w Anglii był Aubrey Beardsley. We Francji secesję zapowiadają rzeźby Rodina, dzieła Seurata, Gauguina, Van Gogha,

17 Latreca i czeskiego grafika Alfons Maria Mucha. Twórczość tych dwóch ostatnich wiąże się nierozer-walnie z rozwojem plakatu, który stał się we Francji symbolem secesji. Z innych artystów, którzy przyczynili się do rozwoju secesji można wymienić: Eugene Grasseta - grafika i projektanta sztuki użytkowej oraz złotnika Rene Lalique. W latach dziewięćdziesiątych działała również grupa Ecole de Nancy. Jej członkowie projektowali formy użytkowe odznaczające się subtelnymi zestawieniami barw i wyszukaną techniką. W Belgii działał Theo Van de Velde, malarz i projektant oraz architekci Victor Horty i Paul Hankar, a w Holandii Jan Toorop czerpiący ze sztuki jawajskiej i indonezyjskiej. W Hiszpanii wpływy secesji zaznaczają się we wczesnym malarstwie Picassa oraz architekta Antonio Gaudiego. W krajach skandynawskich styl ten odnajdujemy w twórczości Edvarda Muncha oraz fińskiego malarza i grafika Akselego Gallen - Kellela. W Stanach zjednoczonych światową sławę osiągnęły artystyczne wyroby Louisa Tiffanego, natomiast w Niemczech secesja rozpoczęła swą karierę w Monachium gdzie powstało w 1892 r. stowarzyszenie " Verein Bildender Kunstler Munchen - Secesja ". Działał tam również, w dziedzinie rzemiosła artystycznego Herman Obrist, a w dziedzinie płaskorzeźby August Endell. W Niemczech znanym grafikiem i projektantem tego okresu był również Otto Eckmann, który stworzył typ secesyjnej czcionki. Z secesją monachijską wiąże się też twórczość Kandinskiego. Innymi niemieckimi ośrodkami tego stylu były Berlin, Darmstadt i Weimar. Trochę odmienny typ secesji ukształtował się w Wiedniu. Był on pokrewny twórczości angielskiej grupy The Four, ale o tendencjach bardziej abstrakcyjnych. Znanym wiedeńskim twórcą był również malarz Gustav Klimt - jego dzieła to np." Złota jabłoń", Śmierć i miłość". Polska secesja wiąże się przede wszystkim z okresem Młodej Polski. Jej głównymi ośrodkami były Kraków i Warszawa, a do najważniejszych twórców zaliczyć można Wyspiańskiego, w mniejszym stopniu Wojtkiewicza i Weissa oraz środowisko związane z czasopismem Chimera. Gustav Klimt Alfons Maria Mucha HISTORYCZNE Żył w latach Był synem Juliusza Kossaka. Studiował najpierw w Krakowie, potem w Monachium i Paryżu. Od roku 1916 był profesorem Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Na twórczość Wojciecha Kossaka duży wpływ wywarło malarstwo ojca, oraz J Brandta. Głównym nurtem prac W.Kossaka była twórczość batalistyczna, głównie o tematyce historycznej z okresu napoleońskiego i powstania listopadowego. Malował również sceny rodzajowe o tematyce wojskowej oraz portrety. Kossak malował niezwykle sprawnie i szybko, z dużym temperamentem i niezwykłą łatwością. Do niezwykłej biegłości doszedł w przedstawianiu koni. Do najważniejszych jego dzieł należą: " Olszynka Grochowska", Śmierć Sowińskiego", "Palenie sztandarów", " Ułańskie zaloty", "Bitwa pod Kirholmem", a także panoramy t.j. "Racłąwice", " Przejście przez Berezynę". Kossak był malarzem niezwykle płodnym i pracowitym. Oprócz panoram pozostawił po sobie ponad 2000 obrazów. Reprezentował talent wybitny jednakże łatwość malowania sprawiła, że malarstwo jego stawało się z biegiem lat coraz bardziej rutynowe. Wytworzona maniera prowadziła do ujęć banalnych, do powielania w licznych wersjach tych samych tematów i motywów bez artystycznego ich pogłębiania. Cechy charakterystyczne jego malarstwa stanowiły : ostrość obserwacji, uchwycenie typu ludzkiego i końskiego, oraz doskonała znajomość formy i biegłość w operowaniu nią. Artysta doskonale radził sobie z sylwetą i

