MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA RYNKU PRACY

Transkrypt

1 Wykład: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA RYNKU PRACY

2 Wielka depresja w USA, Stopa bezrobocia w USA w 1933 r. 25,2%

3 Podaż pracy Podaż pracy jest określona przez decyzje poszczególnych pracowników dotyczące ilości czasu, który chcą przeznaczyć na pracę. Płaca realna jest miarą bodźców do pracy. Płaca realna iloraz płacy nominalnej i poziomu cen, informuje o ilości dóbr, które można nabyć za daną płacę nominalną. Przy wyższych płacach ci, którzy są już zatrudnieni będą chcieli pracować więcej.

4 Indywidualna krzywa podaży pracy Realna stawka płacy W / P LS Indywidualna krzywa podaży pracy N Podaż pracy (czas pracy)

5 Efekt substytucyjny i dochodowy Efekt substytucyjny oznacza, że w miarę wzrostu stawek płac występują silniejsze bodźce do pracy cena czasu nie związanego z pracą (alternatywny koszt pracy) jest wyższa. Efekt dochodowy (na rynku pracy) wzrost płac realnych poprawia położenie pracownika i zwiększa jego konsumpcję różnych dóbr w tym wypoczynku.

6 Krótkookresowa krzywa podaży pracy Realna stawka płacy W / P Krótkookresowa krzywa podaży pracy SLS N Podaż pracy

7 Długookresowa krzywa podaży pracy Realna stawka płacy LLS W / P Długookresowa krzywa podaży pracy N Podaż pracy

8 Ogólna liczba godzin pracy w roku i średnie płace w latach Kraj Liczba godzin pracy w roku na jednego pracownika Francja Niemcy Wielka Brytania USA Szwecja Płace realne (1870 = 100) Francja Niemcy Wielka Brytania USA Szwecja

9 Liczba godzin pracy (w ciągu roku), 2011 Kraj Liczba godzin pracy Dania 1522 Francja 1475 Niemcy 1413 Grecja 2032 Japonia 1728 Korea Płd Holandia 1379 Polska 1937 Hiszpania 1690 Wielka Brytania 1625 USA 1787 Źródło: OECD, Employment Outlook 2012.

10 Popyt na pracę Popyt na pracę reprezentują firmy. Popyt na pracę jest popytem pochodnym popytu na dobra i usługi (produkty pracy). Zależy od płacy i wydajności pracowników. Krańcowy produkt pracy jest równy przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego. Jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają zyski przez wzrost zatrudnienia. Funkcja popytu na pracę jest ujemną funkcją płacy realnej, ponieważ krańcowy produkt pracy zmniejsza się wraz ze zwiększaniem nakładu pracy.

11 Krótkookresowa funkcja produkcji Wielkość produkcji Y Krótkookresowa funkcja produkcji Y = f (K,L) Funkcja produkcji - opisuje związek pomiędzy wielkością produkcji a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie. Prawo malejących produktów krańcowych N Wielkość zatrudnienia

12 Krzywa produktu krańcowego a inwestycje w majątek trwały Produkt krańcowy MP MP0 MP1 Wzrost wielkości majątku trwałego przesuwa krzywą produktu krańcowego w prawo Krzywe produktu krańcowego N Wielkość zatrudnienia

13 Krzywa popytu na pracę Stawka płacy W=MP Krzywa popytu na pracę ND=MP N Wielkość zatrudnienia

14 Równowaga na rynku pracy Stawka płacy LD AJ N Wielkość zatrudnienia

15 Średni koszt zatrudnienia pracownika na pełnym etacie (w euro za godzinę), 2009 Źródło: Eurostat

16 Roczna płaca na pełnym etacie, 2011 Kraj Roczna płaca (w USD) Roczna płaca (w USD PPP) Dania Francja Niemcy Grecja Japonia Korea Płd Holandia Polska Hiszpania Wielka Brytania USA Źródło: OECD, Employment Outlook 2012.

