na lata Katowice, maj r. r.

Transkrypt

1 e w a l u a c j a Komplementarność Analiza systemu wskaźników działań Regionalnego realizowanych Programu w ramach Operacyjnego Regionalnego Województwa Programu Śląskiego Operacyjnego Województwa na lata Śląskiego na lata Katowice, maj r. r.

2 Raport końcowy z realizacji badania: Komplementarność Analiza systemu wskaźników działań Regionalnego realizowanych Programu w ramach Regionalnego Operacyjnego Województwa Programu Operacyjnego Śląskiego na lata Województwa wykonany na zlecenie Śląskiego Urzędu na Marszałkowskiego lata wykonany Województwa na Śląskiego zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego Opracowanie wykonane przez : ECORYS PSDB Sp. Polska z o.o. Sp. z o.o. Autorzy projektu: Magdalena Tarczewska-Szymańska (kierownik badania) Raport ISBN: dr inż. końcowy Korneliusz z realizacji Pylak badania: (redaktor raportu) Analiza Krystyna systemu Gurbiel wskaźników Regionalnego Programu Operacyjnego Agnieszka Kowalczyk Województwa Śląskiego na lata Wydawca: wykonany Barbara Leszczyńska na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Urząd Województwa dr Krzysztof Marszałkowski Śląskiego Piróg Województwa Śląskiego ul. Piotr Ligonia Stronkowski 46, Katowice Opracowanie Zdjęcie wykonane przez Wydział na Rozwoju okładce: Regionalnego ECORYS Polska Sp. z o.o. tel.(+48) Widok na 32 ulicę ks. 654 S. Stojałowskiego, Bielsko-Biała fa. (+48) fundusze@silesia-region.pl ISBN: Wydawca: EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Urząd Urząd Marszałkowski Marszałkowski Województwa Województwa Śląskiego Śląskiego ul. ul. Ligonia Ligonia 46, 46, Katowice Katowice Wydział Rozwoju Regionalnego tel.(+48) (+48) fa. (+48) fundusze@silesia-region.pl fundusze@slaskie.pl EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata

3 STRESZCZENIE 5 1. WPROWADZENIE Cel badania Zakres badania Koncepcja badania OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI WYKORZYSTYWANYCH W BADANIU Analiza dokumentów programowych i literatury przedmiotu Badania terenowe Analiza i ocena danych WYNIKI BADANIA Komplementarność rodzaje i sposoby pomiaru Definicja komplementarności Rodzaje komplementarności Różne poziomy komplementarności Komplementarność na poziomie NSRO Poziom RPO i mechanizmy zapewniania komplementarności Poziom osi priorytetowych i mechanizmy zapewniania komplementarności Poziom projektów i mechanizmy zapewniania komplementarności Warunki zapewnienie komplementarności projektów Sposoby pomiaru komplementarności Badanie potencjalnej komplementarności Pomiar efektu netto komplementarności Mechanizmy zapewniania komplementarności w innych programach operacyjnych Określenie komplementarności w szczegółowych opisach osi priorytetowych Określenie komplementarności we wnioskach o dofinansowanie projektów Określenie komplementarności w wytycznych do studiów wykonalności / biznes planów Komplementarność w systemach kryteriów wyboru projektów Obecne mechanizmy zapewniania komplementarności w RPO WSL Wspieranie komplementarności przez system oceny i wyboru projektów Przygotowywanie projektów komplementarnych przez wnioskodawców Skuteczność mechanizmów zapewniania komplementarności Zapewnienie komplementarności w ramach RPO WSL Najbardziej komplementarne obszary Obszary o potencjalnie największej i najmniejszej komplementarności ocena ekspertów i przedstawicieli innych RPO Obszary o potencjalnie największej i najmniejszej komplementarności ocena zespołu ewaluatorów Charakterystyka projektów komplementarnych w badanych obszarach Najbardziej komplementarne okresy Efekt netto komplementarności projektów 109 SPIS TREŚCI 3

4 3.5. Potencjalne mechanizmy zapewnienia komplementarności Mechanizmy zapewniania komplementarności wewnętrznej zewnętrznej Mechanizmy zapewniania komplementarności wewnątrz programu Mechanizm wspierania projektów kluczowych Mechanizm wspierania składania projektów komplementarnych Mechanizm blokowy wspierania projektów komplementarnych Niezbędne działania do wdrożenia mechanizmów zapewniania komplementarności Zmiany w systemie wyboru projektów Zmiany organizacyjne Działania informacyjno-promocyjne Zmiany w stosowaniu mechanizmu cross-financingu WNIOSKI I REKOMENDACJE Z BADANIA ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1. Wyniki badania eksperckiego komplementarności pomiędzy typami projektów w RPO WSL Załącznik nr 2. Spis przeanalizowanych dokumentów 155 4

5 Streszczenie 5

6 6

7 Cele badania Głównym celem badania było zidentyfikowanie obszarów, w ramach których realizacja projektów komplementarnych będzie skutkowała najwyższą efektywnością wdrażania RPO WSL oraz zaprojektowanie mechanizmów, które zwiększą szanse na realizację projektów komplementarnych we wskazanych obszarach. Metodologia badania W badaniu zastosowano metodologię ukierunkowaną na dokładną i wieloaspektową analizę stanu obecnego w ramach RPO WSL odnoszącego się do zapewnienia komplementarności wewnętrznej i zewnętrznej programu, zarówno w świetle danych zastanych, w tym praktyki odzwierciedlonej w dokumentacji projektowej, jak i szeiego zestawu danych wywołanych, których zgromadzeniu posłużyły rozbudowane badania terenowe. STRESZCZENIE Analiza ta została wzbogacona analizą porównawczą, obejmującą z jednej strony dane historyczne (doświadczenia ZPORR), a z drugiej dane odnoszące się do analogicznych programów realizowanych w pozostałych województwach oraz innych programów finansowanych ze środków unijnych. Na tej podstawie sformułowano wnioski i rekomendacje służące podniesieniu poziomu komplementarności działań RPO WSL, mające charakter konkretny i praktyczny, możliwe do wdrożenia przez odpowiednich decydentów. W badaniu wykorzystano techniki analizy dokumentów programowych i literatury przedmiotu, macierz zależności w zakresie komplementarności pomiędzy działaniami RPO WSL oraz innymi programami operacyjnymi, a także analizę dokumentacji projektów ZPORR i RPO WSL. Podczas badania terenowego przeprowadzono pogłębione wywiady telefoniczne z ekspertami, kwestionariuszowe wywiady telefoniczne z beneficjentami ZPORR/RPO WSL, indywidualny wywiad pogłębiony z instytucjami w regionie (wywiadzie uczestniczyły 3 osoby z IZ i 1 z IP2 RPO WSL) oraz indywidualne wywiady pogłębione z instytucjami w innych regionach. Metody analizy, jakie wykorzystano w badaniu, to: metoda analizy statystycznej (technika analizy regresji, technika analizy średniej arytmetycznej, technika odchylenia standardowego itp.), metoda analizy logicznej (technika analizy SWOT), metoda heurystyczna (technika panelu ekspertów). Wyniki badania Komplementarność rodzaje i sposoby pomiaru Komplementarność jest definiowana w kluczowych dokumentach programowych (NSRO). Mówi się w nich, że Programy operacyjne zostały skonstruowane tak, by wzajemnie uzupełniały podejmowane działania. Komplementarność wyklucza dublowanie się przedsięwzięć. Ocena przejrzystości i czytelności definicji komplementarności O ile sama koncepcja komplementarności jest jasna i zrozumiała zarówno dla przedstawicieli różnych instytucji wdrażających RPO, jak i dla samych beneficjentów, to jednak nie dookreślono w niej kilku ważnych aspektów. Przede wszystkim położono w niej większy nacisk na kwestię demarkacji niż uzupełniania się. Poza tym definicja komplementarności bardziej powinna być ukierunkowana na koordynację działań, jakie mogą być podejmowane między poszczególnymi priorytetami w różnych programach operacyjnych na poziomie krajowym i regionalnym, a także nad tym, w jaki sposób można maksymalizować efekty/rezultaty podejmowanych działań. W obecnej postaci taka definicja powoduje różne rozumienie tego pojęcia (jako demarkacja, synergia lub nawet zgodność z celami NSRO) i trudności w określaniu komplementarnych obszarów i projektów. Należy zwrócić uwagę, żeby zbytnio nie uszczegółowić tego pojęcia, albowiem komplementarność powinna być rozumiana szeo, dawać możliwości a nie wytyczne. Co więcej, nie powinna się ona odnosić jedynie do NSRO, ale także do przedsięwzięć finansowanych spoza funduszy europejskich. Analiza definicji komplementarności Komplementarność powinna być analizowana w dwóch wymiarach: jako dążenie do uzupełniania się projektów w celu osiągania dodatkowych korzyści efektu synergii, uzupełniania się świadomie podejmowanych działań poprzez skierowanie strumienia wsparcia na ich 7

8 realizację dla efektywniejszego rozwiązania problemu bądź osiągnięcia założonego celu na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym lub krajowym; jako dążenie do uniknięcia sytuacji, kiedy projekty dublują się, co w efekcie obniża ich łączne oddziaływanie. Komplementarność musimy rozpatrywać z punktu widzenia efektów prowadzonej polityki, realizowanych programów czy projektów. Komplementarność zmienia bowiem poziom efektów realizowanych przez nas działań: albo je zmniejsza (kiedy dublujemy istniejące rozwiązania, marnotrawiąc środki), albo ich nie zmienia (kiedy projekty uzupełniają się, ale nie wystąpią dodatkowe efekty), albo je zwiększa (kiedy powstają efekty, które nie powstałyby, gdybyśmy działania odseparowali od siebie geograficznie, funkcjonalnie, podmiotowo, finansowo itd.). Rodzaje komplementarności Bycie komplementarnym może odbywać się w różny sposób, bowiem w różny sposób możemy dochodzić do wzmocnienia efektów polityk / programów / projektów. Stąd możemy wyróżnić trzy rodzaje komplementarności: komplementarność terytorialna dotyczy relacji uzupełniania się lub nakładania projektów realizowanych na wspólnym terytorium decyduje geograficzna bliskość projektów; komplementarność funkcjonalna dotyczy przedmiotowych powiązań między projektami, czyli czy zakres merytoryczny projektów uzupełnia się; komplementarność historyczna obrazująca powiązania w czasie między projektami. Różne poziomy komplementarności Komplementarność na poziomie NSRO bywa rozumiana przez instytucje zarządzające RPO jako demarkacja. Jest to konsekwencja obowiązywania na tym poziomie linii demarkacyjnej, w wyniku czego pojawiają się tendencje do tego, żeby bardziej koncentrować się na uniknięciu możliwości pokrywania się zakresów poszczególnych programów operacyjnych niż na uzyskaniu efektu synergii. Główną trudność w uzyskaniu wysokiej efektywności na poziomie NSRO stanowi jednak równoległe wdrażanie programów na szczeblu krajowym i regionalnym, co uniemożliwia wykorzystanie rezultatów tych pierwszych przez te drugie - bowiem w wielu wypadkach projekty regionalne muszą bazować na projektach o zasięgu krajowym. Mierzenie efektów komplementarności będzie możliwe dopiero kilka lat po zakończeniu okresu programowania, kiedy to zrealizowane inwestycje zaczną przynosić efekty. Należy jednak pamiętać, że mierzenie efektów komplementarności jest zadaniem niezwykle trudnym. O ile ocena potencjalnej komplementarności może odbywać się metodami eksperckimi (wyznaczaniem potencjalnych obszarów występowania komplementarności), o tyle mierzenie efektów komplementarności powinno się odbywać poprzez prowadzenie kompleksowych badań ewaluacyjnych dotyczących grupy projektów potencjalnie komplementarnych. Dotyczy to wszystkich poziomów strategicznych (NSRO, programów, priorytetów i działań). Jest jednak uwarunkowane spójnością systemu monitorowania na wszystkich poziomach wdrażania, a z tym jest obecnie duży problem (system na poziomie NSRO powstał zbyt późno i obecnie musi się dostosowywać do istniejących systemów w ramach programów). Podstawą trudności w uzyskaniu komplementarności jest złożoność NSRO, szei zakres obejmowanych zagadnień. Jeżeli w ogóle można mówić o jakichkolwiek efektach komplementarności, to mają one charakter przypadkowy. Wynikają one raczej z działań oddolnych niż planowanych odgórnie na poziomie NSRO. Na poziomie RPO, podobnie jak na poziomie NSRO, komplementarność jest postrzegana jako synergia, jako demarkacja lub jako synergia i demarkacja zarazem. Komplementarność na poziomie RPO odnosi się przede wszystkim do powiązań/rozgraniczeń pomiędzy osiami priorytetowymi czy działaniami w ramach RPO, jak i pomiędzy osiami priorytetowymi czy działaniami RPO a osiami priorytetowymi z innych programów, a także pomiędzy projektami konkursowymi a projektami kluczowymi. Mierzenie efektów komplementarności na poziomie RPO jest trudne, ale nieco łatwiejsze niż w ramach NSRO ze względu na mniejszy zakres. Najlepszym sposobem mierzenia efektów komplementarności są wieloaspektowe badania ewaluacyjne (prowadzone zarówno w formie ewaluacji zewnętrznej jak i wewnętrznej). Ukazywanie efektów komplementarności może być prowadzone za pomocą studiów przypadków komplementarnych projektów. Mierzenie efektów komplementarności powinno być prowadzone po zakończeniu realizacji RPO, w fazie wdrażania możliwe jest przeprowadzenie jedynie analiz o charakterze wstępnym. 8

9 Chociaż część respondentów stwierdziła, że w ramach RPO nie funkcjonują żadne mechanizmy zapewnienia komplementarności, to na podstawie innych wypowiedzi można dokonać wyróżnienia następujących mechanizmów: zapisy w dokumentach programowych; linia demarkacyjna; komitety monitorujące, Komitet Koordynujący NSRO, grupy robocze, grupy sterujące ewaluacją; bieżąca współpraca i wymiana informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi we wdrażanie różnych programów operacyjnych; odpowiedzialność zarządów województw za wdrażanie różnych programów operacyjnych, skoncentrowanie w urzędach marszałkowskich działań związanych z wdrażaniem programów operacyjnych; cross-financing; szkolenia dla beneficjentów; kryteria wyboru projektów. STRESZCZENIE Efekty komplementarności na poziomie RPO są trudne do oszacowania. Będą możliwe do określenia dopiero po zakończeniu realizacji programu. O ile można założyć, że naturalną konsekwencją przyjętej konstrukcji programu będzie w pewnym sensie komplementarność projektów (z samej racji realizacji określonych celów programu), niemniej jednak z uwagi na stosunkowo niewielką wysokość alokacji i duże rozproszenie środków może to się okazać trudne do osiągnięcia. Czynnikiem utrudniającym osiągnięcie wysokiego poziomu komplementarności jest wybór projektów w trybie konkursowym, w ramach którego jest premiowana przede wszystkim jakość projektu zaś komplementarność powinna stanowić jedynie wartość dodaną. Pośrednim czynnikiem przyczyniającym się do osiągania wysokich efektów komplementarności jest realizacja projektów o charakterze kompleksowym a nie punktowym w szczególności projektów partnerskich. Wyższą efektywnością komplementarności od trybu konkursowego charakteryzuje się tryb indywidualny. Projekty kluczowe mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu komplementarności na poziomie programu. Żeby tak się stało, to kryteria wyboru projektów w trybie konkursowym muszą być tak skonstruowane, by premiować komplementarność z projektami kluczowymi. Komplementarność na poziomie osi priorytetowej to wzajemne uzupełnianie się, a zarazem niepokrywanie się działań wchodzących w skład danej osi przyczyniające się do uzyskania wartości dodanej. Mierzenie efektów komplementarności może być prowadzone przede wszystkim za pomocą badań ewaluacyjnych z zastosowaniem zarówno metod ilościowych jak i jakościowych. Badania te powinny koncentrować się nie tylko na mierzeniu efektywności ekonomicznej. Ocena efektów komplementarności na poziomie danej osi priorytetowej powinna być prowadzona w kontekście oddziaływania na inne obszary wsparcia. Komplementarność na poziomie projektów to wzajemne uzupełnianie się, wzmacnianie projektów, które przynosi wartość dodaną. Ze względu na bardzo wąski zakres badanie komplementarności na poziomie projektów powinno stanowić jedynie punkt wyjścia do szerszych badań. Wśród respondentów pojawiały się zarówno pozytywne jak i negatywne oceny efektów komplementarności na poziomie projektów. Warunki zapewnienia komplementarności projektów Wystąpienie projektów niedaleko siebie (komplementarność geograficzna), kontynuacja projektów realizowanych w przeszłości (komplementarność historyczna) czy też realizacja podobnej funkcji przez dwa projekty nie oznacza jeszcze, że na pewno te projekty będą ze sobą komplementarne. Te trzy warunki tworzą potencjalną możliwość powstania komplementarności pomiędzy projektami. Zatem są one warunkami koniecznymi, ale niewystarczającymi do powstania komplementarności. Dodatkowo, jedynie projekty powiązane ze sobą siecią fizyczną bądź wirtualną mogą być ze sobą komplementarne jest to również warunek konieczny wystąpienia komplementarności pomiędzy projektami. Projekty są tym bardziej komplementarne, im ich użytkownicy (mieszkańcy, przedsiębiorcy) przy wykorzystaniu sieci fizycznych odnoszą większe korzyści w sieciach stojących wyżej w hierarchii rozwoju, a przepływ między sieciami jest bardziej nieograniczony. Mechanizmy zapewniania komplementarności w innych programach operacyjnych Sposób określenia komplementarności w szczegółowych opisach osi priorytetowych ma swoje źródło w Wytycznych nr 2 w zakresie szczegółowego opisu priorytetów programu operacyjnego ogłoszonych przez Ministra Rozwoju Regionalnego. Komplementarność wykazano na dwóch poziomach: komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami w ramach programu, komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami krajowych programów operacyjnych. 9

10 W większości RPO wskazanie komplementarności w działaniach wydaje się mieć charakter bardziej synergiczny niż demarkacyjny (ten charakter dominował w ZPORR). Jako działania komplementarne wskazuje się działania o charakterze uzupełniającym. Jeżeli chodzi o wszystkie RPO, w przypadku których komplementarność została ujęta we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu oraz w instrukcji jego wypełnienia, jest przede wszystkim postrzegana jako powiązanie przedkładanego projektu z innym projektem /innymi projektami, w których określono, że projekt komplementarny to również taki, który stanowi element większego przedsięwzięcia. W przypadku zdecydowanej większości województw nie wystarczy jedynie wskazać, z jakim projektem / jakimi projektami składany projekt jest komplementarny, lecz należy również opisać, uzasadnić sposób występowania komplementarności. Niemalże we wszystkich województwach komplementarność może być wykazywana w odniesieniu do projektów, które zostały zrealizowane. We wszystkich województwach, w których zawarto zapisy dotyczące komplementarności, wskazano również możliwość wykazywania projektów komplementarnych, które są w trakcie realizacji (w tym tych, w przypadku których podpisano umowę o dofinansowanie). Wykazywanie komplementarności w odniesieniu do projektów planowanych dopuszczono jedynie w przypadku niektórych województw. W większości wytycznych do studiów wykonalności opisano w wytycznych zagadnienie komplementarności. Podobnie jak w przypadku instrukcji o dofinansowanie projektu w wytycznych uwzględniana jest możliwość wykazywania powiązań występujących z projektami realizowanymi zarówno ze środków europejskich, jak również ze środków krajowych, czy też własnych. Za komplementarne mogą zostać uznane również projekty realizowane przez inne podmioty. W przypadku wszystkich RPO zastosowano kryterium związane z komplementarnością. Najczęściej kryterium takie zawiera w sobie termin komplementarność. Często jest to odrębne kryterium, w innych przypadkach kryterium to jest łączone z takimi kwestiami jak strategiczny charakter projektu, spójność, ciągłość projektu, kompleksowość i wieloaspektowość. Sposób punktowania kryterium komplementarności jest zróżnicowany. W przypadku większości województw udział kryterium komplementarności w całościowej ocenie projektów jest zróżnicowany ze względu na obszary wsparcia. Najczęściej udział ten wynosi kilka procent. Dlatego też można stwierdzić, że spełnienie tego kryterium zwiększa szansę uzyskania dofinansowania, jednak jego spełnienie najczęściej nie gwarantuje uzyskania dofinansowania, z drugiej strony jego niespełnienie nie jest również czynnikiem dyskwalifikującym w ubieganiu się o dofinansowanie. Obecne mechanizmy zapewniania komplementarności w RPO WSL Wspieranie komplementarności przez system oceny i wyboru projektów System wyboru projektów RPO WSL nie różni się istotnie od systemów przyjętych w innych RPO pod względem sposobów zapewniania komplementarności. Kwestia komplementarności w Uszczegółowieniu została odniesiona jedynie do wymiaru negatywnego (demarkacji), co należy zmienić. Dodatkowo, zapisy dotyczące komplementarności zawarte w kartach działań byłyby pełniejsze, gdyby oprócz wskazania komplementarnych działań czy priorytetów, zdecydowano się również na opisanie, w jaki sposób komplementarność pomiędzy nimi zachodzi. Udział komplementarności w całościowej ocenie projektów jest zróżnicowany i wynosi w zależności od działania od 4 do 8,5%. Spełnienie kryterium komplementarności przez dany projekt zwiększa szanse na uzyskanie dofinansowania, jednak udział tego kryterium w całościowej ocenie jest na tyle nieznaczny, że spełnienie go z jednej strony nie przesądza o uzyskaniu dofinansowania z drugiej zaś strony jego niespełnienie nie przesądza, że projekt dofinansowania nie uzyska. Przygotowywanie projektów komplementarnych przez wnioskodawców Rozumienie podejścia do określania komplementarności przez dwóch na pięciu beneficjentów RPO WSL jest niepoprawne. Beneficjenci głównie koncentrowali się na zaspokajaniu bieżących potrzeb inwestycyjnych lub na podejściu ad hoc, czyli odpowiadaniu na ogłaszane konkursy, zamiast koncentrować się na realizacji długofalowej strategii. Natomiast samo rozumienie pojęcia komplementarność jest u czterech na pięciu beneficjentów poprawne, chociaż wskazują oni na różne rodzaje komplementarności. Dla niektórych, niestety, komplementarność to wpisywanie się w dokumenty strategiczne lub realizację projektów przez tego samego beneficjenta. 10

11 Wnioskodawcy RPO WSL w większości wykazywali projekty komplementarne w swoich wnioskach, głównie (w niemal połowie) były to projekty uzupełniające funkcję pełnioną przez składany projekt. Reszta dotyczyła komplementarności historycznej i geograficznej. Niestety sposób uzasadniania komplementarności był bardzo ogólny, jeżeli w ogóle można mówić o jakimkolwiek uzasadnianiu. Jedynie w nielicznych przypadkach uzasadnienie powiązań projektów można uznać za wyczerpujące. Beneficjenci głównie kładli bowiem nacisk na ilość, a nie jakość projektów komplementarnych, zakładali w sposób oczywisty komplementarność, mieli trudności w wykazywaniu rzeczywistych powiązań między projektami lub nie wiedzieli, czym jest komplementarność. Nieliczni traktowali wykazywanie komplementarności jako formalność i nie przykładali do tego wagi. Zdarzały się przypadki szukania komplementarności na siłę, aby uzyskać jak najwięcej punktów. Próby oszukania oceniających można również dostrzec w liczbie projektów, które w rzeczywistości z projektów komplementarnych stawały się projektami niekomplementarnymi (sektor rewitalizacji, wodnokanalizacyjny, drogowy i turystyki). STRESZCZENIE Skuteczność mechanizmów zapewniania komplementarności Mechanizmy zapewniania komplementarności nie są skuteczne. Czterech na pięciu beneficjentów nie uzależniało składania wniosku na konkurs w żaden sposób od istnienia projektów komplementarnych, a więc w żaden sposób na nich mechanizm premiowania komplementarności nie zadziałał, działają one jedynie na co piątego beneficjenta (powodując, że chcieli oni przygotować projekty komplementarne, aby uzyskać dodatkową liczbę punktów). Z drugiej strony warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czy możliwe jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów zapewnienia komplementarności w trybie konkursowym. Projekty po prostu w trybie konkursowym stanowią odrębną całość i raczej wynikają z bieżących potrzeb a nie z szukania za wszelką cenę komplementarności (nawet jeśli tak jest, to losowość wyboru projektów przynajmniej w kontekście komplementarności powoduje, że w wyniku konkursu wybierane są zarówno projekty komplementarne, jak i niekomplementarne). Z drugiej strony, niezależnie od tego co piszą wnioskodawcy we wnioskach, w pewnym stopniu można mówić, że podejmowane przez nich działania są w jakiś sposób komplementarne, bo jednak coraz rzadziej się zdarza, żeby realizowano projekty nikomu do niczego niepotrzebne i z niczym się niewiążące (jako przykład można wskazać trudności w znalezieniu równolicznej grupy projektów niekomplementarnych w działaniach ZPORR). Oczywiście jedną kwestią jest samo występowanie komplementarności a drugą jej poziom. Jedne projekty mogą być bardziej komplementarne a inne mniej. Zapewnienie komplementarności w ramach RPO WSL Najbardziej komplementarne obszary Analiza ekspercka wykazała najbardziej komplementarne (potencjalnie) obszary działań. Najbardziej komplementarne (potencjalnie) okazały się działania dotyczące modernizacji i kluczowych elementów sieci drogowej, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, rewitalizacji, obiektów turystycznych oraz infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Przedstawiciele RPO zweryfikowali wyniki analizy eksperckiej. Ich zdaniem największe efekty komplementarności spodziewane są w obszarach: infrastruktury transportowej, rewitalizacji, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, infrastruktury edukacyjnej, czy też turystyki. Najniższą efektywnością może się charakteryzować wsparcie z zakresu rozwoju przedsiębiorczości ze względu znaczną ilość wspieranych podmiotów. Charakterystyka projektów komplementarnych w badanych obszarach Sektor transportu Projekty komplementarne z sektora transportu były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (wyjątek stanowi projekt realizowany przez Zarząd Województwa będący projektem komplementarnym w stosunku do projektu gminnego). W większości również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna jedynie 5 z 18 projektów pełniło inne funkcje niż transportowa: biznesowa i handlowa, turystyczna i ochrony środowiska, a także oświatowa. Widać również, że w niektórych projektach komplementarnych pełniących inne funkcje użytkownicy są ci sami, co świadczy o rozszerzaniu zakresu rozwiązań dla użytkowników. Siłą rzeczy projekty drogowe były głównie powiązane siecią drogową, chociaż zastanawiające jest, że tak mało było wskazań na wspólne tworzenie tych projektów sieci drogowej. Poza tym, projekty były 11

12 powiązane ze sobą sieciami energetycznymi, wodno-kanalizacyjnymi i bezprzewodowymi, co wynika ze specyfiki wskazanych projektów komplementarnych. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny był bazą lub użyczał rezultatów lub kiedy projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny w jakikolwiek sposób wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Sektor społeczeństwa informacyjnego Projekty komplementarne z sektora społeczeństwa informacyjnego były realizowane zarówno przez tego samego beneficjenta, jak i innych beneficjentów (partnerem miast realizujących projekty w ZPORR był zawsze Urząd Marszałkowski). W większości również były to projekty niekomplementarne geograficznie (o ile projekty składane do ZPORR miały zasięg miasta, o tyle projekty komplementarne dotyczyły całego województwa). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna projekty pełniły podobne funkcje. Siłą rzeczy projekty były powiązane jedynie siecią internetową. W trzech badanych projektach projekty nie były dla siebie bazą, a jedynie w dwóch projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego. W trzech przypadkach projekt ZPORR użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. Zdarzały się rzadsze przypadki, (po dwa projekty), że projekty nie korzystały ze swoich rezultatów lub wiedzy. Zawsze jednak projekt komplementarny w jakikolwiek sposób wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Sektor rewitalizacji Projekty komplementarne z sektora rewitalizacji były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (inni beneficjenci wskazani przez projektodawców to instytucje z obrębu miast, a więc np. gmina, czy MOPS). W każdym przypadku były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tym samym mieście). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna z projektów komplementarnych praktycznie w każdym przypadku korzystali ci sami użytkownicy, chociaż funkcje pełnione przez projekty komplementarne były różne, nie tylko związane z samą rewitalizacją (wynika to ze złożononości procesu rewitalizacyjnego). Te funkcje to: biznesowa i handlowa, doradczo-szkoleniowa, turystyczna, a przeważnie kulturalna. Siłą rzeczy projekty rewitalizacyjne były powiązane siecią drogową, energetyczną, wodno-kanalizacyjną, a w mniejszym stopniu tworzyły te sieci. Powiązanie wystąpiło też siecią internetową. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności możemy zwrócić uwagę na wysoki poziom wymiany wiedzy pomiędzy projektami (gdzie większym źródłem wiedzy był projekt komplementarny). Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny był bazą lub użyczał rezultatów lub kiedy projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny w jakikolwiek sposób wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Sektor turystyki Projekty komplementarne z sektora turystyki były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (wyjątek stanowi projekt realizowany przez gminy położone dookoła miasta, w którym realizowano projekt). W większości również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość projektów miała tych samych użytkowników, zatem projekty komplementarne miały na celu głównie poprawę jakości użytkowania rezultatów projektu. Połowa projektów pełniła inne funkcje niż turystyczna: biznesowa i handlowa, naukowo-badawcza, informacyjna, kulturalna i ochrony środowiska. Siłą rzeczy projekty turystyczne były powiązane różnymi sieciami: drogową, energetyczną, teleinformatyczną, nie tworzyły żadnych sieci. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny użyczał rezultatów lub wiedzy, częściej jednak projekty 12

13 nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny w jakikolwiek sposób wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Sektor wodno-kanalizacyjny Projekty komplementarne z sektora wodno-kanalizacyjnego były realizowane wyłącznie przez tego samego beneficjenta. W większości również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie), część projektów była realizowana w okolicznych miejscowościach, co wynika ze specyfiki tych projektów. Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość projektów miała tych samych użytkowników, chociaż wiele z nich miało innych użytkowników (szczególnie chodziło tu o mieszkańców innych miejscowości, sołectw, instytucje i przedsiębiorstwa). Projekty pełniły prawie wyłącznie tę samą funkcję, jeden wyjątek stanowiła funkcja transportowa. STRESZCZENIE Siłą rzeczy projekty turystyczne były powiązane różnymi sieciami: drogową, energetyczną, teleinformatyczną, tworzyły natomiast jedynie sieci wodno-kanalizacyjne. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. W wielu przypadkach jednak projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny w jakikolwiek sposób wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Najbardziej komplementarne okresy Dany projekt może być premiowany, jeżeli jest komplementarny z projektem, który był realizowany nawet 10 lat temu. Wszystko zależy od specyfiki powiązań pomiędzy projektami. Komplementarność może być wykazywana nie tylko w odniesieniu do projektów, które zostały zrealizowane, ale również w odniesieniu do tych, które są w trakcie realizacji. Komplementarność nie powinna być premiowana w odniesieniu do projektów w fazie planowania, ale tylko ze względu na ryzyko ich niezrealizowania. Co innego jednak, kiedy można by było podpisywać umowę na pakiet projektów. Efekt netto komplementarności projektów Jeżeli chodzi o korzyści dla projektu realizowanego, najlepiej wypadł sektor transportowy, chociaż nie wystąpiła korzyść w postaci umożliwienia realizacji projektu. Równie dobrze wypadł sektor wodnokanalizacyjny, w którym pojawiły się wszystkie korzyści. Projekty komplementarne we wszystkich sektorach w najmniejszym stopniu wpływały na umożliwienie realizacji projektu, a także na wzrost wartości wskaźników. Zatem ich oddziaływanie na projekty można uznać za bardziej jakościowe niż ilościowe. Bardzo słaby wynik uzyskały projekty, jeżeli chodzi o nowe rezultaty, których nie przewidziano wcześniej, a które miały wynikać ze współdziałania obu (kilku) projektów jednocześnie. Tu żaden sektor nie uzyskał zadowalających wyników, jedynie w turystyce można dopatrywać się nieco lepszych wyników niż w pozostałych sektorach. To powoduje, że efekt netto komplementarności wytwarzany przez uzupełniające się projekty jest mało znaczący należy go raczej rozpatrywać w skali jednostkowej (jako występującego w niektórych projektów) niż w skali sektora. Oczekiwania beneficjentów niekomplementarnych, które wzmacniają efekt netto (dotyczą bowiem stopnia, w jakim hipotetyczny projekt komplementarny mógłby wpłynąć na projekt realizowany w ZPORR), są największe w przypadku sektora transportowego i społeczeństwa informacyjnego, a w przypadku sektora rewitalizacji są one najmniejsze. Innymi słowy, realizacja projektów komplementarnych w sektorze transportowym i wodno-kanalizacyjnym przynosi znaczące korzyści dla projektu, natomiast w sektorze turystycznym powoduje powstanie umiarkowanego efektu netto. W sektorze rewitalizacji mamy umiarkowane korzyści i umiarkowane nowe rezultaty, a w sektorze społeczeństwa informacyjnego (które zostało najlepiej ocenione pod względem potencjalnej komplementarności) efekt netto jest najmniejszy (zarówno w kontekście korzyści, jak i nowych rezultatów). Natomiast w tym sektorze oczekiwania są największe, co potwierdziłoby ich wysoką pozycję w rankingu potencjalnie najbardziej komplementarnych sektorów. 13

14 1.Wprowadzenie 14

15 Komplementarność jest kategorią występującą w różnych dziedzinach nauki, zwłaszcza w ekonomii. Generalnie można ją rozumieć jako stosunek uzupełniania się. W przypadku analizy ekonomicznej o komplementarności mówimy wtedy, gdy posiadanie jednego dobra powoduje zapotrzebowanie na drugie. O wysokim stopniu komplementarności można zaś mówić wtedy, gdy posiadanie jednego dobra jest nieodzownym warunkiem użytkowania drugiego. Termin ten znajduje też zastosowanie w kontekście wdrażania programów operacyjnych finansowanych ze środków unijnych. Uzyskiwanie komplementarności interwencji finansowanych z funduszy europejskich stanowi jeden z istotnych aspektów dobrego zarządzania tymi środkami. W obecnej perspektywie finansowej Unii Europejskiej znaczenie komplementarności znalazło odzwierciedlenie w regulacjach odnoszących się do funkcjonowania środków przeznaczonych na politykę spójności. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, w art. 9 pkt. 2 stanowi bowiem: Komisja i państwa członkowskie zapewniają zachowanie spójności pomocy funduszy z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz jej komplementarności z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi. Ta spójność i komplementarność jest przede wszystkim wskazana w strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności, w narodowych strategicznych ramach odniesienia i w programach operacyjnych. WPROWADZENIE Badanie ma charakter ewaluacji bieżącej ( on going ). Badanie takie służy przede wszystkim celom pragmatycznym stwierdzeniu, czy i na ile założenia przyświecające twórcom badanych rozwiązań okazały się trafne i sprawdzają się w praktyce, czy i na ile rozwiązania te rzeczywiście prowadzą do zakładanych skutków, a jeśli efekty ich stosowania nie są zadowalające co można w tych rozwiązaniach zmienić, aby poprawić ich skuteczność i efektywność, także w oparciu o inne doświadczenia w analogicznym zakresie. W przypadku niniejszej ewaluacji chodzi o kwestię istotną, a jednocześnie bardzo trudną maksymalizację korzyści z wydatkowania środków RPO WSL poprzez uzyskanie wysokiego stopnia komplementarności interwencji finansowanych z programu, zwłaszcza pomiędzy projektami realizowanymi w jego ramach, ale również pomiędzy tymi projektami a przedsięwzięciami finansowanymi z innych środków (publicznych, w tym strukturalnych, jak i prywatnych). Dotychczasowe doświadczenia polskie dotyczące wykorzystywania środków strukturalnych, choć jeszcze nie przeanalizowane wystarczająco, zdają się wskazywać, że osiągnięcie takiego celu napotyka zwykle na szereg barier. Trudności wynikają m.in. z odmiennych i często zmieniających się harmonogramów naborów projektów w ramach poszczególnych działań i programów, odmiennych kryteriów oceny projektów stosowanych przez różne instytucje oceniające, jak również z występującej nierzadko (choć zwykle nie werbalizowanej) niechęci do traktowania danego projektu ( naszego, czyli składanego do naszego działania, priorytetu czy programu) jako części większej całości, a jako całości samej w sobie. Niejednokrotnie obawa przed ryzykiem tzw. podwójnego finansowania dominuje nad dążeniem do ułatwienia (lub choćby umożliwienia) wykorzystania naszych środków do zrealizowania kompleksowego czy też po prostu dużego przedsięwzięcia, które tylko częściowo może być wsparte z tych środków, ale mogłoby znacznie skorzystać na montażu finansowym z wykorzystaniem różnych źródeł wsparcia a dzięki temu nasze środki posłużyłyby do uzyskania efektów o większej skali 1. Jednocześnie w obecnej perspektywie finansowej, wraz z udostępnieniem Polsce bardzo dużych środków unijnych zorganizowanych w szereg programów, potencjalne możliwości realizacji projektów komplementarnych znacznie wzrosły, co daje szanse na osiąganie znaczących efektów synergii, maksymalizujących korzyści płynące z tych środków. Warto więc zadbać o takie ukształtowanie systemów realizacji programów operacyjnych, które maksymalnie będzie sprzyjać wykorzystywaniu tych możliwości. 1 Pod tym względem sytuacja w Polsce różni się znacząco od podejścia stosowanego w niektórych innych krajach członkowskich UE, np. w Hiszpanii niejednokrotnie w ramach jednego przetargu wyłania się wykonawcę realizującego projekt finansowany równocześnie z kilku programów operacyjnych, co u nas wydaje się trudne do pomyślenia. 15

16 1.1. Cel badania Celem głównym badania było: zidentyfikowanie obszarów, w ramach których realizacja projektów komplementarnych będzie skutkowała najwyższą efektywnością wdrażania RPO WSL; zaprojektowanie mechanizmów, które zwiększą szanse na realizację projektów komplementarnych we wskazanych obszarach. Ostatecznym efektem badania jest zestaw szczegółowych rekomendacji sprzyjających uzyskaniu większej komplementarności i synergii działań realizowanych w ramach RPO WSL Zakres badania Badanie objęło analizę danych zastanych i wywołanych odnoszących się do kwestii komplementarności w ramach: Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata ; Szczegółowego Opisu Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata z dnia 21 stycznia 2010 r., wraz z załącznikami; Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (badanie efektywności komplementarności projektów); regionalnych programów operacyjnych pozostałych 15 województw (analiza porównawcza mechanizmów uzyskiwania komplementarności); Programy Operacyjne na lata (Kapitał Ludzki, Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego i Środowisko, Województwa Europejska Śląskiego na Współpraca lata Terytorialna) wraz ze szczegółowymi Opisami Osi Priorytetowych; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ; Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Koncepcja badania 1.3. Koncepcja badania W badaniu zastosowano metodologię ukierunkowaną na dokładną i wieloaspektową analizę stanu obecnego w ramach RPO WSL odnoszącego się do zapewnienia komplementarności wewnętrznej i zewnętrznej W badaniu programu, zastosowano zarówno metodologię w świetle ukierunkowaną danych na dokładną zastanych, i wieloaspektową w tym praktyki analizę odzwierciedlonej stanu obecnego w ramach RPO WSL odnoszącego się do zapewnienia komplementarności w dokumentacji projektowej, jak i szeiego zestawu danych wywołanych, których zgromadzeniu posłużyły wewnętrznej i zewnętrznej programu, zarówno w świetle danych zastanych, w tym praktyki rozbudowane odzwierciedlonej badania terenowe. w dokumentacji projektowej, jak i szeiego zestawu danych wywołanych, których zgromadzeniu posłużyły rozbudowane badania terenowe. Analiza ta została wzbogacona analizą porównawczą, obejmującą z jednej strony dane historyczne (doświadczenia Analiza ZPORR), ta została a wzbogacona z drugiej analizą dane porównawczą, odnoszące się obejmującą do analogicznych z jednej strony programów dane realizowanych w pozostałych historyczne województwach (doświadczenia oraz ZPORR), innych a programów z drugiej dane finansowanych odnoszące się ze do środków analogicznych unijnych. programów realizowanych w pozostałych województwach oraz innych programów Na tej podstawie finansowanych sformułowano ze środków wnioski unijnych. i rekomendacje służące podniesieniu poziomu komplementarności działań RPO WSL, mające charakter konkretny i praktyczny, możliwe do wdrożenia przez odpowiednich decydentów. Na tej podstawie sformułowano wnioski i rekomendacje służące podniesieniu poziomu komplementarności działań RPO WSL, mające charakter konkretny i praktyczny, możliwe do wdrożenia przez odpowiednich decydentów. Badanie przebiegało w trzech fazach: Badanie przebiegało w trzech fazach: Faza strukturyzacji Faza gromadzenia danych Faza analizy i oceny Faza strukturyzacji Badanie rozpoczęła faza strukturyzacji, która posłużyła dla szczegółowego zdefiniowania pytań badawczych i odpowiadających im narzędzi badawczych oraz dla właściwego przygotowania fazy gromadzenia danych. W fazie tej powstał i został uzgodniony z Zamawiającym raport metodologiczny oraz opracowano i uzgodniono z Zamawiającym projekty narzędzi badawczych niezbędnych do zastosowania zaplanowanych metod i technik badawczych. W realizacji zadań należących do tej fazy korzystano ze wstępnych wyników fazy gromadzenia danych (analizy dokumentów), która rozpoczęła się równolegle. Faza gromadzenia danych 16 Faza gromadzenia danych miała w przypadku niniejszego badania złożony charakter, a jednocześnie była kluczową fazą badania. w tej fazie zastosowano szei pakiet metod i technik pozyskiwania informacji. Były to:

