Egzekucja i dochodzenie roszczeń na arenie międzynarodowej

Transkrypt

1

2 Jacek Świeca Egzekucja i dochodzenie roszczeń na arenie międzynarodowej na przykładzie wybranych krajów BYDGOSZCZ 2010

3 Redakcja i korekta Mirosława Szprenglewska Redakcja techniczna Czesław Rygielski Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak Projekt okładki Zdzisław Ptak Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA 2009 Copyright by Jacek Świeca 2009 ISBN Oficyna Wydawnicza BRANTA Rok założenia Bydgoszcz, ul. Królowej Jadwigi 18 tel./fax , oficyna@branta.com.pl Wydanie I Ark. druk. 18,75 Druk ukończono w styczniu 2010 r. Skład i łamanie: LOGO Druk i oprawa: Łódzka Drukarnia Dziełowa

4 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1. Ogólne zasady dochodzenia roszczeń za granicą akty prawne i praktyczne aspekty (konwencje i ich zastosowanie) Oddział 1. Analiza podstawowych aktów prawnych wezwania i doręczenia Oddział 2. Doręczanie dokumentów właściwość organów Oddział 3. Obowiązek ponoszenia kosztów doręczeń Oddział 4. Przeprowadzanie dowodów Rozdział 2. Specyfika egzekucji prowadzonej w krajach związanych z Polską bilateralnymi umowami Oddział 1. Umowy wielostronne Oddział 2. Umowy bilateralne Oddział 3. Analiza wybranych kontraktów Oddział 4. Wspólne cechy umów bilateralnych Rozdział 3. Szczególne warunki egzekucji w Unii Europejskiej (Europejski Tytuł Egzekucyjny i Europejski Nakaz Zapłaty) Oddział 1. Rozporządzenie nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych Oddział 2. Terytorialny zakres zastosowania Oddział 3. Czasowy zakres zastosowania Oddział 4. Terminologia Oddział 5. Europejski Tytuł Egzekucyjny (ETE) Oddział 6. Wydanie ETE Oddział 7. Kwestie szczegółowe Oddział 8. Środki zaskarżenia Oddział 9. Minimalne standardy w państwie pochodzenia Oddział 10. Skutki wydania zaświadczenia Oddział 11. Egzekucja w państwie członkowskim wykonania Oddział 12. Klauzula wykonalności Oddział 13. Zakaz wymagania kaucji Oddział 14. Odmowa wykonania egzekucji

5 6 Spis treści Oddział 15. Ochrona dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym Oddział 16. Stosunek do innych regulacji Oddział 17. Zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego w prawie polskim Oddział 18. Europejski Nakaz Zapłaty (ENZ) Rozdział 4. Wywiad gospodarczy w innych krajach Oddział 1. Pojęcie wywiadu gospodarczego Oddział 2. Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa Oddział 3. Pojęcie wiarygodności firmy Rozdział 5. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych za granicą (ogólne zasady) Oddział 1. Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, sporządzona w Nowym Jorku dnia 20 czerwca 1956 r Oddział 2. Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r Oddział 3. Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r Rozdział 6. Włoskie prawo insolwencyjne i egzekucyjne Oddział 1. System sądownictwa we Włoszech Oddział 2. Kompetencje sędziów pokoju Oddział 3. Właściwość miejscowa Oddział 4. Postępowanie Oddział 5. Terminy Oddział 6. Doręczenia Oddział 7. Opłaty Oddział 8. Ciężar dowodu Oddział 9. Środki tymczasowe i zapobiegawcze Oddział 10. Odwołania Oddział 11. Postępowanie egzekucyjne Oddział 12. Orzeczenia sądowe Oddział 13. Postępowanie upadłościowe Rozdział 7. Cywilna procedura w Anglii Oddział 1. Koszty postępowania i pomoc prawna Oddział 2. Właściwość sądów Oddział 3. Terminy Oddział 4. Normy kolizyjne Oddział 4. Doręczenia Oddział 5. Postępowanie dowodowe bilans prawdopodobieństw Oddział 6. Nakazy, środki tymczasowe i egzekucja Oddział 7. Postępowanie przyspieszone i uproszczone Oddział 8. Postępowanie w razie niewypłacalności Rozdział 8. Prowadzenie postępowania we Francji Oddział 1. Koszty postępowania i pomoc prawna Oddział 2. Właściwość sądów Oddział 3. Doręczenia Oddział 4. Domniemania i dowody