17 Średnia roczna płaca na pełnym etacie (w USD PPP), 2012

18 Roczne koszty zatrudnienia pracownika w przemyśle, USA

19 Płaca netto, płaca brutto i koszty pracodawcy (2001) Wyszczególnienie w zł Koszt pracodawcy 2408,20 Składki ZUS /pracodawca: emerytalna 9,76%, 357,60 rentowa 6,50%, chorobowa 1,62%; razem = 17,88% płacy brutto/ Składka na Fundusz Pracy /2,45%/ 49,00 Fundusz Gwarantowanych Świadczeń 1,60 Pracowniczych /0,08%/ Płaca brutto 2000,00 Składki ubezpieczeń społecznych (płaci 374,20 pracownik) /emerytalna 9,76%, rentowa 6,5%, chorobowa 2,45%/ Ubezpieczenie zdrowotne /7,75%/ 126,00 Podatek dochodowy /zaliczka 19%/ 124,20 Płaca netto 1375,60

20 Czynniki decydujące o elastyczności rynku pracy Źródło: EMU and labour market Flexibility. HM Treasury, UK 2003.

21 Elastyczność rynku pracy przykład Holandii Bezrobocie w Holandii: 3,2% (2007) 6,4% (2013)

22 Odsetek zatrudnionych z umowami na czas określony, grupa wiekowa 15-64, 2009 Źródło: Eurostat

23 Rynek pracy z uwzględnieniem związków zawodowych W / P Krzywa oferty związkowej (W / P)1 A B Krzywa indywidualnej podaży pracy (W / P)2 Krzywa popytu na pracę Bezrobocie przymusowe N1 N2 N

24 Stopa uzwiązkowienia w wybranych krajach Polska stopa uzwiązkowienia: 80% w 1980r.; 14% w 2001 r., 6% w 2012 r.

25 Liczba członków związków zawodowych oraz stopa uzwiązkowienia, Japonia

26 Wskaźniki uzwiązkowienia (density) oraz oddziaływania (coverage) umów związkowych

27 Wpływ płacy minimalnej na zatrudnienie

28 Płaca minimalna w UE, 2012 (euro miesięcznie) PL: 1600 zł brutto (2013) 1280 zł (pierwsza praca) Źródło: Eurostat 2012.

29 Modele tłumaczące sztywność płac Nazwa Autorzy Opis Bailey, Gordon i Azariadis Model niepisanych kontraktów Modele płacy wydajnościowej Modele relacji uczestnik - osoba postronna Solow, Yellen, Katz, Haley i Weiss Lindbeck i Snower Przedsiębiorstwa zapewniają stałość płac w czasie, robotnicy ze swej strony akceptują płacę realną przeciętnie niższą od wielce zmiennych stawek, jakie dyktowałyby czynniki rynkowe. Wysiłek jest z założenia rosnącą funkcją płacy realnej; obniżenie płac realnych nie leży w interesie przedsiębiorstwa, ponieważ wydajność (wysiłek lub efektywność) robotnika zależy od płacy. Nie będziesz pozwalał na kradzież miejsca pracy przez składanie korzystniejszej oferty i wykradanie pracy swoim towarzyszom.

30 Modele płacy wydajnościowej Nazwa Autorzy Opis Weiss Model negatyw-nej selekcji Model rotacji siły roboczej Model bumelanta Model uczciwości Salop Shapiro i Stiglitz Akerlof Jeżeli zdolności robotnika są ściśle związane z zastrzeżoną płacą, to oferty wyższych płac przyciągną najbardziej wydajnych kandydatów, a każdy kandydat deklarujący gotowość pracy za płacę niższą od płacy wydajnościowej będzie uważany za potencjalnego frajera. Chęć porzucenia pracy przez robotnika można wydatnie zmniejszyć, płacąc mu więcej, niż wynosi aktualna płaca; porzucanie pracy jest malejącą funkcją płacy realnej; gdy wzrasta bezrobocie, dodatkowa płaca konieczna do ograniczenia rotacji kadr zmniejsza się. Wynagradzanie płacą wydajnościową działa jako antybodziec do bumelowania; zarabiając więcej, niż wynosi normalna płaca, robotnicy stają wobec groźby realnej kary, gdy zostaną przyłapani na bumelowaniu. Odczucia sprawiedliwości i uczciwości odgrywają rolę czynników odstraszających przedsiębiorstwa od oferowania zbyt niskich płac na rynku siły roboczej. Wysiłek robotników jest dodatnią funkcją ich morale, a najważniejszy wpływ na to morale wywiera wynagrodzenie.