17 Faza strukturyzacji Badanie rozpoczęła faza strukturyzacji, która posłużyła dla szczegółowego zdefiniowania pytań badawczych i odpowiadających im narzędzi badawczych oraz dla właściwego przygotowania fazy gromadzenia danych. W fazie tej powstał i został uzgodniony z Zamawiającym raport metodologiczny oraz opracowano i uzgodniono z Zamawiającym projekty narzędzi badawczych niezbędnych do zastosowania zaplanowanych metod i technik badawczych. W realizacji zadań należących do tej fazy korzystano ze wstępnych wyników fazy gromadzenia danych (analizy dokumentów), która rozpoczęła się równolegle. Faza gromadzenia danych Faza gromadzenia danych miała w przypadku niniejszego badania złożony charakter, a jednocześnie była kluczową fazą badania. W tej fazie zastosowano szei pakiet metod i technik pozyskiwania informacji. Były to: techniki niereaktywne (nieingerujące w rzeczywistość badaną); techniki reaktywne (ingerujące w rzeczywistość badaną) 2. Realizację tej fazy rozpoczęły badania dokumentów programowych i literatury, w wyniku których sformułowano wstępne odpowiedzi na szereg pytań badawczych, odnoszących się zwłaszcza do koncepcji komplementarności i mechanizmów jej promowania oraz obszarów, w których jest ona szczególnie istotna. WPROWADZENIE Na tej podstawie została opracowana wstępna lista takich obszarów. Lista ta następnie została zweryfikowana w trakcie wywiadów z ekspertami, które stanowiły kolejny k fazy gromadzenia danych. W wyniku tej weryfikacji wyłoniono 5 obszarów, w których komplementarność potencjalnie odgrywa istotne znaczenie. Wywiady posłużyły również do uzyskania informacji o praktycznym funkcjonowaniu mechanizmów służących promowaniu komplementarności w ramach programu. Kolejny etap badania stanowił wywiad pogłębiony z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej RPO WSL (3 osoby) oraz przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej II Stopnia, zaangażowanymi w programowanie RPO oraz dysponującymi wiedzą odnoszącą się do jego funkcjonowania w interesującym nas zakresie. Od tych respondentów uzyskano informacje o podejściu do kwestii komplementarności w trakcie programowania (zwłaszcza w zakresie kryteriów oceny i wyboru projektów oraz całego systemu naboru i wyboru projektów) oraz dotychczasowych doświadczeniach w jego funkcjonowaniu widzianych z poziomu programu. Następnie przeprowadzono analizę dokumentacji projektów realizowanych w ramach ZPORR w województwie śląskim, która pozwoliła na uzyskanie danych służących ocenie efektywności komplementarności w odniesieniu do już zakończonych projektów ZPORR oraz ocenie skuteczności mechanizmów promujących komplementarność. Analiza dokumentacji odbywała się w obszarach wskazanych we wcześniejszym etapie badania. W przypadku projektów RPO WSL analizowane było z kolei podejście beneficjentów do komplementarności. Informacje uzyskane z dokumentacji projektowej uzupełniono i pogłębiono w wyniku wywiadów kwestionariuszowych z beneficjentami ZPORR. 80% respondentów beneficjentów ZPORR było równocześnie beneficjentami RPO WSL. Wywiady te pozwoliły również na zgromadzenie danych o poziomie wiedzy w odniesieniu do kwestii komplementarności przy ubieganiu się o środki unijne oraz odbiorze istniejących mechanizmów w tym zakresie przez beneficjentów. Beneficjentów, którzy realizowali projekty zarówno w ramach ZPORR jaki i RPO WSL pytano również o zmiany w zakresie podejścia instytucji systemu do kwestii komplementarności oraz mechanizmów jej promowania. Jako końcowy etap tej fazy przeprowadzono wywiady pogłębione z instytucjami zarządzającymi pozostałych RPO, dla rozszerzenia i pogłębienia informacji o mechanizmach promujących komplementarność stosowanych w tych programach i dla zebrania propozycji odnoszących się do skutecznego zapewniania komplementarności, wynikających z doświadczeń tych instytucji. Wywiady te przeprowadzono po wywiadzie z IZ oraz IP2 w województwa śląskiego. 2 Earl Babbie (2004), Badania społeczne w praktyce. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str

18 Po zakończeniu badań terenowych ich wyniki zebrano i uporządkowano w formach odpowiadających poszczególnym metodom badawczym oraz poddano wstępnemu opracowaniu, tak aby możliwa była ich skuteczna analiza. Faza analizy i oceny Ostatnia faza badania była poświęcona dokonaniu całościowej, kompleksowej analizy zgromadzonych danych, ich oceny oraz sformułowaniu wniosków i rekomendacji z badania. Zakończyła się sporządzeniem raportu końcowego z ewaluacji. W fazie tej wykorzystano jakościowe i ilościowe metody analizy, odpowiadające charakterowi uzyskanych danych. W trakcie tej fazy zorganizowano panel ekspertów, którego celem była weryfikacja i priorytetyzacja wyników badania oraz sformułowanie propozycji wniosków i rekomendacji. W panelu wzięli udział eksperci z zespołu realizującego badanie. Istotnym elementem tej fazy był warsztat SWOT z udziałem pracowników z Instytucji Zarządzającej, którego celem była podsumowująca analiza istniejącego mechanizmu promowania komplementarności oraz możliwych jego zmian w świetle wyników badania. 18

19 2.Opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywanych w badaniu 19

20 Ze względu na charakter badania i specyfikę ocenianej problematyki, wykorzystano pakiet zróżnicowanych metod i technik gromadzenia danych pierwotnych i wtórnych oraz analizy danych, na który złożyły się: Analiza dokumentów: Analiza dokumentów programowych i literatury przedmiotu; Macierz zależności w zakresie komplementarności pomiędzy działaniami RPO WSL oraz innymi programami operacyjnymi; Analiza dokumentacji projektów ZPORR oraz RPO WSL. Badania terenowe: Pogłębione wywiady telefoniczne z ekspertami; Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne z beneficjentami ZPORR/RPO WSL; Indywidualny wywiad pogłębiony z instytucjami w regionie (w wywiadzie uczestniczyły 3 osoby z IZ i 1 z IP2 dla RPO WSL); Indywidualne wywiady pogłębione z instytucjami w innych regionach. Metody analizy: metoda analizy statystycznej: technika analizy regresji; technika analizy średniej arytmetycznej; technika odchylenia standardowego itp. metoda analizy logicznej technika analizy SWOT; metoda heurystyczna technika panelu ekspertów Analiza dokumentów programowych i literatury przedmiotu Analiza danych zastanych w postaci dokumentów programowych, strategicznych oraz literatury przedmiotu rozpoczęła właściwe badanie. Ze względu na cel badania był to również jeden z jego kluczowych elementów. Analiza dokumentów rozpoczęła się bezpośrednio po podpisaniu umowy i stanowiła pierwszy etap fazy gromadzenia danych. Jej pierwsze wyniki zostały wykorzystane w fazie strukturyzacji: posłużyły do przygotowania raportu metodologicznego, w szczególności weryfikacji i ewentualnego rozszerzenia katalogu pytań badawczych oraz do przygotowania projektów narzędzi badawczych. Analiza dokumentów przyniosła następujące podstawowe rezultaty: skatalogowanie stosowanych w dokumentach programowych i literaturze definicji/typów pojęcia komplementarności; identyfikacje mechanizmów promowania komplementarności stosowanych w następujących programach operacyjnych: RPO WSL; ZPORR; pozostałe regionalne programy operacyjne ; krajowe programy operacyjne , w obszarach o potencjalnie najwyższej komplementarności: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (osie I-XIII); Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (osie III-VIII); Program Operacyjny Kapitał Ludzki (osie I-IX); programy operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej , w obszarach o potencjalnie najwyższej komplementarności (jeśli występują w danym programie); Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Słowacka Rzeczpospolita Polska ; Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska ; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich , w obszarach o potencjalnie najwyższej komplementarności (oś priorytetowa I: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, oś priorytetowa III: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej, oś priorytetowa IV: LEADER); 20

21 wstępne określenie obszarów interwencji, w których komplementarność projektów ma największe znaczenie dla maksymalizacji efektywności RPO WSL. Analiza została przeprowadzana w oparciu o dokumenty przedstawione w załączniku nr 2 (rozdz. 5.2). Macierz zależności w zakresie komplementarności pomiędzy działaniami RPO WSL W celu wytypowania obszarów komplementarności w ramach RPO WSL w pierwszym ku skonstruowano macierz zależności w zakresie komplementarności pomiędzy działaniami RPO WSL. Macierz zależności zbudowano, umieszczając zarówno w pierwszej kolumnie, jak i w pierwszym wierszu tabeli numery wszystkich działań RPO WSL. Dodatkowo, w wierszach poniżej RPO WSL umieszczono priorytety innych programów 3, z którymi była badana komplementarność. Zaznaczone na żółto pola określały zależności w zakresie komplementarności pomiędzy poszczególnymi działaniami. Punktem wyjścia tej analizy miały być obszary komplementarności wskazane w dokumentach programowych (Szczegółowy Opis Priorytetów RPO WSL). Po wstępnej analizie okazało się, że kwestia komplementarności w dokumentach strategicznych została odniesiona jedynie do wymiaru negatywnego (konieczności uniknięcia podwójnego finansowania tego samego typu projektu), przez co tak wykonana analiza nie jest adekwatna do potrzeb naszego badania, które musi objąć wszystkie wymiary komplementarności. Dlatego odrzucono ten sposób prowadzenia (rozpoczynania) analizy i przygotowano bardziej adekwatne do potrzeb niniejszego badania specjalne narzędzie do analizy komplementarności w MS Ecel, umożliwiające porównywanie między sobą wszystkich typów projektów w RPO WSL. W pierwszej wersji narzędzia zamierzano porównywać między sobą kluczowe wskaźniki produktu i rezultatu poszczególnych działań, jednakże pierwsze doświadczenia z wypełniania macierzy pokazały, że wyniki dla wskaźników z danego typu projektu są identyczne. To uprawniło nas do agregacji macierzy na poziom działań. OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI... Analiza dokumentacji projektowej Analizie poddano następujące dokumenty szczebla projektowego: dokumentacja projektów realizowanych w ramach ZPORR; dokumentacja projektów realizowanych w ramach RPO WSL. Analiza dokumentacji projektów realizowanych w ramach ZPORR w województwie śląskim Na podstawie analizy desk research przeprowadzono analizę dokumentacji 150 projektów realizowanych w ramach ZPORR w województwie śląskim. Jej celem było zbadanie efektywności zastosowania mechanizmów sprzyjających komplementarności projektów poprzez: przejrzenie wszystkich projektów z 5 wybranych działań złożonych w ramach ZPORR pod kątem występowania projektów komplementarnych w otoczeniu danego projektu; wybranie projektów do grupy badanej; aby projekt znalazł się w grupie badanej, musiał posiadać przynajmniej jeden komplementarny projekt; wybranie projektów do grupy kontrolnej spośród projektów, które nie posiadają żadnego projektu komplementarnego (graf będzie pusty). 3 Były to: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Program Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i przybrzeżnych obszarów rybackich na lata , Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Słowacka Rzeczpospolita Polska , Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska , Program Operacyjny Kapitał Ludzki. 21

22 Można zatem powiedzieć, że grupy - badana i kontrolna - zostały scharakteryzowane następująco: RYSUNEK 1. Kryteria doboru projektów do grupy badanej i kontrolnej. Grupa Badana Grupa Kontrolna Projekt będący bazą dla innych projektów Projekt, który dla żadnego projektu nie jest bazą Projekt korzystający z produktów bądź rezultatów innego projektu Projekt, który nie korzystał z produktów / rezultatów żadnego projektu Projekt pełniący łącznie z innymi projektami tę samą funkcję Projekt w pojedynkę pełniący daną funkcję Projekt łącznie z innymi projektami jest wykorzystywany przez użytkowników Użytkownicy projektu wykorzystują jedynie jego produkty i rezultaty Projekt finansowany przez produkty / rezultaty innego projektu Projekt współfinansowany jedynie ze środków własnych i UE Projekt wykorzystujący wiedzę powstałą w innym projekcie Projekt wykorzystujący wiedzę projektodawcy i pracowników Projekt znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie innych projektów Projekt znajdujący się w dalekiej odległości od innych projektów Źródło: Opracowanie własne. Oczywiście powyższe kryteria mogą być spełnione przez dany projekt w liczbie większej niż jeden (np. zapewne często projekty pełniące podobną funkcję lub użytkowane przez tych samych użytkowników będą znajdować się blisko siebie). Udało się uzyskać następującą liczebność próby projektów ZPORR realizowanych w województwie śląskim, w zidentyfikowanych wcześniej obszarach potencjalnej komplementarności (wynikało to z charakterystyki dostępnych projektów, ponieważ przebadaliśmy, w prawie wszystkich sektorach, wszystkie realizowane projekty): TABELA 1. Uzyskana liczebność próby projektów komplementarnych i niekomplementarnych. Sektor komplementarne Projekty niekomplementarne Suma końcowa Rewitalizacji Społeczeństwa informacyjnego Transportu Turystyki Wodno-kanalizacyjny Suma końcowa Źródło: Badania własne. 22

23 Projekty z obu badanych grup zostały dogłębnie przeanalizowane, analiza oparta zaś była na następujących dokumentach: na podstawie analizy zapisów studiów wykonalności zweryfikowano zakładaną komplementarność projektu; na podstawie kart oceny projektów, dokonano analizy punktacji przyznanej za kryterium komplementarność (lub odpowiednio spójność); na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektu zweryfikowano wielkości wskaźników, które projekty komplementarne uzyskały ponad poziom zaplanowany w porównaniu do projektów niekomplementarnych. Wyższe efekty projektów komplementarnych w stosunku do projektów niekomplementarnych (co stanowić będzie efekt netto komplementarności) badano w oparciu o: efekty ilościowe: powstanie nieprzewidzianych, dodatkowych produktów i rezultatów projektu; pozyskanie dodatkowych użytkowników projektu; pozyskanie dodatkowych źródeł finansowania bieżącego funkcjonowania rezultatów projektu. efekty jakościowe: umożliwienie realizacji kolejnych projektów; ułatwienie realizacji danego projektu lub kolejnych projektów; wzrost ponad zakładany poziom jakości usług oferowanych w ramach projektu; wzrost jakości życia mieszkańców / jakości funkcjonowania przedsiębiorców w otoczeniu (wzrost dostępności usług, szybkości usług, kompleksowości itd.). Wyniki badania desk research zweryfikowano podczas wywiadów z wnioskodawcami zdobyto wiedzę, czy lepsze (lub gorsze) wyniki danego projektu były spowodowane istnieniem projektu komplementarnego, czy też miały zupełnie inne podłoże. OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI... Podczas analizy dokumentów projektów ZPORR przebadano również komplementarność z innymi projektami realizowanymi z innych źródeł (przedakcesyjnych tj. Phare, Sapard, czy też z okresu , tj. SPO RZL, SPO WKP, SPOT, SPO ROL, SPO RYBY, PROW, ewentualnie INTERREG III, a także z innych źródeł, w tym ze źródeł własnych). Analiza ta została przeprowadzona w oparciu o zapisy dokumentacji projektu, a sam poziom komplementarności z tymi programami został określony na bazie liczby i jakości powiązań analizowanych projektów z projektami realizowanych w ramach wymienionych programów. Analiza dokumentacji projektów realizowanych w ramach RPO WSL Celem badania była analiza zapisów dotyczących komplementarności we wnioskach o dofinansowanie. W szczególności badanie tej dokumentacji miało odpowiedzieć na pytania: Czy wnioskodawcy poprawnie opisują komplementarność swojego projektu? W jaki sposób wnioskodawcy rozumieją pojęcie komplementarności? Czy wnioskodawcy traktują komplementarność tylko jako konieczne do wypełnienia pole we wniosku? Czy wnioskodawcy starają się faktycznie przygotowywać i realizować projekty ze sobą komplementarne, czy też szukają na siłę komplementarności? Czy nowe projekty składane do RPO WSL są komplementarne z projektami zrealizowanymi ze ZPORR lub innych programów okresu lub okresu przedakcesyjnego? Czy nowe projekty składane do RPO WSL są komplementarne z projektami zrealizowanymi ze środków własnych lub współfinansowanych z innych źródeł? Z jakimi projektami realizowanymi w ramach regionalnego komponentu PO KL, POIiŚ, POIG czy też PROW wnioskodawcy wskazują komplementarność swojego projektu? 23

24 Tą analizą objęto wszystkie projekty RPO WSL, w przypadku których nastąpiło podpisanie umowy w ramach 5 obszarów wybranych do analizy dokumentacji ZPORR. TABELA 2. Liczba beneficjentów RPO WSL, których dokumentacja aplikacyjna była poddana analizie w podziale na obszary. Transport Społeczeństwo Rewitalizacja Turystyka Wod-kan informacyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI Badania terenowe Pogłębione wywiady telefoniczne W ramach badania przeprowadzono pogłębione wywiady telefoniczne z ekspertami, którzy zajmują się oceną projektów w poszczególnych priorytetach RPO WSL. Przeprowadzono w ramach badania 22 indywidualne wywiady pogłębione przez telefon (z pominięciem priorytetu X Pomoc Techniczna). Rozkład ekspertów w podziale na obszary przedstawia poniższa tabela: TABELA 3. Rozkład ekspertów, z którymi przeprowadzono pogłębione wywiady telefoniczne, w podziale na obszary. Transport Społeczeństwo Rewitalizacja Turystyka Kultura 4 Wod-kan informacyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania. Liczba wywiadów nie sumuje się do 22, ponieważ niektórzy eksperci byli zaangażowani w ocenę projektów w kilku obszarach. Dobór ekspertów do badania był celowy. Instytucja Zarządzająca wskazała najbardziej doświadczonych i najaktywniejszych ekspertów w poszczególnych priorytetach. Podczas wywiadu poddawano weryfikacji wskazane podczas badania macierzowego obszary, w których potencjalnie najpełniej może wystąpić zjawisko komplementarności. Ponadto zbadano opinie ekspertów na temat praktycznego funkcjonowania zaprojektowanych w RPO WSL mechanizmów promowania komplementarności, wynikające z doświadczeń w dokonywaniu oceny projektów; pytano w szczególności o podejście beneficjentów do komplementarności: czy ujmują ją we wnioskach o dofinansowanie, jak jest przez nich traktowana, na ile informacje we wnioskach dają dobre podstawy do dokonania oceny komplementarności projektów. 4 Na tym etapie badania, brano pod uwagę również obszar kultury, który później został zastąpiony obszarem transportu. 24

25 Indywidualne wywiady pogłębione Wykonano wywiady z dwoma grupami respondentów: z instytucjami w regionie śląskim (jeden wywiad z przedstawicielami IZ i IP2 4 osoby); z instytucjami w innych regionach. Wywiad z instytucjami z regionu śląskiego Celem tego wywiadu było pogłębienie informacji uzyskanych w wyniku analizy dokumentów, dotyczących podejścia strategicznego do kwestii komplementarności w RPO WSL, przesłanek przyjęcia istniejących mechanizmów promowania komplementarności oraz oceny ich funkcjonowania na podstawie dotychczasowych doświadczeń w realizacji programu. Wywiady z instytucjami zarządzającymi pozostałych Regionalnych Programów Operacyjnych Przeprowadzono 15 pogłębionych wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji zarządzających RPO w poszczególnych województwach, zaangażowanymi w tworzenie kryteriów wyboru projektów i posiadającymi wiedzę na temat ujmowania kwestii komplementarności w regionalnych programach operacyjnych oraz praktycznego funkcjonowania przyjętych mechanizmów. Respondentami byli pracownicy IZ, z właściwych do spraw RPO departamentów, głównie kierownicy referatów ds. programowania strategicznego RPO, zarządzania RPO, przyjmowania projektów. Podczas każdego wywiadu uzyskano wiedzę o rozwiązaniach i doświadczeniu w zakresie komplementarności w danym programie operacyjnym oraz na tej podstawie o tym, jakie są zdaniem respondentów najbardziej skuteczne metody promowania komplementarności i obszary, w których ma ona największe znaczenie. OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI... Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne Przeprowadzono 100 wywiadów kwestionariuszowych z beneficjentami ZPORR, przy czym 80 z nich było równocześnie beneficjentami RPO WSL. Dane uzyskane w wyniku badania zapisano w odpowiedniej bazie danych, umożliwiającej dokonywanie analizy statystycznej. Dobór próby do badania miał charakter celowy i wynikał z badań prowadzonych podczas analizy dokumentacji projektowej. Pytani byli bowiem projektodawcy z obu grup wytypowanych do wcześniejszych badań (badanej i kontrolnej) 100 osób 5. Rzeczywisty rozkład próby przedstawia poniższa tabela: TABELA 4. Liczebność próby projektów komplementarnych i niekomplementarnych w ZPORR oraz RPO WSL uzyskana podczas badania CATI. Sektor Projekty komplementarne niekomplementarne Suma końcowa Rewitalizacji Społeczeństwa informacyjnego Transportu Turystyki Wodno-kanalizacyjny Suma projektów ZPORR Suma projektów RPO WSL Źródło: Badania własne. 5 Dobór projektodawców opierał się w pierwszej kolejności na kryterium liczby projektów komplementarnych, przy czym później okazało się, że liczba odmów była na tyle wysoka, że praktycznie telefonowano do niemal wszystkich beneficjentów. 25

26 Podczas badania poznano opinie beneficjentów na temat efektów realizowanych przez nich projektów w ramach ZPORR, w tym zwłaszcza efektu synergii, o ile wystąpił on w wyniku realizacji projektów komplementarnych. Beneficjentów, którzy realizowali projekty zarówno w ramach ZPORR, jak i RPO WSL, pytano również o zmiany w zakresie podejścia instytucji systemu do kwestii komplementarności oraz mechanizmów jej promowania. Pytania te dotyczyły również kwestii związanych z rozumieniem oraz ujmowaniem komplementarności w projektach składanych do RPO WSL, a także informacji, czy nowe projekty są komplementarne z projektami zrealizowanymi ze ZPORR Analiza i ocena danych W trakcie tej fazy dokonano interpretacji danych zebranych w fazie drugiej z punktu widzenia celów badania oraz pytań badawczych. Metoda analizy statystycznej Analiza wyników badań ilościowych przeprowadzona została metodą analizy statystycznej. Z uwagi na charakter badania i ograniczoną liczebność prób ta metoda została wykorzystana w ograniczonym zakresie. Wyniki badań ankietowych zostały zaprezentowane na wykresach (słupkowych, kolumnowych). Z uwagi na niską liczebność prób w poszczególnych obszarach co spowodowało brak reprezentatywności na wykresach zaprezentowano liczby odpowiedzi (a nie procenty). Panel ekspertów Wyniki wszystkich analiz i badań zostały zinterpretowane przez panel ekspertów, który wyciągnął wnioski w kontekście celów prospektywnych badania. Panel ekspertów tworzyli eksperci zaangażowani w realizację badania ewaluacyjnego. Dzięki temu możliwe było wykorzystanie różnorodności podejść badawczych i wypracowanie wspólnego stanowiska. Wnioski i konkluzje powstałe podczas panelu ekspertów posłużyły do sformułowania wniosków i rekomendacji odnoszących się do uprzednio sformułowanych pytań badawczych i powstania projektu raportu końcowego z badania. Analiza i warsztat SWOT Główną zaletą analizy SWOT jest systematyczne uporządkowanie informacji na temat uwarunkowań wewnętrznych oraz zewnętrznych funkcjonowania systemu promowania komplementarności. Dlatego też SWOT przeprowadzono w formie kilkugodzinowego spotkania warsztatów SWOT z udziałem kluczowych osób w IZ RPO WSL. Po opracowaniu wstępnych propozycji mechanizmów wspierania komplementarności, mechanizmy te zostały przedstawione i przedyskutowane podczas spotkania. M.in. znaleziono pewne słabe strony mechanizmu wspierania projektów kluczowych, który czasami może dotyczyć wyłącznie jednej osi priorytetowej (np. Trasa Średnicowa), mechanizmu podnoszenia wagi kryterium komplementarności (który może spowodować rozdrabnianie projektu na elementy tylko po to, aby uzyskać więcej punktów za komplementarność). Z drugiej strony wskazano silne strony mechanizmów, możliwości ich wdrożenia oraz pewne aspekty, które już są wykorzystywane przez IZ RPO WSL w zakresie komplementarności (m.in. PRS). Wszystkie uwagi dotyczące silnych i słabych stron zostały wzięte pod uwagę, dzięki czemu zaprezentowane w raporcie mechanizmy udoskonalono. 26

27 3.Wyniki badania 27

28 3.1. Komplementarność rodzaje i sposoby pomiaru Definicja komplementarności Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 1. Jaka jest definicja komplementarności w kontekście realizacji NSRO? 1.2. Czy stosowana w analizowanych dokumentach definicja pojęcia komplementarności jest przejrzysta i czytelna? W kluczowych dokumentach programowych, takich jak Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, komplementarność rozumiana jest w następujący sposób: Programy operacyjne zostały skonstruowane tak, by wzajemnie uzupełniały podejmowane działania. Komplementarność wyklucza dublowanie się przedsięwzięć 6. W innych dokumentach definicja ta jest podobna lub analogiczna. Zawsze jednak odnoszona jest do różnych poziomów strategicznych: polityk, strategii ich realizujących, programów wpisujących się w nie, priorytetów, działań, a także samych projektów. Analiza raportów ewaluacyjnych z zakresu komplementarności pokazuje, że była ona przeważnie odnoszona do jednego sektora 7, ale wynikało to raczej z wąskiego ustawienia celów badania. Uwagę zwraca jednak definicja wypracowana w ramach badania komplementarności w PO RPW 8, w której znaczenia nabiera kierunkowość uzupełniania się projektów, chociaż autorzy wykluczają istnienie komplementarności negatywnej (projekty nie mogą się powielać): 6 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, maj Zapis ten rozszerzono w następujący sposób: Zastosowanie komplementarności przejawia się na dwóch poziomach tj.: programy operacyjne szczebla krajowego a regionalne programy operacyjne oraz komplementarność na poziomie programów operacyjnych. W związku z tym główne obszary interwencji w ramach PO IiŚ będą komplementarne przede wszystkim do realizowanych regionalnie i lokalnie inwestycji transportowych, środowiskowych, w zakresie energetyki, kultury i zdrowia w ramach RPO, a także inwestycji transportowych i w zakresie infrastruktury społecznej w ramach PO RPW. Równolegle do przedsięwzięć prowadzonych w ramach PO IG w zakresie wsparcia przedsiębiorczości oraz e-administracji realizowane będą przedsięwzięcia współfinansowane w ramach PO KL. Jednocześnie uzupełnieniem dla ukierunkowanych na rozwój społeczeństwa informacyjnego w ramach PO IG, będą działania w tym zakresie podejmowane w ramach PO IiŚ, natomiast w zakresie wsparcia przedsiębiorczości o znaczeniu regionalnym w RPO. Działania dotyczące kapitału ludzkiego na poziomie krajowym w ramach PO KL będą uzupełniały się z przedsięwzięciami dostosowującymi do sytuacji na regionalnym rynku pracy w ramach komponentu regionalnego PO KL. 7 Np. Komplementarność to cecha, która objawia się współwystępowaniem dróg na tym samym obszarze. Szczególną uwagę należy zwrócić na fakt, czy badane projekty drogowe łączyły się bądź w inny sposób tworzyły spójną sieć drogową, (por. Raport końcowy dla badania pt. Komplementarność projektów z zakresu infrastruktury transportu drogowego realizowanych w ramach ZPORR oraz komplementarność projektów z zakresu infrastruktury transportu drogowego realizowanych w ramach ZPORR z innymi inicjatywami w tym zakresie, Kantor Sp. z o.o., maj 2008, s Badanie ewaluacyjne Komplementarność i synergia projektów realizowanych na terenie Polski Wschodniej w ramach Programów Operacyjnych Polityki Spójności oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata w kontekście priorytetów Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do u 2020, EGO SC, 2009, pobrano ze strony 28

29 Komplementarność to wzajemne uzupełnianie się lub dopełnianie typów projektów lub projektów. [ ] Warunkiem koniecznym dla uznania projektów za komplementarne jest brak sprzeczności pomiędzy zakładanymi w nich działaniami oraz ich wzajemne niepowielanie się. Komplementarność projektów można rozpatrywać biorąc pod uwagę ich cele analizując następujące cechy: lokalizację w przestrzeni (np. projekty drogowe będące odcinkami jednego większego korytarza transportowego); zakres rzeczowy (np. projekty z zakresu rozbudowy infrastruktury telekomunikacyjnej są uzupełniane przez projekty szkoleniowe z wykorzystania Internetu). Komplementarność projektów można oceniać również biorąc pod uwagę procesy ich przygotowania i realizacji - poprzez zbadanie, czy wzajemne uzupełnianie się projektów jest wynikiem współpracy instytucji i świadomej koordynacji działań (komplementarność procesowa). [ ] Można wyróżnić następujące typy powiązań projektów: Typ A uzupełnianie się projektów - projekty uzupełniają się przedmiotowo lub przestrzennie, a osiągnięcie efektów poszczególnych projektów nie jest uzależnione od realizacji drugiego z projektów; Typ B niesymetryczne dopełnianie się projektów jeden z projektów jest dopełnieniem drugiego (przedmiotowo lub przestrzennie), co oznacza, iż drugi projekt nie osiągnie efektów bez realizacji pierwszego; Typ C symetryczne dopełnianie się projektów projekty wzajemnie się dopełniają (przedmiotowo lub przestrzennie), tzn. żaden z nich nie osiągnie zamierzonych efektów bez realizacji drugiego. Warto zwrócić uwagę, że autorzy wskazują również na istnienie komplementarności procesowej, która jest analizowana również w tym badaniu, niemniej jednak z uwagi na nieco odmienne podejście do definiowania pojęcia komplementarności, nie została uznana za rodzaj komplementarności, a jedynie sposób jej osiągania. Pozostałe aspekty definicji zostały wykorzystane i uszczegółowione w dalszej części raportu. W podejściu przyjętym w niniejszym badaniu: Komplementarność to wzajemne uzupełnianie się polityk, programów, działań i projektów. Brak komplementarności może powodować nakładanie się interwencji i marnotrawstwo środków publicznych (komplementarność negatywna), natomiast uzupełnianie się interwencji efekt synergii. Komplementarność może być potencjalna i realna. WYNIKI BADANIA Ocena przejrzystości i czytelności definicji komplementarności Przedstawiciele instytucji zarządzających RPO oraz przedstawiciel IP2 województwa śląskiego zostali poproszeni o ocenę definicji komplementarności na poziomie NSRO. Dokonali oni zróżnicowanej oceny. Pojawiały się zarówno opinie, że definicja ta jest wyczerpująca, jak i też takie, że jest ona zbyt ogólna, co ilustrują następujące słowa: W tę komplementarność można wrzucić wszystko. Definicja komplementarności mogłaby zostać wyjaśniona poprzez ukazanie różnych rodzajów komplementarności, podając zarazem przykłady jej występowania. To musi być nie definicja, właściwie cały rozdział o komplementarności. Ponadto należałoby wskazać na poziomie NSRO obszary, w których przede wszystkim przewiduje się wzajemne uzupełnianie programów. Jedną ze słabych stron przytoczonej definicji wskazywaną przez beneficjentów jest to, że położono w niej większy nacisk na kwestię demarkacji niż uzupełniania się. Definicja komplementarności bardziej powinna być ukierunkowana na koordynację działań, jakie mogą być podejmowane między poszczególnymi priorytetami w różnych programach operacyjnych na poziomie krajowym i regionalnym, a także nad tym, w jaki sposób można maksymalizować efekty/rezultaty podejmowanych działań. Komplementarność powinna być rozumiana szeo. Nie powinna się ona odnosić jedynie do NSRO, ale także do przedsięwzięć finansowanych spoza funduszy europejskich. 29

30 Krytyczna ocena definicji komplementarności nie zawsze wiązała się jednak z postulatem jej zmiany. Co prawda, zdaniem niektórych, definicja ta powinna być sformułowana w inny sposób, jednak ze względu na stopień zaawansowania realizacji poszczególnych programów jest już za późno, żeby tego typu zmiany wprowadzać, gdyż zostałyby one wprowadzone w sytuacji, gdy wiele projektów zostało wybranych i jest już w trakcie realizacji. Pojawiały się również opinie, że chociaż definicja komplementarności jest ogólna, to powinna taka pozostać, gdyż zbytnie jej uszczegółowienie usztywniłoby zarządzanie programami, co mogłoby przyczynić się do obniżenia ich efektywności. Raczej chodzi o takie sterowanie żeby jak najwięcej ciekawych przedsięwzięć z różnych źródeł można było sfinansować, ale przy pewnej elastyczności. Oprócz pozytywnych i negatywnych ocen definicji komplementarności pojawiły się również oceny neutralne, zgodnie z którymi poprawność definicji komplementarności na poziomie NSRO będzie można określić po przeprowadzeniu badań mierzących efektywność komplementarności. Jeżeli badania te wykażą wysoką efektywność, będzie to oznaczało, że definicja komplementarności jest poprawna. Jeżeli chodzi o samo rozumienie pojęcia komplementarność, to wśród przedstawicieli instytucji zarządzających RPO można wyróżnić cztery zasadnicze sposoby jej rozumienia: 1. Komplementarność jest rozumiana przede wszystkim jako demarkacja, jako niedublowanie się przedsięwzięć realizowanych z funduszy europejskich, jako mechanizm zapobiegający powstania możliwości podwójnego finansowania projektów. Istotę tego podejścia dobrze ilustruje następująca wypowiedź: [Komplementarność] to mechanizm pozwalający na unikanie sytuacji, w których beneficjent mógłby właśnie poprzez taką lukę wykorzystać system po to, żeby uzyskać finansowanie z dwóch różnych źródeł, nie informując jednego źródła o drugim. Podobne podejście ilustrują następujące słowa: My w samym programie głównie podchodzimy do komplementarności pod tym kątem żeby projekty się nie dublowały, żeby nie było możliwości sfinansowania tego samego projektu w ramach dwóch różnych programów operacyjnych. [Komplementarność] jest to prowadzenie delimitacji i interwencji pomiędzy poszczególnymi zasadniczymi składnikami, programami realizującymi ramy NSRO. 2. Komplementarność jest ujmowana jedynie jako zgodność, spójność z celami NSRO: [Komplementarność oznacza, że] wszystkie programy, które wynikają z NSRO i realizują tę strategię powinny iść w kierunku, który został w NSRO opisany i wyznaczony. 3. Komplementarność jest rozumiana jako synergia i wzajemne uzupełnianie się, wzmacnianie podejmowanych działań, przez co uzyskiwana jest wartość dodana. Przykładem tego podejścia jest następująca wypowiedź: [Komplementarność oznacza, że] pewne grupy działań w różnych programach są podejmowane w celu osiągnięcia jakichś podobnych celów tylko trochę innymi narzędziami. Podobny pogląd został wyrażony poniżej: Chodzi o to żeby dokumenty strategiczne były przygotowane tak, żeby podejście globalne było uwzględnione i żeby było szersze podejście do rozwiązywania problemów, bo środki europejskie mają rozwiązać problemy dotyczące różnych obszarów wsparcia, które występują. Podobny charakter ma poniższa wypowiedź: Ja rozumiem komplementarność jako osiąganie wartości dodatkowej poprzez realizację różnych projektów w różnych układach. 4. Komplementarność jest rozumiana zarówno jako synergia oraz jako demarkacja. [Komplementarność na poziomie NSRO dotyka] najbardziej istotnych kwestii, czyli po pierwsze czy te programy się uzupełniają, czy po drugie to uzupełnianie powoduje, że one się tak jakby stykają, jeżeli chodzi o zakres merytoryczny, ale nie wchodzą na ten sam obszar w sposób który powodowałby że ten sam obszar jest z dwóch różnych źródeł finansowany. Podobne stanowisko zostało wyrażone w następujący sposób: Trzeba na to patrzeć w sposób całościowy. Nie można mówić, że instytucja wdrażająca jest jak strażnik granicy. Ma pilnować, aby jedni nie przekroczyli granicy i nie weszli w ogródek innego przedsięwzięcia. Nie tylko to jest celem. Celem jest patrzenie w sposób właśnie komplementarny, wzmacniający nawzajem te korzyści płynące z przedsięwzięć razem wziętych, a nie tylko przecinanie jakichkolwiek obszarów, w jakich mogłyby wkroczyć sobie w drogę. Należy tu zaznaczyć, że najbardziej poprawny jest czwarty, ostatni sposób rozumienia pojęcia komplementarności. Sposób trzeci wskazuje na główny cel komplementarności, z którego wynika również konieczność demarkacji (bowiem dublujące się interwencje nigdy nie osiągną efektu synergii, a wręcz przeciwnie marnują środki na to samo). Rozumienie w sposób drugi jest bardzo płytkim i niebezpiecznym pojmowaniem komplementarności może doprowadzić do sytuacji, że każdy projekt jest ze sobą komplementarny, bo wpisuje się w cele NSRO (przy takim rozumieniu możemy liczyć jedynie na przypadkowe efekty synergii, a nie na zaplanowany proces kształtowania efektywności wdrażania programu). Rozumienie pierwsze jest również ograniczone do jednego z wynikowych cech komplementarności (demarkacji) i również skupia się jedynie na braku marnotrawstwa środków publicznych, a nie na dodatkowym efekcie synergii. 30

31 Takie rozumienie pojęcia komplementarności prezentowali również eksperci oceniający projekty w ramach RPO WSL. Oczywiście, większość z nich poprawnie rozumiała to pojęcie, ale zdarzało się wielu rozumiejących go jedynie jako synergię (trzeci sposób). Niestety zdarzali się eksperci, którzy rozumieli pojęcie jedynie jako zgodność z dokumentami strategicznymi. Był też przypadek negatywnego rozumienia komplementarności, jako uzupełnianie się projektu jedynie z innymi projektami danego beneficjenta (nie ma znaczenia kto realizuje inwestycję, liczy się bowiem cel projektu i jego oddziaływanie). Respondenci wskazywali również, że komplementarność jest nierozerwalnie powiązana z procesem planowania, co ilustrują poniższe słowa: Komplementarność pociąga za sobą planowanie [ ]. Zanim przystąpi się do działania to trzeba porządnie pomyśleć, co zamierzamy, powiązać pewne działania, projekty [ ] i patrzeć szerzej, generalnie na jakiś problem, a później dopiero skupiać się jak dochodzimy do wyjścia z tego problemu. [ ] Czyli jakie projekty [ ] posłużą ku temu, żeby zrealizować kompleksowe duże zamierzenie. Punkt wyjścia stanowi zatem poprawne określenie problemu. To, jakie działania mają przyczynić się do rozwiązania zdiagnozowanego problemu stanowi kolejny k. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata O ocenę zrozumiałości pojęcia komplementarności zostali poproszeni również beneficjenci projektów komplementarnych realizowanych w ramach ZPORR (z których 80% jest również beneficjentami RPO WSL). Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego zatem Województwa poprawne Śląskiego określenie na lata problemu. To, jakie działania mają przyczynić się do rozwiązania zdiagnozowanego problemu stanowi kolejny k. O zatem WYKRES ocenę poprawne zrozumiałości 1. Poczucie określenie rozumienia problemu. pojęcia pojęcia To, komplementarności jakie działania mają przyczynić zostali przez beneficjentów. poproszeni się do rozwiązania również beneficjenci zdiagnozowanego projektów problemu komplementarnych stanowi kolejny realizowanych k. w ramach ZPORR (z których 80% jest również beneficjentami RPO WSL). O ocenę zrozumiałości pojęcia komplementarności zostali poproszeni również beneficjenci projektów komplementarnych realizowanych w ramach ZPORR Pojęcie (z których komplementarności 80% jest również beneficjentami RPO WSL). jest dla Beneficjenta 3,1% 96,9% niezrozumiałe Wykres 1. Źródło: 3,1% 96,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Pojęcie komplementarności wyników badania CATI [n=65]. jest dla Beneficjenta Poczucie rozumienia pojęcia komplementarności przez Beneficjentów. zrozumiałe opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=65]. Pojęcie Pojęcie komplementarności komplementarności jest jest dla dla Beneficjenta Beneficjenta zrozumiałe niezrozumiałe Dla praktycznie wszystkich beneficjentów projektów komplementarnych pojęcie to jest zrozumiałe. Jednakże już samo określanie projektów komplementarnych okazało się trudniejsze więcej beneficjentów miało Dla Wykres praktycznie z tym 1. problemy. Poczucie wszystkich rozumienia beneficjentów pojęcia komplementarności projektów komplementarnych przez Beneficjentów. pojęcie to jest zrozumiałe. Źródło: Jednakże opracowanie już własne samo na podstawie określanie wyników projektów badania CATI [n=65]. komplementarnych okazało się trudniejsze więcej beneficjentów miało z tym problemy. Dla praktycznie wszystkich beneficjentów projektów komplementarnych pojęcie to jest WYKRES 2. Rozumienie pojęcia projektu komplementarnego przez Określanie beneficjentów. zrozumiałe. Jednakże już samo określanie projektów komplementarnych projektów okazało się trudniejsze więcej beneficjentów miało z tym problemy. komplementarnych sprawiało 15,4% 84,6% beneficjentowi trudności WYNIKI BADANIA 15,4% 84,6% Określanie Określanie projektów projektów komplementarnych komplementarnych było sprawiało dla beneficjenta beneficjentowi łatwe trudności i czytelne Wykres 2. Źródło: Określanie projektów komplementarnych było dla Rozumienie pojęcia projektu komplementarnego przez Beneficjentów. beneficjenta łatwe i czytelne opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=65]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=65]. Można Wykres 2. zatem Rozumienie powiedzieć, pojęcia że projektu diabeł komplementarnego tkwi w szczegółach, przez Beneficjentów. ponieważ problemem dla beneficjentów Źródło: było opracowanie określenie, własne które na podstawie projekty wyników są komplementarne badania CATI [n=65]. wobec projektu zgłaszanego i realizowanego w ramach ZPORR, np. czy chodziło tylko o projekty zakończone, tego samego typu, Można czy zatem realizowane powiedzieć, przez tego że diabeł konkretnie tkwi beneficjenta w szczegółach, w przeszłości ponieważ lub obecnie. problemem Wszyscy dla beneficjenci, beneficjentów którym było określenie, określanie które projektów projekty komplementarnych są komplementarne sprawiało wobec kłopoty, projektu byli zgłaszanego zgodni, że pojęcie i realizowanego to należy w ramach doprecyzować ZPORR, np. i ściśle czy chodziło określić, tylko co dokładnie o projekty ono zakończone, znaczy i jakie tego projekty samego obejmuje. typu, czy realizowane przez tego konkretnie beneficjenta w przeszłości lub obecnie. Wszyscy beneficjenci, którym określanie projektów komplementarnych sprawiało kłopoty, byli zgodni, że Analiza pojęcie to definicji należy komplementarności doprecyzować i ściśle określić, co dokładnie ono znaczy i jakie projekty obejmuje. Na podstawie powyższych wyników badań można stwierdzić, że mimo nie zawarcia w definicji NSRO synergii i wartości dodanej, komplementarność 31 Analiza definicji komplementarności należy rozumieć nie tylko jako uzupełnianie się działań, ale przede wszystkim jako wzajemne wzmacnianie się działań i Na tworzenie podstawie pewnej powyższych wartości wyników dodanej badań (efektu można stwierdzić, synergii), że która mimo nie nie zawarcia powstałaby, w definicji gdyby działania NSRO synergii te były realizowane i wartości lub dodanej, istniałyby komplementarność osobno (nie byłyby należy ze sobą rozumieć powiązane). nie tylko jako