6 Spis treści 7 Oddział 5. Środki tymczasowe i zabezpieczające Oddział 6. Wniesienie pozwu i postępowanie Oddział 7. Postępowanie w razie niewypłacalności Rozdział 9. Egzekucja holenderskich nakazów zapłaty Rozdział 10. Udział w amerykańskim postępowaniu upadłościowym Oddział 1. Uznawanie zagranicznych orzeczeń upadłościowych Oddział 2. Oświadczenie USA Oddział 3. Zarys procedury upadłościowej w USA Rozdział 11. Niemiecki model egzekucji roszczeń Oddział 1. Koszty sądowe i pomoc prawna Oddział 2. Rodzaje sądów i ich właściwość Oddział 3. Złożenie pozwu i procedura Oddział 4. Terminy Oddział 5. Prawo właściwe Oddział 6. Doręczenia Oddział 7. Ciężar dowodu i postępowanie dowodowe Oddział 8. Ochrona wierzyciela Oddział 9. Procedura uproszczona i przyspieszona Oddział 10. Postępowanie upadłościowe Bibliografia

7

8 WYKAZ SKRÓTÓW art. artykuł BIG Biuro Informacji Gospodarczej BIK Biuro Informacji Kredytowej BZRG Bundeszentralregistergesetz ustawa o centralnym rejestrze federalnym CFA warunkowa umowa o wynagrodzenie CVA company voluntary agreement DzU Dziennik Ustaw EGBGB Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch ustawa wprowadzająca kodeks cywilny EGSTB Einfuhrungsgesetz zum Strafgesetzbuch ustawa wprowadzająca kodeks karny ENZ Europejski Nakaz Zapłaty ETE Europejski Tytuł Egzekucyjny (individual voluntary agreement IVA ; Insolvenzordnung InsO) EWG Europejska Wspólnota Gospodarcza GVG Gerichtsverfassungsgesetz prawo o ustroju sądów i n. i następne InsO Insolvenzordnung itd. i tak dalej IVA individual voluntary agreement JKM Jej Królewska Mość k.c. kodeks cywilny k.p.c. kodeks postępowania cywilnego Urzędu Regionalnego Komisji Służb Prawnych (LSC Gerichtsverfassungsgesetz GVG) KRS Krajowy Rejest Sądowy lit. litera LSC Urząd Regionalny Komisji Służb Prawnych np. na przykład nr numer

9 10 Wykaz skrótów par. paragraf pkt punkt por. porównaj poz. pozycja p.p.m. Ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe, DzU Nr 46, poz. 290 ze zm. r. rok tj. to jest TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską UE Unia Europejska ust. ustęp WE Wspólnota Europejska w zw. w związku ZPO Zivilprozessordnung niemiecki kodeks postępowania cywilnego