18 wszelkimi skrótami perspektywicznymi. Stosuje szeroko pojętą plamę i linię prowadzoną energicznie i z rozmachem. Posiadał Kossak wielką biegłość techniczną, dynamiczny temperament, niewyczerpaną wyobraźnię i ogromną łatwość kompozycji. Do najważniejszych jego dzieł należą: " Olszynka Grochowska", Śmierć Sowińskiego", "Palenie sztandarów", " Ułańskie zaloty", "Bitwa pod Kirholmem" a także panoramy t.j. "Racławice", " Przejście przez Berezynę". Malarstwo historyczno - batalistyczne stanowiło poważną pozycję w sztuce polskiej drugiej połowy XIX stulecia. Szarża Mameluków pod wodzą Murad Paszy Portet córki Magdaleny Portret Marii Jeździec Żył w latach Studiował u Stattlera i Łuszczkiewicza w Krakowie, póżniej w Monachium i w Wiedniu. W dwudziestym szóstym roku życia namalował jeden z najlepszych swoich obrazów "Kazanie Skargi". W latach powstały pod jego pędzlem obrazy t.j. "Unia lubelska", "Stańczyk", a w późniejszym okresie "Batory pod Pskowem, "Bitwa pod Warną. W ostatniej fazie swojej twórczości namalował Hołd Pruski", Śluby Jana Kazimierza", "Kościuszko pod Racławicami". Wielkie obrazy Jana Matejki składają się na monumentalny, realistyczny i niezmiernie sugestywny cykl wizyjnych rekonstrukcji historii narodu. Jego płótna cechuje budowa jednoplanowa, bohaterowie tłoczą się bezpośrednio przed oczami widza. Układ ich bywa powikłany, a rysunek nerwowy, światłocień kontrastowy i dramatyczny, a całość panoramiczna. Słabą stroną dzieł Matejki był ich koloryt, zaletą znakomity rysunek. Pod koniec swojego życia, w latach wykonał wraz z uczniami polichromię Kościoła Mariackiego. Matejko pojmował obraz historyczny jako widowisko skupiające królów, dygnitarzy, wodzów i rycerzy, rzadziej bezimienne tłumy występujące w charakterze biernych uczestników zdarzenia. Matejko jako historiozof spełniał dwojaką rolę - krzepił naród przypomnieniem doniosłych momentów dziejowych. Równocześnie piętnował moralny upadek społeczeństwa. Rejtan na sejmie Warszawskim 1773 roku Batory pod Pskowem Autoportret Dwudziestolecie międzywojenne Odnowy sztuki w Polsce dokonała grupa Formistów. Opierali się oni na kubiźmie, futuryźmie, fowiźmie i ekspresjoniźmie. Pragnęli stworzyć nowy kierunek w sztuce polskiej. Pierwsza wystawa Formistów odbyła się w 1917 r. Wcześniejszą jednak zapowiedź tego kierunku odnajdujemy w wystawach organizowanych przez przywódców tego kierunku - Tytusa Czyżewskiego, A. Pronaszko i Z. Pronaszko, Jacka Mierzejewskiego. W późniejszym czasie z ruchem tym związali się Leon Chwistek, Tymon Niesiołowski, August Zamoyski oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz. Formizm był pierwszym kierunkiem w malarstwie

19 polskim, który świadomie nawiązywał do współczesnych osiągnięć sztuki zachodu. Wpływy ekspresjonizmu niemieckiego najsilniej uwidoczniły się w pracach poznańskiej grupy Bunt, do której należeli m.in. Jerzy Hulewicz, Stefan Szmaj, Stanisław Kubicki. W środowisku warszawskim formizm uległ pewnym wpływom dekoracyjności i łatwej stylizacji, co szczególnie widoczne było u artystów związanych z grupą Rytm (Leopold Gottlieb, Roman Kramsztyk, Henryk Kuna, Władysłąw Skoczylas, Zofia Stryjeńska, Ludomir Ślend. Uleganie tym wpływom widoczne jest również w twórczości grupy Jednoróg, powstałej w Krakowie ( Jan Hrynkowski, Felicjan Szczęsny Kowarski, Jerzy Fedkowicz, i in.). Zafascynowanie maszyną, postępem i dynamiką spowodowało pojawienie się takich kierunków jak : funkcjonalizm, suprematyzm i konstruktywizm. W 1924 r. powstała grupa Blok. Należeli do niej artyści t.j. Katarzyna Kobro, Karol Kryński, Mieczysław Szczuka, Władysław Strzemiński, Henryk Stażewski, Teresa Żawrowerówna, Henryk Berlewi i in. Głosili oni kult maszyny, szybkości, sprawności i nowoczesności. Podkreślali obiektywną wartość i precyzję geometrycznych form, które powinny zastąpić zróżnicowanie i indywidualizację produkcji artystycznej. Po rozpadzie grupy Blok, na jej miejsce w roku 1926, pojawiła się grupa Praesens. Do artystów z Bloku przyłączyli się Maria Nicz Borowiakowa, Aleksander Rafałowski, Szymon Syrkus, Bohdan Lahert i in. Strzemiński, Stażewski i Ktarzyna Kobro wraz z awangardowymi poetami: Brzękowskim i Przybosiem założyli w Łodzi grupę a.r. (artyści rewolucyjni). Z ich inicjatywy powstała Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej w Łodzi, jako druga na świecie galeria muzealna uwzględniająca sztukę abstrakcyjną. Grupa a.r. postulowała związek problemów artystycznych i społecznych, industrializację sztuki i powiązanie jej z produkcją przemysłową. W Lwowie działała grupa Artes, której twórczość opierała się głównie na wpływach surrealizmu, a później ewoluowała w kierunku postimpresjonistycznego koloryzmu. Założycielami grupy byli Henryk Streng i Ludwik Lille. Inną formacją artystyczną działającą w latach