32 Można zatem powiedzieć, że diabeł tkwi w szczegółach, ponieważ problemem dla beneficjentów było określenie, które projekty są komplementarne wobec projektu zgłaszanego i realizowanego w ramach ZPORR, np. czy chodziło tylko o projekty zakończone, tego samego typu, czy realizowane przez tego konkretnie beneficjenta w przeszłości lub obecnie. Wszyscy beneficjenci, którym określanie projektów komplementarnych sprawiało kłopoty, byli zgodni, że pojęcie to należy doprecyzować i ściśle określić, co dokładnie ono znaczy i jakie projekty obejmuje. Analiza definicji komplementarności Na podstawie powyższych wyników badań można stwierdzić, że mimo niezawarcia w definicji NSRO synergii i wartości dodanej, komplementarność należy rozumieć nie tylko jako uzupełnianie się działań, ale przede wszystkim jako wzajemne wzmacnianie się działań i tworzenie pewnej wartości dodanej (efektu synergii), która nie powstałaby, gdyby działania te były realizowane lub istniałyby osobno (nie byłyby ze sobą powiązane). Możemy zatem powiedzieć, że komplementarność powinna być analizowana w dwóch wymiarach: RYSUNEK 2. Dwa wymiary komplementarności. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata jako dążenie do uzupełniania się projektów w celu osiągania dodatkowych korzyści efektu synergii jako dążenie do uniknięcia sytuacji, kiedy projekty dublują się, co w efekcie obniża ich łączne oddziaływanie Rysunek 2. Źródło: Dwa wymiary komplementarności. opracowanie własne. Źródło: Opracowanie własne. Komplementarność w pierwszym ze wskazanych powyżej wymiarów jest określana jako 9 : Komplementarność pierwszym ze wskazanych powyżej wymiarów jest określana jako 9 : synergia i wzajemne uzupełnianie się świadomie podejmowanych działań poprzez Synergia skierowanie i wzajemne strumienia uzupełnianie wsparcia się na świadomie ich realizację podejmowanych dla efektywniejszego działań poprzez rozwiązania skierowanie problemu strumienia bądź osiągnięcia wsparcia na założonego ich realizację dla celu na efektywniejszego poziomie lokalnym, rozwiązania regionalnym, problemu ponadregionalnym bądź osiągnięcia lub założonego krajowym. celu na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym lub krajowym. Warto jest również ustalić, w jaki sposób oba powyższe wymiary są ze sobą powiązane. Przedstawia to poniższy rysunek: Efekt dodatni Stopień tworzenia wartości dodanej (synergii pomiędzy projektami) 9 Mechanizmy zapewnienia komplementarności działań pomiędzy Europejskim Funduszem Społecznym a Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego, Warszawa, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, str. 3. Efekt zerowy potencjalna komplementarność uzupełnianie się projektów (warunek brzegowy sukcesu projektu, jak obiekt turystyczny i droga dojazdowa) 32 Efekt ujemny

33 Rysunek 2. Dwa wymiary komplementarności. Źródło: opracowanie własne. Komplementarność w pierwszym ze wskazanych powyżej wymiarów jest określana jako 9 : synergia i wzajemne uzupełnianie się świadomie podejmowanych Warto jest również działań ustalić, poprzez w jaki sposób skierowanie oba powyższe strumienia wymiary wsparcia są na ze ich sobą realizację powiązane. dla Przedstawia to poniższy rysunek: efektywniejszego rozwiązania problemu bądź osiągnięcia założonego celu na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym lub krajowym. RYSUNEK 3. Efekty uzyskiwane dzięki komplementarnemu podejściu do realizacji polityki, programów i projektów. Warto jest również ustalić, w jaki sposób oba powyższe wymiary są ze sobą powiązane. Przedstawia to poniższy rysunek: Efekt dodatni Stopień tworzenia wartości dodanej (synergii pomiędzy projektami) Efekt zerowy potencjalna komplementarność uzupełnianie się projektów (warunek brzegowy sukcesu projektu, jak obiekt turystyczny i droga dojazdowa) Efekt ujemny Stopień nakładania się projektów (dublowania działań w dwóch projejktach) Źródło: Opracowanie własne. Rysunek 3. Efekty uzyskiwane dzięki komplementarnemu podejściu do realizacji polityki, programów i projektów. Źródło: opracowanie własne. Komplementarność musimy rozpatrywać z punktu widzenia efektów prowadzonej polityki, realizowanych programów czy projektów. 9 Mechanizmy Komplementarność zapewnienia komplementarności zmienia działań bowiem pomiędzy poziom Europejskim efektów Funduszem realizowanych Społecznym a Europejskim Funduszem przez Rozwoju nas Regionalnego. działań: Warszawa: albo je Ministerstwo zmniejsza Rozwoju (kiedy Regionalnego, dublujemy str. istniejąca 3. rozwiązania, marnotrawiąc środki), albo ich nie zmienia (kiedy projekty uzupełniają się, ale nie wystąpią dodatkowe efekty), albo je zwiększa Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (kiedy powstają efekty, które nie powstałyby, gdybyśmy działania w ramach RPO WSL odseparowali od siebie geograficznie, funkcjonalnie, podmiotowo, finansowo itd.). 31 WYNIKI BADANIA Warto tu również zwrócić uwagę, że poziom zerowy (czyli uzupełnianie się projektów) wyznacza nam możliwą, potencjalną komplementarność dodatnią czyli polityki / programy / projekty spełniają warunki do bycia komplementarnym 10 (tworzenia efektu synergii) Rodzaje komplementarności Powyższe rozważania przekonują nas, że definicja komplementarności polityk / programów / projektów bazuje na wspólnym celu (efektach). To powoduje, że możemy mówić o różnym sposobie bycia komplementarnym w różny sposób dochodzić do wzmocnienia efektów polityk / programów / projektów. Przedstawia to poniższy rysunek: 10 Warto tu zwrócić uwagę na pewne uproszczenia słowne, które pojawiają się podczas mówienia o komplementarności. Z reguły mówiąc, że działania są ze sobą komplementarne, mamy na myśli wydźwięk pozytywny tego zjawiska (a więc przynajmniej uzupełnianie się działań, ale częściej wartość dodaną działań), podczas gdy działania mogą być również komplementarne ujemnie (nakładać się). Warto mieć to na uwadze, bowiem to uproszczenie również zastosowano w niniejszym badaniu. 33

34 Warto tu również zwrócić uwagę, że poziom zerowy (czyli uzupełnianie się projektów) wyznacza nam możliwą, potencjalną komplementarność dodatnią czyli polityki / programy / projekty spełniają warunki do bycia komplementarnym 10 (tworzenia efektu synergii) Rodzaje komplementarności Powyższe rozważania przekonują nas, że definicja komplementarności polityk / programów / projektów RYSUNEK bazuje na 4. wspólnym Różne podejścia celu (efektach). do komplementarności. To powoduje, że możemy mówić o różnym sposobie bycia komplementarnym w różny sposób dochodzić do wzmocnienia efektów polityk / programów / projektów. Przedstawia to poniższy rysunek: Rysunek 4 Różne podejścia do komplementarności. Źródło: Opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne. Z powyższych podejść do komplementarności najbardziej wartościowe jest podejście funkcjonalne, ponieważ może ono potencjalnie przyczynić się do powstania największej wartości dodanej. Stąd też to Z powyższych podejście będzie podejść nas do interesowało komplementarności w największym najbardziej stopniu wartościowe podczas realizacji jest podejście badania. Takie podejście funkcjonalne, potwierdzili ponieważ beneficjenci może RPO, ono którzy potencjalnie w największym przyczynić stopniu się do wskazali powstania na konieczność największej identyfikowania Komplementarność działań działań realizowanych w ramach w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego wartości różnych dodanej. typów Stąd projektów też to pełniących podejście tę będzie samą funkcję, nas interesowało a wielu na w konieczność największym identyfikowania stopniu Województwa Śląskiego Śląskiego na lata na lata projektów tego samego typu: 10 Warto tu zwrócić uwagę na pewne uproszczenia słowne, które pojawiają się podczas mówienia o komplementarności. Z reguły mówiąc, że działania są ze sobą komplementarne, mamy na myśli wydźwięk pozytywny tego zjawiska (a więc przynajmniej uzupełnianie się działań, ale częściej wartość dodaną działań), podczas gdy działania mogą być również komplementarne ujemnie (nakładać się). Warto mieć to na uwadze, bowiem to uproszczenie również zastosowano w niniejszym badaniu. podczas realizacji badania. Takie Takie podejście potwierdzili beneficjenci RPO, RPO, którzy którzy w w największym stopniu stopniu WYKRES wskazali 3. na Rozumienie na konieczność pojęcia identyfikowania projektu komplementarnego różnych typów typów projektów przez beneficjentów pełniących tę RPO. samą tę samą funkcję, a wielu a wielu na na konieczność identyfikowania projektów tego tego samego typu: typu: Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Projekty Rozwoju Projekty tego tego samego Regionalnego samego typu typu realizowane wcześniej wcześniej w ramach RPO WSL przed przed składanym projektem projektem (np. (np. składając składając projekt projekt drogowy drogowy wskazujemy projekty projekty drogowe) drogowe) 27,5% 27,5% 43,8% 43,8% 5,0% 13,8% 5,0% 13,8% 7,5% 2,5% 7,5% 2,5% 32 Projekty Projekty różnych różnych typów typów np. drogowe, np. drogowe, kanalizacyjne, które które przyczynią przyczynią się do się lepszego do lepszego pełnienia pełnienia funkcji funkcji przez przez składany składany projekt projekt Wszystkie Wszystkie projekty projekty realizowane na terenie na terenie gminy, gminy, powiatu powiatu realizowane przez przez różnych różnych beneficjentów Wszystkie Wszystkie inne inne projekty projekty wpisujące wpisujące się w się realizację w realizację tych tych samych samych dokumentów strategicznych Wszystkie Wszystkie projekty, projekty, które które realizował realizował do tej do pory tej pory dany dany wnioskodawca i żadne i żadne inne inne Beneficjent nie wie nie wie Wykres Wykres Źródło: Źródło: Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Rozumienie pojęcia pojęcia projektu komplementarnego przez przez Beneficjentów RPO. RPO. opracowanie własne własne na na podstawie wyników wyników badania badania CATI CATI [n=80]. [n=80]. Zatem Zatem łącznie łącznie na na komplementarność funkcyjną wskazało 3 3 na na 4 4 beneficjentów. Komplementarność historyczna jest jest reprezentowana również poprzez odpowiedzi o o projekty tego tego samego typu typu realizowane przez przez składanym projektem (niemal (niemal co co trzeci trzeci respondent wskazał na na ten ten rodzaj rodzaj komplementarności). Bardzo Bardzo niewielkie znaczenie ma ma dla dla beneficjentów komplementarność terytorialna jedynie jedynie co 20 co 20 beneficjent wskazuje na na nią. nią. Zastanawiające jest jest jednak jednak to, to, że że co co piąty piąty respondent źle źle rozumie pojęcie komplementarności. Większa część część z nich z nich kojarzy kojarzy komplementarność z z wpisywaniem się się 34

35 Zatem łącznie na komplementarność funkcyjną wskazało 3 na 4 beneficjentów. Komplementarność historyczna jest reprezentowana również poprzez odpowiedzi o projekty tego samego typu realizowane przez składanym projektem (niemal co trzeci respondent wskazał na ten rodzaj komplementarności). Bardzo niewielkie znaczenie ma dla beneficjentów komplementarność terytorialna jedynie co 20 beneficjent wskazuje na nią. Zastanawiające jest jednak to, że co piąty respondent źle rozumie pojęcie komplementarności. Większa część z nich kojarzy komplementarność z wpisywaniem się w dokumenty strategiczne. Niestety, niektórzy eksperci oceniający projekty, rozumieją to pojęcie podobnie. Również źle rozumiana komplementarność sprowadza się do analizowania jedynie projektów danego wnioskodawcy i żadnych innych. Jest to sztuczne zawężenie komplementarności, która nie jest związana z wnioskodawcą, a z celami, do których dążą poszczególne projekty komplementarne. Również w tym przypadku niektórzy eksperci rozumieli komplementarność w ten niepoprawny sposób. O ile większość beneficjentów i ekspertów oceniających wnioski poprawnie rozumie komplementarność, o tyle zdarzają się zbyt często błędne rozumienia tego pojęcia, co powoduje konieczność zastanowienia się nad zmianą postrzegania tego pojęcia. Takie podejścia wyznaczają nam trzy sposoby analizy komplementarności ze względu na jej charakter: RYSUNEK Komplementarność 5. Rodzaje działań komplementarności. realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata WYNIKI BADANIA Komplementarność funkcjonalna dotyczy przedmiotowych powiązań między projektami, czyli czy zakres merytoryczny projektów uzupełnia się Komplementarność terytorialna dotyczy relacji uzupełniania się lub nakładania projektów realizowanych na wspólnym terytorium decyduje geograficzna bliskość projektów Komplementarność historyczna obrazująca powiązania w czasie między projektami Cel polityki / programu / projektu Rysunek 5. Źródło: Rodzaje komplementarności. opracowanie własne. Źródło: Opracowanie własne. Warto mieć na uwadze, że te trzy rodzaje komplementarności mogą współwystępować i nachodzić na siebie (np. projekt może być kontynuacją działań realizowanych z poprzednich perspektyw, może być zlokalizowany blisko nich i pełnić tę samą funkcję) Różne poziomy komplementarności 35 Lp. Pytanie badawcze mentów ywiady tami cjami WSL któw któw ficjentami WSL tów T

36 Warto mieć na uwadze, że te trzy rodzaje komplementarności mogą współwystępować i nachodzić na siebie (np. projekt może być kontynuacją działań realizowanych z poprzednich perspektyw, może być zlokalizowany blisko nich i pełnić tę samą funkcję) Różne poziomy komplementarności Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 1.1. Jak należy zdefiniować pojęcie komplementarności na różnych poziomach zarządzania, m.in.: polityki, programu, projektu? 1.4. Na którym ze wskazanych poziomów możliwe jest efektywne zapewnienie komplementarności? Pojecie komplementarności może dotyczyć różnych poziomów zarządzania. Po pierwsze, komplementarność możemy analizować w kontekście jednego programu lub kilku programów funkcjonujących na danym obszarze: RYSUNEK 6. Komplementarność wewnętrzna a komplementarność zewnętrzna. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Komplementarność zewnętrzna dotyczy relacji między działaniami finansowanymi z danego programu a działaniami finansowanymi z innych źródeł Komplementarność wewnętrzna dotyczy uzupełniania się projektów realizowanych w ramach danego programu Rysunek 6. Źródło: Komplementarność wewnętrzna a komplementarność zewnętrzna. opracowanie własne. Źródło: Opracowanie własne. Po drugie, należy zaznaczyć, że komplementarność może być rozpatrywana na różnych poziomach programowania i wykorzystania funduszy unijnych: Komplementarność między funduszami Komplementarność 36 między Programami

37 ramach danego programu Rysunek 6. Źródło: Komplementarność wewnętrzna a komplementarność zewnętrzna. opracowanie własne. Po drugie, należy zaznaczyć, że komplementarność może być rozpatrywana na różnych poziomach Po drugie, należy zaznaczyć, że komplementarność może być rozpatrywana na różnych programowania i wykorzystania funduszy unijnych: poziomach programowania i wykorzystania funduszy unijnych: Komplementarność między funduszami Komplementarność między Programami Komplementarność między obszarami wsparcia Komplementarność między projektami Z kolei Z Komplementarność Ministerstwo kolei Ministerstwo Rozwoju działań realizowanych Regionalnego Rozwoju w ramach proponuje Regionalnego nieco proponuje Programu inną Operacyjnego kategoryzację nieco inną komplementarności kategoryzację z punktu komplementarności Województwa widzenia jej Śląskiego mechanizmów: z na punktu lata widzenia 11 jej mechanizmów: 11 WYNIKI BADANIA 11 Tamże, str. 9 i nast. komplementarność na poziomie kryteriów wyboru projektów komplementarność instytucjonalnosystemowa Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL komplementarność na poziomie grup roboczych ds. komplementarności komplementarność na poziomie projektów systemowych Bazując na powyższych definicjach i podziałach, można przyjąć następującą typologię poziomów komplementarności: 11 Tamże, str. 9 i nast. Ze względu na okres programowania Ze względu fundusze europejskie Ze względu na programy operacyjne Ze względu na obszar wsparcia Ze względu na projekty Komplementarność międzyokresowa Komplementarność międzyfunduszowa 37 Komplementarność międzyprogramowa Komplementarność między obszarami Komplementarność między projektami

38 komplementarność na poziomie grup roboczych ds. komplementarności komplementarność na poziomie projektów systemowych Bazując na powyższych definicjach i podziałach, można przyjąć następującą typologię poziomów komplementarności: RYSUNEK 7. Typologia komplementarności ze względu na jej charakter. Bazując na powyższych definicjach i podziałach, można przyjąć następującą typologię poziomów komplementarności: Ze względu na okres programowania Ze względu fundusze europejskie Ze względu na programy operacyjne Ze względu na obszar wsparcia Ze względu na projekty Komplementarność międzyokresowa Komplementarność międzyfunduszowa Komplementarność międzyprogramowa Komplementarność między obszarami Komplementarność między projektami Komplementarność jednookresowa Komplementarność wewnątrzfunduszowa Komplementarność wewnątrzprogramowa Komplementarność wewnątrz obszaru Komplementarność wewnątrz projektu Rysunek 7. Typologia komplementarności ze względu na jej charakter. Źródło: opracowanie własne Komplementarność na poziomie NSRO Źródło: Opracowanie własne. Specyfika komplementarności na poziomie NSRO Stosowanie zasady komplementarności na poziomie NSRO wiąże się z pewnymi trudnościami. Podstawowym problemem jest to, że kwestie związane z możliwościami zapewnienia komplementarności na poziomie NSRO powinny zostać rozstrzygnięte w fazie programowania tj. w 2006 r., natomiast faktycznie problematyka ta podejmowana jest dopiero teraz, kiedy to, ze względu na zaawansowany 36 stopień Projekt wdrażania finansowany programów, przez Unię Europejską wprowadzanie ze środków mechanizmów Europejskiego Funduszu zapewniających Rozwoju Regionalnego komplementarność podejmowanych w ramach RPO działań WSL jest znacznie utrudnione. Trudności pojawiają się z zapewnieniem komplementarności pomiędzy regionalnymi programami operacyjnymi a Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko. Kładzie się nacisk na to, żeby programy te były ze sobą komplementarne, jednak problemem jest to, że programy te są realizowane równolegle. Odniesienie się do działań realizowanych w ramach innych programów często jest niemożliwe, gdyż ze względu na równoległy przebieg konkursów nie wiadomo, jakie projekty zostaną wybrane, więc nie wiadomo jakie uzupełnienie mają stanowić działania realizowane w ramach RPO. Trudności ze stosowaniem zasady komplementarności wiążą się również z ujmowaniem jej bardziej w kontekście demarkacji niż synergii. Warto zwrócić uwagę, że pomimo określania komplementarności na poziomie NSRO odnosi się ona do poziomu projektów. W linii demarkacyjnej oś podziału bardzo często bowiem została wyznaczona w odniesieniu do wielkości kwotowej projektu, tymczasem kryterium do zakwalifikowania danego projektu do RPO lub programu krajowego nie powinna stanowić wielkość projektu, lecz jego regionalny bądź ponadregionalny charakter (mieć zatem bardziej strategiczny charakter). Zatem podejście do demarkacji powinno być merytoryczne (odnoszące się do poziomu całej strategii) a nie kwotowe, gdyż to faktycznie utrudnia zapewnianie komplementarności rozumianej jako synergia 12. Dobrym punktem wyjścia do określania komplementarności są opisy celów w NSRO oraz zestawienie komplementarności między NSRO, ZPW, KPR i SWW Por. raport końcowy z badania: Analiza zapisów linii demarkacyjnej pomiędzy programami operacyjnymi: polityki spójności, Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej, PSDB Sp. z o.o. na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa lipiec Por. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, maj 2007 (Rozdziały, 5.4, 5.5, 7 i 8, a także tabela 7, s ). 38

39 Podsumowując można wyciągnąć następujące wnioski: Komplementarność na poziomie NSRO bywa rozumiana przez instytucje zarządzające RPO jako demarkacja. Jest to konsekwencja obowiązywania na tym poziomie linii demarkacyjnej, w wyniku czego pojawiają się tendencje do tego, żeby bardziej koncentrować się na uniknięciu możliwości pokrywania się zakresów poszczególnych programów operacyjnych niż na uzyskaniu efektu synergii. Główną trudnością w uzyskaniu wysokiej efektywności na poziomie NSRO jest jednak równoległe wdrażanie programów na szczeblu krajowym i regionalnym, co uniemożliwia wykorzystanie rezultatów tych pierwszych przez te drugie bowiem w wielu wypadkach projekty regionalne muszą bazować na projektach o zasięgu krajowym 14. Komplementarność jest zasadą o charakterze horyzontalnym. Oprócz tego, że wiąże się ona z takimi kwestiami jak: powiązanie przedsięwzięć, ich wzajemne uzupełnianie, przynoszenie efektów dodatkowych (wartości dodanej), to wiąże się ona również z takimi kwestiami jak: spójność; jakość; kompleksowość wsparcia; poprawność zaplanowania/zaprogramowania przedsięwzięć; zgodność z celami NSRO. Pojęcie komplementarności jest wieloznaczne i wieloaspektowe. Niemożliwe jest analizowanie komplementarności w sposób wyizolowany bez uwzględnienia innych kwestii horyzontalnych, co zarazem przekłada się na trudności w prowadzeniu analiz dotyczących komplementarności. Możliwości pomiaru efektów komplementarności na poziomie NSRO WYNIKI BADANIA Mierzenie komplementarności na poziomie NSRO jest zadaniem bardzo trudnym. Potwierdzają to przedstawiciele instytucji zarządzających regionalnymi programami operacyjnymi, z którymi przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione. Część z nich nie potrafiła w ogóle wskazać, w jaki sposób mierzyć komplementarność, część zaś stwierdziła, że komplementarność jest zagadnieniem na tyle złożonym i wieloaspektowym, że mierzenie jej efektów nie jest możliwe. Zwrócono również uwagę, że kwestia pomiaru efektów komplementarności została odsunięta na dalszy plan, koncentrując się przede wszystkim na wyznaczeniu linii demarkacyjnej oraz kwalifikowaniu określonego przedsięwzięcia do dofinansowania w ramach RPO albo w ramach programów krajowych. Wśród przedstawicieli innych systemów wdrażania RPO, którzy wskazywali na możliwość mierzenia efektów komplementarności, pojawiały się opinie, że pomiar taki może być prowadzony za pomocą wskaźników określanych jako makroekonomiczne, kontekstowe, czy też oddziaływania. Analizy wartości wskaźników polegają na poszukiwaniu wpływu NSRO na zmiany zachodzące w obszarach wsparcia. Jednak należy zwrócić przy tym uwagę, że za pomocą wskaźników można dokonać pomiaru nie tyle efektów komplementarności, ile efektów NSRO. Faktycznie zostaje ukazany wzrost określonego wskaźnika, natomiast trudno wykazać jak na wzrost wartości tego wskaźnika wpływa NSRO czy też dany program. Określenie takiego wpływu wymaga prowadzenia dodatkowych badań. Jednoznaczne określenie wpływu jest trudne z tego względu, że NSRO czy też poszczególne programy operacyjne nie są realizowane w próżni. Oprócz działań podejmowanych w ramach NSRO, podejmowany jest szereg innych działań finansowanych spoza funduszy europejskich, które również istotnie wpływają na obszary wsparcia NSRO. Możliwe jest zatem ukazanie nie tyle wpływu działań finansowanych z funduszy europejskich, ale wszystkich działań podejmowanych na danym terenie ze wszystkich środków czyli istnieją trudności w wykazaniu tzw. efektu netto. Tym bardziej trudno byłoby odseparować od tego efektu, jego część dotyczącą komplementarności działań (a więc tzw. efekt netto komplementarności). 14 Sztandarowym przykładem braku efektywności na tym poziomie jest projekt działania II.1 Sieć szeopasmowa Polski Wschodniej w ramach PO RPW, którego założenia nie są jeszcze znane i aplikowane przez IZ RPO, które z kolei muszą organizować konkursy na elementy regionalnej sieci szeopasmowej, nie wiedząc dokładnie którędy będzie przebiegać ponadregionalna sieć szkieletowa. Podobna sytuacja występuje w przypadku działania V.2 Trasy rowerowe tegoż programu. 39

40 Ponadto wskaźniki pozwalają na ukazanie jedynie czegoś, co jest policzalne. Dlatego też ze względu na wieloaspektowość komplementarności a zarazem ze względu na to, że jej efekty nie zawsze są możliwe do ukazania w sposób ilościowy, to konieczne jest prowadzenie pogłębionych badań ewaluacyjnych, w których zagadnienie komplementarności mogłoby zostać przeanalizowane całościowo nie tylko w sposób ilościowy, ale przede wszystkim jakościowy. Trudności w mierzeniu efektów komplementarności przysparza również system monitorowania. System monitorowania na poziomie NSRO został stworzony zbyt późno, w momencie, gdy już funkcjonowały systemy w ramach poszczególnych programów operacyjnych. Obecnie są podejmowane próby zunifikowania systemu monitorowania NSRO z systemami monitorowania poszczególnych programów operacyjnych, jednak próby te przysparzają dodatkowych trudności, gdyż znaczna część projektów w ramach poszczególnych programów została już wybrana. Toteż w obecnej fazie wdrażania NSRO zmiany w systemie monitorowania muszą odnosić się nie tylko do poziomu programów, ale do poziomu projektów. Dlatego też ujednolicenie systemu monitorowania na obecnym etapie wdrażania jest bardzo trudne, czy też wręcz niemożliwe. Trudność w mierzeniu efektów komplementarności polega również na tym, że programy wchodzące w skład NSRO mają charakter zdecentralizowany. Natomiast zapewnienie komplementarności wymaga zarządzania o charakterze scentralizowanym. Instytucja Koordynująca ma ograniczone możliwości w tym zakresie. Jednak decentralizacja przyczynia się do poprawy jakości wdrażania programów, dlatego też scentralizowanie zarządzania NSRO w celu zwiększenia poziomu komplementarności wiązałaby się ze zbyt małymi korzyściami, aby warto było ją przeprowadzić. Dlatego zapewnienie komplementarności celów i instrumentów realizacji różnych polityk krajowych i europejskich dla osiągnięcia wyznaczonych celów rozwojowych jest poważnym wyzwaniem. Skala wyzwania wynika z następujących przyczyn: 15 po stronie polskiej - z dużej zmienności ogólnych zasad funkcjonowania oraz zmienności struktur administracyjnych odpowiedzialnych za programowanie i realizację różnych działań rozwojowych; po stronie UE - brak wystarczających mechanizmów koordynacji i znacznego stopnia autonomizacji różnych polityk (takich jak polityka spójności, polityka w zakresie konkurencyjności, Wspólna Polityka Rolna, Wspólna Polityka Rybacka) oraz instrumentów ich realizacji. Powyższe czynniki składają się na konieczność stworzenia na szczeblu krajowym stabilnych ram prawnych w zakresie prowadzenia polityki rozwoju i jej finansowania oraz budowy, w sensie administracyjnym, bardzo silnego ośrodka koordynacyjnego. Ośrodek ten powinien być zdolny nie tylko do zapewnienia na etapie programowania zintegrowanego i spójnego podejścia uwzględniającego wymiar krajowy i europejski, ale także do odgrywania roli zarządczej i arbitrażowej w stosunku do nieuchronnych konfliktów pojawiających się na etapie realizacji strategii rozwojowej. Jednym z takich ośrodków jest Komitet Koordynacyjny NSRO i SRK (KK NSRO) 16, który pełni rolę komitetu komitetów. Do jego zadań należy m.in. monitorowanie realizacji NSRO i poszczególnych programów operacyjnych oraz komplementarności działań realizowanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, Wspólnej Polityki Rybackiej i Polityki Spójności (tą kwestią zajmuje się grupa robocza ds. koordynacji i komplementarności w ramach KK NSRO). KK NSRO zajmuje się monitorowaniem komplementarności, bowiem naszym zdaniem mierzenie efektów komplementarności będzie możliwe dopiero kilka lat po zakończeniu okresu programowania, kiedy to zrealizowane inwestycje (projekty) zaczną przynosić efekty. To powoduje, że o ile określanie potencjalnej komplementarności możliwe jest i wręcz konieczne na poziomie polityk, strategii, czy programów, o tyle badanie rzeczywistych efektów synergii musi odbywać się na poziomie projektów lub grup projektów potencjalnie komplementarnych. Podsumowując, można wyciągnąć następujące wnioski: Mierzenie efektów komplementarności jest zadaniem niezwykle trudnym. Widać, że o ile na poziomie strategicznym pokazano uzupełnianie się celów NSRO i poszczególnych programów, to na poziomie operacyjnym sposób mierzenia komplementarności sprowadził się do analizy pojedynczych projektów (por. linia demarkacyjna). Bardzo szczegółowe przedstawienie demarkacji w NSRO, przy jednoczesnym pozostawieniu komplementarności pozytywnej na poziomie ogólnym, spowodowało, że pojęcie to 15 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, maj 2007, s Komitet Koordynacyjny Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia powołany został na podstawie Zarządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego, Nr 6 z 11 kwietnia 2007 r. 40

41 kojarzyło się instytucjom zarządzającym RPO częściej z demarkacją niż z rzeczywistą komplementarnością i efektem synergii. O ile określanie potencjalnej komplementarności może odbywać się metodami eksperckimi (wyznaczaniem potencjalnych obszarów występowania komplementarności), o tyle mierzenie efektów komplementarności powinno się odbywać poprzez prowadzenie kompleksowych badań ewaluacyjnych dotyczących grupy projektów potencjalnie komplementarnych. Dotyczy to wszystkich poziomów strategicznych (NSRO, programów, priorytetów i działań). Możliwość mierzenia efektów komplementarności na poziomie NSRO jest uwarunkowana spójnością systemu monitorowania na wszystkich poziomach wdrażania. Trudności w mierzeniu efektów komplementarności na poziomie NSRO wynikają z braku scentralizowanego zarządzania (decentralizacji nie należy jednak traktować jako słabej strony). Ocena efektów komplementarności na poziomie NSRO Oceny efektów komplementarności dokonane przez przedstawicieli instytucji zarządzających regionalnymi programami operacyjnymi można uporządkować od pozytywnych po negatywne. Opinie pozytywne polegały na podkreślaniu, że komplementarność na poziomie NSRO jest efektywna co do zasady, gdyż wiąże się ona z uporządkowaniem wsparcia poprzez podział na poszczególne programy operacyjne, które nawzajem się uzupełniają: Trudno sobie wyobrazić żeby działania w jednym obszarze nie dawały efektów w drugim. Chociaż pojawiały się opinie, że komplementarność na poziomie NSRO jest efektywna, to jednak częściej dostrzegano trudności w osiągnięciu efektów komplementarności na tym poziomie. Podstawą trudności w uzyskaniu komplementarności jest złożoność NSRO i szei zakres obejmowanych zagadnień. WYNIKI BADANIA Jeżeli w ogóle można mówić o jakichkolwiek efektach komplementarności, to mają one charakter przypadkowy. Wynikają one raczej z działań oddolnych niż planowanych odgórnie na poziomie NSRO. Ponadto system wdrażania NSRO nie sprzyja realizacji projektów komplementarnych. Na trudności w osiąganiu efektów komplementarności wskazywali również respondenci, którzy postrzegali komplementarność przede wszystkim przez pryzmat demarkacji. W takich przypadkach zwracano uwagę na trudności w stosowaniu linii demarkacyjnej tj. w rozgraniczaniu form wsparcia w ramach różnych programów. Wskazywano na to, że linia demarkacyjna w dalszym ciągu jest dokumentem niedoskonałym, ulegającym ciągłym poprawkom i uzupełnieniom. Z drugiej strony zauważa się brak możliwości takiego skonstruowania linii demarkacyjnej, by pozwalała ona na precyzyjne i jednoznaczne rozgraniczenie wszystkich obszarów wsparcia w ramach NSRO. Ponadto wskazywano, że komplementarność rozumiana przede wszystkim jako demarkacja przynosi głównie efekty w postaci uporządkowania wdrażania, nie przynosi ona raczej wartości dodanej, efektów synergicznych. Zdaniem jednego z badanych, trudności w osiąganiu efektów komplementarności są również spowodowane czynnikiem ludzkim. Spojrzenie podmiotów odpowiedzialnych za podejmowanie działań w określonych obszarach jest często zawężone do jednej strony bez refleksji nad tym, w jaki sposób działania podejmowane w ramach jednego obszaru będą się uzupełniać z działaniami z innych obszarów. Jak już wspomniano wcześniej niska efektywność na poziomie NSRO jest konsekwencją decentralizacji zarządzania programami operacyjnymi. Uzyskanie wysokiego stopnia komplementarności na poziomie NSRO musiałoby się wiązać z większą centralizacją oraz ograniczeniem roli samorządów. Jednak z drugiej strony obniżyłoby to jakość wdrażania, gdyż na poziomie centralnym trudniej byłoby uwzględnić potrzeby wszystkich regionów, które niekiedy bardzo istotnie różnią się od siebie pod względem uwarunkowań. Dlatego też brak komplementarności w przypadku niektórych przedsięwzięć nie musi oznaczać, że środki na nie przeznaczone są marnotrawione, gdyż oprócz komplementarności jest wiele innych istotnych aspektów polityki rozwoju, które powinny być brane pod uwagę. 41

42 Część badanych wstrzymała się z dokonaniem oceny efektów komplementarności wychodząc z założenia, że na obecnym etapie wdrażania NSRO jest jeszcze za wcześnie, by dokonanie takiej oceny było możliwe. Będzie to możliwe dopiero kilka lat po zakończeniu realizacji NSRO. Przykładem neutralnego podejścia do oceny efektów komplementarności na poziomie NSRO jest również stanowisko wyrażone przez jednego z przedstawicieli innych systemów wdrażania RPO, że NSRO stwarzają możliwości uzyskania efektów komplementarności, ale nie przesądzają czy te efekty faktycznie wystąpią. To na ile ten efekt zostanie uzyskany wymaga zintegrowanego podejścia na niższym poziomie. Podstawą takiego stwierdzenia jest założenie, że na poziomie strategicznym nie da się wprowadzić takich zapisów, które gwarantowałyby uzyskanie komplementarności. Wszystko zależy od uwarunkowań na niższym poziomie, co z kolei wymaga indywidualnego podejścia uwzględniającego te uwarunkowania. Komplementarność powinna przebiegać od najniższego poziomu wdrażania do poziomów wyższych. W takim rozumieniu zasada komplementarności powinna być łącznie stosowana z zasadą subsydiarności. Wydaje się, że komplementarność z uwzględnieniem zasady subsydiarności jest najbardziej racjonalna. Podsumowując można wyciągnąć następujące wnioski: Można wyróżnić trzy kategorie oceny efektów komplementarności na poziomie NSRO: pozytywne, negatywne oraz neutralne. Oceny pozytywne najczęściej polegają na ukazaniu, że komplementarność na poziomie NSRO wynika z określonego zaprogramowania i przyporządkowaniu określonych form wsparcia do poszczególnych programów operacyjnych. To pozwala na zachowanie potencjalnej komplementarności pomiędzy programami, a przede wszystkim zabezpiecza przed nakładaniem się interwencji i marnotrawstwem środków. Oceny negatywne, a więc niskie efekty komplementarności wynikają z decentralizacji zarządzania programami operacyjnymi wpisującymi się w NSRO. Szczególnie widać to w przypadku zapewniania komplementarności pomiędzy EFRR a EFS, gdzie najtrudniej zapewnić koordynację działań. 17 Należy zgodzić się również ze stwierdzeniem, że na obecnym etapie wdrażania jest zbyt wcześnie, by dokonywać oceny efektów komplementarności. Taka ocena będzie możliwa do dokonania dopiero kilka lat po zakończeniu okresu programowania. Zasada komplementarności powinna być stosowana łącznie z zasadą subsydiarności. Odgórnie zaplanowana komplementarność nie powinna zastępować oddolnej inicjatywy Poziom RPO i mechanizmy zapewniania komplementarności Specyfika komplementarności na poziomie RPO Sposób ujmowania komplementarności na poziomie RPO jest analogiczny do sposobu rozumienia tej zasady na poziomie NSRO. Również w tym przypadku można zasadniczo wyróżnić trzy podejścia, w obrębie których komplementarność postrzega się jako synergię lub jako demarkację lub jako synergię i demarkację zarazem. Wskazując na specyfikę komplementarności na poziomie RPO przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO przede wszystkim zwracali uwagę na to, że odnosi się ona do innego poziomu wdrażania. W przypadku komplementarności na poziomie NSRO komplementarność występuje pomiędzy poszczególnymi programami operacyjnymi, natomiast w ramach programu komplementarność odnosi się do kwestii 17 Na próbie 1000 projektów wylosowanych ze wszystkich programów wystąpiło 380 projektów, w których w jakikolwiek sposób wystąpiła komplementarność, natomiast jedynie w 12 (!) wystąpiła komplementarność pomiędzy EFRR a EFS. Szczególnie dotyczyło to ZPORR i SPO WKP, gdzie był wymóg komplementarności wpisany w Uzupełnieniach Programów (por. projekt raportu końcowego: Komplementarność i synergia interwencji realizowanych w ramach EFS i EFRR w perspektywie finansowej ). 42

43 relacji pomiędzy poszczególnymi osiami priorytetowymi. Ponadto zwracano uwagę, że komplementarność na poziomie RPO nie musi oznaczać jedynie powiązań pomiędzy poszczególnymi osiami w ramach jednego programu, ale również powiązania pomiędzy priorytetami czy też działaniami w ramach RPO z priorytetami czy działaniami z innych programów (chociaż ta ostatnia zależność jest raczej właściwa dla komplementarności na poziomie NSRO). W przypadku komplementarności na poziomie regionalnego programu operacyjnego wskazywano nie tylko na powiązania/rozgraniczenia zachodzące pomiędzy poszczególnymi priorytetami czy działaniami w ramach programu, ale również na powiązania / rozgraniczenia zachodzące pomiędzy projektami kluczowymi a konkursowymi. Ważnym aspektem komplementarności na tym poziomie jest to, żeby projekty konkursowe stanowiły uzupełnienie projektów wybieranych w trybie indywidualnym. Podsumowując, można wyciągnąć następujące wnioski: Na poziomie RPO, podobnie jak na poziomie NSRO, komplementarność jest postrzegana jako synergia, jako demarkacja lub jako synergia i demarkacja zarazem. Komplementarność na poziomie RPO z odnosi się przede wszystkim do powiązań/rozgraniczeń pomiędzy osiami priorytetowymi czy działaniami w ramach RPO, jak i pomiędzy osiami priorytetowymi czy działaniami RPO a osiami priorytetowymi z innych programów, a także pomiędzy projektami konkursowymi a projektami kluczowymi. Możliwości pomiaru efektów komplementarności na poziomie RPO Podobnie jak w przypadku poziomu NSRO przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO wskazywali na duże trudności w mierzeniu efektów komplementarności na poziomie RPO najczęściej przyznając zarazem, że mierzenie komplementarności na poziomie RPO jest nieco łatwiejsze niż w przypadku NSRO. O ile specyfika problemów jest zbliżona na obu poziomach, to zakres RPO jest mniejszy, a zarazem łatwiejszy do monitorowania: Na poziomie programu jest łatwiej, bo można próbować odróżniać to, co jest efektem priorytetu a co jest efektem realizacji sąsiednich priorytetów. Po drugie jest możliwość szacowania wpływu poszczególnych priorytetów na poszczególne cele. Obszarem do analizy jest relacja pomiędzy wskaźnikami priorytetów a wskaźnikami kontekstowymi. Jeśli porównamy te rzeczy to jest to technika znalezienia i oceny komplementarności. Jest to ocena wpływu priorytetu na poszczególne polityki horyzontalne. WYNIKI BADANIA Podobnie jak w przypadku NSRO respondenci ci wskazywali, że mierzenie efektów komplementarności może być prowadzone za pomocą wskaźników, co jednak jest utrudnione ze względu na ograniczone funkcjonalności systemu monitorowania, jak i trudności z doborem odpowiednich wskaźników bezpośrednio odnoszących się do kwestii komplementarności, dlatego też w przypadku żadnego programu operacyjnego nie istnieje oparty na kwantyfikowanych wskaźnikach system monitorowania komplementarności. W związku z powyższym najczęściej wskazywano, że najlepszym narzędziem badania komplementarności są wieloaspektowe badania ewaluacyjne. Podobnie jak w przypadku NSRO mierzenie efektów komplementarności na poziomie RPO powinno być prowadzone po zakończeniu realizacji programu, chociaż uzyskanie pierwszych wyników jest możliwe jeszcze w trakcie jego wdrażania. Dlatego też instytucje zarządzające z jednej strony zlecają badania ewaluacyjne w tym zakresie z drugiej zaś prowadzą ewaluacje wewnętrzne: Postanowiliśmy [ ] zrobić sobie miniewaluację wewnętrzną wsparcia pod kątem komplementarności w ramach [RPO], POKL i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przygotowaliśmy sobie bazę projektów, wyszliśmy od beneficjenta, czyli co robi dany beneficjent, jakie on ma projekty realizowane w naszym programie, jakie w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki komponent regionalny, a jakie w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich i to pokazało aktywność beneficjentów i pokazało też typy projektów przez nich realizowane i jak te projekty są ze sobą powiązane. EFS jest funduszem, który wspiera wszystkie działania i widać, że aktywność beneficjentów jest bardzo szea. Ta baza pokazała nam, którzy beneficjenci są najbardziej aktywni. W ten sposób mierzymy te efekty. Robimy to w odniesieniu jak coś jest powiązane. Na razie bez wskaźników, jednak w przyszłości będziemy dążyć do tego. Ukazywanie efektów komplementarności może być również prowadzone poprzez opisywanie najbardziej interesujących projektów o charakterze komplementarnym. 43