10 WSTĘP Niniejsze opracowanie porusza kompleksowo zagadnienie szeroko pojętej transgranicznej egzekucji i dochodzenia roszczeń. Kwestia transgranicznego dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych jest niezwykle złożona. Posługiwanie się w tej materii wyłącznie przepisami prawa prywatnego międzynarodowego okazuje się niewystarczające. Oczywiście przepisy ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (DzU Nr 46, poz. 290 ze zm.) dostarczają odpowiedzi na podstawowe pytania, słusznie się bowiem wskazuje na właściwe prawo obce lub krajowe. Ogólne zasady, wyznaczane przede wszystkim przepisami poszczególnych konwencji międzynarodowych przedstawione zostaną w rozdziale 1. Jako przykład posłużyć mogą nadal aktualne poglądy orzecznictwa dotyczące: 1. Stosunku zobowiązaniowego w ogóle uważa się, iż stosunek zobowiązaniowy z elementem obcym, a zwłaszcza skutki jego niewykonania muszą zawsze podlegać ocenie konkretnego prawa materialnego, przede wszystkim regulacjom zawartym w umowie międzynarodowej (art. 1 2 p.p.m.), a w sprawach, których umowa nie reguluje, bądź to wskazanego w następstwie wyboru dokonanego przez strony, bądź określonego przez właściwy łącznik normy kolizyjnoprawnej i to niezależnie od stopnia wyczerpującego uregulowania przez strony w umowie łączącego je stosunku prawnego Stosunku pracy jeżeli umowa o oddelegowanie i umowa o pracę zostały zawarte przez dwa podmioty, podlegające (z racji zamieszkania i siedziby) jednemu porządkowi prawnemu, więc w stosunku do nich nie ma zastosowania art. 25 p.p.m., dający prawo wyboru prawa w stosunkach z elementem obcym Stosunku ubezpieczeniowego umowa ubezpieczenia wypadkowego pracownika zatrudnionego za granicą może być zawarta na podstawie prawa obcego (art p.p.m.) 3. Niemniej jednak zagraniczna instytucja ubezpieczeń społecznych, na którą z mocy przepisów jej prawa krajowego przechodzą 1 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 marca 2005 r., I ACa 1823/04, LEX nr Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 lipca 2008 r., II FSK 171/08, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., II PK 152/05, OSNP 2006, Nr 23 24, poz. 355.

11 12 Wstęp roszczenia z tytułu poniesionych kosztów leczenia, nie jest uprawniona do dochodzenia od osoby odpowiedzialnej za szkodę, według prawa polskiego, zwrotu takich kosztów w sytuacji, gdy leczeniu na koszt tej instytucji został poddany poszkodowany, który uległ wypadkowi komunikacyjnemu na terenie Polski 4. Roszczenie zaś regresowe ubezpieczyciela, wystawiającego kartę ubezpieczenia komunikacyjnego w ruchu zagranicznym, w stosunku do kierowcy, który spowodował wypadek za granicą, określa prawo kraju, gdzie wypadek się zdarzył Umowy pożyczki. Nie mieści się ona w katalogu stosunków zobowiązaniowych objętych przepisami art. 27 i 28 p.p.m., a to oznacza podległość prawu państwa, w którym umowa została zawarta Przelewu wierzytelności przelew wierzytelności zawsze podlega prawu właściwemu dla tej wierzytelności, artykuł 25 1 p.p.m. nie uprawnia zaś do wyboru prawa dla przelewu wierzytelności Odpowiedzialności odszkodowawczej. Jeżeli szkoda, którą poniosą poszkodowani, zostanie spowodowana następstwami wypadku komunikacyjnego będącego wynikiem czynu niedozwolonego, to ten czyn niedozwolony będzie zdarzeniem powodującym odpowiedzialność odszkodowawczą względem poszkodowanych, uruchamiającym nie tylko odpowiedzialność sprawcy szkody, ale i wynikającą z innych, szczególnych stosunków prawnych odpowiedzialność pozwanego i powoda wobec poszkodowanych, a w konsekwencji ewentualny obowiązek pozwanego zwrócenia powodowi spełnionego przez niego świadczenia na rzecz poszkodowanych; jeżeli czyn niedozwolony popełniony zostanie na terenie Polski, właściwym prawem do oceny tego zobowiązania jest, stosownie do art p.p.m., prawo polskie Spraw spadkowych. Jeżeli w skład spadku po cudzoziemcu wchodzą znajdujące się w Polsce ruchomości, a spadkobierca nie może uzyskać stwierdzenia swoich praw do spadku przez sąd ojczysty spadkodawcy, w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku istnieje w tym zakresie jurysdykcja sądu polskiego, do ważności testamentu sporządzonego przez cudzoziemca wystarcza zaś zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność została dokonana, niezależnie od tego, jaki majątek wchodzi w skład spadku 9. Jeżeli natomiast w skład spadku po cudzoziemcu wchodzi gospodarstwo rolne położone w Polsce, to do dziedziczenia lub zachowania prawa dziedziczenia tego gospodarstwa stosuje się szczególne przepisy o dziedziczeniu gospodarstw rolnych zawarte w tytule X księgi IV k.c. oraz art. LV LXIV 4 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1982 r., III CZP 61/80, OSNC 1982, Nr 11 12, poz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 1989 r., II CR 346/89, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r., V CK 513/03, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 80/02, OSNC 2005, Nr 1, poz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 r., V CKN 90/00, LEX nr Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1975 r., III CZP 78/75, OSNC 1976, Nr 2, poz. 33.