31 Stopa zatrudnienia Źródło: OECD. Kraj Australia 72,9 73,2 72,0 72,4 72,7 72,3 Austria 71,4 72,1 71,6 71,7 72,1 72,5 Belgium 62,0 62,4 61,6 62,0 61,9 61,8 Canada 73,5 73,6 71,5 71,5 72,0 72,2 Chile 56,3 57,3 56,1 59,3 61,3 61,8 Czech Republic 66,1 66,6 65,4 65,0 65,7 66,5 Denmark 77,0 77,9 75,3 73,3 73,1 72,6 Estonia 69,2 69,7 63,5 61,0 65,2 67,2 Finland 70,5 71,3 68,4 68,3 69,2 69,5 France 64,3 64,8 64,0 63,9 63,9 63,9 Germany 69,0 70,2 70,4 71,2 72,6 72,8 Greece 61,4 61,9 61,2 59,6 55,6 51,3 Hungary 57,3 56,7 55,4 55,4 55,8 57,2 Iceland 85,7 84,2 78,9 78,9 79,0 80,2 Ireland 69,2 67,9 62,2 60,0 59,2 58,8 Israel 58,9 59,8 59,2 60,2 60,9 66,5 Italy 58,7 58,7 58,3 57,7 57,8 57,6 Japan 70,7 70,7 70,0 70,1 70,3 70,6 Korea 63,9 63,8 62,9 63,3 63,9 64,2 Luxembourg 64,2 63,4 65,2 65,2 64,6 65,8 Mexico 61,1 61,3 59,4 60,3 59,8 61,3 Netherlands 74,4 75,9 75,6 74,7 74,9 75,1 New Zealand 75,2 74,7 72,9 72,3 72,6 72,1 Norway 76,9 78,1 76,5 75,4 75,3 75,8 Poland 57,0 59,2 59,3 58,9 59,3 59,7 Portugal 67,8 68,2 66,3 65,6 64,2 61,8 Slovak Republic 60,7 62,3 60,2 58,8 59,5 59,7 Slovenia 67,8 68,6 67,5 66,2 64,4 64,1 Spain 66,6 65,3 60,6 59,4 58,5 56,2 Sweden 74,2 74,3 72,2 72,1 73,6 73,8 Switzerland 78,6 79,5 79,0 78,6 79,3 79,4 Turkey 44,6 44,9 44,3 46,3 48,4 48,9 United Kingdom 72,4 72,7 70,6 70,3 70,4 70,9 United States 71,8 70,9 67,6 66,7 66,6 67,1

32 Stopa bezrobocia Źródło: OECD. Kraj Australia 4,5 4,3 5,7 5,3 5,2 5,4 Austria 4,5 3,9 4,8 4,5 4,2 4,4 Belgium 7,5 7,0 8,0 8,4 7,2 7,6 Canada 6,1 6,2 8,4 8,1 7,5 7,3 Chile 7,4 8,0 10,0 8,4 7,4 6,7 Czech Republic 5,4 4,4 6,8 7,4 6,8 7,0 Denmark 3,8 3,5 6,1 7,6 7,7 7,7 Estonia 4,8 5,6 14,0 17,2 12,7 10,3 Finland 6,9 6,4 8,4 8,5 7,9 7,8 France 8,0 7,4 9,2 9,4 9,3 9,9 Germany 8,7 7,6 7,8 7,2 6,0 5,5 Greece 8,4 7,8 9,6 12,7 17,9 24,5 Hungary 7,4 7,9 10,1 11,2 11,0 11,0 Iceland 2,3 3,0 7,4 7,7 7,2 6,2 Ireland 4,9 5,9 12,5 14,1 14,9 15,3 Israel 7,4 6,2 7,7 6,8 5,7 7,0 Italy 6,2 6,8 7,9 8,5 8,5 10,8 Japan 4,1 4,2 5,3 5,3 4,8 4,6 Korea 3,4 3,3 3,8 3,8 3,5 3,3 Luxembourg 4,1 5,1 5,2 4,4 4,9 5,2 Mexico 3,5 3,6 5,4 5,4 5,4 5,0 Netherlands 3,6 3,0 3,7 4,5 4,4 5,3 New Zealand 3,8 4,3 6,3 6,7 6,7 7,2 Norway 2,6 2,6 3,2 3,7 3,3 3,3 Poland 9,7 7,2 8,3 9,7 9,8 10,2 Portugal 8,5 8,1 10,0 11,4 13,4 16,4 Slovak Republic 11,0 9,6 12,1 14,4 13,6 14,0 Slovenia 5,0 4,5 6,0 7,4 8,3 9,0 Spain 8,3 11,4 18,1 20,2 21,8 25,2 Sweden 6,2 6,3 8,5 8,7 7,9 8,1 Switzerland 3,7 3,4 4,2 4,6 4,1 4,3 Turkey 10,5 11,2 14,3 12,1 10,0 9,4 United Kingdom 5,3 5,4 7,8 7,9 8,0 8,1 United States 4,7 5,8 9,4 9,8 9,1 8,2