44 Podsumowując, można wyciągnąć następujące wnioski: Mierzenie efektów komplementarności na poziomie RPO jest trudne, ale nieco łatwiejsze niż w ramach NSRO ze względu na mniejszy zakres. Najlepszym sposobem mierzenia efektów komplementarności są wieloaspektowe badania ewaluacyjne (prowadzone zarówno w formie ewaluacji zewnętrznej jak i wewnętrznej). Ukazywanie efektów komplementarności może być prowadzone za pomocą studiów przypadków komplementarnych projektów. Mierzenie efektów komplementarności powinno być prowadzone po zakończeniu realizacji RPO, w fazie wdrażania możliwe jest przeprowadzenie jedynie analiz o charakterze wstępnym. Mechanizmy zapewniania komplementarności w ramach RPO Część przedstawicieli innych systemów wdrażania RPO stwierdziła, iż w ramach RPO praktycznie nie funkcjonują żadne mechanizmy zapewnienia komplementarności. Pozostali wskazywali na kilka mechanizmów, które charakteryzowały wszystkie RPO. Pierwszym z mechanizmów zapewnienia komplementarności na poziomie RPO są odpowiednie zapisy w dokumentach programowych, które stymulują do podejmowania działań o charakterze komplementarnym: Jedyne mechanizmy zapewniania komplementarności były na poziomie konstrukcji programów tzn. pisanie programów i uwzględnianie celów innych. Później pilnuje się tylko linii demarkacyjnych. Nie ma mechanizmów wzmacniania komplementarności. W Uszczegółowieniach zapisy te z jednej strony polegają na ukazaniu związku powiązań pomiędzy poszczególnymi działaniami w ramach RPO a działaniami z innych programów, z drugiej strony na wyznaczeniu granic pomiędzy określonymi typami wsparcia. Dlatego też za jeden z głównych mechanizmów zapewnienia komplementarności uznawano linię demarkacyjną. Jednym ze wskazywanych przez przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO mechanizmów zapewnienia komplementarności są komitety monitorujące, ponieważ w skład komitetów wchodzą m.in. przedstawiciele instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie innych programów operacyjnych. Elementem bardzo przydatnym jest komitet monitorujący, który angażuje [ ] wiele środowisk i partnerów, wszystkich zainteresowanych, którzy chcą uczestniczyć w pracach tego komitetu. Zdarza się, że członkowie komitetu są zaangażowani w inny program operacyjny. Z drugiej strony przedstawiciele instytucji zarządzających regionalnymi programami operacyjnymi biorą udział w pracach Komitetu Koordynującego NSRO. Istotną rolę odgrywa również bieżąca współpraca i wymiana informacji pomiędzy instytucjami odpowiedzialnymi za realizację różnych programów operacyjnych. Do zapewnienia komplementarności przyczynia się również to, że zarządy województw oprócz tego, że są odpowiedzialne za zarządzanie RPO, to odpowiadają również za wdrażanie innych programów operacyjnych. Zatem mechanizmem zapewnienia komplementarności jest skoncentrowanie działań związanych z wdrażaniem funduszy europejskich w urzędach marszałkowskich. Ponadto w niektórych województwach powoływane są grupy robocze składające się z przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie różnych programów. Grupy te mają na celu wypracowanie mechanizmów zapewniania komplementarności pomiędzy programami. Zdaniem jednego z respondentów mechanizm taki stanowi również grupa sterująca ewaluacją. Innym mechanizmem zapewnienia komplementarności pomiędzy RPO a PO KL jest cross-financing. Jednak ze względu na niskie zainteresowanie tym mechanizmem ze strony beneficjentów stwierdzono, że rola, jaką pełni ten mechanizm, jest marginalna. Mechanizmem zapewnienia komplementarności są również szkolenia dla beneficjentów, podczas których są oni wyczulani na kwestię komplementarności. Innym mechanizmem wskazywanym przez przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO jest odpowiednia konstrukcja wzoru wniosku o dofinansowanie projektu zawierająca punkt, w którym wnioskodawca powinien wykazać komplementarność składanego projektu z innymi przedsięwzięciami. 44

45 Głównym i najistotniejszym mechanizmem zapewnienia komplementarności są kryteria wyboru projektów, gdyż zapewnienie komplementarności na poziomie RPO jest możliwe jedynie poprzez wybór do dofinansowania projektów o charakterze komplementarnym. Mechanizm ten został uznany za najlepszy i w zasadzie wystarczający, ponieważ polega on na zachęcaniu beneficjentów do składania projektów komplementarnych. Chociaż część przedstawicieli innych systemów wdrażania RPO stwierdziła, że w ramach RPO nie funkcjonują żadne mechanizmy zapewnienia komplementarności, to na podstawie innych wypowiedzi dokonano wyróżnienia następujących mechanizmów: linia demarkacyjna; zapisy w dokumentach programowych; komitety monitorujące, Komitet Koordynujący NSRO, grupy robocze, grupy sterujące ewaluacją; bieżąca współpraca i wymiana informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi we wdrażanie różnych programów operacyjnych; odpowiedzialność zarządów województw za wdrażanie różnych programów operacyjnych, skoncentrowanie w urzędach marszałkowskich działań związanych z wdrażaniem programów operacyjnych; cross-financing; szkolenia dla beneficjentów; kryteria wyboru projektów. Ocena efektywności komplementarności na poziomie RPO Respondenci dokonywali różnych ocen komplementarności na poziomie RPO. Jedni uważali, że komplementarność na tym poziomie jest efektywna, inni byli przeciwnego zdania, jeszcze inni stwierdzali, że na ocenę jest jeszcze za wcześnie. Ci ostatni podkreślali, że będzie to możliwe dopiero wtedy, gdy zostanie zakończona realizacja projektów w ramach programu. Sam fakt dokonania wyboru projektów do dofinansowania nie pokazuje jeszcze efektów. Dany projekt może się zmienić w trakcie realizacji, może też zmienić się jego otoczenie (najlepszym tego przykładem są zmiany postrzegania projektów komplementarnych i niekomplementarnych w momencie składania wniosków i po ich realizacji). WYNIKI BADANIA Respondenci, którzy twierdzili, że komplementarność na poziomie RPO jest efektywna wskazywali, że jest to naturalna konsekwencja takiej a nie innej konstrukcji programu. Ilustrują to następujące słowa: To było wszystko negocjowane z Komisją Europejską, obszary wsparcia już na poziomie RPO są zawarte i musiały być komplementarne. [ ] Mówiąc o tworzeniu RPO nie możemy zapominać o dwóch kwestiach: o zasadzie konsultacji wszystkich dokumentów, które musieliśmy ze wszystkimi przedyskutować i jednocześnie RPO był przedstawiany w wielu miejscach. Musieliśmy brać pod uwagę głosy wszystkich środowisk tak, aby stworzyć jeden program, który jest kompromisem wszystkich głosów, bo de facto tych środków jest za mało, żeby zaspokoić wszystkie potrzeby. Zgodnie z zasadą koncentracji skupiliśmy się na pewnych obszarach, które są realizowane i te obszary, które są wybrane staraliśmy się tak dopasować, aby oddziaływanie komplementarności w ramach tych wszystkich programów było jak największe. Aby nie dochodziło do sytuacji, że pewne obszary będą wyłączone i niespójne z innymi, co spowoduje, że ich oddziaływanie będzie znacznie mniejsze niż powinno. Oceniając efektywność na poziomie RPO w porównaniu do efektywności na poziomie NSRO respondenci najczęściej uważali, że łatwiej jest ją uzyskać w pierwszym przypadku ze względu na mniejszy obszar wsparcia. Uzyskanie wysokiego stopnia komplementarności ułatwia również to, że RPO jest zarządzany przez jedną instytucję. Na tym poziomie łatwiej jest w trakcie wdrażania wprowadzać rozwiązania przyczyniające się do wzrostu komplementarności. Ponadto regionalizacja zarządzania RPO powoduje lepsze dopasowanie się do potrzeb poszczególnych regionów. Z drugiej strony stwierdzano, że ze względu na szerszy zakres komplementarność na poziomie NSRO powinna być bardziej efektywna, tzn. siła oddziaływania NSRO jest znacznie większa niż pojedynczego programu. 45

46 Co prawda pojawiła się opinia, że uzyskanie efektów komplementarności jest trudniejsze na poziomie RPO niż NSRO, jednak w tym przypadku respondent rozumiał komplementarność przede wszystkim jako demarkację, czy też stosowanie linii demarkacyjnej w praktyce, argumentując, że problemy związane z demarkacją na poziomie NSRO mają charakter bardziej abstrakcyjny, podczas gdy na poziomie programu operacyjnego wiążą się z konkretnymi trudnościami interpretacyjnymi (np. jak rozumieć wartość projektu). Wśród przyczyn trudności w osiąganiu wysokich efektów komplementarności wskazywano m.in. to, że większość projektów w ramach RPO jest wybierana w trybie konkursowym. Każdy projekt jest wybierany oddzielnie, dlatego też nie ma możliwości łącznego wyboru projektów, które są wobec siebie komplementarne. W związku z tym do poszczególnych naborów składanych jest wiele różnych projektów, które faktycznie ze sobą konkurują. Dlatego też w przypadku wyboru projektów w trybie konkursowym komplementarność może się nie pojawiać w ogóle lub pojawienie się jej może być przypadkowe. W rzeczywistości jest tak, że pojawia się taka gilotyna, która z listy dobrych przedsięwzięć pozwala nam wybrać kilka, a resztę odesłać nie wiadomo dokąd. Kryteria są tak ustawione żeby wyłapać dobre projekty, także ze względu na komplementarność, a także i na wiele innych zalet. [ ] Więc można powiedzieć, że jest pewna przypadkowość w tym, które projekty będą realizowane, dlatego że gdzieś ta lista się kończy. Wybierane są przede wszystkim te projekty, które są najlepsze (tzn. najlepiej wpisują się w kryteria wyboru projektów), a nie te które są najbardziej komplementarne. Komplementarność nie jest najważniejszą kwestią przy ocenie projektów, najważniejszą kwestią jest jakość projektów komplementarność ma stanowić wartość dodaną. W trakcie wyboru każdy projekt jest traktowany jak samodzielna całość, zaś analizie jest poddawana jego efektywność. W związku z tym beneficjenci powinni koncentrować się na przygotowywaniu projektów o charakterze jak najbardziej kompleksowym. Innym rozwiązaniem może być przygotowywanie projektów w partnerstwie, gdyż partnerstwo również może być traktowane jako forma zapewnienia komplementarności działań. Wśród badanych pojawiły się opinie, że komplementarność łatwiej jest uzyskać w przypadku wyboru projektów w trybie indywidualnym, ponieważ w tym przypadku lista projektów jest określana odgórnie. Projekty, które zostają umieszczone na liście nie konkurują o uzyskanie środków. W tym przypadku ważniejsza jest nie jakość projektu, ale wpływ, jaki projekt z listy indywidualnej może odegrać na rozwój regionu. Projekty indywidualne mogą stanowić również punkt odniesienia w przypadku wyznaczania ram komplementarności w trybie konkursowym. Innymi słowy, kryteria wyboru projektów w trybie konkursowym mogą być tak skonstruowane, żeby premiować te projekty, które są komplementarne z projektami kluczowymi, co może istotnie przyczyniać się do podniesienia komplementarności na poziomie programu. Podsumowując, można wyciągnąć następujące wnioski: Wśród respondentów pojawiały się zarówno pozytywne, negatywne jak i neutralne oceny efektów komplementarności na poziomie RPO. Pozytywne oceny były związane przede wszystkim z założeniem, że komplementarność jest naturalną konsekwencją przyjętej konstrukcji programu. Istotą ocen neutralnych było uznanie, że określenie efektów komplementarności będzie możliwe po zakończeniu realizacji programu. Czynnikiem utrudniającym osiągnięcie wysokiego poziomu komplementarności jest wybór projektów w trybie konkursowym, w ramach którego jest premiowana przede wszystkim jakość projektu zaś komplementarność powinna stanowić jedynie wartość dodaną. Pośrednim czynnikiem przyczyniającym się do osiągania wysokich efektów komplementarności jest realizacja projektów o charakterze kompleksowym a nie punktowym, w szczególności projektów partnerskich. Wyższą efektywnością komplementarności od trybu konkursowego charakteryzuje się tryb indywidualny. Projekty kluczowe mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu komplementarności na poziomie programu. Żeby tak się stało, to kryteria wyboru projektów w trybie konkursowym muszą być tak skonstruowane, by premiować komplementarność z projektami kluczowymi. 46

47 Poziom osi priorytetowych i mechanizmy zapewniania komplementarności Specyfika komplementarności na poziomie osi priorytetowych Określając specyfikę komplementarności na poziomie osi priorytetowej przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO przede wszystkim podkreślali, że polega ona na wzajemnym uzupełnianiu a zarazem niepokrywaniu się działań wchodzących w skład danej osi. Wszystkie działania wpisujące się w dany priorytet powinny przyczyniać się do osiągnięcia jego celów. Innymi słowy komplementarność na poziomie osi priorytetowej jest rozumiana jako uporządkowanie danego obszaru wsparcia poprzez dokonanie podziału na działania oraz typy projektów. Powyżej przedstawione podejście ilustrują następujące słowa [Komplementarność na poziomie osi priorytetowej, to] zespół pewnych zagadnień o pewnym wspólnym mianowniku. Respondenci podkreślali również aspekt synergiczny. [Komplementarność na poziomie osi priorytetowej jest to] taki sposób zapisania typów projektów, które razem pozwalają [ ] osiągnąć [ ] wartość dodaną. Możliwości pomiaru efektów komplementarności na poziomie osi priorytetowej Zdaniem przedstawicieli innych systemów wdrażania RPO mierzenie efektów komplementarności, podobnie jak na wyższych poziomach, powinno być prowadzone za pomocą wskaźników oraz badań ewaluacyjnych. Mierzenie efektów komplementarności powinno być prowadzone zarówno za pomocą metod ilościowych oraz jakościowych, ponieważ nie wszystkie efekty da się wyrazić liczbowo. Wszystko to, co wiąże się z wymiarem społecznym nie jest już tak jednoznaczne i tak łatwe do przełożenia na liczby. Mierzenie efektów komplementarności powinno się odnosić nie tylko do kwestii związanych bezpośrednio z efektywnością gospodarczą, ale również m.in. z takimi kwestiami jak zapewnienie możliwości spędzania czasu wolnego, rekreacji, uczestniczenia w życiu kulturalnym, ponieważ żeby życie gospodarcze się rozwijało, to muszą być zapewnione odpowiednie uwarunkowania społeczne. Wskazywano również, że mierzenie efektów komplementarności będzie możliwe dopiero po zakończeniu realizacji większości projektów. Badania prowadzone na tym poziomie powinny m.in. pozwolić na uzyskanie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób realizacja danej osi priorytetowej wpłynęła na rozwój innych obszarów (np. w jaki sposób wsparcie w zakresie infrastruktury transportowej wpływa na rozwój przedsiębiorczości). Wskazywano również, że mierzenie efektów komplementarności na poziomie osi priorytetowej jest łatwiejsze niż na wyższych poziomach wdrażania. WYNIKI BADANIA Ocena efektywności komplementarności na poziomie osi priorytetowej Dokonując oceny efektów komplementarności na poziomie osi priorytetowej respondenci wypowiadali się podobnie jak w odniesieniu do wyższych poziomów wdrażania. Zdaniem jednego z przedstawicieli systemu wdrażania innego RPO uzyskanie wysokiego stopnia komplementarności na poziomie osi priorytetowej jest zależne od zainteresowania ze strony beneficjentów, przypuszczał on bowiem, że największą komplementarność można uzyskać w przypadku tych osi, które cieszą się największym zainteresowaniem. Nie można się z tym zgodzić, bowiem nie ma związku pomiędzy liczbą projektów złożonych a poziomem ich komplementarności (chyba, że wówczas mamy możliwość wyboru projektów z większej puli i możemy znaleźć projekty bardziej komplementarne, ale wszystko i tak będzie zależeć od przyjętych mechanizmów promowania komplementarności). Bardziej wartościowe stwierdzenie respondentów mówi o tym, że stopień uzyskania komplementarności na niższych poziomach przekłada się na efektywność komplementarności na poziomach wyższych. Jak coś jest na poziomie niższym dobrze zrobione to się może potem też przełożyć na sposoby powiązania na poziomie między osiami i między programami. Wszystko zaczyna się od sposobu zapisania w osi priorytetowej. Wiem, że [komplementarność] powinno się [określać] od góry, ale moim zdaniem powinno [to] być [określane] od dołu. Ponadto podkreślano, że poszczególne osie nie występują w próżni, dlatego też efekty komplementarności nie powinny być analizowane w sposób wyizolowany w odniesieniu tylko do jednego obszaru wsparcia, co jest oczywiście stwierdzeniem słusznym (ale z drugiej strony są przykłady badań, w których analizowano z sukcesem komplementarność sektorową por. przypis 8). Konieczne jest również spojrzenie na 47

48 występowanie powiązań z innymi obszarami, jak również z przedsięwzięciami realizowanymi w poprzednich perspektywach w tym ze ZPORR czy nawet programów przedakcesyjnych. Jeżeli spojrzymy tylko na ten wąski fragment, to możemy nie dostrzec całości. Jeżeli patrzymy zbyt wąsko, to możemy nie dostrzec wszystkich [aspektów] komplementarności. [ ] Dlatego czasami może się okazać, że poziom osi priorytetowej dla oceny komplementarności jest bardzo wąski. [ ]Jeśli schodzi się na poziom zbyt niski w analizowaniu, to można stracić szerszy kontekst i zgubić pewne fakty. [ ] Pewna komplementarność na poziomie osi priorytetowej może być zapewniona, ale to nie jest pełny wymiar komplementarności. [ ]. Osie priorytetowe są często sektorowo ukształtowane. [ ] Należy tutaj [na poziomie osi priorytetowej] dbać o komplementarność, ale nie należy jej pojmować zbyt wąsko. Podsumowując kwestie związane z komplementarnością na poziomie osi priorytetowej można wyciągnąć następujące wnioski: Komplementarność na poziomie osi priorytetowej to wzajemne uzupełnianie się a zarazem niepokrywanie się działań wchodzących w skład danej osi przyczyniające się do uzyskania wartości dodanej. Mierzenie efektów komplementarności może być prowadzone przede wszystkim za pomocą badań ewaluacyjnych z zastosowaniem zarówno metod ilościowych jak i jakościowych. Badania te powinny koncentrować się nie tylko na mierzeniu efektywności ekonomicznej. Ocena efektów komplementarności na poziomie danej osi priorytetowej powinna być prowadzona w kontekście oddziaływania na inne obszary wsparcia Poziom projektów i mechanizmy zapewniania komplementarności Specyfika komplementarności na poziomie projektów Komplementarność na poziomie projektów definiowano jako wzajemne uzupełnianie się, jako takie powiązanie dwóch projektów, które przynosi wartość dodaną. Komplementarność projektów polega na tym, że realizacja jednego projektu przyczynia się do poprawy jakości drugiego projektu i dzięki temu efektywność dwóch projektów wzrasta. Muszą się więc one nie tylko uzupełniać, ale wzajemnie na siebie wpływać. Dwa projekty komplementarne to takie, które nawzajem się wzmacniają. To znaczy, że jeden służy również drugiemu i dzięki temu, że są razem, mamy dodatkową korzyść. Projekty komplementarne to takie, które mają wspólny cel, zmierzają do zniwelowania jednego problemu występującego na danym obszarze. Pojawiły się również opinie, że przykładem projektu komplementarnego może być projekt realizowany przez różne podmioty, tj. projekt realizowany w partnerstwie. Możliwości pomiaru efektów komplementarności na poziomie projektów Podobnie jak w przypadku wyższych poziomów przedstawiciele innych systemów wdrażania RPO wskazywali na możliwość pomiaru efektów komplementarności za pomocą wskaźników oraz badań ewaluacyjnych. Respondenci jednak podkreślali, że o ile są wskaźniki pozwalające na badanie efektów projektów, o tyle nie ma wskaźników, które pozwalałyby na bezpośrednie badanie efektów komplementarności. Jeżeli ktoś zaproponuje wskaźniki które by odnosiły się do badania komplementarności, to fundujemy jakiś honorowy dyplom i na pewno będziemy się tym kierować. 48

49 Jednak część badanych kwestionowała zasadność mierzenia komplementarności na poziomie projektów, twierdząc, że jest to zbyt szczegółowy poziom, żeby można było mówić o efektach. Prowadząc analizy w zakresie komplementarności, nie powinno się schodzić niżej niż do poziomu osi priorytetowej. Badanie komplementarności na poziomie projektów powinno stanowić jedynie punkt wyjścia do szerszych badań. Nie można poprzestać na analizie prowadzonej w odniesieniu do poziomu projektów czy nawet w odniesieniu do jednej osi priorytetowej. Jeżeli nałożymy projekty realizowane tylko w ramach jednej osi, to widzimy obraz, który jest bardziej przejrzysty, ale jednocześnie ubogi. O ile samo ukazanie powiązań zachodzących pomiędzy dwoma projektami jest stosunkowo łatwe, to trudności w zmierzeniu efektów komplementarności (wartości dodanej) są podobnego rodzaju jak w przypadku wyższych poziomów wdrażania. Również w odniesieniu do tego poziomu podkreślano, że badanie efektów komplementarności jest możliwe dopiero po zakończeniu realizacji komplementarnych projektów. Ocena efektywności komplementarności na poziomie projektów Dokonując oceny komplementarności na poziomie projektów stwierdzono, że to, jakie będą efekty komplementarności, w dużym stopniu zależy od beneficjentów, ponieważ to przez nich są przygotowywane i składane projekty i to od nich zależy jakość projektów i zarazem to, czy będą one komplementarne. Ponadto pojawiały się opinie, że komplementarność na poziomie projektów, jeżeli w ogóle występuje to ma charakter przypadkowy, gdyż beneficjenci składają głównie projekty w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Dopiero, gdy te podstawowe potrzeby zostaną zaspokojone będzie można się spodziewać większej ilości projektów komplementarnych. Z drugiej jednak strony nie brakowało również ocen pozytywnych, czego przykładem jest następująca wypowiedź: Trudno odmówić przedsiębiorcom lub samorządom, że nie planują i najczęściej jakaś inwestycja wynika już z innej poprzedniej, którą się wykonało i czegoś brakuje lub coś się chce ulepszyć i podnieś standard i to siłą rzeczy zapewnia już podstawowy rodzaj komplementarności. Pojawiła się również opinia, że dbanie o zapewnienie komplementarności leży po stronie IZ a nie beneficjenta. Podsumowując kwestie związane z komplementarnością na poziomie projektów można wyciągnąć następujące wnioski: WYNIKI BADANIA Komplementarność na poziomie projektów to wzajemne uzupełnianie się, wzmacnianie projektów, które przynosi wartość dodaną. Ze względu na bardzo wąski zakres badanie komplementarności na poziomie projektów powinno stanowić jedynie punkt wyjścia do szerszych badań. Wśród respondentów pojawiały się zarówno pozytywne jak i negatywne oceny efektów komplementarności na poziomie projektów. Podsumowując rozważania na temat najbardziej efektywnych poziomów zapewniania komplementarności można powiedzieć, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie badawcze. Natomiast można powiedzieć, że ważny jest proces określania komplementarności i jej powstawania oraz oceny. 49

50 RYSUNEK 8. Sposoby określania i mierzenia komplementarności na różnych poziomach. Określanie komplementarności (potencjalnej stwarzanie warunków dla komplementarności) Powstawanie i mierzenie komplementarności (rzeczywistej, która powstaje najpierw na poziomie projektów) od ogółu do szczegółu Polityka od szczegółu do ogółu Polityka Strategia Strategia Programy Programy Priorytety Priorytety Działania Działania Projekty Projekty Źródło: Opracowanie własne. Podczas określania potencjalnej komplementarności należy zacząć od poziomu polityk i strategii, aby ogólnie podzielić obszar wsparcia, następnie należy określić komplementarność na poziomie programów i priorytetów, ale tak naprawdę, aby zrobić to precyzyjnie, trzeba zejść do poziomu projektu. Stworzenie warunków do powstania komplementarności i obszarów, gdzie można spodziewać się jej w największym stopniu, inicjuje odpowiednie działania na poziomie projektów. To tu powstają pierwsze efekty synergii i później są agregowane na wyższe poziomy. Dlatego od tego, jakie są efekty komplementarności na poziomie projektu, zależy efekt synergii na poziomie programu czy NSRO. Poziom projektów jest zatem bazą dla efektów uzyskiwanych na wyższych poziomach. 50

51 Warunki zapewnienie komplementarności projektów Z powyższych rozważań wynika, że wystąpienie projektów niedaleko siebie (komplementarność geograficzna), kontynuacja projektów realizowanych w przeszłości (komplementarność historyczna), czy też realizacja podobnej funkcji przez dwa projekty nie oznacza jeszcze, że na pewno te projekty będą ze sobą komplementarne. Te trzy warunki tworzą potencjalną możliwość powstania komplementarności pomiędzy projektami. Zatem są one warunkami koniecznymi, ale niewystarczającymi do powstania komplementarności. Zatem z punktu widzenia danego projektu, dla którego szukamy projektów komplementarnych, potencjalna komplementarność będzie wyglądać następująco (musi zaistnieć przynajmniej jeden z poniższych projektów): RYSUNEK 9. Graf zależności pomiędzy analizowanym projektem a innymi projektami. Dla każdego projektu należy określić: typ beneficjenta typ projektu lokalizacja projektu źródło finansowania wartość projektu moment oddania do użytkowania rodzaj użytkowników wskaźniki produktu i rezultatu Projekt, który pełni tę samą funkcję co analizowany projekt Projekt, który korzysta z rezultatów analizowanego projektu Projekt, który ma tych samych użytkowników WYNIKI BADANIA Projekt, który daje wiedzę do realizacji analizowanego projektu Projekt, który finansuje analizowany projekt Analizowany projekt Projekt, który korzysta z wiedzy analizowanego projektu Projekt, który jest finansowany przez analizowany projekt Projekt, którego rezultaty analizowany projekt wykorzystuje Projekt, na którym analizowany projekt bazuje Projekt realizowany w pobliżu Źródło: Opracowanie własne. 51

52 Do powstania komplementarności pomiędzy projektami konieczne jest wzajemne ich powiązanie. Na podstawie przeprowadzonych badań literaturowych, można postawić tezę, że Jedynie projekty powiązane ze sobą siecią fizyczną bądź wirtualną mogą być ze sobą komplementarne jest to warunek konieczny wystąpienia komplementarności pomiędzy projektami. Schematycznie przedstawia to poniższy rysunek: RYSUNEK 10. Sieci fizyczne i wirtualne powiązań pomiędzy projektami komplementarnymi. SIECI WIRTUALNE komplementarność na bazie sieci wirtualnych itd. kulturalna biznesowa i handlowa okołobiznesowa oświatowa Projekt komplementarny Hierarchia ważności sieci komplementarność na bazie sieci fizycznych SIECI FIZYCZNE edukacyjna internetowa telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej wodnokanalizacyjna Projekt komplementarny energetyczna kolejowa drogowa relacje miedzy projektami Rysunek 3. Źródło: Sieci fizyczne i wirtualne powiązań pomiędzy projektami komplementarnymi. Źródło: Opracowanie własne. opracowanie własne. 52

53 Projekty komplementarne mogą również dotyczyć (i dotyczą) budowy samych sieci powiązań ich komplementarność będzie wówczas uzależniona od użyteczności danej sieci (jej bliskości, dostępności, przepustowości). Można postawić dalej idącą tezę, że Projekty są tym bardziej komplementarne, im ich użytkownicy (mieszkańcy, przedsiębiorcy) przy wykorzystaniu sieci fizycznych odnoszą większe korzyści w sieciach stojących wyżej w hierarchii rozwoju, a przepływ między sieciami jest bardziej nieograniczony. Inaczej mówiąc, jeżeli nie ma powiązań fizycznych pomiędzy projektami, korzystanie z obu projektów przez tych samych użytkowników stanie się niemożliwe. Jeżeli jednak sieci fizyczne i wirtualne pomiędzy projektami istnieją (co jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym), to muszą wystąpić jeszcze inne zależności (funkcyjne), które spowodują, że użytkownicy będą chcieli korzystać z obu projektów. Zatem komplementarność funkcyjna siłą rzeczy musi odgrywać znaczącą rolę. Warto zwrócić tu również uwagę, że odległość geograficzna nie musi mieć znaczenia. Projekty mogą być oddalone od siebie, ale muszą być połączone jakąś siecią (nawet teleinformatyczną, chociaż mogą być połączone siecią drogową, czy kolejową). To oznaczałoby, że komplementarność geograficzna rozumiana jako bliskość miejsc realizacji projektów nie powinna mieć dużego znaczenia (może być w łatwy sposób poprzez odpowiednią sieć zastąpiona komplementarnością funkcyjną). Podobnie rzecz się ma w przypadku komplementarności historycznej nie jest kluczowe to, żeby projekty bazowały lub rozwijały rozwiązania wytworzone w przeszłości można je bowiem zastąpić projektami realizowanymi równocześnie. Niewątpliwie jednak pewna sekwencyjność i odpowiednie rozplanowanie działań w czasie może przyczynić się do lepszego wykorzystania zasobów, co w przypadku stosunkowo biednych samorządów może mieć znaczenie Sposoby pomiaru komplementarności WYNIKI BADANIA Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 1.3. W jaki sposób mierzyć komplementarność? Badanie potencjalnej komplementarności Pomiar komplementarności należy rozpocząć od zbadania możliwości jej wystąpienia. Zatem chodzi o przeanalizowanie możliwych powiązań pomiędzy politykami / programami / projektami i wskazanie, w których obszarach można spodziewać się największej komplementarności, a także z jakimi obszarami ta komplementarność zachodzi. Do zbadania potencjalnej komplementarności można wykorzystać macierz komplementarności. Analiza macierzy komplementarności odbywa się w dwóch wymiarach: rodzaju wzajemnych zależności, które mogą występować pomiędzy typami projektów; natężeniu wzajemnych zależności pomiędzy typami projektami. 53

54 W pierwszym wymiarze, można wybrać następujące zależności: TABELA 5. Zależność pomiędzy projektami oraz wpływ na rodzaj komplementarności. Kod Zależność pomiędzy projektami Waga Komplementarność funkcjonalna historyczna terytorialna B Analizowany projekt może być 0,3 bazą dla wskazanego typu projektu który korzysta z jego produktów i rezultatów, aby stworzyć własne K F U I M G Analizowany projekt może korzystać ze wskazanego projektu i wykorzystywać go do swojego powstania lub funkcjonowania (nie może bez niego istnieć) Analizowany projekt pełni tę samą funkcję co wskazany projekt? (np. turystyczną, transportową) Analizowany projekt jest wykorzystywany przez tych samych użytkowników, którzy używają jednocześnie produktów / rezultatów wskazanego projektu Analizowany projekt może być finansowany przez produkty / rezultaty powstałe we wskazanym projekcie Analizowany projekt może powstać dzięki wiedzy nabytej / powstałej podczas realizacji wskazanego projektu Analizowany projekt może znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie wskazanego projektu 0,3 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 Źródło: Badania własne. Ponieważ poszczególne zależności mogą dotyczyć różnych rodzajów komplementarności, należy wprowadzić ich wagowanie bazujące na liczbie rodzajów komplementarności, których dana zależność dotyczy (za każdy rodzaj przyznano 0,1). 54

55 Dodatkowo, warto zwrócić uwagę, że zależności mają różną kierunkowość niektóre są jedynie jednostronne, inne są obustronne. Będzie miało to znaczenie podczas określania poziomu komplementarności. Tę sytuację przedstawia poniższy rysunek: RYSUNEK 11. Kierunkowość zależności pomiędzy komplementarnymi projektami. Projekt wykorzystuje inne projekty jako bazę Projekt 1 Projekt jest bazą dla innych projektów Projekt wykorzystuje rezultaty innych projektów Projekt 2 Rezultaty projektu są wykorzystywane przez inne projekty Projekt pełnie tę samą funkcję co inne projekty Projekt 3 Projekt pełnie tę samą funkcję co inne projekty Projekt posiada tych samych użytkowników co inne projekty Projekt 4 Projekt posiada tych samych użytkowników co inne projekty Projekt może być finansowany przez inne projekty Projekt 5 Projekt finansuje inne projekty Projekt korzysta z wiedzy wypracowanej przez inne projekty Projekt znajduje się w pobliżu innych projektów Projekt 6 Projekt 7 Projekt wypracowuje wiedzę, z której korzystają inne projekty Projekt znajduje się w pobliżu innych projektów WYNIKI BADANIA Źródło: Badania własne. Powyższy rysunek pokazuje, że należy badać praktycznie 11 zależności, przy czym 8 z nich może być badane parami (w macierzy oznacza to badanie wierszami i kolumnami). Możemy również w pewien sposób uprościć analizy: podczas eksperckiego wypełniania macierzy okazało się, że zależność finansowa praktycznie nie występuje w projektach RPO WSL (pojawia się jedynie w przypadku typu projektu Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości w działaniu Infrastruktura rozwoju gospodarczego ), stąd ma znikomy wpływ na wyniki dla całego programu. Dlatego też proponujemy pominąć tę zależność w analizach. Cecha X Łączny efekt oddziaływania wszystkich Powyższe zależności kierunkowe i interwencji obustronne stanowią warunek konieczny wystąpienia komplementarności między projektami wyznaczają zatem potencjalne obszary, w których występują projekty komplementarne. Aby wystąpiła komplementarność, wystarczy, aby jeden z powyższych warunków został spełniony. przedłużenie trendu Warunek wystarczający, czyli powiązanie Okres PRZED projektów siecią, Okres musi oddziaływania być sprawdzany podczas badań dokumentacji i badań społecznych. Podobnie będzie interwencją z efektami współistnienia interwencji projektów komplementarnych efektem netto komplementarności (efektem synergii) on również musi być szacowany podczas tego typu badania W drugim wymiarze decyduje się o sile natężenia danej zależności według 4 poziomów: 0 brak zależności; 0,5 Rysunek (N) 5. niska Wizualizacja (np. dany projekt efektu brutto jedynie i efektu inicjuje netto. lub inspiruje do powstania tego projektu); 0,75 Źródło: (S) średnia opracowanie (np. dany własne. projekt przyczynia się do powstania wskazanego projektu); 1 (W) wysoka (np. dany projekt może powstać wyłącznie dzięki wskazanemu projektowi). Efekt netto komplementarności Efekty wytworzone przez wszystkie interwencje z osobna 55

56 Województwa Śląskiego na lata Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Analiza przebiegała Śląskiego na w lata następujący sposób: 1. Dla każdego wiersza w każdym obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki 0,75 komplementarności (S) średnia (np. dany według projekt wzoru: przyczynia się do powstania wskazanego projektu) 10,75 (W) (S) średnia wysoka (np. (np. dany dany projekt projekt przyczynia może się powstać do powstania wyłącznie wskazanego dzięki projektu) wskazanemu 1 projektowi) (W) wysoka (np. dany projekt może powstać wyłącznie dzięki wskazanemu projektowi) Analiza Analiza 2. przebiegała Dla każdej w kolumny następujący w następujący w każdym sposób: sposób: obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki 1. Dla komplementarności każdego wiersza w według każdym wzoru: Analiza obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki komplementarności 1. przebiegała Dla każdego w wiersza następujący w każdym sposób: obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki według wzoru: 1. Dla komplementarności każdego wiersza w według każdym wzoru: obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki komplementarności według wzoru: gdzie: o jeden z 6 obszarów zależności (B, K, F, U, M, G oznaczenia por. Tabela 3), 2. Dla każdej kolumny w każdym obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki 2. Dla każdej kolumny w każdym obszarze wyliczono jednostkowe współczynniki komplementarności według 2. wzoru: Dla komplementarności i każdej wiersz kolumny jednego w według każdym z wzoru: sześciu obszarze obszarów wyliczono macierzy, jednostkowe w którym współczynniki jest opisana komplementarności komplementarność, według wzoru: i 1, n, gdzie n oznacza liczbę typów projektów występujących w programie, j kolumna jednego z sześciu obszarów macierzy, w którym jest opisana gdzie: komplementarność, i 1, n, gdzie n oznacza liczbę typów projektów gdzie: o gdzie: jeden występujących z 6 obszarów w programie zależności (macierz (B, K, F, jest U, M, symetryczna, G oznaczenia stąd por. liczba Tabela wierszy 3), o i o jeden z 6 wiersz jeden i obszarów kolumn z 6 jednego jest obszarów zależności jednakowa) z zależności sześciu (B, K, F, obszarów U, (B, M, K, G F, U, macierzy, oznaczenia M, G oznaczenia w por. którym tabela por. jest 3); Tabela opisana 3), i i wiersz jednego komplementarność, wiersz jednostkowy z jednego sześciu współczynnik obszarów z sześciu i 1, macierzy, komplementarności obszarów n, gdzie w którym n macierzy, oznacza jest dla opisana w liczbę i-tego którym typów wiersza komplementarność, jest projektów lub opisana j-tej i (1, n), gdzie n oznacza występujących komplementarność, kolumny liczbę typów w programie, projektów i 1, n, występujących gdzie n oznacza w programie; liczbę typów projektów j j kolumna kolumna występujących jednego z jednego sześciu w programie, obszarów z sześciu macierzy, obszarów w którym macierzy, jest opisana w którym komplementarność, jest opisana i (1, n), gdzie n oznacza wskazanie komplementarność, liczbę zapisane typów projektów w komórce i 1, n, występujących i-tego wiersza gdzie n oznacza w programie i j-tej kolumny, liczbę (macierz typów projektów jest symetryczna, 0; stąd j kolumna liczba wierszy 0,5;0,75; i kolumn 1. jednego z sześciu obszarów macierzy, w którym jest opisana jest jednakowa); występujących komplementarność, w programie i 1, (macierz n, gdzie jest n oznacza symetryczna, liczbę stąd typów liczba projektów wierszy k o jednostkowy współczynnik komplementarności dla i-tego wiersza lub j-tej kolumny; i występujących kolumn jest jednakowa) w programie (macierz jest symetryczna, stąd liczba wierszy v ij wskazanie zapisane w komórce i-tego wiersza i j-tej kolumny, v ij (0; 0,5;0,75; 1). Współczynnik jednostkowy i kolumn może jest jednakowa) współczynnik przyjąć wartości komplementarności od 0 (kiedy dany dla i-tego typ projektu wiersza nie lub jest j-tej Współczynnik komplementarny k oi kolumny jednostkowy może w przyjąć żaden współczynnik wartości sposób od z innymi 0 komplementarności (kiedy typami dany projektów) typ projektu dla i-tego do nie 1 jest wiersza (kiedy komplementarny dany lub j-tej typ w żaden sposób projektu z innymi jest typami komplementarny wskazanie projektów) zapisane do w 1 w (kiedy znaczącym komórce dany stopniu i-tego typ projektu ze wszystkimi wiersza jest i j-tej komplementarny typami projektów kolumny kolumny, w znaczącym 0; stopniu ze wszystkimi z pozostałych typami działań). projektów z pozostałych działań). 0,5;0,75; wskazanie 1. zapisane w komórce i-tego wiersza i j-tej kolumny, 0; Można zatem założyć, że współczynniki jednostkowe będą raczej osiągały wartości Można bliższe zatem zeru założyć, 0,5;0,75; niż że bliższe współczynniki 1. jedynki. jednostkowe Potwierdziła będą to rzeczywista raczej osiągały analiza wartości wypełnionej bliższe zeru niż bliższe jedynki. Potwierdziła to rzeczywista analiza wypełnionej macierzy. Współczynnik macierzy. może przyjąć wartości od 0 (kiedy dany typ projektu nie jest komplementarny w żaden sposób z innymi typami projektów) do 1 (kiedy dany typ 3. Dla Współczynnik każdego poddziałania może (lub przyjąć działania, wartości jeżeli nie od występują 0 (kiedy w dany nim poddziałania) typ projektu określono nie jest jednostkowe 3. projektu jest komplementarny w znaczącym stopniu ze wszystkimi typami projektów współczynniki komplementarny Dla każdego komplementarności poddziałania w żaden sposób (lub według działania, z innymi wzoru: jeżeli typami nie projektów) występują do w 1 nim (kiedy poddziałania) dany typ z projektu określono pozostałych jest jednostkowe działań). komplementarny współczynniki w znaczącym komplementarności stopniu ze wszystkimi według typami wzoru: projektów Można z pozostałych zatem działań). założyć, że współczynniki jednostkowe będą raczej osiągały wartości bliższe Można zatem zeru niż założyć, bliższe że jedynki. współczynniki Potwierdziła jednostkowe to rzeczywista będą raczej analiza osiągały wypełnionej wartości macierzy. bliższe zeru niż bliższe jedynki. Potwierdziła to rzeczywista analiza wypełnionej i analogicznie macierzy. i analogicznie dla kolumn. dla kolumn, gdzie gdzie: 3. Dla każdego poddziałania (lub działania, jeżeli nie występują w nim poddziałania) k od określono jednostkowy jednostkowe współczynnik współczynniki komplementarności dla działania d; 3. Dla każdego jednostkowy poddziałania (lub działania, komplementarności jeżeli nie występują dla działania według w nim d, wzoru: poddziałania) m liczba typów projektów w działaniu d. określono jednostkowe liczba typów projektów współczynniki w działaniu komplementarności d według wzoru: Pozostałe Pozostałe oznaczenia oznaczenia jak wyżej. jak wyżej. i analogicznie dla kolumn. 4. Dla pozostałych działań oraz w dalszej kolejności priorytetów jednostkowe współczynniki gdzie: i analogicznie dla kolumn. komplementarności określono w sposób analogiczny. gdzie: jednostkowy współczynnik komplementarności dla działania d, liczba jednostkowy typów projektów współczynnik w działaniu komplementarności d dla działania d, 57 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO Pozostałe WSL oznaczenia liczba typów jak projektów wyżej. w działaniu d Pozostałe oznaczenia jak wyżej. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