12 Wstęp 13 przepisów wprowadzających ten kodeks bez względu na obywatelstwo spadkodawcy i jego spadkobierców w chwili otwarcia spadku. Stosownie do art. LVII przepisów wprowadzających k.c. nabywca zachowuje prawo do spadku otwartego przed dniem 5 lipca 1963 r. lub do udziału w tym spadku bez względu na to, czy zbywca należy do spadkodawców, którzy stosownie do art. LVI tych przepisów zachowali prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jak również bez względu na to, czy nabywca odpowiada warunkowi z art k.c., ale tylko wtedy, gdy umowa zbycia doszła do skutku przed tą datą, a zatem przy darowiźnie tylko wtedy, gdy zarówno oświadczenie spadkobiercy co do zbycia pod tym tytułem, jak i oświadczenie obdarowanego co do przyjęcia darowizny zostały złożone przed dniem 5 lipca 1963 r. 10 Generalnie natomiast przy ustalaniu zakresu uprawnień spadkobiercy lub zapisobiercy, będącego obywatelem obcego państwa, przewidzianych w art. XXIII przep. wprow. k.c. nie stosuje się do szacunku gospodarstwa rolnego zasad określonych w art k.c., chyba że ustawodawstwo państwa, którego obywatelem jest wymieniony spadkobierca lub zapisobierca, przewiduje odnoszące się do obywateli polskich ograniczenie podobne do zamieszczonego w art k.c. 11 Odnosząc się zaś do dokonanych już rozrządzeń, pamiętać należy, że m.in. treść art. 1 Konwencji dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych została tak ukształtowana, aby w możliwie szerokim zakresie utrzymać w mocy dokonane rozrządzenia Prawa siedziby prawo miejsca siedziby osoby prawnej jest właściwe dla określenia tzw. statusu personalnego osoby prawnej Spraw pobytowych o stałości pobytu osoby fizycznej na danym terytorium decyduje przede wszystkim takie przebywanie tej osoby, które ma cechy założenia tam ośrodka swoich osobistych i majątkowych interesów Umowy darowizny dla umów jednostronnie zobowiązujących właściwe jest, ze względu na treść umowy (tylko jednostronne zobowiązanie się do świadczenia) prawo zobowiązanego do świadczenia, w przypadku zatem darowizny prawo właściwe dla darczyńcy. Istotą bowiem umowy darowizny jest zobowiązanie się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia kosztem swego majątku, nie zaś przyjęcie tego świadczenia przez obdarowanego. Według tego więc prawa (prawa istotnego świadczenia) następuje ocena, w którym państwie została zawarta umowa darowizny Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1969 r., III CZP 23/69, OSNC 1970, Nr 1, poz Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1968 r., III CZP 18/67, OSNC 1968, Nr 12, poz Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2001 r., IV CKN 468/00, LEX nr Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 października 1998 r., I Acz 841/98, OSA 1999, Nr 4, poz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1975 r., III CRN 53/75, OSNC 1976, Nr 10, poz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1979 r., I CR 98/79, LEX nr 8184.