33 Stopa bezrobocia wśród osób młodych Źródło: OECD. Kraj Australia 9,4 8,8 11,5 11,5 11,3 11,7 Austria 8,7 8,1 10,0 8,8 8,3 8,7 Belgium 18,8 18,0 21,9 22,4 18,7 19,8 Canada 11,2 11,6 15,2 14,8 14,2 14,3 Chile 17,8 19,7 22,6 18,6 17,5 16,3 Czech Republic 10,7 9,9 16,6 18,3 18,0 19,5 Denmark 7,5 8,0 11,8 14,0 14,2 14,1 Estonia 9,8 11,7 26,8 32,0 21,6 19,9 Finland 15,7 15,7 21,6 20,3 18,9 17,8 France 19,1 18,6 23,2 22,8 22,0 23,8 Germany 11,7 10,4 11,0 9,7 8,5 8,1 Greece 22,9 22,1 25,8 32,9 44,4 55,3 Hungary 18,0 19,9 26,5 26,6 26,1 28,1 Iceland 7,2 8,2 16,0 16,2 14,6 13,6 Ireland 10,3 12,4 25,5 28,3 29,9 33,0 Israel 16,1 12,6 14,6 13,7 11,6 12,1 Italy 20,3 21,3 25,4 27,9 29,1 35,3 Japan 7,7 7,2 9,1 9,2 8,0 7,9 Korea 8,8 9,3 9,8 9,8 9,6 9,0 Luxembourg 15,2 17,9 17,2 14,2 16,8 18,8 Mexico 6,7 7,0 10,0 9,4 9,8 9,4 Netherlands 7,0 6,4 7,7 8,7 7,7 9,5 New Zealand 10,1 11,4 16,6 17,1 17,3 17,7 Norway 7,3 7,5 9,2 9,3 8,6 8,6 Poland 21,7 17,3 20,7 23,7 25,8 26,5 Portugal 16,6 16,4 20,0 22,3 30,1 37,7 Slovak Republic 20,1 18,8 27,3 33,6 33,2 34,0 Slovenia 10,1 10,4 13,6 14,7 15,7 20,6 Spain 18,2 24,6 37,9 41,6 46,4 53,2 Sweden 19,2 20,2 24,9 24,8 22,8 23,7 Switzerland 7,1 7,0 8,4 7,8 7,7 8,4 Turkey 20,0 20,5 25,3 21,7 18,4 17,5 United Kingdom 14,2 14,1 19,0 19,3 20,0 21,0 United States 10,5 12,8 17,6 18,4 17,3 16,2

34 Stopa bezrobocia i poziom zatrudnienia w USA Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

35 Zmiany zatrudnienia w USA, (w tys.) Year Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Styczeń 2014: +113 tys. Źródło: US Bureau of Labor Statistics

36 Zatrudnienie (r/r) i stopa bezrobocia w strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

37 Stopa bezrobocia w UE, styczeń 2014 W styczniu 2014 r. w Europie (EU28) liczba bezrobotnych wynosiła 26,2 mln osób; W grupie wiekowej do 25 lat w Polsce stopa bezrobocia wynosiła 27,4%, na Słowacji 31,3%, w Hiszpanii 54,6%, a w Grecji 59,0%. Źródło: Eurostat, 2014.