57 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Po Dla obliczeniu pozostałych jednostkowych działań oraz współczynników w dalszej kolejności komplementarności priorytetów dla wszystkich jednostkowe typów projektów, poddziałań, współczynniki działań komplementarności i priorytetów, określono określono dla nich w sposób syntetyczny analogiczny. współczynnik komplementarności 5. bazując Po obliczeniu na następujących jednostkowych wagach współczynników (por. tabela 4, komplementarności w której określono sumaryczne dla wszystkich wagi typów dla obszarów): projektów, poddziałań, działań i priorytetów, określono dla nich syntetyczny TABELA współczynnik 6. Wagi poszczególnych komplementarności jednostkowych bazując na współczynników następujących komplementarności wagach (por. Tabela zastosowane do 4, w wyliczania której określono zbiorczego sumaryczne współczynnika wagi dla komplementarności obszarów): dla typu projektu, poddziałania, działania i priorytetu. Tabela 6. Wagi poszczególnych jednostkowych współczynników komplementarności zastosowane Obszar do wyliczania zbiorczego współczynnika komplementarności dla typu projektu, B baza K rezultaty F funkcja U użytkownicy M wiedza poddziałania, działania i priorytetu. G położenie Obszar Jednostkowy współ- działania / działania / działania / projektu funkcja nia / poddzia- użytkownicy nia / poddzia- działania / projekty położenie działania / B baza Projekty Projekty K rezultaty Projekty Rezultaty F Projekty działa- U Projekty działa- M wiedza Projekty Inne G Projekty Jednostkowy czynnik Projekty poddziałania działania są bazą / łania działania / łania projektu poddzia- działania samą / funkcję poddziałania tych mają samych działania / łania korzystają z wiedzy z działania nia / mogą Projekty poddzia- Projekty poddzia- Rezultaty działania Projekty / łania pełnią Projekty tę działania łania mają / Projekty poddzia- Inne projekty korzystają Projekty poddziała- współczynnik komple- działania / poddziałania poddziałania poddziałania działania / poddziałania tych samych poddziałania wiedzy poddziałania komplementar mentar- ności projektów stują inne z rezulta- wykorzy- co inne projekty z wiedzy działania / scowione dla innych wykorzy- korzystają łania są co inne projekty użytkowników korzystają projektów być umiej- są bazą dla wykorzystują korzystają z poddziałania są pełnią tę użytkowników co korzystają projektów mogą być ności innych inne projekty rezultatów tów innych wykorzystywane stywane samą funkcję inne projekty wiedzy zdobytej działania poddziałania innych / umiejscowione w pobliżu projektów projekty innych przez inne co inne zdobytej w poddziałania w pobliżu innych jako bazę projektów przez inne w innych jako bazę projektów projekty projekty innych projektów projekty projektach projektach projektów Waga 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,05 0,05 0,1 Waga Źródło: 0,2 0,1 0,1 opracowanie własne. 0,2 Syntetyczny współczynnik komplementarności wyliczono według wzoru: Syntetyczny współczynnik komplementarności wyliczono według wzoru: 0,1 0,1 0,05 0,05 0,1 Źródło: Opracowanie własne. gdzie: gdzie: l l kolejny typ kolejny projektu, typ poddziałania, projektu, poddziałania, działanie działanie lub priorytet, lub priorytet, k l syntetyczny współczynnik komplementarności dla typu, pod/działania, priorytetu l-tego, syntetyczny współczynnik komplementarności dla typu, pod/działania, k lr jednostkowy współczynnik komplementarności dla typu, pod/działania, priorytetu l-tego w r-tym priorytetu l-tego, rodzaju zależności (r jest kierunkowym rodzajem zależności por. tabela 3), w r waga r-tej jednostkowy zależności (por. współczynnik tabela 3). komplementarności dla typu, pod/działania, priorytetu l-tego w r-tym rodzaju zależności (r jest kierunkowym rodzajem Wyniki badania zależności potencjalnej por. komplementarności tabela 3), w RPO WSL przedstawiono w rozdziale waga r-tej zależności (por. tabela 3) Pomiar efektu netto komplementarności Wyniki badania potencjalnej komplementarności w RPO WSL przedstawiono w rozdziale Pomiar komplementarności jest zadaniem bardzo trudnym. Z komplementarnością wiąże się bowiem pojęcie: Pomiar efektu netto komplementarności Efektu netto komplementarności, który oznacza efekt powstały tylko Pomiar komplementarności i wyłącznie jest dzięki zadaniem istnieniu bardzo kilku trudnym. projektów Z komplementarnością komplementarnych wiąże (bez się bowiem pojęcie: efektów tworzonych przez poszczególne projekty z osobna). Jest to zatem efekt synergii powstały dzięki wspólnemu oddziaływaniu projektów na otoczenie. efektu netto komplementarności, który oznacza efekt powstały tylko Efekt netto i wyłącznie komplementarności dzięki istnieniu jest zatem kilku tą projektów częścią efektów komplementarnych wytworzonych (bez przez wszystkie interwencje, która została efektów spowodowana tworzonych wspólnym przez poszczególne oddziaływaniem projekty interwencji. z osobna). Inaczej Jest mówiąc to od całkowitych efektów należy odjąć zatem efekty efekt powstałe synergii przez poszczególne powstały dzięki interwencje wspólnemu (przy założeniu, oddziaływaniu że każda z nich jest realizowana osobno). Poglądowo projektów na przedstawia otoczenie. tę sytuację poniższy rysunek. WYNIKI BADANIA Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

58 wiedzy wypracowanej przez inne projekty wiedzę, z której korzystają inne projekty Projekt znajduje się w pobliżu innych projektów Projekt 7 Projekt znajduje się w pobliżu innych projektów Rysunek 4. Kierunkowość zależność pomiędzy komplementarnymi projektami. RYSUNEK Źródło: 12. Wizualizacja opracowanie efektu własne. brutto i efektu netto. Cecha X Okres PRZED interwencją Łączny efekt oddziaływania wszystkich interwencji przedłużenie trendu Okres oddziaływania interwencji Efekt netto komplementarności Efekty wytworzone przez wszystkie interwencje z osobna Rysunek 5. Wizualizacja efektu brutto i efektu netto. Źródło: Opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne. W wyliczaniu rzeczywistego wpływu wsparcia z funduszy europejskich na zmianę w otoczeniu ważne jest odizolowanie w złożoności obserwowanych zmian, w stosunku do przyjętego punktu początkowego (momentu zakończenia interwencji), tych zmian, których przyczynę stanowi wyłącznie wspólne oddziaływanie interwencji, a nie zaś same interwencje. Ten sposób sprawdza się w przypadku inwestycji punktowych służących bezpośredniemu wsparciu beneficjenta (np. twardych inwestycji u przedsiębiorców). Dość dużym problemem w badaniu efektu netto komplementarności jest brak danych pozwalających rozgraniczyć efekt wytworzony przez interwencje oddziałujące z osobna od efektu netto. Mamy bowiem dane dotyczące trendu z lat PRZED interwencją, mamy dane na temat faktycznego kształtowania się wskaźnika danej cechy, brakuje danych odzwierciedlających wpływ interwencji z osobna i wpływ wspólny interwencji. W tym celu należy wykorzystać metody badań społecznych. W badaniach niezbędne jest zestawienie danych o zaistniałych zmianach z sytuacją kontrfaktyczną, 18 tj. odpowiedź na pytania: w jaki sposób interwencje oddziałują, kiedy są realizowane wspólnie (kiedy wzmacniają tę samą funkcję, są realizowane na tym samym obszarze lub w pewnej ciągłości czasu)? w jaki sposób interwencje oddziałują, kiedy byłyby realizowane w odosobnieniu (nie miałyby interwencji komplementarnych)? Idealnie byłoby gdybyśmy mogli stworzyć sytuację kontrfaktyczną, która różniłaby się od tej naszej prawdziwej, jedynie tym, że poszczególne interwencje byłyby realizowane w odosobnieniu. Wtedy porównując te dwie grupy identyczne pod względem wszystkich cech, z których na jedną oddziałuje grupa interwencji (nazwijmy je komplementarnymi), a na drugą oddziałuje każda z interwencji z osobna (jest to tzw. grupa kontrolna funkcjonująca w sytuacji kontrfaktycznej) z łatwością moglibyśmy określić efekt netto komplementarności. 18 Badanie efektów programów na bazie sytuacji kontrfaktycznej pojawiało się w metodologii badań ewaluacyjnych Komisji Europejskiej w okresie programowym , kiedy Komisja przyjęła komunikat w sprawie ewaluacji w dniu 8 maja Generalnie sytuację kontrfaktyczną wypracowano znacznie wcześniej przy okazji wczesnych prac nad metodą eksperymentalną. Pionierami byli tu Fisher (1935), Neyman (1923, 1935), Cochran i Co (1950) [za: Winship C., Morgan S.L., The estimation of causal effects from observational data, Annual review of Sociology 1999, nr 25, s ]. Z kolei Rubin sformalizował podejście stanów kontrfaktycznych w obszarze badań nieeksperymentalnych [por. Rubin D.B., Estimating causal effects of treatments in randomized and nonrandomized studies, Journal of Educational Psychology 1974, nr 66, s ; Rosenbaum P.R., Rubin D.B., The central role of the propensity score in observational studies for casual effects, Biometrika 1983, nr 70(1), s ]. Metodę tę opisali Konarski R., Kotnarowski M., Zastosowanie metody propensity score matching w ewaluacji e-post [w:] Haber A., Ewaluacja e-post. Teoria i praktyka badawcza, PARP, Warszawa 2007, s Pierwsze w Polsce badania tego typu pojawiły się podczas modelowania HERMIN [por. Ocena wpływu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia i wybranych Programów Operacyjnych na lata na gospodarki polskich województw przy pomocy modeli regionalnych HERMIN. Raport zbiorczy, Bradley J. i inni, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, grudzień 2006]. 58

59 Ponieważ jednak sytuacja taka nie zachodzi w rzeczywistości, nie może podlegać bezpośredniemu badaniu. Dlatego niezbędne jest zastosowanie jej przybliżenia. W takim wypadku konieczne jest objęcie badaniem dwóch grup (komplementarnej i niekomplementarnej) złożonych z: interwencji komplementarnych (funkcjonalnie, historycznie, obszarowo); interwencji niekomplementarnych realizowanych w podobnym otoczeniu o podobnych cechach społecznogospodarczych. Aby wyniki takiej analizy były wiarygodne, należy trzymać się pewnych zasad. Przede wszystkim chodzi tu o odpowiedni dobór próby do badania. Każdą grupę musimy przeanalizować pod kątem poziomu osiąganych cech, a także dodatkowych aspektów charakterystyki otoczenia. Każdą cechę trzeba przeanalizować w kontekście różnic jakie występują pomiędzy grupami komplementarną i niekomplementarną. W ten sposób będzie możliwe odseparowanie efektu netto komplementarności. RYSUNEK 13. Określenie efektu netto komplementarności dla wybranej cechy. Cecha X efekt netto komplementarności dla cechy X suma efektów uzyskiwanych przez poszczególne interwencje, gdyby były realizowane z osobna Interwencja D Interwencja C Interwencja B Interwencja A Interwencja A Interwencja B Interwencja C Interwencja D WYNIKI BADANIA Wartość cechy X uzyskiwana przez interwencje realizowane z osobna Wartość cechy X uzyskiwana przez interwencje komplementarne Rysunek 6. Źródło: Opracowanie własne. Określenie efektu netto komplementarności dla wybranej cechy. Podsumowując, Źródło: w analizie opracowanie efektu netto własne. komplementarności należy zastosować metody pozyskiwania danych polegające na: analizie danych statystycznych (wtórnych) w okresie PRZED i PO interwencji tak, aby wyznaczyć dwa odpowiednie trendy i następnie efekt całkowity wszystkich interwencji łącznie z efektem netto komplementarności (analizę można przeprowadzić metodą taksonomiczną lub zmian udziałów (shift share); badaniu społecznym Realizacja projektów grupy komplementarnej (grupy Realizacja interwencji projektów komplementarnych pod względem funkcjonalnym, ponadregionalnych obszarowym lub historycznym), ponadregionalnych a także grupy i kluczowych kontrolnej złożonej z interwencji niekomplementarnych i kluczowych regionalnych odosobnionych (np. techniką regionalnych wywiadu kwestionariuszowego). Tym samym zestaw narzędzi ukierunkowanych na udzielenie odpowiedzi na pytania badawcze posiadać Przygotowanie projektów będzie charakter badania ilościowego. ponadregionalnych i kluczowych regionalnych wzajemne uzupełnianie się Efekt synergii Przygotowanie projektów regionalnych Realizacja projektów regionalnych Rysunek 7. Źródło: Mechanizm zapewniania komplementarności wewnętrznej zewnętrznej. opracowanie własne. 59

60 3.2. Mechanizmy zapewniania komplementarności w innych programach operacyjnych Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT Jakie mechanizmy zapewniania komplementarności zostały zastosowane w ZPORR? 3.8. Jakie mechanizmy zapewniania komplementarności zostały zastosowane w innych RPO i jak wygląda porównanie tych mechanizmów z mechanizmem zastosowanym w RPO WSL? 3.9. Jaka jest skuteczność mechanizmów zapewniania komplementarności w pozostałych RPO? Porównując efektywność komplementarności w RPO w odniesieniu do ZPORR stwierdzono, że w obecnej perspektywie przykłada się większą wagę do kwestii komplementarności, co może skutkować jej większą efektywnością, jednak z drugiej strony mocną stroną ZPORR było to, że w jednym programie zostały zawarte zarówno działania społeczne jak i infrastrukturalne chociaż rozdzielenie funkcji wdrażających oba fundusze w ramach tego programu spowodowały tak naprawdę poczucie wdrażanie dwóch programów w ramach jednego Określenie komplementarności w szczegółowych opisach osi priorytetowych Istotny mechanizm zapewnienia komplementarności na poziomie RPO i ZPORR stanowią zapisy w szczegółowych opisach osi priorytetowych (w przypadku ZPORR uzupełnieniu programu). Chociaż każde województwo przygotowywało swoje uszczegółowienie samodzielnie, to struktura dokumentu została określona w sposób odgórny przez Ministra Rozwoju Regionalnego. Każde uszczegółowienie miało być przygotowane zgodnie z Wytycznymi nr 2 w zakresie szczegółowego opisu priorytetów programu operacyjnego, zawierającymi w formie załącznika nr 1 wzór szczegółowego opisu działań realizowanych w ramach priorytetu. Zastosowanie tego wzoru (potocznie nazywanego kartą działań ) we wszystkich województwach spowodowało, że uszczegółowienia wszystkich programów regionalnych zostały przygotowane w sposób wystandaryzowany, tj. z zachowaniem zbliżonej struktury dokumentu. Punkt 13 wspomnianej karty działania został zatytułowany: Komplementarność z innymi działaniami i priorytetami (podobnie zresztą jak w ZPORR, w którym przewidziano akapit o nazwie: Komplementarność z innymi działaniami i programami ), zaś instrukcja jego wypełnienia została zredagowana w sposób następujący: Należy podać nazwy uzupełniających działań oraz priorytetów w ramach PO/RPO oraz innych programów operacyjnych, w tym PO Rozwój Obszarów Wiejskich oraz PO Zrównoważony Rozwój Sektorów Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich. Wytyczne zatem kierunkowały podejście instytucji zarządzających do sposobu określenia komplementarności. Z jednej strony komplementarność musiała zostać uwzględniona 60

61 w dokumencie, jednak z drugiej wystarczyło ograniczenie się jedynie do wskazania, z jakimi działaniami i priorytetami komplementarność występuje bez konieczności podawania uzasadnienia. Warto przy tym zauważyć, że chodziło o wskazanie działań uzupełniających, toteż w tym punkcie powinny być wykazywane działania, z którymi powiązanie dawałoby efekt synergiczny. Zgodnie z przywołanymi wytycznymi we wszystkich województwach komplementarność wykazano na dwóch poziomach: jako komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami w ramach programu, komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami krajowych programów operacyjnych. Stopień szczegółowości wykazywania komplementarności był zróżnicowany. Czasem wykazywano komplementarność do poziomu działań, w innych przypadkach ograniczano się jedynie do poziomu priorytetu. Ponadto odnośnie jednych działań wykazywano komplementarność z kilkoma programami operacyjnymi w przypadku innych wykazywano jedynie komplementarność w ramach programu lub odwrotnie wykazywano komplementarność z działaniami w ramach programu nie wykazując komplementarności z działaniami innych programów. Może to z jednej strony wynikać ze specyfiki poszczególnych działań (niektóre działania mogą się charakteryzować wyższym stopniem komplementarności), może to jednak wynikać również ze zróżnicowanej dbałości o wypełnienie pkt. 13 (co wydaje się bardziej prawdopodobne). Wykazując komplementarność ograniczano się jedynie do wskazania tytułów działań lub priorytetów, z którymi komplementarność występuje. Wyjątek stanowią województwa kujawsko-pomorskie oraz łódzkie, gdzie w opisie komplementarności krótko opisano, jakiego rodzaju przedsięwzięcia mogą być realizowane w ramach komplementarnych działań. Należy jednak zauważyć, że w tym przypadku komplementarność wydaje się być rozumiana przede wszystkim jako demarkacja. Działania wskazywane jako działania komplementarne to takie, których zakres jest podobny, zaś głównym celem opisu jest wskazanie działań z innych programów, które obejmują podobne przedsięwzięcia, które ze względu na linię demarkacyjną nie mogą być jednak sfinansowane ramach RPO (podobnie zresztą jak to było w ZPORR, gdzie również przedstawiano w uzupełnieniu programu coś na wzór obecnej linii demarkacyjnej). Oprócz kujawsko-pomorskiego oraz łódzkiego ujęcie komplementarności w rozumieniu demarkacji wydaje się być obecne również w małopolskim i zachodniopomorskim SZOP RPO. W pozostałych RPO demarkacja wydaje się być rozumiana jako synergia, zaś wykazywane działania jako komplementarne wydają się mieć charakter uzupełniający. WYNIKI BADANIA W ramach niniejszej analizy ograniczono się jedynie do opisu sposobu wykazywania komplementarności na poziomie szczegółowego opisu osi priorytetowych bez dokonywania oceny, czy pomiędzy wykazywanymi działaniami i priorytetami faktycznie występuje komplementarność, gdyż wykraczałaby ona poza zakres niniejszego badania. Można jednak przypuszczać, że podczas przygotowywania uszczegółowień nie przywiązywano do wypełnienia pkt. 13 istotnej wagi 19, koncentrując się bardziej na wypełnieniu innych punktów takich jak przykładowe rodzaje projektów, czy typ beneficjenta, czy wyznaczeniu demarkacji. Należy również pamiętać, że wykazanie komplementarności z działaniami z innych programów było tym bardziej utrudnione, że prace we wszystkich programach odbywały się równolegle, co wiązało się z ryzykiem, że zapisy w SZOP będą się odwoływać do zapisów nieaktualnych wersji dokumentów. Należy jednak pamiętać, że o faktycznej komplementarności pomiędzy działaniami nie decyduje to, jakie zapisy zostały zawarte w poszczególnych kartach działań, ale to w jaki sposób zaplanowano uzupełnianie się poszczególnych programów na poziomie NSRO, czy też priorytetów i działań na poziomie programu operacyjnego. Wypełnienie pkt. 13 stanowi jedynie formalność, która przez poszczególne instytucje została wykonana z większą bądź mniejszą skrupulatnością. 19 Przykładem tego może być chociażby omyłkowe wskazanie w jednym z działań lubelskiego RPO komplementarności z Programem Współpracy Przygranicznej Polska- Republika Słowacka. 61

62 Z przedstawionej powyżej analizy można wyciągnąć następujące wnioski: Sposób określenia komplementarności w szczegółowych opisach osi priorytetowych ma swoje źródło w Wytycznych nr 2 w zakresie szczegółowego opisu priorytetów programu operacyjnego ogłoszonych przez Ministra Rozwoju Regionalnego. Komplementarność wykazano na dwóch poziomach: komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami w ramach programu; komplementarność z innymi działaniami lub priorytetami krajowych programów operacyjnych. W większości RPO wskazanie komplementarności w działaniach wydaje się mieć charakter bardziej synergiczny niż demarkacyjny (ten charakter dominował w ZPORR). Jako działania komplementarne wskazuje się działania o charakterze uzupełniającym Określenie komplementarności we wnioskach o dofinansowanie projektów Spośród 16 regionalnych programów operacyjnych jedynie w przypadku województwa podkarpackiego nie odniesiono się do kwestii komplementarności we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu ani w instrukcji jego wypełniania. W przypadku wszystkich RPO, których komplementarność została ujęta we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu oraz w instrukcji jego wypełniania, jest ona przede wszystkim postrzegana jako powiązanie przedkładanego projektu z innym/innymi projektem/projektami. Ponadto w przypadku województw: kujawskopomorskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podlaskiego, pomorskiego, świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego oprócz określenia kwestii komplementarności jako powiązania z innym projektem, wskazano, że projekt komplementarny to również taki, który stanowi element większego przedsięwzięcia. W przypadku zdecydowanej większości województw nie wystarczy jedynie wskazać z jakim projektem / jakimi projektami składany projekt jest komplementarny, lecz należy również opisać, uzasadnić sposób występowania komplementarności. Jedynie w przypadku województwa wielkopolskiego wystarczające jest wymienienie projektów komplementarnych. W większości województw nie określono, z iloma projektami komplementarność powinna być wykazana. W przypadku województwa lubuskiego i śląskiego określono, że należy wykazać wszystkie projekty, w odniesieniu do których składany projekt jest komplementarny. W przypadku województwa dolnośląskiego komplementarność należy wykazać w odniesieniu do maksymalnie 4 projektów. Natomiast w przypadku w województwa wielkopolskiego maksymalnie do 3. Zbadano również, czy komplementarność może być wykazywana jedynie w odniesieniu do projektów zrealizowanych, czy może również znajdujących się w fazie realizacji czy wręcz planowanych. Niemalże we wszystkich województwach komplementarność może być wykazywana w odniesieniu do projektów, które zostały zrealizowane. Wyjątkiem jest województwo wielkopolskie, gdzie w części działań komplementarność jest wykazywana jedynie w odniesieniu do projektów przyjętych do dofinansowania. We wszystkich województwach, w których zawarto zapisy dotyczące komplementarności, wskazano również możliwość wykazywania projektów komplementarnych, które są w trakcie realizacji (w tym tych, w przypadku których podpisano umowę o dofinansowanie). W przypadku woj. warmińsko-mazurskiego oraz wielkopolskiego (w tym ostatnim w wybranych działaniach) dopuszcza się możliwość wykazywania komplementarności w odniesieniu do projektów zatwierdzonych do dofinansowania. W przypadku województw: kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, małopolskiego, opolskiego, podlaskiego, pomorskiego, śląskiego, świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego nie dopuszcza się, by komplementarność była wykazywana w odniesieniu do projektów, które są w fazie planowania, tzn. których realizacja jeszcze się nie rozpoczęła i które jeszcze nie zostały przyjęte do dofinansowania. Wykazywanie komplementarności 62

63 w odniesieniu do projektów planowanych dopuszczono jedynie w przypadku województw: dolnośląskiego, lubuskiego, łódzkiego, mazowieckiego, zachodniopomorskiego. W przypadku woj. lubuskiego informacje dotyczące planowanych inwestycji, z którymi składany projekt jest komplementarny, powinny dotyczyć najwyżej dwóch kolejnych lat. W przypadku woj. łódzkiego komplementarność może być wykazywana w odniesieniu do projektów planowanych, jednak takich, które zostały złożone w odpowiedzi na ogłoszone konkursy. Analizie poddano również wiek projektu, z jakim może być wykazywana komplementarność (inaczej mówiąc, z jak dawno realizowanym projektem może być wykazywana komplementarność). W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podlaskiego, pomorskiego, śląskiego, świętokrzyskiego, zachodniopomorskiego nie określono z jak dawno realizowanym projektem może być wykazywana komplementarność. W przypadku województwa lubelskiego oraz warmińsko-mazurskiego komplementarność może być wykazywana w odniesieniu do projektów zrealizowanych od 1999r., natomiast w ramach dolnośląskiego RPO komplementarność jest premiowana w odniesieniu do projektów realizowanych w ciągu ostatnich 3 lat. W województwie wielkopolskim zdecydowano się na zastosowanie różnych rozwiązań w zależności od działania. W odniesieniu do części działań czas realizacji projektu komplementarnego nie został określony, w innych wskazywane są projekty realizowane nie wcześniej niż w 2004 r., jeszcze w innym projekty realizowane w ciągu ostatnich 3 lat. We wszystkich województwach dopuszczone jest wykazywanie komplementarności zarówno z projektami realizowanymi ze środków europejskich, jak i z innych źródeł dofinansowania, w tym ze środków międzynarodowych instytucji finansowych, środków krajowych i środków własnych. Wyjątek stanowi woj. wielkopolskie, gdzie w zależności od działania komplementarność jest wykazywana bądź zarówno do przedsięwzięć realizowanych ze środków unijnych lub własnych, bądź tylko w odniesieniu do środków UE. W zdecydowanej większości RPO projekt wykazywany jako komplementarny może być realizowany zarówno przez wnioskodawcę, jak i inne podmioty. Jedynie w przypadku województwa łódzkiego oraz wielkopolskiego brak jest informacji czy jako komplementarny może być wykazywany projekt realizowany przez inne podmioty Określenie komplementarności w wytycznych do studiów wykonalności / biznesplanów WYNIKI BADANIA Zapisy dotyczące komplementarności (powiązań) z innymi projektami zawarte w wytycznych do studiów wykonalności/biznesplanów stanowią w większości przypadków powtórzenie lub nieznaczne rozszerzenie zapisów zawartych w instrukcjach wypełniania wniosku o dofinansowanie projektu. Stąd też w większości wytycznych pojawiają się te same zagadnienia, które zostały zawarte w instrukcjach. W wytycznych ZPORR wyszczególniono oddzielny punkt Komplementarność z innymi działaniami/ programami. Wskazuje się w nim, że potencjalny projekt zgłaszany do realizacji może stanowić element szerszego przedsięwzięcia, dlatego należy przedstawić działania komplementarne (dotyczy to zarówno powiązań z projektami realizowanymi ze środków unijnych, jak i krajowych, czy innych zagranicznych, które w jakikolwiek sposób są komplementarne z proponowanym projektem lub mogą mieć jakikolwiek wpływ na jego realizację). W większości RPO opisano w wytycznych zagadnienie komplementarności. Brak jest takich zapisów jedynie w przypadku województw: lubelskiego (chociaż wskazuje się tu na wszelkie projekty uzupełniające na mapie inwestycji) oraz mazowieckiego. W przypadku województwa dolnośląskiego wskazano jedynie, że opis komplementarności z innymi projektami powinien znaleźć się w strukturze studium wykonalności. Nie określono natomiast, w jaki sposób ta komplementarność powinna zostać wykazana. W przypadku województwa opolskiego oraz warmińsko-mazurskiego wskazano jedynie, że należy opisać komplementarność z innymi projektami, jeżeli taka występuje. W wytycznych do podkarpackiego RPO kwestie dotyczące komplementarności czy też powiązań z innymi projektami zostały ujęte w punkcie dotyczącym doświadczenia wnioskodawcy lub ewentualnie partnerów w realizacji projektów inwestycyjnych. Podobnie jak w przypadku instrukcji o dofinansowanie projektu w wytycznych uwzględniana jest możliwość wykazywania powiązań występujących z projektami realizowanymi zarówno ze środków europejskich, jak również ze środków krajowych, czy też własnych. Za komplementarne mogą zostać uznane również projekty realizowane przez inne podmioty. W wytycznych wszystkich RPO, w których pojawiły się zapisy dotyczące komplementarności, może być ona wykazywana zarówno w odniesieniu do projektów zrealizowanych, jak i w trakcie realizacji. Ponadto 63

64 w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, małopolskim oraz zachodniopomorskim dopuszcza się możliwość komplementarności z projektem planowanym. Jednak w przypadku województw kujawskopomorskiego i lubuskiego podkreślono, że należy odnieść się przede wszystkim do działań zrealizowanych, bądź będących w trakcie realizacji. W ramach lubuskiego RPO komplementarność zostanie pozytywnie oceniona, jeżeli zostanie wykazana w odniesieniu do projektów zrealizowanych w ciągu ostatnich 2 lat lub planowanych do zrealizowania w ciągu najbliższych 3 lat. W wytycznych w ramach małopolskiego RPO stwierdzono, że w przypadku działań planowanych należy uwzględniać jedynie te, które są ujęte w dokumentach programowych zapewniających wysokie prawdopodobieństwo realizacji. W przypadku województwa łódzkiego nie określono w wytycznych, czy komplementarność odnosi się tylko do projektów zrealizowanych i w trakcie realizacji, czy również do projektów planowanych. Ponadto w ramach kujawsko-pomorskiego i lubuskiego RPO podkreślono, że w szczególności przy inwestycjach w branżach sieciowych pożądane jest przedstawienie projektu w odniesieniu do istniejącej infrastruktury, z którą produkty planowanego przedsięwzięcia mają współpracować. W kujawsko-pomorskim RPO zawarto również wymóg opisu składanego projektu z realizowaną lokalnie polityką inwestycyjną. Z kolei w przypadku województwa świętokrzyskiego należy w ramach komplementarności wykazać zgodność z zapisami odpowiednich strategii sektorowych (np. z zakresu transportu itp.). W przypadku województwa zachodniopomorskiego należy również określić rolę, jaką pełni składany projekt w infrastrukturze na danym obszarze. W niektórych działaniach wielkopolskiego RPO komplementarność może być wykazywana w odniesieniu do projektów zrealizowanych nie wcześniej niż w 2004 r Komplementarność w systemach kryteriów wyboru projektów Zastosowane kryteria badające komplementarność W przypadku wszystkich RPO zastosowano kryterium związane z komplementarnością. Najczęściej kryterium takie zawiera w sobie termin komplementarność. Często jest to odrębne kryterium, jak w przypadku województwa dolnośląskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podlaskiego, śląskiego i świętokrzyskiego. W innych przypadkach kryterium to jest łączone z takimi kwestiami jak strategiczny charakter projektu (kujawsko-pomorskie). W przypadku województwa opolskiego kryterium komplementarności występuje pod różnymi nazwami w zależności od działań. W większości działań jest to odrębne kryterium, natomiast w dwóch przypadkach jest ono łączone z takimi kwestiami jak spójność czy ciągłość projektu. Różne nazwy kryteriów związanych z komplementarnością zastosowano również w przypadku województwa świętokrzyskiego, gdzie komplementarność bywa łączona z takimi kwestiami jak kompleksowość i wieloaspektowość lub spójność (podobnie jak w ZPORR). Z kategorią spójności komplementarność jest łączona również w przypadku województwa podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego oraz zachodniopomorskiego. W pomorskim RPO zagadnienie komplementarności jest oceniane łącznie z kwestią partnerstwa oraz instrumentem elastyczności. W województwie lubelskim zastosowano dwa kryteria odnoszące się do kwestii komplementarności: kryterium komplementarności wewnętrznej oraz kryterium komplementarności zewnętrznej. W dolnośląskim RPO komplementarność zdefiniowano w kryteriach wyboru projektów przede wszystkim jako powiązanie dwóch projektów, które będzie skutkować osiąganiem efektów synergicznych. Jako synergia komplementarność jest również rozumiana w obrębie lubelskiego RPO. W województwie lubuskim, czy śląskim komplementarność zachodzi, gdy projekt jest powiązany z innym projektem lub jest elementem większego przedsięwzięcia. Komplementarność jako powiązanie dwóch projektów jest definiowana również m.in. w przypadku mazowieckiego RPO. Sposoby oceniania komplementarności W poszczególnych województwach zastosowano różne sposoby oceniania komplementarności. W województwie dolnośląskim przy ocenie projektów brane są pod uwagę z jednej strony kwestie powiązań z innymi projektami najwyżej punktując komplementarność z innymi projektami realizowanymi w ramach RPO. Przykład jednego z podejść może stanowić m.in. województwo kujawsko-pomorskim, w którym brana jest pod uwagę komplementarność w trzech aspektach: z innymi działaniami lub projektami na poziomie 64

65 lokalnym, regionalnym lub krajowym; z innymi działaniami zrealizowanymi przez Wnioskodawcę ze środków własnych; z innymi działaniami zrealizowanymi ze środków przedakcesyjnych lub unijnych okresu lub unijnych okresu W województwie lubelskim komplementarność jest ujmowana w dwóch aspektach: wewnętrznym oraz zewnętrznym. Aspekt wewnętrzny odnosi się do komplementarności z projektami z tej samej osi priorytetowej, co składany projekt, komplementarność zewnętrzna występuje z projektami z innych osi programu, lub z innych programów. Ponadto przy ocenie tych kryteriów ocenie jest poddawana rola, jaką pełni projekt, tzn. czy tworzy kompleksowe rozwiązania obszarowe. Najwięcej punktów za spełnienie tego kryterium można uzyskać, gdy dany projekt jest końcowym elementem wypełniającym ostatnią lukę w istniejącej infrastrukturze na danym obszarze lub projekt jest centralnym rozwiązaniem, którego realizacja umożliwi realizację kolejnych projektów sferycznie umiejscowionych wobec danego projektu lub projekt poprawia spójność danego układu obiektów, infrastruktury, sieci itp.. Premiowane jest również, jeżeli projekt stanowi kontynuację lub uzupełnienie innego projektu realizowanego nie wcześniej niż w 1999 r. W przypadku łódzkiego RPO oprócz powiązań z innymi projektami ocenie jest również poddawana kompleksowość w osiągnięciu celu oraz realizacja projektu w partnerstwie. Partnerstwo jest premiowane w ramach komplementarności również w warmińsko-mazurskim RPO, w którym kładzie się również nacisk na kompleksowość projektu oraz spójność z celami programu. Najbardziej zróżnicowanym podejściem do oceny komplementarności charakteryzuje się województwo małopolskie, w którym odmienne sposoby oceniania komplementarności zastosowano na poziomie schematów. W jednym z podejść komplementarność jest rozumiana jako spójność zachodząca pomiędzy projektami. Brana jest również pod uwagę zgodność z lokalnymi, regionalnymi lub branżowymi strategiami. W innym podejściu komplementarność jest rozumiana jako wspieranie, uzupełnianie innych przedsięwzięć z danego obszaru wsparcia w szczególności akcentując ukazanie komplementarności z projektami miękkimi. Niekiedy brane jest również pod uwagę zintegrowanie składanego projektu z innymi projektami na danym obszarze (gminie, powiecie). Inne podejście polega na całościowej ocenie efektów realizacji projektu. Różne podejścia do komplementarności zastosowano również w przypadku województwa opolskiego, gdzie najczęściej za najwyższy poziom komplementarności uznaje się jego kompleksowość. W przypadku projektów z zakresu infrastruktury drogowej najwyższą liczbę punktów za spełnienie kryterium komplementarności można uzyskać, jeżeli projekt stanowi końcowy etap większej inwestycji. W przypadku projektów z zakresu transportu publicznego maksymalną liczbę punktów za spełnienie kryterium komplementarności mogą uzyskać projekty, w których założono zakup 4 lub więcej autobusów szynowych. WYNIKI BADANIA W przypadku województwa mazowieckiego komplementarność pojawiła się jako kryterium formalne w obszarze rewitalizacji. Ocena tego kryterium była prowadzona w trybie 0/1 tj. spełnione/niespełnione. W przypadku niespełnienia kryterium projekt jest dyskwalifikowany z dalszej oceny. W województwie podkarpackim w przypadku projektów z zakresu transportu ocenie będzie poddawane przyczynianie się danego projektu do poprawy dostępności komunikacyjnej regionu. Sposób punktowania kryterium komplementarności jest zróżnicowany. W przypadku większości województw udział kryterium komplementarności w całościowej ocenie projektów jest zróżnicowany ze względu na obszary wsparcia. Najczęściej udział ten wynosi kilka procent. Dlatego też można stwierdzić, że spełnienie tego kryterium zwiększa szansę uzyskania dofinansowania, jednak jego spełnienie najczęściej nie gwarantuje uzyskania dofinansowania, z drugiej strony jego niespełnienie nie jest również czynnikiem dyskwalifikującym w ubieganiu się o dofinansowanie. Podsumowując rozważania dotyczące komplementarności w innych RPO, warto przytoczyć dobrą praktykę stosowaną w województwie pomorskim dotyczącą projektów rewitalizacji. Projekty te muszą być realizowane w sposób partnerski. Partnerami w projektach koordynowanych przez samorząd miejski mogą być m.in. organizacje pozarządowe, instytucje kultury, kościoły i związki wyznaniowe, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, policja oraz inne podmioty, których udział jest istotny dla efektywnej realizacji programu rewitalizacji, w tym podmioty działające w partnerstwie publiczno-prywatnym. Celem głównym projektów musi być aktywizacja społeczna i gospodarcza zdegradowanych obszarów miejskich i podnoszenie atrakcyjności stref rozwojowych w miastach. Ciekawe jest to, że projekty muszą 65

66 wykorzystywać wyniki inicjatyw i konsultacji społecznych, a także muszą być realizowane z zaangażowaniem społeczności lokalnych. Projekty muszą być kompleksowe o wartości minimum 8 mln zł (dla dużych miast 20 mln zł) i obejmować, oprócz tradycyjnych typów projektów inwestycyjnych z obszaru rewitalizacji, również: systemy poprawy bezpieczeństwa publicznego oraz programy walki z przestępczością i patologiami społecznymi (w tym tworzenie stref bezpieczeństwa i zapobiegania przestępczości, zakup i instalacja zintegrowanych systemów monitoringu w miejscach publicznych); przedsięwzięcia promocyjne, doradcze, szkoleniowe, edukacyjne, kulturalne mające na celu przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym. Bardzo interesujący jest wymóg połączenia działań inwestycyjnych z działaniami miękkimi (na który zwracali uwagę również eksperci oceniający projekty w RPO WSL), bowiem wówczas uzyskuje się cele w pełni i kompleksowo podchodzi się do procesu rewitalizacji. O dziwo, mimo takich obostrzeń, ocena strategiczna w ostatnim konkursie 20 pokazała, że jest duże zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów z tego poddziałania, ale także, że poziom projektów jest wysoki (spośród 5 projektów podlegających ocenie merytorycznej, 4 zostały rekomendowane do realizacji, w tym 2 jako priorytetowe). Jest to zatem mechanizm skuteczny, przynajmniej w początkowej fazie wyboru. Wobec dopiero co ukończonego konkursu, nie jest możliwe zweryfikowanie ryzyka niepowodzenia realizacji tych projektów. Podobny sposób podejścia do łączenia działań inwestycyjnych z działaniami miękkimi można zauważyć w RPO województwa dolnośląskiego, gdzie dopuszcza się możliwość realizacji zadań z zakresu współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej (m.in. seminaria, konferencje) w celu zapewnienia wymiany dobrych praktyk oraz doświadczeń. Chociaż w tym RPO nie jest to wymogiem. W większości RPO wskazanie komplementarności w działaniach wydaje się mieć charakter bardziej synergiczny niż demarkacyjny (ten charakter dominował w ZPORR). Jako działania komplementarne wskazuje się działania o charakterze uzupełniającym zarówno w danym RPO, jak i w innych programach o zasięgu krajowym. Skuteczność mechanizmów wsparcia komplementarności jest różna w różnych programach. Zwiększenie skuteczności zwiększają następujące rozwiązania: wskazanie konkretnych projektów w opisach działań, które są komplementarne do projektów danego działania; wskazanie, że komplementarność można uzyskać również poprzez realizację projektu będącego częścią większego przedsięwzięcia (a więc komplementarność występuje nie tylko pomiędzy projektami, ale również wewnątrz projektów, jeżeli noszą one znamiona kompleksowości); zastosowanie wymiennego kryterium komplementarności z kryterium kompleksowości, a więc brania pod uwagę zarówno grupy projektów komplementarnych, jak i jednego projektu, ale kompleksowego (np. w RPO woj. opolskiego projekt kompleksowy jest lepiej punktowany niż komplementarny); konieczność uzasadniania, dlaczego projekty wpisywane do wniosku o dofinansowanie projektu są ze sobą komplementarne (jednakże bez precyzyjnej weryfikacji tych zapisów może okazać się, że wypisano jedynie cele projektów bez związku z realizowanym projektem), horyzontalnie można zastosować kryterium powiązania z innymi projektami infrastrukturalnymi (np. drogami lokalnymi) mającymi na celu zmniejszyć czas przejazdu i zwiększyć dostępność danego miejsca lub kryterium wykorzystania możliwości 20 Por. Lista wniosków o dofinansowanie projektów po ocenie strategicznej (konkurs nr 3.2.1_2) z dnia 28 maja 2010 u. 66

67 istniejącej infrastruktury (a więc zwiększenia efektywności wydatkowania środków) lub premiować projekt, kiedy dostępna jest już infrastruktura na obszarze lokalizacji projektu: wodociągi, kanalizacja, komunikacja itp. (por. RPO zachodniopomorskie); możliwość wykazywania projektów współfinansowanych nie tylko ze środków europejskich, ale również ze środków własnych i krajowych (w komplementarności nie ma znaczenia źródło finansowania projektu); wprowadzenie konieczności wykazania komplementarności projektu inwestycyjnego z działaniami miękkimi w niektórych przypadkach (np. w RPO woj. podlaskiego projekty z zakresu gospodarki odpadami muszą być komplementarne z kampanią edukacyjno-informacyjną w tym zakresie, w RPO pomorskim projekty z obszaru rewitalizacji muszą być uzupełnione przedsięwzięciami miękkimi mającymi na celu przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym); wykazywanie komplementarności w odniesieniu do projektów planowanych (chociaż należy tu zastrzec, że istnieje duże ryzyko niezrealizowania planowanych projektów); zastosowanie kryterium związanego z komplementarnością (zarówno jako odrębnego kryterium, ale również jako element strategicznego charakteru projektu, spójności, ciągłości projektu, kompleksowości i wieloaspektowości); premiowanie projektów realizowanych w partnerstwach, dzięki czemu można oczekiwać pełnej i całkowitej likwidacji problemu na danym obszarze (por. RPO woj. warmińsko-mazurskiego); odpowiednie punktowanie kryterium komplementarności (chociaż w obecnych mechanizmach spełnienie tego kryterium zwiększa szansę uzyskania dofinansowania, jednak najczęściej nie gwarantuje uzyskania dofinansowania, z drugiej strony jego niespełnienie nie jest również czynnikiem dyskwalifikującym w ubieganiu się o dofinansowanie). WYNIKI BADANIA 67

68 3.3. Obecne mechanizmy zapewniania komplementarności w RPO WSL Wspieranie komplementarności przez system oceny i wyboru projektów Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 3.3. Czy obecny system wyboru projektów (m.in. kształt wniosku aplikacyjnego, kryteria wyboru projektów, kwalifikacje i podejście ekspertów) promuje komplementarność w odpowiednim stopniu, tzn. czy prowadzi ostatecznie do realizacji projektów, które wiążą się z istotnymi, zamierzonymi efektami synergii? 3.1. Jak reguły komplementarności przełożone zostały na system kryteriów wyboru projektów RPO WSL? 3.7. Jaka jest ocena beneficjentów dotycząca obecnych zasad dotyczących komplementarności oraz ich odzwierciedlenia w systemach wyboru i kryteriach oceny projektów? Promowanie komplementarności przez system wyboru projektów System wyboru projektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata nie różni się istotnie od systemów przyjętych w innych RPO pod względem sposobów zapewniania komplementarności. Na poziomie SZOP RPO, podobnie jak w przypadku większości województw, w kartach działań wskazano jedynie inne działania bez określenia, w jaki sposób są one ze komplementarne. Podobnie jak w większości wypadków komplementarność jest z jednej strony wykazywana w odniesieniu do innych działań RPO, z drugiej zaś w odniesieniu do priorytetów krajowych programów operacyjnych. W SZOP brak jest opisów, w jaki sposób wskazane działania wpływają na komplementarność z danym działaniem. Po wstępnej analizie 21 okazało się, że kwestia komplementarności w SZOP została odniesiona jedynie do wymiaru negatywnego (konieczności uniknięcia podwójnego finansowania tego samego typu projektu), dlatego konieczne jest dołączenie również wymiaru pozytywnego komplementarności (efektu synergii). Takie zapisy można stworzyć na bazie wyników niniejszego badania (Por. rozdz. 3.4 oraz załącznik w MS Ecel). 21 Analizę przeprowadzono za pomocą macierzy zależności, którą zbudowano umieszczając zarówno w pierwszej kolumnie, jak i w pierwszym wierszu tabeli numery wszystkich działań RPO WSL. Dodatkowo, w wierszach poniżej RPO WSL umieszczono priorytety innych programów, z którymi była badana komplementarność. Zaznaczone na żółto pola określały zależności w zakresie komplementarności pomiędzy poszczególnymi działaniami. 68