trzydziestych była Grupa Krakowska. Należeli do niej: rzeźbiarze Henryk Wiciński, Maria Jarema, Jonasz Stern, Szaje Blonder, Stanisław Osostowicz i Leopold Lewicki. W ich twórczości odnaleźć można wpływy kubizmu. Szczególną rolę w malarstwie polskim odegrał koloryzm. Jego rozkwit datuje się od pojawienia ugrupowania " Komitet Paryski " nazywanego w skrócie kapistami. Zostało ono utworzone w 1923 r przez grupę studentów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Do najwybitniejszych przedstawicieli Kapistów należeli : Jan Cybis, Zygmunt Waliszewski Józef Czapski, Józef Jarema, Hanna Rudzka Cybisowa, Piotr Potworowski, Artur Nacht Samborski.Kapisci opierali się przede wszystkim na impresjoniźmie i postimpresjonizm W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej w twórczości artystów polskich szczególnie związanych z kierunkami awangardowymi zaznaczył się pewien kryzys i stagnacja. Leon Chwistek Andrzej Pronaszko Zbigniew Pronaszko Władysław Strzemiński Henryk Stażewski Katarzyna Kobro

20 Amadeo Modigliani żył w latach Ukończył studia we Włoszech, następnie przyjechał do Paryża. Początkowo na jego twórczość duży wpływ mieli malarze tacy jak Beardsley, Gauguin, Tolouse- Latrec, Steinlen i Picasso. Od 1909 r. zainteresował się rzeźbą. Inspiruje go sztuka afrykańska i sztuka Khmerów, a później Cezanne. Pod jego wpływem powstaje w 1909 r. "Wiolonczelista". Z czasem Modigliani wypracowuje swój własny styl w oparciu o malarstwo włoskiego quattrocenta, a w szczególności Boticellego, Cezanne`a i Picassa. Twórczość Modiglianego jest jednakże bardzo osobista i specyficzna. Cechuje ją świetlisty koloryt i charakterystyczna stylizacja linearna. Posługuje się on bowiem płynną linią organizującą przestrzeń w jego obrazach. Modigliani w swoich dziełach zainteresowany jest człowiekiem. Częste w jego twórczości są akty, a także portrety kobiet i dzieci. Najbardziej znane obrazy to : "Kisling", "Leopold Zborowski", "Dziewczynka z warkoczami", "Akt na kanapie", "Wielki akt". Postacie malowane przez Modiglianiego charakteryzuje bardzo specyficzna deformacja, smukła sylwetka, długa szyja, łagodny owal twarzy. Nastrój jego prac jest liryczny, nostalgiczny i poetycki. Twórczość artystów będących często pochodzenia żydowskiego, takich jak Chagall, Modigliani, Chaim Soutine, Pascin i Moise Kisling - określamy często terminem Ecole de Paris, wprowadzonym przez krytyków francuskich Andre Warnoda i Michela Georgesa Michela. Wspólne dla nich cechy to smutek, niepokój, rozdarcie. Malarstwo ich można określić jako ekspresjonizm odmienny od typowego. Ecole de Paris rozwinęła się pod koniec I wojny światowej i kontynuowana była przez wielu malarzy działających we Francji do lat pięćdziesiątych. Akt leżący Alicja Marc Chagall urodził się w roku 1887.Dziecińśtwo spędził w Witebsku, co nie pozostało bez wpływuna jego późniejszą twórczość. W 1907 r. wyjechał do Petersburga, gdzie uczęszczał do szkoły artystycznej. W 1909 wraca do Witebska, a w 1910 r. wyjeżdża do Paryża. Charakterystyczne cechy twórczości Chagalla to: ekspresja koloru, deformacja i dysproporcje, dziwne zestawienia elementów, oraz nastrój - mroczny i groźny. Z tegookresu pochodzą obrazy Czerwony akt ", " Ślub", " Śmierć ", " Pogrzeb ", "Narodziny", "Bella w czarnych rękawiczkach". W obrazach Chagalla powracają motywy zaczerpnięte z Biblii i ikon, a także tematy ludowe - żydowskie i rosyjskie. Pod wpływem fowistów kolorystyka Chagalla ulega zmianie, staje się jaśniejsza. Kubiści natomiast wpływają na kompozycje obrazu. Z czasem twórczość jego staje się coraz bardziej fantastyczna. W okresie powstają obrazy t.j. "Święty Fiakier", " Poeta Rosji", " Ja i wieś", " Osłom i innym ". Od 1914 jego twórczość przybiera kształt bardziej realistyczny, zajmuje się portretowaniem. Najznakomitsze obrazy z tego okresu to: "Lisa Matka", "Rabin zielony ", "Rabin modlący się", "Zakochani nad miastem ", "Przechadzka", " Autoportret z kieliszkiem wina". W " Cmentarzu", "Bramie cmentarnej", "Autoportrecie i pejzażu kubistycznym " coraz bardziej zauważalne są wpływy kubizmu. Po wybuchu rewolucji Chagall wraz z Malewiczem zakłada w Witebsku Akademię, ale po nieporozumieniach wyjeżdża do Moskwy, a potem znów powraca do Paryża. Z