13 14 Wstęp 11. Spraw rodzinnych np. sąd niemiecki, orzekając o adopcji małoletniego, powinien zastosować prawo niemieckie jako prawo ojczyste przysposabiającego, jednakże w zakresie zgody jego przedstawiciela ustawowego obowiązany jest do zastosowania prawa polskiego (art i 2 p.p.m.), zgoda przedstawiciela ustawowego winna zaś być wyrażona przez złożenie oświadczenia woli przed sądem orzekającym o adopcji Określenia właściwej do zastosowania waluty jeżeli prawem właściwym dla umowy zawartej między stronami jest prawo niemieckie, w którym możliwe jest ustalenie w umowie waluty długu w obrocie międzynarodowym, a strony takiego ustalenia nie dokonały, to o rodzaju waluty przesądza miejsce wykonania zobowiązania 17. W razie zaś stosunków gospodarczych polsko-niemieckich pamiętać należy, iż skoro ustawowe przesłanki obowiązujące w niemieckim prawie materialnym wskazują, że wierzyciel nie ma prawa domagać się zapłaty w walucie innej niż ta ustalona w umowie (w niniejszym przypadku euro) i nie może jej w sposób jednostronny zmienić, to żądanie zapłaty świadczenia w złotych polskich uznać należy za nieuzasadnione Arbitrażu od postanowienia sądu drugiej instancji, kończącego postępowanie w sprawie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego lub wydanego za granicą orzeczenia sądu polubownego (arbitrażowego), przysługuje kasacja Ksiąg wieczystych sporządzona za granicą w formie przewidzianej przez prawo miejscowe umowa sprzedaży nieruchomości położonej w Polsce stanowi podstawę wpisu prawa własności w księdze wieczystej 20. Ponieważ jednak wybór prawa właściwego może w praktyce nastręczać znacznie więcej problemów, należy uważnie przestudiować zarówno międzynarodowe umowy multilateralne, jak i bilateralne oraz spróbować prześledzić najważniejsze zasady wybranych porządków prawnych. Tylko wówczas bowiem pokusić się można o pewność właściwego postępowania w tych sprawach spornych, których rozwiązanie wykraczać musi poza granice Polski. Rozdział 2 przedstawia pewne szczególne uregulowania dotyczące egzekucji prowadzonej w tych państwach, które z Polską łączą umowy dwustronne. Kontrakty takie zazwyczaj zbudowane są podobnie, ich regulacjom przyświeca zaś cel uproszczenia, a przynajmnej zefektywizowania procedur. W rozdziale 3 przeanalizowano stosunkowo nowe rozwiązania, wprowadzone do porządku prawnego regulacjami wspólnotowymi. Europejski Nakaz Zapłaty i Europejski Tytuł Egzekucyjny zostały precyzyjnie opisane jako instytucje regulujące omawiane kwestie na poziomie państw członkowskich Unii Europejskiej. 16 Postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 23 września 2005 r., I ACa 316/05, Apel.-W-wa 2006, Nr 3, poz Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 stycznia 2006 r., I ACa 1498/04, LEX nr Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 listopada 2006 r., I ACa 617/06, LEX nr Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1999 r., I CKN 887/98, OSNC 1999, Nr 10, poz Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 39/03, OSNC 2005, Nr 2, poz. 33.

14 Wstęp 15 Rozdział 4 dotyczy pojęcia wywiadu gospodarczego i jego funkcjonowania w praktyce. Legalny wywiad gospodarczy jest doskonałym instrumentem dla wierzycieli umożliwiającym przygotowanie efektywnej egzekucji. Przedstawiono nie tylko definicje wywiadu, ale również pewne jego praktyczne aspekty, w szczególności na tle rozwiązań przyjętych w innych krajach. W rozdziale 5 przedstawiono szczegółowe rozwiązania w zakresie egzekucji roszczeń o niezwykle ważkim znaczeniu roszczeń alimentacyjnych. Rozdziały 6 11 poświęcone są już konkretnym rozwiązaniom przewidzianym w wybranych państwach Włochy, Anglia, Francja, Holandia, USA oraz Niemcy. Zarówno przedstawiony zarys procedury, jak i pewne specyficzne dla tych porządków prawnych instytucje mają za zadanie naświetlić możliwości, które wielokrotnie mogą zostać wykorzystane przez wierzyciela bezpośrednio, bez konieczności angażowania kosztownej pomocy prawników z innych krajów. Jestem przekonany, iż pozycja niniejsza okaże się cenna nie tylko dla wierzycieli i ich pełnomocników, ale również dla każdego przedsiębiorcy, którego działalność wykracza poza granice Polski. Wartościowa również będzie dla prawników praktyków, jak również pracowników naukowych oraz zainteresowanych międzynarodowym postępowaniem cywilnym, studentów.

15 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.