69 Co prawda zapisy dotyczące komplementarności zawarte w kartach działań byłyby pełniejsze, gdyby oprócz wskazania komplementarnych działań czy priorytetów, zdecydowano się również na opisanie w jaki sposób komplementarność pomiędzy nimi zachodzi, jednak z drugiej strony sposób ukazania komplementarności w SZOP RPO jest zgodny z Wytycznymi nr 2 w zakresie szczegółowego opisu priorytetów programu operacyjnego, dlatego warto się zastanowić nad przeprowadzeniem korekty w tym zakresie. Zagadnieniu komplementarności poświęcono również odrębny punkt we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu. Został on oznaczony symbolem C.13 i zatytułowany: Powiązanie projektu z innymi projektami realizowanymi ze środków własnych lub zewnętrznych (projekty zrealizowane lub będące w trakcie realizacji). Opisy wyjaśniające sposób wypełnienia tego punktu zostały również umieszczone w instrukcji wypełnienia wniosku. Oprócz konieczności wskazania danych dotyczących wszystkich projektów komplementarnych do składanego projektu, wnioskodawca jest również zobowiązany uzasadnić w jaki sposób komplementarność zachodzi. Komplementarność może być wykazywana zarówno w odniesieniu do projektów zrealizowanych, jak i w trakcie realizacji. Nie dopuszcza się możliwości wykazywania komplementarności z projektami planowanymi. Komplementarność może być wykazywana zarówno w odniesieniu do projektów (z) realizowanych przez wnioskodawcę lub inne podmioty. Zapisy dotyczące komplementarności zawarte w instrukcji wypełnienia wniosku śląskiego RPO nie wyróżniają się istotnie względem pozostałych. Dobrą praktyką jaką można by zaczerpnąć z opisów komplementarności innych RPO jest podanie definicji komplementarności, wskazanie w jaki sposób wnioskodawca powinien komplementarność rozumieć. Braku definicji komplementarności nie należy jednak traktować jako poważnego uchybienia tym bardziej, że zapisy w instrukcji korespondują z zapisami zawartymi w SZOP RPO WSL oraz w wytycznych do studium wykonalności, gdzie zawarto bardziej dokładny opis komplementarności. Poważnym problemem jest również niepoprawne podejście ekspertów do oceny komplementarności w projektach. Dotyczy to jedynie kilku badanych osób, niemniej jednak ich podejście nie prowadzi do realizacji projektów, które wiążą się z istotnymi, zamierzonymi efektami synergii. Złe podejście charakteryzuje się nieocenianiem pozytywnych aspektów komplementarności (weryfikacją jedynie aspektów demarkacji), albo nieocenianiem w ogóle komplementarności (badaniem zgodności projektu z dokumentami strategicznymi), albo błędnym rozumieniem komplementarności pozytywnej (braniem pod uwagę jedynie projektów danego wnioskodawcy i żadnych innych). To powoduje, tak jak w przypadku beneficjentów, konieczność dobrego zdefiniowania komplementarności na poziomie projektów. WYNIKI BADANIA Inną kwestią pojawiającą się w niektórych województwach jest możliwość wykazywania komplementarności w odniesieniu do projektów planowanych. Chociaż takie podejście do komplementarności wydaje się pełniejsze, ponieważ pozwala na promowanie nie tylko tych projektów, które są zakorzenione w przeszłości lub teraźniejszości, ale również tych, które mogą stanowić podstawę dla przyszłych działań, to z drugiej strony, komplementarność z projektami planowanymi wiąże się z dużym ryzykiem, że projekty te nigdy nie zostaną zrealizowane. Dlatego też ewentualna decyzja odnośnie promowania komplementarności z przedsięwzięciami przyszłymi musiałaby się wiązać z koniecznością wykazania, że stopień prac nad przygotowywanym projektem jest na tyle zaawansowany, że występuje bardzo małe ryzyko niezrealizowania projektu. Chociaż wiele projektów przygotowanych do realizacji może jednak nie zostać zrealizowanych z powodu braku środków finansowych. Z drugiej strony komplementarność z działaniami przyszłymi mogłaby być wykazywana w pkt C.12 wniosku o dofinansowanie projektu zatytułowanego Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi / wojewódzkimi / powiatowymi / gminnymi. Jednak w tym przypadku komplementarność powinna być wykazywana nie tylko w odniesieniu do strategii, ale również do projektów zawartych w wieloletnich planach inwestycyjnych. Zdaniem ekspertów oceniających projekty, system promuje projekty komplementarne na tyle, na ile może. Ich twierdzenia są zgodne z tym co było mówione wyżej komplementarność jest dla nich ważnym składnikiem oceny, ale nie najważniejszym. Przy czym premiowanie odbywa się poprzez odpowiednie kryterium (opisane wyżej) i jest to poziom wystarczający. Część ekspertów skłaniała się jednak do potrzeby zwiększenia o 1 wagi kryterium, aby wzmocnić promocję komplementarnych projektów. 69

70 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Zdaniem ekspertów oceniających projekty, system promuje projekty komplementarne na tyle, na ile może. Ich twierdzenia są zgodne z tym co było mówione wyżej komplementarność jest dla nich ważnym składnikiem oceny, ale nie najważniejszym. Przy czym premiowanie Potwierdzają odbywa się to poprzez beneficjenci, odpowiednie z których kryterium jedynie (opisane co trzeci wyżej) uważa, i jest że to system poziom wyboru wystarczający. premiuje projekty komplementarne, Część ekspertów a skłaniała blisko się połowa jednak do że potrzeby wybierane zwiększenia są zarówno o 1 projekty wagi kryterium, komplementarne, aby jak i niekomplementarne. wzmocnić promocję Zatem komplementarnych dla większej części projektów. beneficjentów, mimo zastosowania pewnych mechanizmów wspierania komplementarności, opisanych wyżej, system wybiera zarówno projekty komplementarne, jak i niekomplementarne. Potwierdzają to beneficjenci, z których jedynie co trzeci uważa, że system wyboru premiuje projekty komplementarne, a blisko połowa że wybierane są zarówno projekty komplementarne, WYKRES 4. Promowanie jak i niekomplementarne. projektów komplementarnych Zatem dla przez większej system części wyboru beneficjentów, projektów w RPO mimo WSL zastosowania w oczach beneficjentów. pewnych mechanizmów wspierania komplementarności, opisanych wyżej, system wybiera zarówno projekty komplementarne, jak i niekomplementarne. System wyboru premiuje projekty komplementarne 33,8% 46,3% 3,8% 16,3% Wybierane są równie dobrze projekty komplementarne, jak i niekomplementarne (nie ma to znaczenia) System wyboru premiuje projekty NIEkomplementarne Nie wiem, trudno powiedzieć Wykres 4. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Promowanie projektów komplementarnych przez system wyboru projektów w RPO Jest to zatem zgodne z obserwacjami dokonanymi w innych RPO, zgodnie z którymi wybór projektów WSL w oczach beneficjentów. komplementarnych jest raczej przypadkowy, a wybierane są projekty o wysokiej jakości, a niekoniecznie Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. komplementarne. Reguły Jest to komplementarności zatem zgodne z obserwacjami w systemie dokonanymi kryteriów w innych wyboru RPO, projektów zgodnie z którymi wybór projektów komplementarnych jest raczej przypadkowy, a wybierane są projekty o wysokiej Komplementarność jakości, a niekoniecznie jest komplementarne. punktowana za pomocą kryterium zasadniczego podstawowego: Stopień komplementarności z innymi przedsięwzięciami lub innymi podmiotami, realizującymi projekt. Opis kryterium jest Reguły dość ogólny komplementarności w przypisie określono, w systemie że: Komplementarność kryteriów wyboru to stopień projektów wzajemnego uzupełniania się. Projekt komplementarny to taki, którego realizacja w sposób znaczący i bezpośredni uzupełnia efekty innego projektu. Komplementarność Komplementarność jest punktowana należy rozpatrywać za pomocą w odniesieniu kryterium do zasadniczego innych projektów podstawowego: (etapów projektów) realizowanych Stopień komplementarności w poprzednim i obecnym z innymi okresie przedsięwzięciami programowania. lub innymi podmiotami, realizującymi projekt. Opis kryterium jest dość ogólny w przypisie określono, że: Komplementarność to W stopień kryteriach wzajemnego zasadniczych uzupełniania specyficznych, się. Projekt w niektórych komplementarny działaniach to taki, możemy którego odnaleźć realizacja kryterium Kompleksowość w sposób znaczący projektu, i bezpośredni któremu uzupełnia nadano wagę efekty od innego 1,0 do projektu. 3,5. Definiowana Komplementarność jest ona jako należy realizowanie jednego rozpatrywać lub więcej w odniesieniu typów projektów. do innych Udział komplementarności projektów (etapów w projektów) całościowej realizowanych ocenie projektów jest zróżnicowany w poprzednim i wynosi i obecnym w zależności okresie od programowania. działania od 4 W do kryteriach 8,5%. Spełnienie zasadniczych kryterium specyficznych, komplementarności przez w niektórych dany projekt działaniach zwiększa szanse możemy na uzyskanie odnaleźć dofinansowania, kryterium Kompleksowość jednak udział projektu, tego kryterium któremu w całościowej ocenie nadano jest wagę na tyle od nieznaczny, 1,0 do 3,5. Definiowane że spełnienie jest go z ona jednej jako strony realizowanie przesądza jednego o lub uzyskaniu więcej typów dofinansowania z projektów. drugiej zaś Udział strony jego komplementarności niespełnienie nie przesądza, w całościowej że projekt ocenie dofinansowania projektów jest nie zróżnicowany uzyska. Warto zatem zastanowić i wynosi w się zależności w przyszłym od działania okresie od programowania 4 do 8,5%. nad Spełnienie wzmocnieniem kryterium nieco komplementarności pozycji tego kryterium (poprzez przez dany podniesienie projekt zwiększa wagi o szanse 1), co na będzie uzyskanie zgodne dofinansowania, z propozycjami jednak niektórych udział tego ekspertów kryterium oceniających projekty, w całościowej a także ocenie z ustaleniem jest na z tyle warsztatu nieznaczny, SWOT. W że takiej spełnienie sytuacji go pozostawałaby z jednej strony jeszcze nie przesądza sprawa obniżenia wagi o uzyskaniu w innym dofinansowania kryterium, aby z nie drugiej zmieniać zaś strony układu jego wag niespełnienie pozostałych nie kryteriów przesądza, 22. Uważamy, że projekt że jedynym kryterium dofinansowania zasadniczym nie uzyska. podstawowym, Warto zatem w którym zastanowić można obniżyć się w przyszłym wagę jest Stopień okresie programowania gotowości organizacyjnoinstytucjonalnej nad wzmocnieniem beneficjenta, nieco ponieważ pozycji tego jest to kryterium kryterium (poprzez wykonalności podniesienie i powinno być wagi weryfikowane o 1), co przede wszystkim będzie zgodne zero-jedynkowo, z propozycjami na niektórych zasadzie gotowości ekspertów do oceniających realizacji projektu. projekty, a Stąd także istnienie z ustaleniem tego kryterium w z kryteriach warsztatu punktowanych SWOT. W takiej może sytuacji być zaznaczone pozostawałaby jedynie jeszcze w sposób sprawa śladowy. obniżenia wagi w innym Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Wzrost sumy wag o 1 spowodowałby automatycznie obniżenie udziału pozostałych kryteriów w ogólnej sumie punktów. 70

71 Podsumowując należy powiedzieć, że: System wyboru projektów RPO WSL nie różni się istotnie od systemów przyjętych w innych RPO pod względem sposobów zapewniania komplementarności. Kwestia komplementarności w SZOP została odniesiona jedynie do wymiaru negatywnego (demarkacji), co należy zmienić. Dodatkowo, zapisy dotyczące komplementarności zawarte w kartach działań byłyby pełniejsze, gdyby oprócz wskazania komplementarnych działań czy priorytetów, zdecydowano się również na opisanie w jaki sposób komplementarność pomiędzy nimi zachodzi. Udział komplementarności w całościowej ocenie projektów jest zróżnicowany i wynosi w zależności od działania od 4 do 8,5%. Spełnienie kryterium komplementarności przez dany projekt zwiększa szanse na uzyskanie dofinansowania, jednak udział tego kryterium w całościowej ocenie jest na tyle nieznaczny, że spełnienie go z jednej strony nie przesądza o uzyskaniu dofinansowania z drugiej zaś strony jego niespełnienie nie przesądza, że projekt dofinansowania nie uzyska Przygotowywanie projektów komplementarnych przez wnioskodawców Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT WYNIKI BADANIA 3.5. Jaki jest stan wiedzy beneficjentów na temat komplementarności w projektach RPO WSL? 3.4. Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób wnioskodawcy wykazywali komplementarność oraz czy projekty, dla których była ona wskazana rzeczywiście są komplementarne? 3.6. Jakie problemy pojawiają się w kontekście komplementarności w projektach beneficjentów RPO WSL? 71

72 3.5. Jaki jest stan wiedzy beneficjentów na temat komplementarności w projektach RPO WSL? 3.4. Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób wnioskodawcy wykazywali komplementarność oraz czy projekty, dla Analiza Pogłęb tel. z e Przygotowywanie których była ona wskazana projektów rzeczywiście komplementarnych są przez wnioskodawców ZPORR komplementarne? 3.6. Zanim Jakie zaczniemy problemy pojawiają analizować się w RPO kontekście WSL, warto prześledzić, jak przygotowywano projekty komplementarne komplementarności w projektach w ZPORR. W we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu konieczne było odniesienie się do kwestii beneficjentów RPO WSL? komplementarności w pkt D.7 ( Powiązania realizowanego projektu z projektami realizowanymi z innych środków, w szczególności Unii Europejskiej oraz własnych ). Przygotowywanie projektów komplementarnych przez wnioskodawców ZPORR Zanim zaczniemy analizować RPO WSL, warto prześledzić, jak przygotowywano projekty komplementarne w ZPORR. W we wzorze wniosku o dofinansowanie projektu konieczne było odniesienie WYKRES się do 5. kwestii Średnia komplementarności liczba projektów w komplementarnych pkt D.7 ( Powiązania według realizowanego dokumentacji projektu wykazywana z projektami we wnioskach realizowanymi ZPORR z w podziale innych środków, na obszary. w szczególności Unii Europejskiej oraz własnych ). IDI z in innych IDI z IZ Analiza ZPORR Analiza RPO W CATI z ZPORR Panel e Analiza 4,6 4,3 5,2 3,4 3,1 3,8 Transport Społeczeństwo informacyjne Rewitalizacja Turystyka Wod-kan Wszystkie sektory Wykres 5. Źródło: Źródło: Średnia Opracowanie liczba własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania według zapisów dokumentacji wniosków o dofinansowanie wykazywana projektów we oraz studiów wnioskach ZPORR w podziale na obszary. wykonalności [n = 150 projektów]. opracowanie własne na podstawie wyników badania zapisów wniosków o dofinansowanie projektów oraz studiów wykonalności [n = 150 projektów]. Analiza zarówno zapisów wniosków, jak i zapisów studiów wykonalności dowiodła, że kwestia komplementarności jest traktowana w sposób bardzo zróżnicowany. Szczególnie zapisy studiów wykonalności Analiza zarówno zapisów wniosków, jak i zapisów studiów wykonalności dowiodła, że kwestia są mało przydatne do określenia faktycznych powiązań projektów (a z racji charakteru dokumentu, i ilości komplementarności jest traktowana w sposób bardzo zróżnicowany. Szczególnie zapisy studiów dostępnego miejsca powinny być naturalnym miejscem do takiej analizy), w większości w ogóle brakowało wykonalności są mało przydatne do określenia faktycznych powiązań projektów (a z racji opisów projektów komplementarnych lub opierały się one na wskazaniu tylko tytułów. Więcej informacji charakteru dokumentu, a także ilości dostępnego miejsca powinny być naturalnym miejscem do było dostępnych w samych wnioskach o dofinansowanie projektów. W tym przypadku problemem było takiej analizy), w większości w ogóle brakowało opisów projektów komplementarnych lub wskazywanie różnorodnych projektów, bardzo często wszystkich projektów realizowanych wcześniej przez opierały się one na wskazaniu tylko tytułów. Więcej informacji było dostępnych w samych danego wnioskodawcę bez krytycznej analizy ich związków ze składanym projektem. Potwierdza to średnia wnioskach o dofinansowanie projektów. Ale w tym przypadku problemem było liczba projektów komplementarnych wykazywana we wnioskach (i studiach wykonalności). Średnio w projektach, w których wskazano jakiekolwiek powiązania, przywołano blisko 4 projekty (najwięcej w obszarze rewitalizacji ponad 5 projektów, najmniej w sektorze wodno-kanalizacyjnym ponad 75 3 projekty). Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Z tych RPO też WSL powodów większą wartością badawczą odznaczyły się wyniki badania CATI, w których beneficjenci wskazywali mniej projektów komplementarnych, jednakże pokazywali faktyczne powiązania projektów. Stan wiedzy beneficjentów na temat komplementarności w projektach RPO WSL Rozumienie podejścia do określania komplementarności przez beneficjentów RPO WSL 23 jest raczej niepoprawne, chociaż co trzeci z nich najpierw określił cele, które chce osiągnąć, a następnie grupy projektów, które je realizowały, a dopiero potem szukał dla nich źródeł finansowania. Należy podkreślić, że jest to najbardziej odpowiedni sposób przygotowywania projektów komplementarnych. 23 Badani beneficjenci RPO WSL zostali dobrani na podstawie realizowanych przez nich wcześniej projektów w ramach ZPORR (szerzej o tym piszemy w części metodologicznej lub w dalszej części raportu). Projekty, które beneficjenci realizowali w ramach RPO WSL nie należały już natomiast do żadnego konkretnego obszaru. Badani przedstawiciele beneficjentów byli kierownikami lub osobami odpowiedzialnymi za projekty z ramienia instytucji realizującej projekty. 72

73 powodów większą wartością badawczą odznaczyły się wyniki badania CATI, w których beneficjenci wskazywali mniej projektów komplementarnych, jednakże pokazywali faktyczne powiązania projektów. Stan wiedzy beneficjentów na temat komplementarności w projektach RPO WSL Rozumienie podejścia do określania komplementarności przez beneficjentów RPO WSL 23 jest raczej niepoprawne, chociaż co trzeci z nich najpierw określił cele, które chce osiągnąć, a następnie WYKRES grupy 6. projektów, Sposób przygotowywania które je realizowały, projektów a dopiero przez potem beneficjentów szukał dla nich [poziom źródeł myślenia finansowania. strategicznego]. Należy podkreślić, że jest to najbardziej odpowiedni sposób przygotowywania projektów komplementarnych. 26,3% 38,8% 35,0% Najważniejszy dla Beneficjenta był harmonogram konkursów, który pozwolił na zaplanowanie tylko tych projektów, które mogłyby uzyskać dofinansowanie W praktyce Beneficjent zebrał różnorodne projekty, które wynikały z jego potrzeb, a następnie szukał dla nich źródeł finansowania Beneficjent najpierw określił cele, które chce osiągnąć, a następnie grupy projektów, które je realizowały, a dopiero potem szukał dla nich źródeł finansowania Wykres 6. Sposób przygotowywania projektów Źródło: Opracowanie przez Beneficjentów własne na podstawie [poziom wyników myślenia badania CATI [n=80]. strategicznego]. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Niestety, nadal dwóch na pięciu beneficjentów określało swoją strategię na podstawie zaspokojenia Niestety, bieżących nadal potrzeb dwóch (zebraniu na pięciu wszystkich beneficjentów projektów określało realizujących swoją potrzeby strategię i na szukaniu podstawie dla nich źródeł zaspokojenia dofinansowania). bieżących Co czwarty potrzeb beneficjent (zebraniu miał podejście wszystkich ad projektów hoc, a więc realizujących jeszcze gorsze potrzeby przygotowywał i szukaniu bowiem jedynie dla nich te źródeł projekty, dofinansowania). które mogły uzyskać Co czwarty dofinansowanie beneficjent w miał przyszłych podejście konkursach, ad hoc, nie patrząc na a strategiczne więc jeszcze potrzeby gorsze jednostki. przygotowywał bowiem jedynie te projekty, które mogły uzyskać dofinansowanie w przyszłych konkursach, nie patrząc na strategiczne potrzeby jednostki. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata WYKRES 7. Rozumienie pojęcia projektów komplementarnych przez beneficjentów RPO WSL. WYNIKI BADANIA 23 27,5% 43,8% Projekty różnych typów np. drogowe, kanalizacyjne, które przyczynią się do lepszego pełnienia funkcji badani beneficjenci RPO WSL zostali dobrani na podstawie realizowanych przez nich wcześniej projektów w ramach przez składany projekt ZPORR (szerzej o tym piszemy w części metodologicznej lub w dalszej części raportu). Projekty, które beneficjenci realizowali w ramach RPO WSL nie należały już natomiast do żadnego konkretnego Wszystkie obszaru. projekty Badani realizowane przedstawiciele na terenie gminy, beneficjentów byli kierownikami lub osobami odpowiedzialnymi za projekty powiatu z ramienia realizowane instytucji przez różnych realizującej beneficjentów projekty. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Wszystkie projekty, które realizował do tej pory dany wnioskodawca i żadne inne 5,0% 13,8% 7,5% 2,5% Projekty tego samego typu realizowane wcześniej przed składanym projektem (np. składając projekt drogowy wskazujemy projekty drogowe) Wszystkie inne projekty wpisujące się w realizację tych samych dokumentów strategicznych 76 Beneficjent nie wie Wykres 7. Źródło: Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Rozumienie pojęcia projektów komplementarnych przez beneficjentów RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Rozumienie pojęcia projektów komplementarnych przez beneficjentów RPO WSL jest w większości przypadków zadowalające tzn. czterech na pięciu beneficjentów rozumie komplementarność poprawnie, chociaż wskazują oni na różne rodzaje komplementarności (połowa wskazuje na komplementarność funkcyjną, co czwarty na komplementarność historyczną, a co dwudziesty na komplementarność geograficzną). Niestety, należy tu wspomnieć również o co piątym beneficjencie, Ļktóry błędnie rozumie to pojęcie komplementarność projektów rozumiana jako wpisywanie się w te same dokumenty strategiczne (podejście zauważalne również u niektórych ekspertów) powodowałaby, że wszystkie projekty realizowane na terenie województwa śląskiego byłyby ze 73 sobą komplementarne. Realizacja projektów przez tego samego beneficjenta nie ma nic wspólnego z komplementarnością, która dotyczy celu, jakiemu służą realizowane projekty, bez względu na tego, kto realizuje projekt.

74 Rozumienie pojęcia projektów komplementarnych przez beneficjentów RPO WSL jest w większości przypadków zadowalające tzn. czterech na pięciu beneficjentów rozumie komplementarność poprawnie, chociaż wskazują oni na różne rodzaje komplementarności (połowa wskazuje na komplementarność funkcyjną, co czwarty na komplementarność historyczną, a co dwudziesty na komplementarność geograficzną). Niestety, należy tu wspomnieć również o co piątym beneficjencie, który błędnie rozumie to pojęcie komplementarność projektów rozumiana jako wpisywanie się w te same dokumenty strategiczne (podejście zauważalne również u niektórych ekspertów) powodowałaby, że wszystkie projekty realizowane na terenie województwa śląskiego byłyby ze sobą komplementarne. Realizacja projektów przez tego samego beneficjenta nie ma nic wspólnego z komplementarnością, która dotyczy celu, jakiemu służą realizowane projekty, bez względu na tego, kto realizuje projekt. Co więcej, co czwarty z beneficjentów RPO WSL, który był również beneficjentem ZPORR i złożył wówczas wniosek bez projektów komplementarnych, uważa, że wskazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne. Analizowanie projektów ZPORR w tym przypadku ma znaczenie, bowiem wszyscy ci beneficjenci nie wykazali żadnego projektu komplementarnego również składając projekty w RPO WSL. WYKRES 8. Przyczyny niewykazywania projektów komplementarnych w projektach ZPORR [w oczach beneficjentów projektów niekomplementarnych]. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Beneficjent ZPORR uważa, że wykazywanie projektów komplementarnych nie jest istotne dla jego projektu Beneficjent nie wiedział, co należy wpisać do wniosku, aby wykazać komplementarność beneficjentów Beneficjent ZPORR nie znalazł projektu komplementarnego Beneficjent nie wpisał projektów komplementarnych, bo jego projekt był pierwszy na tym obszarze Beneficjent nie wie lub nie pamięta Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania zapisów wniosków o dofinansowanie projektów oraz studiów Wykres 8. Przyczyny niewykazywania projektów komplementarnych w projektach wykonalności ZPORR [n = 150 projektów]. [w oczach beneficjentów projektów niekomplementarnych]. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=35]. Zdecydowana większość (15) nie wpisała projektów komplementarnych, ponieważ ich projekt był pierwszy w tym obszarze. Zdarzały się też jednostkowe przypadku braku wiedzy, co należy wpisać, a także trudności Zdecydowana w znalezieniu większość takich (15) projektów. nie wpisała projektów komplementarnych, ponieważ ich projekt był pierwszy w tym obszarze. Zdarzały się też jednostkowe przypadku braku wiedzy, co należy wpisać, a także trudności w znalezieniu takich projektów beneficjentów Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne w każdym przypadku Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w danym typie projektów Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w przypadku danego projektu ZPORR Beneficjent nie wie, dlaczego wpisywanie projektów komplementarnych jest nieistotne Wykres 9. Zakres braku istotności w wykazywaniu projektów komplementarnych w oczach beneficjentów projektów niekomplementarnych, którzy uważają za nieistotne wykazywanie projektów komplementarnych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=8]. Jedynie jeden beneficjent spośród tych, dla których wpisywanie projektów komplementarnych jest nieistotne, wskazał na wszystkie typy projektów, pięciu określiło, że wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w przypadku danego typu projektów (przy czym trzech z nich wskazało na sektor transportowy). 74

75 Beneficjent nie wie lub nie pamięta Wykres 8. Przyczyny niewykazywania projektów komplementarnych w projektach ZPORR [w oczach beneficjentów projektów niekomplementarnych]. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=35]. WYKRES 9. Zakres braku istotności w wykazywaniu projektów komplementarnych w oczach Zdecydowana beneficjentów większość (15) projektów nie wpisała niekomplementarnych, projektów komplementarnych, którzy uważają ponieważ za ich nieistotne projekt wykazywanie był pierwszy projektów w tym komplementarnych. obszarze. Zdarzały się też jednostkowe przypadku braku wiedzy, co należy wpisać, a także trudności w znalezieniu takich projektów beneficjentów Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne w każdym przypadku Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w danym typie projektów Wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w przypadku danego projektu ZPORR Beneficjent nie wie, dlaczego wpisywanie projektów komplementarnych jest nieistotne Wykres 9. Zakres braku istotności w wykazywaniu projektów komplementarnych w oczach Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=8]. beneficjentów projektów niekomplementarnych, którzy uważają za nieistotne wykazywanie projektów komplementarnych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=8]. Jedynie jeden beneficjent spośród tych, dla których wpisywanie projektów komplementarnych jest nieistotne, wskazał na wszystkie typy projektów, pięciu określiło, że wykazywanie projektów komplementarnych Jedynie jest jeden nieistotne beneficjent tylko w spośród przypadku tych, danego dla których typu wpisywanie projektów (przy projektów czym komplementarnych trzech z nich wskazało na sektor jest transportowy). nieistotne, wskazał na wszystkie typy projektów, pięciu określiło, że wykazywanie projektów komplementarnych jest nieistotne tylko w przypadku danego typu projektów (przy czym trzech z nich wskazało na sektor transportowy). Wykazywanie komplementarności przez wnioskodawców RPO WSL Wykazywanie Wnioskodawcy komplementarności RPO WSL w większości przez wykazywali wnioskodawców projekty komplementarne RPO WSL w swoich wnioskach, jak przedstawia to poniższy wykres. Dwóch na trzech wnioskodawców wpisało do wniosku chociaż jeden Wnioskodawcy projekt komplementarny. RPO WSL w większości wykazywali projekty komplementarne w swoich wnioskach, jak przedstawia to poniższy wykres. Dwóch na trzech wnioskodawców wpisało do wniosku chociaż jeden projekt komplementarny. WYKRES 10. Udział projektów wykazujących komplementarność w projektach ogółem Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego realizowanych w ramach RPO WSL. Województwa Śląskiego na lata WYNIKI BADANIA Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Beneficjent opisał we wniosku chociaż jeden projekt 66,3% 33,8% komplementarny 78 Beneficjent nie wpisał żadnego projektu komplementarnego do wniosku Wykres 10. Udział projektów wykazujących komplementarność w projektach ogółem realizowanych w ramach RPO WSL. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Głównie (w niemal połowie) były to projekty uzupełniające funkcję pełnioną przez składany projekt, co potwierdza jeszcze raz słuszność tezy o największej wadze komplementarności funkcyjnej. Niemal co trzeci projekt składany do RPO WSL był kolejnym etapem projektu komplementarnego (komplementarny historycznie), a co czwarty znajdował się blisko projektu komplementarnego (był zatem komplementarny geograficznie). Co dziesiąty projekt składany do RPO WSL bazował na tym, co stworzył projekt komplementarny (który można nazwać projektem parasolowym). Projekt składany do RPO był kolejnym etapem projektu komplementarnego 75 Projekt składany do RPO był uzupełnieniem funkcji, które pełnił projekt komplementarny 28,3% 49,1% Projekt składany do RPO bazował na tym co stworzył projekt komplementarny 13,2%

76 66,3% 33,8% chociaż jeden projekt komplementarny Beneficjent nie wpisał żadnego projektu komplementarnego do wniosku Wykres 10. Udział projektów wykazujących komplementarność w projektach ogółem realizowanych w ramach RPO WSL. Głównie (w niemal połowie) były to projekty uzupełniające funkcję pełnioną przez składany projekt, co Źródło: potwierdza jeszcze opracowanie raz własne słuszność na podstawie tezy o wyników największej badania wadze CATI [n=80]. komplementarności funkcyjnej. Niemal co trzeci projekt składany do RPO WSL był kolejnym etapem projektu komplementarnego (komplementarny Głównie historycznie), (w niemal a co połowie) czwarty były znajdował to projekty się blisko uzupełniające projektu komplementarnego funkcję pełnioną przez (był zatem składany komplementarny projekt, geograficznie). co potwierdza Co dziesiąty jeszcze raz projekt słuszność składany tezy do o największej RPO WSL wadze bazował komplementarności na tym, co stworzył projekt funkcyjnej. komplementarny Niemal co (który trzeci można projekt nazwać składany projektem do RPO parasolowym). WSL był kolejnym etapem projektu komplementarnego (komplementarny historycznie), a co czwarty znajdował się blisko projektu komplementarnego (był zatem komplementarny geograficznie). Co dziesiąty projekt WYKRES składany 11. do RPO Przyczyny WSL bazował wybierania na projektów tym, co stworzył komplementarnych, projekt komplementarny które zostały opisane we (który wnioskach można nazwać o dofinansowanie projektem parasolowym). projektów w ramach RPO WSL. Projekt składany do RPO był kolejnym etapem projektu komplementarnego 28,3% Projekt składany do RPO był uzupełnieniem funkcji, które pełnił projekt komplementarny 49,1% Projekt składany do RPO bazował na tym co stworzył projekt komplementarny 13,2% Projekt składany do RPO był zlokalizowany bardzo blisko projektu komplementarnego (chociaż niekoniecznie musiał być z nim powiązany funkcją) 24,5% Inne powody, dla których wybrano te projekty komplementarne 7,5% Wykres 11. Przyczyny wybierania projektów komplementarnych, które zostały opisane we wnioskach o dofinansowanie projektów w ramach RPO WSL. W innych powodach pojawiły się potrzeby realizacji takich projektów i spójność realizacji celów przez wskazane przez opracowanie beneficjentów własne projekty. na podstawie wyników badania CATI [n=61, możliwa więcej niż jedna Źródło: Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=61, możliwa więcej niż jedna odpowiedź]. odpowiedź]. W niemalże wszystkich przebadanych wnioskach RPO WSL 24 wykazywano komplementarność z innymi W projektami. innych powodach W zdecydowanej pojawiły się większości potrzeby realizacji wykazywano takich komplementarność projektów i spójność z kilkoma realizacji projektami celów (trzema, przez czterema, wskazane pięcioma, przez beneficjentów a nawet sześcioma projekty. i więcej). Komplementarność była wykazywana zarówno W w niemalże odniesieniu wszystkich do projektów przebadanych zakończonych, wnioskach jak RPO i w WSL trakcie 24 wykazywano realizacji. komplementarność Niestety sposób uzasadniania z innymi komplementarności projektami. był W bardzo zdecydowanej ogólny, jeżeli większości w ogóle można wykazywano mówić o jakimkolwiek komplementarność uzasadnianiu. Jedynie z kilkoma w nielicznych projektami przypadkach (trzema, uzasadnienie czterema, powiązań pięcioma, projektów a nawet można uznać sześcioma za wyczerpujące i więcej). (dotyczyło to Komplementarność przede wszystkim była niektórych wykazywana projektów zarówno z zakresu w odniesieniu infrastruktury do projektów drogowej, zakończonych, gdzie stosunkowo łatwiej jest jak wykazać i w trakcie w sposób realizacji. konkretny charakter Niestety sposób występujących uzasadniania powiązań). komplementarności Spośród sposobów wypełniania był rubryki bardzo uzasadnienie ogólny, powiązania jeżeli w ogóle można można wyróżnić mówić następujące: o jakimkolwiek uzasadnianiu. Jedynie koncentrowano się na przedstawieniu zakresu rzeczowego projektu wskazanego jako komplementarny, nie ukazywano ani nie uzasadniano, w jaki sposób zachodzi komplementarność; 24 przeanalizowano przywoływano 8 projektów cele, efekty, transportowych, rolę projektu 1 projekt wskazywanego ze społeczeństwa jako informacyjnego, komplementarny, 6 projektów bez rewitalizacji, uzasadniania w jaki 18 projektów turystycznych i 10 projektów wodno-kanalizacyjnych. sposób projekt ten jest powiązany z projektem składanym; w sposób ogólny wskazywano efekty, do których osiągnięcia wspólnie będą przyczyniać się powiązane projekty (np. obydwa projekty przyczynią się do wzrostu atrakcyjności turystycznej gminy, albo obydwa projekty przyczynią się do poprawy środowiska naturalnego; 79 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach podawano RPO WSL uzasadnienia o charakterze tautologicznym (np. projekty są ze sobą powiązane, ponieważ realizacja jednego projektu warunkuje zapotrzebowanie na drugi), co można sprowadzić do stwierdzenia, że projekty są ze sobą powiązane, ponieważ są ze sobą powiązane. Nie uzasadniano natomiast, w jaki sposób owe powiązania występują; podawano uzasadnienia realizacji projektu komplementarnego, a nie uzasadnienia powiązań zachodzących pomiędzy projektami komplementarnymi. 24 Przeanalizowano 8 projektów transportowych, 1 projekt ze społeczeństwa informacyjnego, 6 projektów rewitalizacji, 18 projektów turystycznych i 10 projektów wodno-kanalizacyjnych. 76

77 Powyższe obserwacje potwierdzili eksperci oceniający wnioski, z którymi przeprowadzano wywiady. Częstokroć musieli oni wychodzić poza punkt C.13, aby zrozumieć sposób powiązania projektów komplementarność tak naprawdę była opisywana w różnych punktach wniosku i dopiero przeczytanie całości dawało możliwość poprawnej oceny według tego kryterium. Zdarzył się również przypadek jednego eksperta, który jeździł na miejsce realizacji projektu, aby sprawdzić na własne oczy, w jaki sposób projekty się uzupełniają. Problemy z określaniem komplementarności O ile sposób uzasadniania komplementarności nie może zostać uznany za satysfakcjonujący, o tyle trudno jest wskazać przyczyny takiego a nie innego sposobu wyprowadzania uzasadnień. Przyczyn może być przynajmniej kilka, jednak stworzenie pełnego katalogu wydaje się niemożliwe, podobnie jak jednoznaczne wskazanie, które przyczyny mogły najmocniej wpłynąć na zaistnienie takiego stanu rzeczy. Mimo to dokonaliśmy następującej typologii: położenie nacisku na ilość a nie na jakość na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że wnioskodawcy starali się wykazywać jak największą ilość projektów (niekiedy można było odnieść wrażenie, że wszystkie przez nich realizowane). Wychodzono z założenia, że wykazanie komplementarności będzie tym silniejsze im więcej projektów komplementarnych zostanie wskazanych; założenie oczywistości zachodzących powiązań w wielu przypadkach koncentrowano się na opisaniu zakresu projektów komplementarnych, prawdopodobnie zakładając, że dzięki tym opisom oceniający sami będą potrafili stwierdzić występowanie powiązań; trudności w wykazaniu rzeczywistych powiązań pomiędzy projektami wskazuje na to z jednej strony brak uzasadnień występowania powiązań, z drugiej zaś uzasadnianie poprzez odwoływanie się do bardzo ogólnych kwestii (takich jak: wzrost atrakcyjności turystycznej gminy, poprawa stanu środowiska naturalnego); brak wiedzy/zrozumienia odnośnie tego czym jest komplementarność projektów czego potwierdzeniem może być wskazywanie uzasadnienia realizacji projektu komplementarnego zamiast uzasadnienia powiązań pomiędzy projektami; traktowanie wykazywania komplementarności jako formalności, którą należy spełnić i która nie ma istotnego wpływu na końcową ocenę projektu o czym świadczą bardzo skrótowe, często jednozdaniowe uzasadnienia występujących powiązań. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Zdecydowanie można powiedzieć, że beneficjenci niepoprawnie uzasadniają komplementarność między projektami traktowanie w sposób wykazywania nieświadomy. komplementarności Dziewięciu na dziesięciu jako z nich formalności, nie zgłosiło żadnych którą należy problemów podczas wypełniania spełnić i która wniosku nie ma w tym istotnego zakresie. wpływu na końcową ocenę projektu o czym świadczą bardzo skrótowe, często jednozdaniowe uzasadnienia występujących powiązań. WYNIKI BADANIA Zdecydowanie WYKRES można 12. powiedzieć, Wystąpienie że problemów beneficjenci podczas niepoprawnie przygotowywania uzasadniają wniosku komplementarność do RPO WSL związane między projektami ze sposobem w opisywania sposób nieświadomy. komplementarności Dziewięciu bądź na zapewniania dziesięciu jej z w nich projektach. nie zgłosiło żadnych problemów podczas wypełniania wniosku w tym zakresie. 91,3% 8,8% Podczas przygotowywania wniosku o dofinansowanie w ramach RPO Beneficjent nie napotkał na problemy lub trudności związane ze sposobem opisywania komplementarności bądź zapewniania jej w różnych projektach Wykres 12. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Wystąpienie problemów podczas przygotowywania wniosku do RPO WSL związane ze sposobem opisywania komplementarności bądź zapewniania jej w projektach. Widać również, że w większości beneficjenci znali powiązania między projektami i mogli je w sposób Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. naturalny opisać. Z kolei co piąty beneficjent po wybraniu projektu do złożenia, szukał dla niego projektów komplementarnych. Widać również, że w większości beneficjenci znali powiązania między projektami i mogli je w sposób naturalny opisać. Z kolei co piąty beneficjent po wybraniu projektu do złożenia, szukał dla niego projektów komplementarnych. 18,9% 81,1% 77 Podczas przygotowywania wniosku o dofinansowanie w ramach RPO Beneficjent napotkał na problemy lub trudności związane ze sposobem opisywania komplementarności bądź zapewniania jej w różnych projektach Beneficjent podczas wypełniania tego pola we wniosku szukał projektów, z którymi jego projekt w jakiś sposób mógłby być związany i zastanawiał się, w jaki sposób powiązać te projekty ze

78 komplementarności bądź zapewniania jej w różnych projektach Wykres 12. Źródło: Wystąpienie problemów podczas przygotowywania wniosku do RPO WSL związane ze sposobem opisywania komplementarności bądź zapewniania jej w projektach. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Widać WYKRES również, 13. że Podejście w większości do szukania beneficjenci komplementarnych znali powiązania projektów między przez beneficjentów projektami RPO WSL. i mogli je w sposób naturalny opisać. Z kolei co piąty beneficjent po wybraniu projektu do złożenia, szukał dla niego projektów komplementarnych. 18,9% 81,1% Beneficjent podczas wypełniania tego pola we wniosku szukał projektów, z którymi jego projekt w jakiś sposób mógłby być związany i zastanawiał się, w jaki sposób powiązać te projekty ze sobą Beneficjent znał te powiązania i mógł je w sposób naturalny opisać Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=53]. Wykres 13. Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. Źródło: Beneficjentów, opracowanie którzy szukali własne na dla podstawie swojego wyników projektu badania projektów CATI [n=53]. komplementarnych dopiero po wyborze danego projektu do złożenia w ramach RPO WSL, zapytano o przyczyny takiego podejścia. Okazuje się, że projektodawcy na siłę szukali powiązań pomiędzy projektami, ponieważ chcieli uzyskać jak najwięcej Beneficjentów, którzy szukali dla swojego projektu projektów komplementarnych dopiero po punktów siłą rzeczy taki opis i uzasadnienie, w którym na siłę szuka się powiązań między projektami, wyborze danego projektu do złożenia w ramach RPO WSL, zapytano o przyczyny takiego nie może być zadowalający. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku beneficjentów, którzy nie chcieli podejścia. Okazuje się, że projektodawcy na siłę szukali powiązań pomiędzy projektami, zostawiać pustego pola we wniosku ich opisy również musiały być bardzo szczątkowe. ponieważ chcieli uzyskać jak najwięcej punktów siłą rzeczy taki opis i uzasadnienie, w którym na siłę szuka się powiązań między projektami, nie może być zadowalający. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku beneficjentów, którzy nie chcieli zostawiać pustego pola we wniosku Komplementarność WYKRES ich opisy działań 14. również Podejście realizowanych musiały do w szukania ramach być bardzo Regionalnego komplementarnych szczątkowe. Programu Operacyjnego projektów przez beneficjentów RPO WSL. Województwa Śląskiego na lata Beneficjent chciał uzyskać jak najwięcej punktów Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Beneficjent nie chciał zostawiać pustego pola we wniosku Beneficjent zrobił tak z innego powodu Wykres 14. Źródło: Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=9]. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=9]. Innym Innym problemem, który można było było zauważyć zauważyć u beneficjentów u beneficjentów RPO WSL, RPO ale WSL, jeszcze ale w jeszcze projektach ZPORR, w była projektach nieumiejętność ZPORR, była szukania nieumiejętność i opisywania powiązań szukania między i opisywania projektami. powiązań Dzięki temu, między że beneficjentów projektami. ZPORR pytano Dzięki o rzeczywiste temu, że projekty beneficjentów komplementarne ZPORR z pytano projektami o zrealizowanymi rzeczywiste projekty w ramach ZPORR, komplementarne można było wywnioskować, z projektami które zrealizowanymi z nich zmieniły w ramach się z komplementarnych ZPORR, można było (tak wywnioskować, opisanych we wniosku) na które niekomplementarne z nich zmieniły w rzeczywistości się z komplementarnych i odwrotnie. (tak opisanych we wniosku) na niekomplementarne w rzeczywistości i odwrotnie. Wod-kan Beneficjenci projektów komplementarnych Turystyka Beneficjenci projektów niekomplementarnych Rewitalizacja Społeczeństwo informacyjne Projekty komplementarne według dokumentacji, które okazały się niekomplementarne w rzeczywistości Transport Projekty niekomplementarne według dokumentacji, które okazały się komplementarne w rzeczywistości Wykres 15. Błędy w określaniu projektów komplementarnych przez Beneficjentów ZPORR [zła