38 Odsetek bezrobotnych korzystających z zasiłków, 2008 Źródło: OECD Employment Outlook 2011

39 Wydatki na programy rynku pracy

40 Rynek pracy w Danii Liczba mieszkańców: Siła robocza (16-66 lat): Zatrudnieni: Samozatrudnieni: Bezrobotni: Tygodniowy czas pracy: Średnia płaca miesięczna: 5,4 mln 2,8 mln 2,5 mln 165 tys. 135 tys. 35,7 godz DKK

41 Stopa zatrudnienia w UE, 2004 Stopa zatrudnienia w Danii w 2013 r.: 72,6%

42 Duński złoty trójkąt (Madsen 2002)

43 Elastyczność rynku pracy Ok. 25% osób pracujących dotknięta jest bezrobociem każdego roku, ale znacząca większość z nich bardzo szybko znajduje nową pracę. Wewnętrzna elastyczność ilościowa (godziny pracy, nadgodziny, praca w niepełnym wymiarze, etc.); elastyczność funkcjonalna (wieloetatowość, elastyczna organizacja pracy); jak również elastyczność płac (zależna od wydajności lub wyników). Ok. 250 tys. miejsc pracy znika każdego roku, ale podobna liczba powstaje w tym samym czasie.

44 Hojny system socjalny W sytuacji bezrobocia fundusze wypłacają zasiłek w wysokości 90% płacy z poprzednich 12 tygodni do wysokości 400 euro. Nie ma okresu wyczekiwania na świadczenie: zasiłek przysługuje od pierwszego dnia bezrobocia. Czas wypłacania zasiłku wynosi 4 lata, a jego poziom pozostaje raczej stabilny przez ten okres. Przez pierwsze 12 miesięcy bezrobotny (6 miesięcy w przypadku bezrobotnych poniżej 25 lat) nie ma obowiązku uczestnictwa w aktywnych programach rynku pracy. Po tym okresie obowiązkowe staje się uczestnictwo w programie aktywizacyjnym w pełnym wymiarze czasu. Uprawnienie do świadczeń uzyskuje się po przepracowaniu 52 tygodni w ciągu ostatnich 36 miesięcy.

45 Aktywne i pasywne programy rynku pracy Prawie połowa aktywnych zawodowo Duńczyków brała udział w dodatkowych szkoleniach i uzupełniała swoje kwalifikacje w ciągu ostatnich 12 miesięcy (Andersen i Mailand, 2005).

46 Wskaźniki koniunktury, Dania Wskaźnik Wzrost gospodarczy Stopa bezrobocia Stopa zatrudnienia Koszty pracy (euro /godz.) Wzrost zatrudnienia Inflacja Saldo finansów publicznych / PKB Dług publiczny / PKB Stopy % BC

47 Wskaźniki koniunktury, Dania Wskaźnik Wzrost gospodarczy 1,6-0,8-5,7 1,6 1,1 0,2 Wzrost organiczny 6,4 2,5-8,5-1,1-0,9-3,9 Stopa bezrobocia 3,8 3,4 6,1 7,4 7,6 7,5 Stopa zatrudnienia 77,0 77,9 75,4 73,4 73,2 72,6 Inflacja 1,7 3,4 1,3 2,3 2,8 2,4 Saldo finansów publicznych / PKB 4,8 3,3-2,8-2,7-2,0-4,1 Dług publiczny / PKB 34,3 41,4 51,3 54,6 61,5 61,0 W styczniu 2014 r. stopa bezrobocia w Danii wynosiła 7,0%.

48 Polityka energetyczna Danii a rynek pracy Cel: 50% energii elektrycznej z turbin wiatrowych do 2020 r. Zatrudnienie w branży wiatrowej w Danii osób (2012)

49 Stopa bezrobocia rejestrowanego oraz wg BAEL MPiPS / GUS, luty 2014: Liczba bezrobotnych tys. Stopa bezrobocia 13,9% Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

50 Liczba pracujących i aktywnych zawodowo Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

51 Wzrost (r/r) wynagrodzeń Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

52 Stopa bezrobocia (BAEL), Polska IV kw i 2013 Ogółem 8,5% [9,8%] w wieku: lat 22,3% [27,3%] ,7% [10,3%] ,9% [7,5%] 45 lat i więcej 6,1% [7,0%] wg poziomu wykształcenia: wyższe 5,0% [5,6%] policealne i średnie zawodowe 8,0% [9,2%] średnie ogólnokształcące 10,3% [12,9%] zasadnicze zawodowe 9,3% [11,7%] gimnazjalne, podstawowe i niepełne podst. 15,9% [19,0%] Stopa bezrobocia rejestrowanego MPiPS (II 2014): 13,9%