79 Wykres 14. Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=9]. Innym problemem, który można było zauważyć u beneficjentów RPO WSL, ale jeszcze w projektach ZPORR, była nieumiejętność szukania i opisywania powiązań między projektami. Dzięki temu, że beneficjentów ZPORR pytano o rzeczywiste projekty komplementarne z projektami zrealizowanymi w ramach ZPORR, można było wywnioskować, WYKRES 15. Błędy w określaniu projektów komplementarnych przez beneficjentów ZPORR [zła które z nich zmieniły się z komplementarnych (tak opisanych we wniosku) na kwalifikacja projektów komplementarnych we wnioskach o dofinansowanie]. niekomplementarne w rzeczywistości i odwrotnie. Wod-kan Beneficjenci projektów komplementarnych Turystyka Beneficjenci projektów niekomplementarnych Rewitalizacja Społeczeństwo informacyjne Projekty komplementarne według dokumentacji, które okazały się niekomplementarne w rzeczywistości Transport Projekty niekomplementarne według dokumentacji, które okazały się komplementarne w rzeczywistości Wykres 15. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=100] oraz analiza wniosków ZPORR. Błędy w określaniu projektów komplementarnych przez Beneficjentów ZPORR [zła kwalifikacja projektów komplementarnych we wnioskach o dofinansowanie]. Źródło: Poniższe wnioski opracowanie pokazują, własne na podstawie że w przyszłości wyników badania podobny CATI [n=100] problem oraz analiza może wniosków się ZPORR. pojawić w przypadku zrealizowanych projektów RPO WSL. Okazuje się, że najwięcej nietrafnych przyporządkowań projektów Poniższe miało wnioski miejsce pokazują, w sektorze że w transportowym przyszłości podobny 25 aż problem jeden na może trzy się projekty pojawić został w przypadku źle przyporządkowany, zrealizowanych przy czym więcej projektów projektów RPO komplementarnych WSL. Okazuje w momencie się, że składania najwięcej wniosków nietrafnych okazywało się później przyporządkowań niekomplementarnymi. projektów Ponieważ miało podczas miejsce realizacji w sektorze badania transportowym wystąpiły tak 25 znaczące aż jeden różnice między na trzy danymi projekty z wniosków został źle i badania przyporządkowany, CATI, analizy przy oparto czym w głównej więcej projektów mierze na komplementarnych danych z badania telefonicznego. w momencie składania wniosków okazywało się później niekomplementarnymi. Ponieważ podczas Odwrotną realizacji sytuację badania (jako wystąpiły jedyną) tak można znaczące było różnice zaobserwować między danymi w sektorze z wniosków społeczeństwa i badania informacyjnego, CATI, gdzie analizy projekty oparto z w początku głównej niekomplementarne, mierze na danych z badania później telefonicznego. po zrealizowaniu, okazywały się w rzeczywistości komplementarne. WYNIKI BADANIA 25 Sektory rewitalizacji, wodno-kanalizacyjne, a w mniejszym stopniu turystyka, to sektory, w których beneficjenci naciągali komplementarność swojego projektu, bowiem co piąty okazywał się w rzeczywistości projektem niekomplementarnym. projekty ZPORR były analizowane jedynie w podziale na 5 obszarów: wodno-kanalizacyjny, turystyka, rewitalizacja, społeczeństwo informacyjne i transport (por. część metodologiczna oraz dalsze części raportu). Rozumienie podejścia do określania komplementarności przez dwóch na pięciu beneficjentów RPO WSL jest niepoprawne. Beneficjenci głównie koncentrowali się na zaspokajaniu bieżących potrzeb 82 inwestycyjnych lub na podejściu ad hoc, czyli odpowiadaniu Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL na ogłaszane konkursy, zamiast koncentrować się na realizacji długofalowej strategii. Natomiast samo rozumienie pojęcia komplementarność jest u czterech na pięciu beneficjentów poprawne, chociaż wskazują oni na różne rodzaje komplementarności. Dla niektórych niestety, komplementarność to wpisywanie się w dokumenty strategiczne lub realizacji projektów przez tego samego beneficjenta. Wnioskodawcy RPO WSL w większości wykazywali projekty komplementarne w swoich wnioskach, głównie (w niemal połowie) były to projekty uzupełniające funkcję pełnioną przez składany projekt. Reszta dotyczyła komplementarności historycznej i geograficznej. Niestety sposób uzasadniania komplementarności był bardzo ogólny, jeżeli w ogóle można mówić o jakimkolwiek uzasadnianiu. Jedynie 25 Projekty ZPORR były analizowane jedynie w podziale na 5 obszarów: wodno-kanalizacyjny, turystyka, rewitalizacja, społeczeństwo informacyjne i transport (por. część metodologiczna oraz dalsze części raportu). 79

80 w nielicznych przypadkach uzasadnienie powiązań projektów można uznać za wyczerpujące. Beneficjenci głównie kładli bowiem nacisk na ilość, a nie jakość projektów komplementarnych, zakładali w sposób oczywisty komplementarność, mieli trudności w wykazywaniu rzeczywistych powiązań między projektami lub nie wiedzieli, czym jest komplementarność. Nieliczni traktowali wykazywanie komplementarności jako formalność i nie przykładali do tego wagi. Zdarzały się przypadki szukania na siłę komplementarności, aby uzyskać jak najwięcej punktów. Próby oszukania oceniających można również dostrzec w liczbie projektów, które w rzeczywistości z projektów komplementarnych stawały się projektami niekomplementarnymi (sektor rewitalizacji, wodno-kanalizacyjny, drogowy i turystyki) Skuteczność mechanizmów zapewniania komplementarności Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 3. Czy obecny mechanizm zapewniania komplementarności w ramach RPO WSL jest skuteczny? 3.2. Czy i w jakim stopniu przy realizacji obecnie dofinansowywanych w ramach RPO WSL projektach - w obszarach zidentyfikowanych jako ważne dla zapewnienia komplementarności są wykorzystywane istniejące potencjalne możliwości realizacji komplementarnych przedsięwzięć? Skuteczność mechanizmów zapewniania komplementarności należy rozpatrywać wielotorowo. Po pierwsze mechanizmy te muszą zachęcać do składania projektów komplementarnych, a więc ograniczać dostęp do programu dla projektów niekomplementarnych, nietworzących wartości dodanej z innymi projektami. Mechanizmy powinny zatem odpowiednio premiować projekty komplementarne i powodować, że wnioskodawcy będą chcieli składać projekty komplementarne (np. uzyskując dzięki temu więcej punktów). Z drugiej strony wynikiem działania mechanizmów zapewniania komplementarności powinna być znacząca liczba złożonych projektów, w których wnioskodawcy wykazują projekty komplementarne i czy robią to celowo, czy też dzieje się tak przez przypadek. Ocenę skuteczności mechanizmów zapewniania komplementarności można rozpocząć od przeanalizowania odsetka beneficjentów, którzy uzależnili złożenie wniosku na konkurs od tego, czy istnieją projekty komplementarne dla tegoż projektu. Najważniejszym celem takich mechanizmów jest bowiem wywarcie wpływu na beneficjentach i przekonanie ich do składania i realizacji projektów komplementarnych. 80

81 (np. uzyskując dzięki temu więcej punktów). Z drugiej strony wynikiem działania mechanizmów zapewniania komplementarności powinna być znacząca liczba złożonych projektów, w których wnioskodawcy wykazują projekty komplementarne i czy robią to celowo, czy też dzieje się tak przez przypadek. Ocenę skuteczności mechanizmów zapewniania komplementarności można rozpocząć od przeanalizowania odsetka beneficjentów, którzy uzależnili złożenie wniosku na konkurs od tego, czy istnieją WYKRES projekty 16. komplementarne Uzależnienie składania dla tegoż projektu projektu. na konkurs Najważniejszym w RPO WSL celem od takich istnienia projektów mechanizmów komplementarnych jest bowiem wywarcie do tego wpływu projektu. na beneficjentach i przekonanie ich do składania i realizacji projektów komplementarnych. Beneficjentowi zdecydowanie zależy na tym, aby realizować projekty komplementarne, bo wtedy dostaje więcej za mniej Istnienie projektów komplementarnych w niewielkim stopniu wpłynęło na złożenie wniosku na konkurs, bo liczył się każdy zdobyty punkt Złożenie wniosku na konkurs nie było zależne od istnienia projektów komplementarnych, chociaż Beneficjent zastanawiał się nad tym 8,8% 6,3% 5,0% Złożenie wniosku na konkurs nie było w żaden sposób zależne od istnienia projektów komplementarnych 80,0% Wykres 16. Uzależnienie składania projektu na Źródło: konkurs Opracowanie w RPO WSL własne od na istnienia podstawie projektów wyników badania CATI [n=80]. komplementarnych do tego projektu. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Okazuje się, że czterech na pięciu beneficjentów nie uzależniało składania wniosku na konkurs w żaden Okazuje sposób się, od że istnienia czterech projektów na pięciu komplementarnych, beneficjentów nie a więc uzależniało w żaden sposób składania na nich wniosku mechanizm na premiowania konkurs komplementarności w żaden sposób nie zadziałał od istnienia złożyli projektów oni taki projekt, komplementarnych, jaki mieli składać. a więc w żaden sposób na nich mechanizm premiowania komplementarności nie zadziałał złożyli oni taki projekt, Aby jaki potwierdzić mieli składać. takie podejście zapytano beneficjentów RPO WSL bezpośrednio o to, czy przygotowywali projekty komplementarne dlatego, że można było uzyskać więcej punktów: Aby potwierdzić, takie podejście zapytano beneficjentów RPO WSL bezpośrednio o to, czy przygotowywali projekty komplementarne dlatego, że można było uzyskać więcej punktów: WYKRES 17. Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata WYNIKI BADANIA Beneficjent przygotował projekt Projekt finansowany przez komplementarny, Unię Europejską ponieważ ze można środków było Europejskiego za to Funduszu 17,5% Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL dostać kilka punktów więcej 84 Wykres 17. Źródło: Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Wyniki tego pytania potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia o skuteczności mechanizmów premiowania Wyniki tego komplementarności pytania potwierdzają działają wcześniejsze one przypuszczenia jedynie na co o skuteczności piątego beneficjenta mechanizmów premiowania (powodując, komplementarności że chciał on przygotować działają one jedynie projekt na komplementarny, co piątego beneficjenta aby uzyskać (powodując, dodatkową że chciał liczbę on przygotować punktów). projekt komplementarny, aby uzyskać dodatkową liczbę punktów). Podobne Podobne pytanie pytanie weryfikujące weryfikujące wyciągnięte wyciągnięte wyżej wyżej wnioski wnioski dotyczy dotyczy RPO WSL RPO i WSL tego, i czy tego, wspiera czy wspiera projekty projekty komplementarne komplementarne i posiada i posiada mechanizmy mechanizmy umożliwiające umożliwiające ich ich wybór. wybór. Podobnie Podobnie jak jak wyżej, wyżej, jedynie niemal co jedynie piąty niemal beneficjent co uważa, piąty że beneficjent program wspiera uważa, projekty że komplementarne. program wspiera projekty komplementarne. RPO WSL wspiera projekty komplementarne i posiada mechanizmy, które to umożliwiają 17,5% Wykres 18. Źródło: 81 Liczba beneficjentów RPO WSL, która uważa, że RPO WSL wpiera projekty komplementarne i posiada mechanizmy, które to umożliwiają. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80].

82 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Wyniki tego pytania potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia o skuteczności mechanizmów Wykres 17. Podejście do szukania komplementarnych projektów przez beneficjentów RPO WSL. premiowania komplementarności działają one jedynie na co piątego beneficjenta (powodując, Źródło: że opracowanie chciał on przygotować własne na podstawie projekt wyników komplementarny, badania CATI [n=80]. aby uzyskać dodatkową liczbę punktów). Wyniki tego pytania potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia o skuteczności mechanizmów Podobne premiowania pytanie WYKRES komplementarności weryfikujące 18. Liczba wyciągnięte beneficjentów działają wyżej one wnioski RPO jedynie dotyczy WSL, na która RPO co WSL piątego uważa, i tego, że beneficjenta czy RPO wspiera WSL wpiera projekty projekty (powodując, komplementarne że chciał on przygotować i posiada i posiada mechanizmy projekt mechanizmy, komplementarny, umożliwiające które to ich umożliwiają. aby wybór. uzyskać Podobnie dodatkową jak wyżej, liczbę jedynie punktów). niemal co piąty beneficjent uważa, że program wspiera projekty komplementarne. Podobne pytanie weryfikujące wyciągnięte wyżej wnioski dotyczy RPO WSL i tego, czy wspiera projekty komplementarne i posiada mechanizmy umożliwiające ich wybór. Podobnie jak wyżej, jedynie niemal co RPO WSL piąty wspiera beneficjent projekty komplementarne uważa, i że program wspiera projekty posiada mechanizmy, które to umożliwiają 17,5% komplementarne. Wykres 18. Źródło: RPO WSL wspiera projekty komplementarne i posiada mechanizmy, które to umożliwiają 17,5% Liczba beneficjentów RPO WSL, która uważa, że RPO WSL wpiera projekty komplementarne i posiada mechanizmy, które Źródło: to umożliwiają. Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Skuteczność Wykres 18. Skuteczność w Liczba premiowaniu w beneficjentów premiowaniu komplementarnych RPO komplementarnych WSL, która projektów uważa, projektów najłatwiej że RPO najłatwiej można WSL wpiera by można ocenić projekty by na ocenić na podstawie podstawie liczby liczby złożonych komplementarne złożonych projektów, i posiada projektów, w których mechanizmy, w wnioskodawcy które to umożliwiają. których wnioskodawcy wskazują projekty wskazują komplementarne. projekty komplementarne. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Skuteczność Beneficjent opisał we wniosku WYKRES w premiowaniu 19. Wpisywanie komplementarnych projektów komplementarnych projektów najłatwiej do można wniosków by przez ocenić beneficjentów. na chociaż jeden projekt podstawie liczby złożonych projektów, w których wnioskodawcy wskazują projekty komplementarny komplementarne. 66,3% 33,8% Beneficjent nie wpisał żadnego Beneficjent projektu opisał we wniosku komplementarnego chociaż jeden projekt do wniosku komplementarny 66,3% 33,8% Wykres 19. Źródło: Beneficjent nie wpisał Wpisywanie projektów komplementarnych do wniosków przez beneficjentów. żadnego projektu opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. komplementarnego do wniosku Jednakże mając dane wyniki poprzednich pytań, powinno się raczej wyciągnąć wniosek, że tylko Wykres 19. Wpisywanie projektów komplementarnych co trzeci beneficjent składając wniosek Źródło: do wniosków z Opracowanie przez wykazanymi własne beneficjentów. na podstawie projektami wyników badania CATI [n=80]. komplementarnymi Źródło: opracowanie zrobił własne na to podstawie celowo wyników i z premedytacją, badania CATI [n=80]. natomiast dwóch na trzech zrobiło to przypadkowo (komplementarność zaistniała przy okazji). Jednakże mając dane wyniki poprzednich pytań, powinno się raczej wyciągnąć wniosek, że tylko co Jednakże trzeci mając beneficjent dane wyniki składając poprzednich wniosek pytań, z powinno wykazanymi się raczej projektami wyciągnąć komplementarnymi wniosek, że tylko zrobił to celowo Zdaniem co trzeci ekspertów beneficjent oceniających składając wnioski system wniosek wspiera projekty z wykazanymi komplementarne projektami na tyle, na i z premedytacją, natomiast dwóch na trzech zrobiło to przypadkowo (komplementarność zaistniała ile komplementarnymi może. Część z nich zrobił bardzo to pozytywnie celowo i wyrażała z premedytacją, się o projektach natomiast dwóch komplementarnych przy okazji). na trzech zrobiło to przypadkowo (komplementarność zaistniała przy okazji). Zdaniem ekspertów oceniających wnioski system wspiera projekty komplementarne 85 na tyle, na ile może. Część z nich bardzo pozytywnie wyrażała się o projektach komplementarnych osadzonych wśród wielu innych projektów, tworzących wspólną całość. Ich zdaniem takie projekty zyskują na wielu kryteriach i są lepiej oceniane. Warto przyznać, że kryteria wyboru projektów stanowią najważniejszy i bezpośredni mechanizm wspierania projektów komplementarnych. Potwierdzają to przedstawiciele 85 systemów wdrażania RPO. Potwierdza to również analiza dokumentacji wybranych do dofinansowania projektów. Analizując wybrane projekty RPO (na które beneficjenci podpisali umowę), można łatwo zauważyć, że procent projektów komplementarnych jest znacznie wyższy niż w przypadku projektów złożonych: Projekt Zdaniem finansowany ekspertów przez oceniających Unię Europejską wnioski ze środków system Europejskiego wspiera projekty Funduszu komplementarne Rozwoju Regionalnego tyle, na w ramach RPO WSL ile może. Część z nich bardzo pozytywnie wyrażała się o projektach komplementarnych Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

83 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata osadzonych wśród wielu innych projektów, tworzących wspólną całość. Ich zdaniem takie projekty TABELA zyskują na 7. Zestawienie wielu kryteriach projektów i są lepiej wykazujących oceniane. projekty Warto przyznać, komplementarne że kryteria i niekomplementarnych wyboru projektów we stanowią wnioskach najważniejszy RPO WSL w podziale i bezpośredni na obszary mechanizm zidentyfikowane wspierania jako ważne projektów dla zapewnienia komplementarnych. komplementarności. Potwierdzają to przedstawiciele systemów wdrażania RPO. Potwierdza to również analiza dokumentacji wybranych do dofinansowania projektów. Analizując wybrane projekty Projekty RPO (na które Transport beneficjenci Społeczeństwo podpisali umowę), Rewitalizacja można łatwo Turystyka zauważyć, że Wod-kan procent Łącznie projektów komplementarnych jest znacznie informacyjne wyższy niż w przypadku projektów złożonych: Komplementarne (84%) 7. Tabela Zestawienie projektów wykazujących projekty komplementarne i niekomplementarnych we wnioskach RPO WSL w podziale na obszary Niekomplementarne zidentyfikowane 1 jako ważne 0 dla zapewnienia komplementarności (16%) Projekty Razem Transport 8 Społeczeństwo 1 Rewitalizacja 7 Turystyka 18 Wod-kan Łącznie 10 informacyjne 44 (100%) Komplementarne 7 Źródło: Opracowanie 1 własne na 7 podstawie analizy 13 dokumentacji 9 aplikacyjnej 37 (84%) wniosków RPO WSL. Niekomplementarne (16%) Razem (100%) Widać zatem, że z 65% złożonych projektów komplementarnych (por. wykres 18), po wyborze okazało Źródło: się, że projektów opracowanie komplementarnych własne na podstawie jest analizy aż dokumentacji 84%, co może aplikacyjnej oznaczać, wniosków że RPO mechanizm WSL. komplementarności w jakimś stopniu zadziałał. Widać zatem, że z 65% złożonych projektów komplementarnych (por. wykres 18), po wyborze okazało Ocenę się, skuteczności że projektów mechanizmów komplementarnych zapewniania jest aż 84%, komplementarności co może oznaczać, możemy mechanizm przeprowadzić również komplementarności porównując je z mechanizmami, w jakimś stopniu które zadziałał. były dostępne w ZPORR. Zapytano beneficjentów, czy dostrzegają zmiany w systemie zapewniania komplementarności w RPO WSL w kontekście tego, co było dostępne w ZPORR. Ocenę skuteczności mechanizmów zapewniania komplementarności możemy przeprowadzić również porównując je z mechanizmami, które były dostępne w ZPORR. Zapytano beneficjentów, WYKRES czy dostrzegają 20. Dostrzeganie zmiany w zmian systemie w systemie zapewniania promowania komplementarności komplementarności w RPO WSL w RPO WSL w kontekście w stosunku tego, co do było systemu dostępne zastosowanego w ZPORR. w ZPORR przez beneficjentów RPO WSL. 26,3% 73,8% Beneficjent dostrzega zmiany w systemie promowania komplementarności w RPO WSL i ZPORR WYNIKI BADANIA Beneficjent nie dostrzega zmian w systemie promowania komplementarności w RPO WSL i ZPORR Wykres 20. Dostrzeganie zmian w systemie promowania Źródło: Opracowanie komplementarności własne na podstawie w RPO wyników WSL badania CATI [n=80]. w stosunku do systemu zastosowanego w ZPORR przez beneficjentów RPO WSL. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Okazuje się, że jedynie co czwarty beneficjent RPO WSL i wcześniej ZPORR dostrzega zmiany w systemie promowania komplementarności, przy czym wszyscy, którzy dostrzegli zmiany w systemie, uważają, że Okazuje były się, one że pozytywne, jedynie co dzięki czwarty czemu beneficjent projekty komplementarne RPO WSL i wcześniej mają większe ZPORR szanse dostrzega na wybór w RPO WSL zmiany niż w w ZPORR. systemie promowania komplementarności, przy czym wszyscy, którzy dostrzegli zmiany w systemie, uważają, że były one pozytywne, dzięki czemu projekty komplementarne System premiowania mają większe komplementarności szanse na wybór w RPO WSL w ZPORR niż w ZPORR. System premiowania komplementarności w ZPORR W przypadku ZPORR istniało odrębne kryterium badające komplementarność projektów. Miało ono bezpośrednio w nazwie słowo komplementarność lub spójność (w działaniach transportowych brzmiało: Spójność z istniejącym, realizowanym lub przewidywanym do realizacji układem komunikacyjnym; W przypadku ZPORR istniało odrębne kryterium badające komplementarność projektów. Miało spójność z innymi projektami realizowanymi lub planowanymi w czasie realizacji ZPORR finansowane ze ono bezpośrednio w nazwie słowo komplementarność lub spójność (w działaniach środków ZPORR, SPO Transport na lata , Funduszu Spójności lub innych źródeł ). Kryterium transportowych brzmiało: Spójność z istniejącym, realizowanym lub przewidywanym do miało różną wagę (przy punktacji od 1 do 4), od 1 (np. w sektorze środowiska, turystyki, społeczeństwa realizacji układem komunikacyjnym; spójność z innymi projektami realizowanymi lub informacyjnego), poprzez 2 (w sektorze rewitalizacji) do 3 (w sektorze transportowym). planowanymi w czasie realizacji ZPORR finansowane ze środków ZPORR, SPO Transport na lata Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

84 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Funduszu Spójności lub innych źródeł ). Kryterium miało różną wagę (przy punktacji od WYKRES 1 do 21. 4), Ocena od 1 projektów (np. w komplementarnych sektorze środowiska, i niekomplementarnych turystyki, społeczeństwa według dokumentacji informacyjnego), przez poprzez ekspertów 2 (w w sektorze ZPORR rewitalizacji) w podziale na do obszary. 3 (w sektorze transportowym). 80% 86% 69% 67% 88% 53% 79% 80% 50% 66% 79% 38% 66% 67% 64% 72% 75% 59% Wszystkie projekty Projekty komplementarne według dokumentacji Transport Społeczeństwo informacyjne Rewitalizacja Turystyka Wod-kan Wszystkie sektory Projekty niekomplementarne według dokumentacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania kart ocen wniosków [n = 150 projektów]. Wykres 21. Ocena projektów komplementarnych i niekomplementarnych według dokumentacji przez ekspertów w ZPORR w podziale na obszary. Źródło: Badając opracowanie skuteczność własne zastosowania na podstawie wyników tego kryterium badania kart i oceny wniosków dokonanej [n = 150 przez projektów]. ekspertów w ZPORR można zauważyć pozytywne zależności. Liczbę przyznanych punktów odniesiono do maksymalnej liczby punktów możliwych do uzyskania w kryterium komplementarności w poszczególnych działaniach. Uzyskano w ten Badając skuteczność zastosowania tego kryterium i oceny dokonanej przez ekspertów w ZPORR sposób procent punktów, które otrzymał projekt podczas oceny (ocenę trzech ekspertów oceniających można zauważyć pozytywne zależności. Liczbę przyznanych punktów odniesiono do każdy projekt uśredniono przed dalszym przetwarzaniem). Zważywszy na to, że projekt minimalnie mógł maksymalnej liczby punktów możliwych do uzyskania w kryterium komplementarności otrzymać 1 punkt, skala porównawcza musi rozpoczynać się od 25%, co zaznaczono czerwoną linią na w poszczególnych działaniach. Uzyskano w ten sposób procent punktów, które otrzymał projekt wykresie (1 punkt na 4 punkty równa się 25%). podczas oceny (ocenę trzech ekspertów oceniających każdy projekt uśredniono przed dalszym przetwarzaniem). Zważywszy na to, że projekt minimalnie mógł otrzymać 1 punkt, skala Powyższy wykres pokazuje skuteczność oceny samej w sobie projektów komplementarnych, co obrazuje porównawcza musi rozpoczynać się od 25%, co zaznaczono czerwoną linią na wykresie (1 punkt wyższe punktowanie projektów komplementarnych niż niekomplementarnych największe różnice widać na 4 punkty równa się 25%). w obszarze turystyki i społeczeństwa informacyjnego. Negatywnym wnioskiem jest to, że w obszarach transportu i wodno-kanalizacyjnym projekty niekomplementarne uzyskują mimo wszystko wysokie Powyższy oceny wykres (jedynie pokazuje w turystyce skuteczność ocena oceny projektów samej w niekomplementarnych sobie projektów komplementarnych, jest bliska minimalnej). co Generalnie obrazuje rzecz wyższe biorąc punktowanie wpływ komplementarności projektów komplementarnych na końcową ocenę niż niekomplementarnych jest duży różnica w ocenie projektów największe komplementarnych różnice widać w obszarze i niekomplementarnych turystyki i społeczeństwa wynosi średnio informacyjnego. 0,6 pkt (od Negatywnym 0,1 pkt w obszarze wodnokanalizacyjnym jest to, że do 1,4 w w obszarach społeczeństwie transportu informacyjnym i wodno-kanalizacyjnym i 1,7 w turystyce oraz projekty najwięcej, bo 2,1 w sektorze wnioskiem niekomplementarne transportowym uzyskują (tu biorąc mimo pod wszystko uwagę już wysokie wagę 3) oceny i 2,4 w (jedynie sektorze rewitalizacji w turystyce (biorąc ocena pod uwagę wagę 2). projektów niekomplementarnych jest bliska minimalnej). Generalnie rzecz biorąc wpływ komplementarności na końcową ocenę nie jest duży różnica w ocenie projektów komplementarnych i niekomplementarnych wynosi średnio 0,6 pkt (od 0,1 pkt w obszarze wodno-kanalizacyjnym do 1,4 w społeczeństwie informacyjnym i 1,7 w turystyce oraz najwięcej, bo 2,1 w sektorze transportowym (tu biorąc pod uwagę już wagę 3) i 2,4 w sektorze rewitalizacji (biorąc pod uwagę wagę 2). Wykorzystanie potencjalnych możliwości realizacji projektów komplementarnych w RPO WSL Warto zwrócić uwagę również na wykorzystanie istniejących potencjalnych możliwości realizacji komplementarnych przedsięwzięć w obszarach zidentyfikowanych jako ważne dla zapewnienia komplementarności: Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

85 Wykorzystanie potencjalnych możliwości realizacji projektów komplementarnych w RPO WSL Warto zwrócić uwagę również na wykorzystanie istniejących potencjalnych możliwości realizacji komplementarnych przedsięwzięć w obszarach zidentyfikowanych jako ważne dla zapewnienia komplementarności: TABELA 8. Wykorzystanie istniejących potencjalnych możliwości realizacji komplementarnych przedsięwzięć w obszarach zidentyfikowanych jako ważne dla zapewnienia komplementarności. Transport Społeczeństwo informacyjne Rewitalizacja Turystyka Wod-kan Przedsięwzięcia z tego samego obszaru Budowa lub modernizacja drogi, skrzyżowania Budowa, przebudowa obiektów inżynierskich (np. wiaduktu) System informatyczny administracji samorządowej Kompleksowy system informacji przestrzennej Rewaloryzacja parku, zabytkowego pasażu Stworzenie nowego produktu turystycznego Budowa schroniska Budowa rolkowiska Budowa Muzeum Humoru Modernizacja parku zdrojowego z amfiteatrem Budowa ścieżki rowerowej i ścieżki dla pieszych, szlaków turystycznych, ścieżki kolarstwa górskiego Promocja gminy, turystyki sobotnioniedzielnej Imprezy (konkurs plastyczny, wakacje z folklorem, festiwal filmowy) System informacji dla turystów Budowa ujęcia wody, stacji uzdatniania wody Budowa zbiornika wyrównawczego Budowa wodociągu Budowa kanalizacji sanitarnej Budowa oczyszczalni ścieków WYNIKI BADANIA Przedsięwzięcia z innych obszarów Budowa międzyuczelnianego centrum edukacji i badań interdyscyplinarnych Budowa centrum dydaktycznouczelnianego Cyfryzacja biblioteki Budowa drogi Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna (np. lodowisko) Budowa boisk, basenów Modernizacja obiektów kulturowych (np. MDK) Modernizacja muzeum, kompleksu zamkowego Przebudowa Gminnego Ośrodka Kultury z biblioteką, centrum kulturalnokonferencyjnego, centrum współpracy polsko-słowackiej Utworzenie centrum kultury i wypoczynku w parku Rewitalizacja nieruchomości, starego zamku Modernizacja kotłowni w domach jednorodzinnych Ochrona ekosystemu torfowiska i zbiornika Rozwój infrastruktury turystycznej Modernizacja drogi Przedsięwzięcia miękkie Centrum informacji turystycznej Promocja gminy Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji aplikacyjnej wniosków RPO WSL. Powyższa analiza pokazuje, że wnioskodawcy z trzech obszarów (rewitalizacji, turystyki i wodnokanalizacyjnego) wykorzystywali bardzo ciekawe możliwości, jakie dają projekty komplementarne, nie tylko z tego samego obszaru, ale czasami przede wszystkim (obszar rewitalizacji) z innych obszarów, a także wykazywali komplementarność z projektami miękkimi. Oczywiście sposób opisywania projektów komplementarnych nie został oceniony całkiem pozytywnie (por. rozdz ), niemniej jednak możliwości, jakie wykorzystali beneficjenci w swoich projektach RPO WSL, należy uznać za bardzo interesujące. 85

86 Podsumowując, można powiedzieć, że: Mechanizmy zapewniania komplementarności nie są skuteczne. Czterech na pięciu beneficjentów nie uzależniało składania wniosku na konkurs w żaden sposób od istnienia projektów komplementarnych, a więc w żaden sposób na nich mechanizm premiowania komplementarności nie zadziałał, działają one jedynie na co piątego beneficjenta (powodując, że chciał on przygotować projekt komplementarny, aby uzyskać dodatkową liczbę punktów). Z drugiej strony warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czy możliwe jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów zapewnienia komplementarności w trybie konkursowym. Projekty w trybie konkursowym stanowią odrębną całość i raczej wynikają z bieżących potrzeb a nie z szukania za wszelką cenę komplementarności (nawet jeśli tak jest, to losowość (kryterium komplementarności nie wpływa na wybór lub brak wyboru projektu) wyboru projektów w kontekście komplementarności, powoduje, że w wyniku konkursu wybierane są zarówno projekty komplementarne, jak i niekomplementarne). Z drugiej strony, niezależnie od tego co piszą wnioskodawcy we wnioskach, w pewnym stopniu można mówić, że podejmowane przez nich działania są w jakiś sposób komplementarne, bo jednak coraz rzadziej się zdarza, żeby realizowano projekty z niczym się niewiążące (jako przykład można wskazać trudności w znalezieniu równolicznej grupy projektów niekomplementarnych w działaniach ZPORR). Oczywiście jedną kwestią jest samo występowanie komplementarności a drugą jej poziom. Jedne projekty mogą być bardziej komplementarne a inne mniej Zapewnienie komplementarności w ramach RPO WSL Najbardziej komplementarne obszary Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 2. W ramach których obszarów RPO WSL należy zapewnić komplementarność na poziomie projektów, ze względu na: efektywność wdrażania programu, strategiczne ukierunkowanie interwencji z punktu widzenia realizacji priorytetów Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego i innych dokumentów strategicznych o charakterze regionalnym? 2.1. W jakim stopniu w poszczególnych wymiarach możliwe jest występowanie / zapewnienie znaczących efektów synergii? 86

87 Obszary o potencjalnie największej i najmniejszej komplementarności ocena ekspertów i przedstawicieli innych RPO Wskazując obszary, odnośnie których możliwe jest uzyskanie najwyższego poziomu komplementarności 26, respondenci (zarówno przedstawiciele systemów wdrażania RPO, w tym RPO WSL, jak i eksperci oceniający projekty) wymieniali przede wszystkim infrastrukturę transportową (w tym drogową i lotniczą), argumentując tym, że stosunkowo łatwo jest wykazać, w jaki sposób dana droga łączy się z układem transportowym. Ukazanie, jaki wpływ budowa danej drogi będzie miała na inne sfery (np. na rozwój terenów inwestycyjnych jest już trudniejsze), ale i tak stosunkowo łatwe w porównaniu do innych obszarów wsparcia. Ponadto w większości regionów istotną rolę przypisuje się inwestycjom w infrastrukturę lotniskową stąd też stosunkowo łatwo jest określić kryteria wyboru projektów stymulujące do składania projektów komplementarnych w tym zakresie. Stosunkowo dużą efektywność komplementarności można zdaniem niektórych respondentów uzyskać również w przypadku rewitalizacji. Mechanizmem w największym stopniu wzmacniającym komplementarność w tej sferze jest konieczność składania lokalnych planów rewitalizacji, które zakładają równoległą realizację wielu komplementarnych przedsięwzięć dotyczących różnych sfer życia społecznogospodarczego. Takie podejście powoduje, że w przypadku przyjęcia danego planu rewitalizacji wszystkie projekty w nim zawarte są kierowane do dofinansowania. Mają być lokalne programy rewitalizacji, które później będą się przekładały na podprojekty, które będą składane u nas i w tym momencie my nie dopuszczamy sytuacji, w której te projekty mogłyby częściowo przejść, a częściowo nie. Te projekty mają być na tyle dobre, żeby wszystkie były wdrażane i myślę, że tam ta zasada komplementarności jest najbardziej widoczna, bo w ramach takiego jednego dokumentu, który powstaje muszą być zawarte interesy wielu podmiotów umiejscowionych na danym obszarze, a przez to współpraca między tymi podmiotami musi zaistnieć na takim poziomie, żeby te wszystkie projekty zostały złożone no i otrzymały wsparcie. Komplementarność w dużym stopniu może zostać uzyskana również w zakresie infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w szczególności na obszarze tzw. Polski Wschodniej, gdzie powinny wystąpić znaczne powiązania pomiędzy projektami realizowanymi w ramach RPO i PO RPW. Trudności w tej kwestii przysparza jednak to, że projekty z RPO powinny stanowić uzupełnienie projektów z PO RPW, jednak stopień zaawansowania realizacji tego ostatniego programu jest znacznie niższy niż programów regionalnych. WYNIKI BADANIA Uzyskanie wysokiego stopnia komplementarności jest spodziewane również w obszarze infrastruktury edukacyjnej i szkolnictwa wyższego, gdzie uzupełnieniem projektów realizowanych w ramach RPO mogą być projekty edukacyjne realizowane w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jednak w tym przypadku zapewnienie komplementarności leży po stronie instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie regionalnego komponentu PO KL. Instytucje te powinny w taki sposób konstruować kryteria, żeby promować te projekty, które będą wykorzystywać infrastrukturę wspartą w ramach RPO. Duży nacisk w wielu programach operacyjnych jest kładziony również na uzyskanie komplementarności w obszarze turystyki. Szczególnie dąży się do tego, żeby uzyskać komplementarność pomiędzy tym obszarem wsparcia a rewitalizacją. Ponadto respondenci stwierdzali, że uzyskanie synergii pomiędzy RPO a PO KL jest znacznie łatwiejsze niż w odniesieniu do innych programów 27. Argumentowali to z jednej strony zupełnie innym obszarami wsparcia, przez co ryzyko dublowania się w zasadzie nie występuje. Z drugiej strony infrastruktura wsparta w ramach RPO może być wykorzystywana do realizacji przedsięwzięć wpisujących się w PO KL. W przypadku programów infrastrukturalnych (w szczególności POIiŚ czy PROW) występuje duże ryzyko pokrywania się obszarów wsparcia stąd też konieczne jest poświęcanie większej energii na działania o charakterze demarkacyjnym. Do obszarów o najmniejszej efektywności komplementarności respondenci zaliczali m.in. wsparcie dla przedsiębiorców, ponieważ ma ono charakter rozdrobniony, tzn. jest skierowane do bardzo dużej ilości podmiotów. 26 Respondenci odnosili się przede wszystkim do wyników badania eksperckiego, w którym co prawda nie pojawił się obszar transportowy, ale właśnie w wyniku badań terenowych został włączony do badań. 27 Przy czym jest zupełnie niewykorzystywane w projektach (przynajmniej starej perspektywy por. przypis 18). 87

88 Podsumowując, można wyciągnąć następujące wnioski: Największe efekty komplementarności spodziewane są obszarach: infrastruktury transportowej, rewitalizacji, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, infrastruktury edukacyjnej, czy też turystyki. Najniższą efektywnością może się charakteryzować wsparcie z zakresu rozwoju przedsiębiorczości ze względu znaczną ilość wspieranych podmiotów Obszary o potencjalnie największej i najmniejszej komplementarności ocena zespołu ewaluatorów Celem badania eksperckiego było w pierwszej kolejności wybranie tych obszarów, które wykażą największą liczbę i natężenie zależności w zakresie komplementarności z innymi obszarami. Na bazie przyjętych założeń [por. część metodologiczna] przebadano ponad 25 tys. powiązań (w programie występuje ok. 160 typów projektów). Nie badano powiązań wewnątrz danego poddziałania / działania (pomiędzy typami projektów z jednego poddziałania / działania). Wyniki analizy eksperckiej przedstawiają poniższe wykresy dotyczące syntetycznych wskaźników komplementarności dla 9 osi priorytetowych oraz jednostkowe wskaźniki komplementarności: 88

89 RYSUNEK Komplementarność 14. Syntetyczny działań realizowanych i jednostkowe w ramach Regionalnego wskaźniki Programu komplementarności Operacyjnego dla poszczególnych osi priorytetowych Województwa Śląskiego RPO WSL. na lata Priorytet I. Badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość B - We 0,20 G B - Wy 0,10 Priorytet II. Społeczeństwo informacyjne G B - We 0,20 0,10 B - Wy G Priorytet III. Turystyka B - We 0,20 0,10 B - Wy M - Wy 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - We K - Wy M - We K - Wy M - We K - Wy U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 Priorytet IV. Kultura 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 Priorytet V. Środowisko 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 Priorytet VI. Zrównoważony rozwój miast G B - We 0,20 B - Wy G B - We 0,20 B - Wy G B - We 0,20 B - Wy 0,10 0,10 0,10 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - We K - Wy U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 M - We K - Wy U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 M - We K - Wy U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 WYNIKI BADANIA Priorytet VII. Transport Priorytet VIII. Infrastruktura edukacyjna Priorytet IX. Zdrowie i rekreacja G B - We 0,20 B - Wy G B - We 0,20 B - Wy G B - We 0,20 B - Wy 0,10 0,10 0,10 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - Wy 0,00 K - We M - We K - Wy M - We K - Wy M - We K - Wy U F U F U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności Syntetyczny wskaźnik komplementarności Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 Legenda osi: Legenda osi: Rysunek 14. Syntetyczny i jednostkowe wskaźniki B - We Projekty wykorzystują inne projekty jako bazę B - We Projekty wykorzystują komplementarności inne projekty jako bazę dla poszczególnych U Projekty osi mają B - tych Wy samych Projekty są bazą użytkowników dla innych projektów co inne B - Wy Projekty są bazą dla priorytetowych innych projektów RPO WSL. projekty K - We K - Wy K - We Projekty Źródło: korzystają opracowanie z rezultatów własne innych projektów na podstawie M wyników - We Projekty badania korzystają z wiedzy zdobytej w innych F Projekty pełnią tę samą funkcję co inne projekty K - Wy Rezultaty projektu eksperckiego są wykorzystywane komplementarności przez inne w ramach RPO WSL. projektach U projekty M - Wy Inne projekty M korzystają - We z wiedzy projektów F Projekty pełnią tę samą funkcję co inne projekty G Projekty mogą M - Wy być Inne umiejscowione projekty korzystają w z wiedzy pobliżu projektów G innych projektów Projekty korzystają z rezultatów innych projektów Rezultaty projektu są wykorzystywane przez inne projekty Projekty mają tych samych użytkowników co inne projekty Projekty korzystają z wiedzy zdobytej w innych projektach Projekty mogą być umiejscowione w pobliżu innych projektów Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania eksperckiego komplementarności w ramach RPO WSL. 89

90 Najwyższy poziom komplementarności charakteryzuje priorytet II oraz III (odpowiednio 0,09 i 0,08). Na dalszych pozycjach znajduje się grupa priorytetów uzyskująca podobne rezultaty: I (0,06) oraz IV, V i VI (0,05). W grupie priorytetów najsłabiej komplementarnych znalazły się: VII (0,03), IX (0,02) oraz VIII (0,01). Powyższe wykresy charakteryzują również składowe komplementarności. Łatwo zauważyć, że każdy priorytet w największym stopniu wykazuje komplementarność geograficzną, a więc bliskość z innymi projektami. Warto będzie zatem zweryfikować tezę, czy bliskość projektów wpływa na wytwarzanie przez nie wartości dodanej tylko i wyłącznie dzięki temu, że były niedaleko siebie realizowane. Potencjalne obszary występowania komplementarności poziom działań Zagłębiając się na poziom działań, do analizy należy wybrać działania należące do poszczególnych pięciu obszarów. Wybrane działania powinny charakteryzować się najwyższym syntetycznym wskaźnikiem komplementarności. W pierwszej kolejności należy zatem przeanalizować działania z czołówki rankingu komplementarności. Wyniki analizy eksperckiej dla najlepszych poddziałań, działań i priorytetów przedstawia poniższa tabela 28 : TABELA 9. Wyniki analizy eksperckiej kierunkowych zależności komplementarnych pomiędzy pod/ działaniami i priorytetami RPO WSL. Priorytet /Działanie/Poddziałanie/Typ Projektu Projekty działania / poddziałania wykorzystują inne projekty jako bazę Projekty działania / poddziałania są bazą dla innych projektów Projekty działania / poddziałania korzystają z rezultatów innych projektów Rezultaty projektu działania / poddziałania są wykorzystywane przez inne projekty Projekty działania / poddziałania pełnią tę samą funkcję co inne projekty Projekty działania / poddziałania mają tych samych użytkowników co inne projekty Projekty działania / poddziałania korzystają z wiedzy zdobytej w innych projektach Inne projekty korzystają z wiedzy projektów działania / poddziałania Projekty działania / poddziałania mogą być umiejscowione w pobliżu innych projektów SUMA Waga 10% 20% 10% 20% 10% 10% 5% 5% 10% Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa Działanie 3.2. Infrastruktura okołoturystyczna 0,01 0,23 0,09 0,07 0,01 0,11 0,11 0,00 0,43 0,13 0,12 0,16 0,04 0,02 0,06 0,15 0,18 0,04 0,41 0,11 0,02 0,23 0,02 0,10 0,09 0,12 0,01 0,00 0,23 0,11 0,13 0,10 0,02 0,04 0,07 0,16 0,09 0,05 0,42 0,10 0,12 0,14 0,04 0,02 0,05 0,13 0,15 0,04 0,37 0,10 Priorytet II Społeczeństwo informacyjne 0,01 0,15 0,05 0,04 0,01 0,06 0,06 0,01 0,41 0,09 Działanie 3.1 Infrastruktura zaplecza turystycznego Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty publiczne 0,13 0,09 0,02 0,04 0,06 0,13 0,08 0,05 0,37 0,09 0,11 0,12 0,03 0,02 0,05 0,11 0,11 0,04 0,33 0,09 0,13 0,08 0,02 0,05 0,06 0,11 0,06 0,05 0,31 0,08 Priorytet III Turystyka 0,09 0,09 0,02 0,02 0,04 0,10 0,07 0,04 0,35 0,08 28 Tabela prezentuje jedynie czołowe typy projektów / poddziałania / działania / priorytety najbardziej komplementarne z innymi, natomiast cała tabela z wszystkimi wynikami znajduje się w załączniku nr 1. 90

91 Poddziałanie Infrastruktura rozwoju gospodarczego 0,05 0,09 0,04 0,09 0,06 0,17 0,00 0,01 0,13 0,08 Działanie 3.4. Promocja turystyki 0,06 0,09 0,01 0,01 0,03 0,07 0,04 0,03 0,33 0,07 Poddziałanie Innowacje w MSP 0,10 0,05 0,05 0,05 0,03 0,14 0,01 0,03 0,21 0,06 Działanie 1.1. Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu Poddziałanie Rewitalizacja duże miasta Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii Działanie 6.2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji 0,06 0,07 0,03 0,05 0,04 0,19 0,00 0,02 0,08 0,06 0,09 0,06 0,07 0,03 0,03 0,09 0,00 0,03 0,22 0,06 0,01 0,07 0,01 0,09 0,09 0,04 0,00 0,00 0,14 0,06 0,09 0,06 0,06 0,02 0,04 0,09 0,00 0,03 0,23 0,06 0,02 0,06 0,01 0,02 0,00 0,02 0,01 0,01 0,39 0,06 0,04 0,06 0,01 0,04 0,02 0,18 0,00 0,02 0,16 0,06 Działanie 4.1. Infrastruktura kultury 0,06 0,06 0,00 0,01 0,06 0,09 0,00 0,01 0,28 0,06 Priorytet I Badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość Działanie 4.2. Systemy informacji kulturalnej 0,06 0,05 0,03 0,04 0,04 0,17 0,00 0,02 0,14 0,06 0,06 0,02 0,00 0,02 0,09 0,12 0,00 0,01 0,26 0,06 Priorytet V Środowisko 0,01 0,09 0,02 0,04 0,07 0,05 0,01 0,00 0,14 0,05 Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta 0,09 0,05 0,04 0,02 0,04 0,09 0,00 0,03 0,23 0,05 Priorytet IV Kultura 0,07 0,04 0,00 0,02 0,08 0,10 0,00 0,01 0,23 0,05 Priorytet VI Zrównoważony rozwój miast 0,07 0,05 0,06 0,02 0,03 0,08 0,00 0,03 0,20 0,05 Działanie 3.3. Systemy informacji turystycznej Działanie 1.2. Mikroprzedsiębiorstwa i MSP 0,06 0,02 0,00 0,00 0,04 0,07 0,02 0,03 0,33 0,05 0,06 0,02 0,04 0,01 0,05 0,15 0,01 0,01 0,18 0,05 Działanie 4.3. Promocja kultury 0,08 0,04 0,00 0,02 0,08 0,08 0,00 0,02 0,16 0,05 Poddziałanie Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu Poddziałanie Mikroprzedsiębiorstwa Poddziałanie Promocja inwestycyjna 0,05 0,01 0,03 0,00 0,05 0,17 0,00 0,00 0,17 0,04 0,05 0,03 0,05 0,02 0,03 0,07 0,00 0,03 0,16 0,04 0,04 0,00 0,03 0,00 0,06 0,13 0,01 0,00 0,19 0,04 0,08 0,04 0,01 0,02 0,03 0,22 0,00 0,04 0,02 0,04 Poddziałanie MSP 0,05 0,00 0,03 0,00 0,05 0,13 0,01 0,00 0,17 0,04 Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 0,01 0,06 0,04 0,00 0,07 0,03 0,03 0,00 0,10 0,04 Działanie 5.2. Gospodarka odpadami 0,01 0,05 0,00 0,02 0,06 0,02 0,01 0,00 0,12 0,03 Działanie 7.1. Modernizacja i rozbudowa sieci drogowej Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sieć drogową 0,03 0,04 0,00 0,01 0,03 0,03 0,00 0,02 0,15 0,03 0,03 0,03 0,00 0,01 0,04 0,03 0,00 0,02 0,15 0,03 Priorytet VII Transport 0,03 0,04 0,01 0,01 0,02 0,03 0,00 0,03 0,14 0,03 Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 0,01 0,05 0,01 0,00 0,07 0,02 0,00 0,01 0,11 0,03 Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej 0,02 0,04 0,00 0,01 0,03 0,03 0,00 0,02 0,14 0,03 Działanie 7.2. Transport publiczny 0,03 0,04 0,01 0,01 0,02 0,02 0,00 0,03 0,12 0,03 Działanie 9.3. Lokalna infrastruktura sportowa 0,06 0,00 0,03 0,02 0,02 0,03 0,00 0,05 0,10 0,02 Priorytet IX Zdrowie i rekreacja 0,03 0,00 0,02 0,01 0,02 0,02 0,00 0,02 0,10 0,02 WYNIKI BADANIA 91

92 Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty 0,02 0,00 0,01 0,02 0,01 0,02 0,00 0,01 0,09 0,02 0,02 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,00 0,01 0,10 0,02 0,02 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,00 0,00 0,09 0,02 0,02 0,00 0,02 0,01 0,00 0,01 0,00 0,01 0,09 0,01 Priorytet VIII Infrastruktura edukacyjna 0,02 0,00 0,01 0,01 0,00 0,01 0,00 0,01 0,09 0,01 Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 0,02 0,00 0,01 0,01 0,00 0,01 0,00 0,01 0,08 0,01 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania eksperckiego komplementarności w ramach RPO WSL. Wstępnie z powyższego zestawienia wybraliśmy 5 działań, które uzyskały najwyższą liczbę punktów z 5 różnych obszarów. Jednakże należy pamiętać, że z uwagi na założenia badania, wybrane działania muszą być reprezentowane również w ZPORR, w ramach którego będą badane poszczególne projekty. Stąd należało nieco zmodyfikować wybrane wstępnie do analizy działania 29. Działania poddane pogłębionej analizie przedstawia poniższa tabela: TABELA 10. Wybrane do analizy działania ZPORR. Lp. Obszar Nr działania / poddziałania w RPO WSL Odpowiadający nr działania / poddziałania w ZPORR 1. Społeczeństwo informacyjne 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne) 1.5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 1.4. Rozwój turystyki i kultury 3.1. Obszary wiejskie Projekty z zakresu turystyki 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji Projekty z zakresu turystyki 3. Środowiskowy 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska Projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 3.1. Obszary wiejskie Projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji Projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 4. Rewitalizacja Rewitalizacja duże miasta Rewitalizacja obszarów miejskich 5. Transport Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej Infrastruktura drogowa 3.1. Obszary wiejskie Projekty z zakresu budowy i modernizacji dróg gminnych 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji Projekty z zakresu budowy i modernizacji dróg gminnych i powiatowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania eksperckiego komplementarności w ramach RPO WSL oraz uzupełnienia ZPORR. 29 M.in. nie można było z tego powodu wybrać do analizy I osi priorytetowej RPO WSL. Dodatkowo wywiady z ekspertami wykazały, że przykładają oni dużą wagę do projektów transportowych, które nie uzyskały znaczących wyników w naszej analizie. Ponieważ jednak w naszym zestawieniu znalazły się zarówno projekty turystyczne, jak i kulturalne poniekąd podobne do siebie pod względem funkcji i użytkowników zamiast obszaru kultury przeanalizowano obszar transportu działanie

93 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata gminnych 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji Szczegółową charakterystykę komplementarności wybranych Projekty z zakresu działań budowy przedstawiają i modernizacji dróg poniższe wykresy: gminnych i powiatowych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania eksperckiego komplementarności w ramach RPO WSL oraz uzupełnienia ZPORR. RYSUNEK 15. Charakterystyka komplementarności pięciu wybranych działań z różnych obszarów. Szczegółową charakterystykę komplementarności wybranych działań przedstawiają poniższe wykresy: Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne Działanie 5.1. Gospodarka wodnościekowa G B - We 0,40 0,30 B - Wy G B - We 0,40 0,30 B - Wy G B - We 0,40 0,30 B - Wy 0,20 0,20 0,20 M - Wy 0,10 0,00 K - We M - Wy 0,10 0,00 K - We M - Wy 0,10 0,00 K - We M - We K - Wy M - We K - Wy M - We K - Wy U F U F U F Syntetyczny wskaźnik komplementarności Syntetyczny wskaźnik komplementarności Syntetyczny wskaźnik komplementarności 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0 0,05 0,1 0,15 0,2 Poddziałanie Rewitalizacja duże miasta Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej Legenda osi: B - We Projekty wykorzystują inne projekty jako bazę M - Wy M - We G B - We 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 B - Wy K - We K - Wy M - Wy M - We G B - We 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 B - Wy K - We K - Wy B - Wy K - We K - Wy F U M - We Projekty są bazą dla innych projektów Projekty korzystają z rezultatów innych projektów Rezultaty projektu są wykorzystywane przez inne projekty Projekty pełnią tę samą funkcję co inne projekty Projekty mają tych samych użytkowników co inne projekty Projekty korzystają z wiedzy zdobytej w innych projektach WYNIKI BADANIA U F U F M - Wy Inne projekty korzystają z wiedzy projektów Syntetyczny wskaźnik komplementarności Syntetyczny wskaźnik komplementarności G Projekty mogą być umiejscowione w pobliżu innych projektów 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0 0,05 0,1 0,15 0,2 Rysunek Źródło: 15. Opracowanie Charakterystyka własne komplementarności na podstawie wyników pięciu badania wybranych eksperckiego działań z różnych komplementarności obszarów. w ramach RPO WSL. Źródło: Podsumowując, można powiedzieć, że: Podsumowując można powiedzieć, że: opracowanie własne na podstawie wyników badania eksperckiego komplementarności w ramach RPO WSL. Najbardziej komplementarne (potencjalnie) okazały się działania dotyczące modernizacji i kluczowych elementów sieci drogowej, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, rewitalizacji, obiektów 95 turystycznych oraz infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

94 Komplementarność Komplementarność działań realizowanych działań realizowanych w ramach w Regionalnego ramach Regionalnego Programu Programu Operacyjnego Operacyjnego Województwa Województwa Śląskiego Śląskiego na lata na lata Najbardziej Najbardziej komplementarne komplementarne (potencjalnie) (potencjalnie) okazały okazały się działania się działania dotyczące dotyczące modernizacji modernizacji i kluczowych i kluczowych elementów elementów sieci drogowej, sieci drogowej, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, rewitalizacji, obiektów turystycznych oraz infrastruktury wodno-kanalizacyjnej infrastruktury Charakterystyka społeczeństwa informacyjnego, projektów rewitalizacji, komplementarnych obiektów turystycznych oraz infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. w badanych obszarach Charakterystyka Charakterystyka Różnice projektów zarówno projektów w określaniu komplementarnych całych projektów w badanych w jako badanych komplementarnych obszarach obszarach i niekomplementarnych (por. wykres 14), jak i znaczące różnice w wykazywaniu projektów komplementarnych (ich liczby lub nawet tytułów: wykazywano inne projekty komplementarne we wnioskach, a inne później w CATI spowodowało, Różnice Różnice zarówno że zarówno analizę w określaniu w desk określaniu research całych całych projektów wykorzystano projektów jako komplementarnych jako jedynie komplementarnych do weryfikacji i danych i niekomplementarnych i cech poszczególnych projektów (por. wykres (por. wykres komplementarnych, 14), jak 14), i znaczące jak i znaczące które różnice wskazali różnice w wykazywaniu respondenci w wykazywaniu projektów w CATI. projektów Dlatego komplementarnych komplementarnych uznano, że (ich to CATI (ich stanowi wiarygodne liczby lub liczby nawet lub źródło nawet tytułów: informacji tytułów: wykazywano (zweryfikowane wykazywano inne projekty w inne oparciu projekty komplementarne o wybrane komplementarne zapisy we wniosków), wnioskach, we wnioskach, ponieważ a inne a we inne wnioskach pojawiały później później w CATI się w problemy CATI spowodowało, spowodowało, i trudności, że analizę o że których analizę desk pisano research desk w research rozdz. wykorzystano wykorzystano jedynie jedynie do weryfikacji do weryfikacji danych danych i cech i poszczególnych cech poszczególnych projektów projektów komplementarnych, komplementarnych, które które wskazali wskazali respondenci respondenci w CATI. w CATI. Dlatego Najwięcej Dlatego uznano, projektów uznano, że to że CATI komplementarnych to stanowi CATI stanowi wiarygodne wiarygodne średnio źródło w projektach źródło informacji informacji (w (zweryfikowane których (zweryfikowane je wykazywano) pojawiło się w oparciu w oparciu o w wybrane sektorze o wybrane zapisy rewitalizacji zapisy wniosków), (średnio wniosków), ponieważ 1,9 projektu), ponieważ we wnioskach ale we generalnie wnioskach pojawiały rozdźwięk pojawiały się problemy pomiędzy się problemy sektorami nie był duży i trudności, i trudności, o których od o 1,3 których pisano projektu pisano w rozdz. w sektorze w rozdz. społeczeństwa informacyjnego do 1,6 w sektorze turystyki (po 1, 5 projektu w sektorach transportu i wodno-kanalizacyjnym). Najwięcej Najwięcej projektów projektów komplementarnych komplementarnych średnio średnio w projektach w projektach (w których (w których je wykazywano) je wykazywano) pojawiło pojawiło się w sektorze się w sektorze rewitalizacji rewitalizacji (średnio (średnio 1,9 projektu), 1,9 projektu), ale generalnie ale generalnie rozdźwięk rozdźwięk pomiędzy pomiędzy WYKRES 22. Liczba projektów komplementarnych z badanymi projektami ZPORR. sektorami sektorami nie był nie duży był duży od 1,3 od projektu 1,3 projektu w sektorze w sektorze społeczeństwa społeczeństwa informacyjnego informacyjnego do 1,6 do 1,6 w sektorze w sektorze turystyki turystyki (po 1, 5 (po projektu 1, 5 projektu w sektorach w sektorach transportu transportu i i wodno-kanalizacyjnym). Wod-kan Wod-kan Wykres Wykres Liczba projektów Liczba projektów komplementarnych komplementarnych z badanymi z badanymi projektami projektami ZPORR. Nie ZPORR. wystąpił Nie żaden wystąpił projekt żaden projekt Źródło: Źródło: opracowanie opracowanie własne na własne podstawie na podstawie wyników wyników badania badania CATI [n=100]. CATI [n=100]. komplementarny komplementarny Turystyka Turystyka Wystąpił 1 Wystąpił projekt 1 projekt komplementarny komplementarny Najwięcej Najwięcej projektów Rewitalizacja Wystąpiły 2 projekty projektów Rewitalizacja Wystąpiły 2 projekty komplementarne komplementarne komplement komplement Wystąpiły Wystąpiły 3 projekty 3 projekty arnych arnych Społeczeństwo Społeczeństwo komplementarne 1 komplementarne informacyjne wystąpiło w informacyjne wystąpiło w Wystąpiły Wystąpiły 4 projekty 4 projekty jednym jednym komplementarne komplementarne Transport projekcie w Transport projekcie w sektorze sektorze turystyki turystyki cztery cztery rzeczywiste rzeczywiste projekty projekty komplementarne komplementarne (jak wskazano (jak wskazano Źródło: w Opracowanie powyższej w powyższej własne analizie, na analizie, podstawie formalnie formalnie wyników badania CATI [n=100]. wskazywano wskazywano wiele projektów wiele projektów we wnioskach, we wnioskach, z których z których wiele okazywało wiele okazywało się wpisywanymi się wpisywanymi dla dla zasady ). zasady ). Z kolei Z w kolei sektorze w sektorze rewitalizacji rewitalizacji występowało występowało wiele projektów wiele projektów wykazujących wykazujących związek związek z dwoma z dwoma lub trzema projektami komplementarnymi. Najwięcej lub trzema projektów projektami komplementarnych komplementarnymi. wystąpiło w jednym projekcie w sektorze turystyki cztery rzeczywiste projekty komplementarne (jak wskazano w powyższej analizie, formalnie wskazywano wiele Spójrzmy Spójrzmy zatem, projektów zatem, w jaki we w wnioskach, sposób jaki sposób można z których można scharakteryzować wiele scharakteryzować okazywało projekty się wpisywanymi projekty komplementarne komplementarne dla zasady ). Z kolei w sektorze w poszczególnych w poszczególnych rewitalizacji sektorach, sektorach, występowało wybranych wybranych do wiele analizy. do projektów analizy. wykazujących związek z dwoma lub trzema projektami komplementarnymi. Spójrzmy zatem, w jaki sposób można scharakteryzować projekty komplementarne w poszczególnych sektorach wybranych do analizy. Sektor transportu Projekty komplementarne z sektora transportu były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (wyjątek stanowi projekt realizowany przez Zarząd Województwa będący projektem komplementarnym w stosunku do projektu gminnego). W większości również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie). 96 Wystąpiła 96 też w nich komplementarność funkcyjna jedynie 5 z 18 projektów pełniło inne funkcje niż transportowa: biznesowa i handlowa, turystyczna i ochrony środowiska, a także oświatowa. Widać również, że w niektórych projektach Projekt Projekt finansowany finansowany przez Unię przez Europejską Unię Europejską ze środków ze środków Europejskiego Europejskiego Funduszu Funduszu Rozwoju Rozwoju Regionalnego Regionalnego w ramach w RPO ramach WSL RPO WSL

95 Sektor transportu Projekty komplementarne z sektora transportu były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (wyjątek stanowi projekt realizowany przez Zarząd Województwa będący projektem komplementarnym w stosunku do projektu gminnego). W większości również komplementarnych pełniących inne funkcje użytkownicy są ci sami, co świadczy o rozszerzaniu zakresu były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub rozwiązań dla użytkowników. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: gminie). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna jedynie 5 z 18 projektów pełniło inne funkcje niż transportowa: biznesowa i handlowa, turystyczna i ochrony środowiska, a także RYSUNEK oświatowa. 16. Widać Przykłady również, projektów że w komplementarnych niektórych projektach do projektów komplementarnych drogowych, pełniących zaobserwowane inne w funkcje analizie projektów użytkownicy ZPORR. są ci sami, co świadczy o rozszerzaniu zakresu rozwiązań dla użytkowników. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: biwak rowerowy budowa ścieżek rowerowych infrastruktura okołoturystyczna hala sportowa modernizacja placu targowego infrastruktra drogowa przebudowa mostu przebudowa skrzyżowania Projekty drogowe rewitalizacja rynku Rysunek 16. Źródło: Przykłady projektów Źródło: komplementarnych Opracowanie własne do projektów na podstawie drogowych, wyników badania zaobserwowane projektów ZPORR. w analizie projektów ZPORR. opracowanie własne na podstawie wyników badania projektów ZPORR. Siłą rzeczy projekty drogowe były głównie powiązane siecią drogową, chociaż zastanawiające jest, że tak mało było Siłą rzeczy wskazań projekty na wspólne drogowe tworzenie były głównie projektów powiązane sieci drogowej. siecią drogową, Poza tym, chociaż projekty zastanawiające były powiązane ze sobą jest, sieciami że tak energetycznymi, mało było wskazań wodno-kanalizacyjnymi na wspólne tworzenie i bezprzewodowymi, projektów sieci drogowej. co wynika Poza ze tym, specyfiki wskazanych projekty projektów były komplementarnych. powiązane ze sobą sieciami energetycznymi, wodno-kanalizacyjnymi i bezprzewodowymi, co wynika ze specyfiki wskazanych projektów komplementarnych. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. Zdarzały się rzadsze W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał przypadki, kiedy to projekt komplementarny był bazą lub użyczał rezultatów albo kiedy projekty nie swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny wykazywał Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny był bazą lub użyczał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności rezultatów lub kiedy projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. projektów. Zawsze jednak projekt komplementarny wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były w większości przypadków środki ZPORR oraz inne środki beneficjenta. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były w większości przypadków środki ZPORR oraz inne środki beneficjenta. WYNIKI BADANIA Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

96 WYKRES 23. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze transportu. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykres 23. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze transportu. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=18]. 98 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt komplementarny był realizowany przez tego samego beneficjenta Projekt komplementarny był realizowany przez innego beneficjenta Projekt komplementarny jest realizowany w tej samej miejscowości Projekt komplementarny jest realizowany w innej miejscowości Z projektu komplementarnego korzystali ci sami użytkownicy Z projektu korzystali inni użytkownicy Projekt komplementarny pełni tę samą funkcję co projekt złożony w ramach Projekt komplementarny ZPORR pełni inną funkcję co projekt złożony w ramach ZPORR Funkcja biznesowa i handlowa Funkcja doradcza i szkoleniowa Funkcja naukowo-badawcza Funkcja informacyjna Funkcja turystyczna Funkcja kulturalna Funkcja ochrony środowiska Funkcja transportowa Funkcja oświatowa Projekty były powiązane siecią drogową lub rowerową Projekty tworzyły sieć drogową lub rowerową Projekty były powiązane siecią kolejową Projekty tworzyły sieć kolejową Projekty były powiązane siecią energetyczną bądź gazową Projekty tworzyły sieć energetyczną lub gazową Projekty były powiązane siecią wodnokanalizacyjną Projekty tworzyły sieć wodnokanalizacyjną Projekty były powiązane siecią telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej Projekty tworzyły sieć telefonii stacjonarnej lub bezprzewodowej Projekty były powiązane siecią internetową Projekty tworzyły sieć internetową Projekt komplementarny był bazą dla projektu ZPORR Projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego Projekty nie były dla siebie bazą Projekt komplementarny korzystał z rezultatów projektu w ZPORR Projekt ZPORR korzystał z rezultatów projektu komplementarnego Projekty nie korzystają ze swoich rezultatów Podczas realizacji projektu ZPORR korzystano z wiedzy projektu Projekt komplementarnego ZPORR dzielił się wiedzą z projektem komplementarnym Projekty nie korzystały z wiedzy zdobytej podczas ich realizacji Phare Sapard ZPORR SPO RZL PROW INTERREG III Kontrakt wojewódzki Inne źródła Beneficjent Miejsce Użytkownicy Funkcja projektu Powiązania projektów Baza projektu Rezultaty projektu Wiedza projektu Źródło finansowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=18]. 96

97 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Sektor społeczeństwa informacyjnego Projekty komplementarne z sektora społeczeństwa informacyjnego były realizowane zarówno przez tego samego beneficjenta, jak i innych beneficjentów (partnerem miast realizujących projekty w ZPORR był zawsze Sektor Urząd społeczeństwa Marszałkowski). W informacyjnego większości również były to projekty niekomplementarne geograficznie (o ile projekty składane do ZPORR miały zasięg miasta, o tyle projekty komplementarne dotyczyły całego województwa). Projekty komplementarne Wystąpiła też w z nich sektora komplementarność społeczeństwa informacyjnego funkcyjna projekty były realizowane pełniły podobne zarówno funkcje. Zestaw przez przykładowych tego samego powiązań beneficjenta, projektów jak przedstawia i innych beneficjentów poniższy graf: (partnerem miast realizujących projekty w ZPORR był zawsze Urząd Marszałkowski). W większości również były to projekty niekomplementarne geograficznie (o ile projekty składane do ZPORR miały zasięg miasta, o tyle RYSUNEK projekty 17. komplementarne Przykłady projektów dotyczyły komplementarnych całego województwa). do projektów społeczeństwa Wystąpiła też informacyjnego, w nich zaobserwowane komplementarność w analizie funkcyjna projektów projekty ZPORR. pełniły podobne funkcje. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: system informacji przestrzennej (GIS) System Elektronicznej Komunikacji Administracji Publicznej (SEKAP) monitoring wizyjny miasta Projekty społeczeństwa informacyjnego WYNIKI BADANIA Rysunek 17. Przykłady projektów komplementarnych Źródło: Opracowanie do własne projektów na podstawie społeczeństwa wyników badania informacyjnego, projektów ZPORR. zaobserwowane w analizie projektów ZPORR. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania projektów ZPORR. Siłą rzeczy projekty były powiązane jedynie siecią internetową. Siłą rzeczy projekty były powiązane jedynie siecią internetową. W trzech badanych projektach projekty nie były dla siebie bazą, a jedynie w dwóch projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego. W trzech przypadkach projekt ZPORR użyczał swoich rezultatów, w szczególności W trzech badanych wiedzy, podczas projektach realizacji projekty projektu nie były komplementarnego. dla siebie bazą, a jedynie Zdarzały w się dwóch rzadsze projekt przypadki, (po dwa ZPORR projekty), był bazą że dla projekty projektu nie komplementarnego. korzystały ze swoich W trzech rezultatów przypadkach lub wiedzy. projekt Zawsze ZPORR jednak użyczał projekt komplementarny swoich rezultatów, wykazywał w szczególności powiązania z wiedzy, projektem podczas realizowanym realizacji projektu w ZPORR, komplementarnego. stąd można mówić o rzeczywistej Zdarzały komplementarności się rzadsze przypadki, projektów. (po dwa projekty), że projekty nie korzystały ze swoich rezultatów lub wiedzy. Zawsze jednak projekt komplementarny wykazywał powiązania Źródłem z projektem finansowania realizowanym projektów w ZPORR, komplementarnych stąd można były mówić w większości o rzeczywistej przypadków komplementarności środki ZPORR, chociaż projektów. jeden projekt był finansowany z innych środków beneficjenta. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były w większości przypadków środki ZPORR, chociaż jeden projekt był finansowany z innych środków beneficjenta. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

98 WYKRES 24. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze społeczeństwa informacyjnego. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykres 24. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze społeczeństwa informacyjnego. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=4]. 100 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt komplementarny był realizowany przez tego samego beneficjenta Projekt komplementarny był realizowany przez innego beneficjenta Projekt komplementarny jest realizowany w tej samej miejscowości Projekt komplementarny jest realizowany w innej miejscowości Z projektu komplementarnego korzystali ci sami użytkownicy Z projektu korzystali inni użytkownicy Projekt komplementarny pełni tę samą funkcję co projekt złożony w ramach Projekt komplementarny ZPORR pełni inną funkcję co projekt złożony w ramach ZPORR Funkcja biznesowa i handlowa Funkcja doradcza i szkoleniowa Funkcja naukowo-badawcza Funkcja informacyjna Funkcja turystyczna Funkcja kulturalna Funkcja ochrony środowiska Funkcja transportowa Funkcja oświatowa Projekty były powiązane siecią drogową lub rowerową Projekty tworzyły sieć drogową lub rowerową Projekty były powiązane siecią kolejową Projekty tworzyły sieć kolejową Projekty były powiązane siecią energetyczną bądź gazową Projekty tworzyły sieć energetyczną lub gazową Projekty były powiązane siecią wodnokanalizacyjną Projekty tworzyły sieć wodnokanalizacyjną Projekty były powiązane siecią telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej Projekty tworzyły sieć telefonii stacjonarnej lub bezprzewodowej Projekty były powiązane siecią internetową Projekty tworzyły sieć internetową Projekt komplementarny był bazą dla projektu ZPORR Projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego Projekty nie były dla siebie bazą Projekt komplementarny korzystał z rezultatów projektu w ZPORR Projekt ZPORR korzystał z rezultatów projektu komplementarnego Projekty nie korzystają ze swoich rezultatów Podczas realizacji projektu ZPORR korzystano z wiedzy projektu Projekt komplementarnego ZPORR dzielił się wiedzą z projektem komplementarnym Projekty nie korzystały z wiedzy zdobytej podczas ich realizacji Phare Sapard ZPORR SPO RZL PROW INTERREG III Kontrakt wojewódzki Inne źródła Beneficjent Miejsce Użytkownicy Funkcja projektu Powiązania projektów Baza projektu Rezultaty projektu Wiedza projektu Źródło finansowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=4]. 98

99 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Sektor rewitalizacji Projekty komplementarne z sektora rewitalizacji były realizowane w znakomitej większości przez tego samego beneficjenta (inni beneficjenci wskazani przez projektodawców to instytucje z obrębu miast, a więc Sektor np. gmina rewitalizacji czy MOPS). W każdym przypadku były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tym samym mieście). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna z projektów komplementarnych Projekty komplementarne praktycznie z w sektora każdym rewitalizacji przypadku były korzystali realizowane ci sami w znakomitej użytkownicy, większości chociaż przez funkcje pełnione tego przez samego projekty beneficjenta komplementarne (inni beneficjenci były różne, wskazani nie tylko przez związane projektodawców z samą rewitalizacją to instytucje (wynika to ze złożoności z obrębu procesu miast, rewitalizacyjnego). a więc np. gmina, Te czy funkcje MOPS). to: biznesowa W każdym i handlowa, przypadku doradczo-szkoleniowa, były to projekty turystyczna, komplementarne a przeważnie geograficznie kulturalna. (realizowane Zestaw przykładowych w tym samym powiązań mieście). projektów Wystąpiła przedstawia też w nich poniższy graf: komplementarność funkcyjna z projektów komplementarnych praktycznie w każdym przypadku korzystali ci sami użytkownicy, chociaż funkcje pełnione przez projekty RYSUNEK komplementarne 18. Przykłady były różne, projektów nie tylko związane komplementarnych z samą rewitalizacją do projektów (wynika to rewitalizacyjnych, ze złożoności zaobserwowane procesu rewitalizacyjnego). w analizie projektów Te funkcje ZPORR. to: biznesowa i handlowa, doradczo-szkoleniowa, turystyczna, a przeważnie kulturalna. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: modernizacja amfiteatru budowa ośrodka sportów wodnych, centrum rekreacyjnego infrastruktura wodnokanalizacyjna uzbrojenie w drogi terenów powojskowych przebudowa obiektów (np. biblioteki, elewacji zamku, adaptacja) inne projekty rewitalizacji renowacja stajni książęcej Projekty rewitalizacyjne projekt miękki aktywizujący mieszkańców WYNIKI BADANIA Rysunek 18. Przykłady projektów Źródło: komplementarnych Opracowanie własne na do podstawie projektów wyników badania rewitalizacyjnych, projektów ZPORR. zaobserwowane w analizie projektów ZPORR. Siłą rzeczy Źródło: projekty rewitalizacyjne opracowanie własne były na podstawie powiązane wyników siecią badania drogową, projektów energetyczną, ZPORR. wodno-kanalizacyjną, a w mniejszym stopniu tworzyły te sieci. Powiązanie wystąpiło też siecią internetową. W wielu Siłą przypadkach rzeczy projekty projekt rewitalizacyjne ZPORR był bazą były dla projektu powiązane komplementarnego siecią drogową, lub energetyczną, użyczał swoich wodnokanalizacyjną, rezultatów, w szczególności możemy a w mniejszym zwrócić uwagę stopniu na wysoki tworzyły poziom te sieci. wymiany Powiązanie wiedzy pomiędzy wystąpiło projektami też siecią (gdzie większym internetową. źródłem wiedzy był projekt komplementarny). Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny był bazą albo użyczał rezultatów lub kiedy projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były W wielu dla siebie przypadkach bazą. Zawsze projekt jednak ZPORR projekt był bazą komplementarny dla projektu komplementarnego wykazywał powiązania lub użyczał z projektem realizowanym swoich rezultatów, w ZPORR, w stąd szczególności można mówić możemy o rzeczywistej zwrócić uwagę komplementarności na wysoki poziom projektów. wymiany wiedzy pomiędzy projektami (gdzie większym źródłem wiedzy był projekt komplementarny). Zdarzały Źródłem się rzadsze finansowania przypadki, projektów kiedy to komplementarnych projekt komplementarny były w był większości bazą lub przypadków użyczał rezultatów środki lub ZPORR oraz inne kiedy środki projekty beneficjenta. nie korzystały Dwa z projekty swoich były rezultatów finansowane i nie były również dla siebie z SPO bazą. RZL (projekt Zawsze miękki) jednak oraz z kontraktu projekt wojewódzkiego. komplementarny wykazywał powiązania z projektem realizowanym w ZPORR, stąd można mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były w większości przypadków środki ZPORR oraz inne środki beneficjenta. Dwa projekty były finansowane również z SPO RZL (projekt miękki) oraz z kontraktu wojewódzkiego. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

100 WYKRES 25. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze rewitalizacji. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykres 25. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze rewitalizacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=16]. 102 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt komplementarny był realizowany przez tego samego beneficjenta Projekt komplementarny był realizowany przez innego beneficjenta Projekt komplementarny jest realizowany w tej samej miejscowości Projekt komplementarny jest realizowany w innej miejscowości Z projektu komplementarnego korzystali ci sami użytkownicy Z projektu korzystali inni użytkownicy Projekt komplementarny pełni tę samą funkcję co projekt złożony w ramach Projekt komplementarny ZPORR pełni inną funkcję co projekt złożony w ramach ZPORR Funkcja biznesowa i handlowa Funkcja doradcza i szkoleniowa Funkcja naukowo-badawcza Funkcja informacyjna Funkcja turystyczna Funkcja kulturalna Funkcja ochrony środowiska Funkcja transportowa Funkcja oświatowa Projekty były powiązane siecią drogową lub rowerową Projekty tworzyły sieć drogową lub rowerową Projekty były powiązane siecią kolejową Projekty tworzyły sieć kolejową Projekty były powiązane siecią energetyczną bądź gazową Projekty tworzyły sieć energetyczną lub gazową Projekty były powiązane siecią wodnokanalizacyjną Projekty tworzyły sieć wodno-kanalizacyjną Projekty były powiązane siecią telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej Projekty tworzyły sieć telefonii stacjonarnej lub bezprzewodowej Projekty były powiązane siecią internetową Projekty tworzyły sieć internetową Projekt komplementarny był bazą dla projektu ZPORR Projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego Projekty nie były dla siebie bazą Projekt komplementarny korzystał z rezultatów projektu w ZPORR Projekt ZPORR korzystał z rezultatów projektu komplementarnego Projekty nie korzystają ze swoich rezultatów Podczas realizacji projektu ZPORR korzystano z wiedzy projektu Projekt ZPORR dzielił komplementarnego się wiedzą z projektem komplementarnym Projekty nie korzystały z wiedzy zdobytej podczas ich realizacji Phare Sapard ZPORR SPO RZL PROW INTERREG III Kontrakt wojewódzki Inne źródła Beneficjent Miejsce Użytkownicy Funkcja projektu Powiązania projektów Baza projektu Rezultaty projektu Wiedza projektu Źródło finansowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=16]. 100

101 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Sektor turystyki Projekty komplementarne z sektora turystyki były realizowane w większości przez tego samego beneficjenta (wyjątek stanowi projekt realizowany przez gminy położone dookoła miasta, w którym realizowano projekt). Sektor W większości turystyki również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość projektów miała tych samych Projekty użytkowników, komplementarne zatem z sektora projekty turystyki komplementarne były realizowane miały w większości na celu głównie przez tego poprawę samego jakości użytkowania beneficjenta rezultatów (wyjątek projektu. stanowi Połowa projekt projektów realizowany pełniła przez inne gminy funkcje położone niż turystyczna: dookoła miasta, biznesowa i handlowa, w którym naukowo-badawcza, realizowano projekt). informacyjna, W większości kulturalna również i ochrony były to środowiska. projekty Zestaw komplementarne przykładowych powiązań geograficznie projektów (realizowane przedstawia poniższy w tej samej graf: miejscowości lub gminie). Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość projektów miała tych samych użytkowników, zatem projekty komplementarne miały na celu głównie poprawę jakości użytkowania rezultatów RYSUNEK projektu. 19. Połowa Przykłady projektów projektów pełniła komplementarnych inne funkcje niż do projektów turystyczna: turystycznych, biznesowa zaobserwowane i handlowa, w naukowo-badawcza, analizie projektów ZPORR. informacyjna, kulturalna i ochrony środowiska. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: aktywne formy turystyki centrum kultury kamapanie promocyjne rewitalizacja starówki, starego zamku itp. stworzenie dokumentu strategicznego rozwoju turystyki Projekty turystyczne budowa infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej WYNIKI BADANIA Rysunek 19. Przykłady projektów komplementarnych Źródło: Opracowanie do własne projektów na podstawie turystycznych, wyników badania zaobserwowane projektów ZPORR. w analizie projektów ZPORR. Siłą rzeczy Źródło: projekty turystyczne opracowanie były własne powiązane na podstawie różnymi wyników sieciami: badania projektów drogową, ZPORR. energetyczną, teleinformatyczną, nie tworzyły żadnych sieci. W wielu Siłą przypadkach rzeczy projekty projekt turystyczne ZPORR były był powiązane bazą dla projektu różnymi komplementarnego sieciami: drogową, energetyczną, lub użyczał swoich rezultatów, teleinformatyczną, w szczególności nie tworzyły wiedzy, podczas żadnych realizacji sieci. projektu komplementarnego. Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny użyczał rezultatów lub wiedzy, częściej jednak projekty nie korzystały W wielu z swoich przypadkach rezultatów projekt i nie były ZPORR dla siebie był bazą. dla Zawsze projektu jednak komplementarnego projekt komplementarny lub użyczał wykazywał powiązania swoich z rezultatów, projektem realizowanym w szczególności w ZPORR, wiedzy, stąd podczas można realizacji mówić projektu o rzeczywistej komplementarnego. komplementarności projektów. Zdarzały się rzadsze przypadki, kiedy to projekt komplementarny użyczał rezultatów lub wiedzy, częściej jednak projekty nie korzystały z swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze Źródłem jednak finansowania projekt komplementarny projektów komplementarnych wykazywał powiązania były w większości z projektem przypadków realizowanym środki w ZPORR, ZPORR oraz inne środki stąd można beneficjenta. mówić o rzeczywistej komplementarności projektów. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były w większości przypadków środki ZPORR oraz inne środki beneficjenta. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

102 WYKRES 26. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze turystyki. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykres 26. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze turystyki. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=18]. 104 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt komplementarny był realizowany przez tego samego beneficjenta Projekt komplementarny był realizowany przez innego beneficjenta Projekt komplementarny jest realizowany w tej samej miejscowości Projekt komplementarny jest realizowany w innej miejscowości Z projektu komplementarnego korzystali ci sami użytkownicy Z projektu korzystali inni użytkownicy Projekt komplementarny pełni tę samą funkcję co projekt złożony w ramach Projekt komplementarny ZPORR pełni inną funkcję co projekt złożony w ramach ZPORR Funkcja biznesowa i handlowa Funkcja doradcza i szkoleniowa Funkcja naukowo-badawcza Funkcja informacyjna Funkcja turystyczna Funkcja kulturalna Funkcja ochrony środowiska Funkcja transportowa Funkcja oświatowa Projekty były powiązane siecią drogową lub rowerową Projekty tworzyły sieć drogową lub rowerową Projekty były powiązane siecią kolejową Projekty tworzyły sieć kolejową Projekty były powiązane siecią energetyczną bądź gazową Projekty tworzyły sieć energetyczną lub gazową Projekty były powiązane siecią wodnokanalizacyjną Projekty tworzyły sieć wodnokanalizacyjną Projekty były powiązane siecią telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej Projekty tworzyły sieć telefonii stacjonarnej lub bezprzewodowej Projekty były powiązane siecią internetową Projekty tworzyły sieć internetową Projekt komplementarny był bazą dla projektu ZPORR Projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego Projekty nie były dla siebie bazą Projekt komplementarny korzystał z rezultatów projektu w ZPORR Projekt ZPORR korzystał z rezultatów projektu komplementarnego Projekty nie korzystają ze swoich rezultatów Podczas realizacji projektu ZPORR korzystano z wiedzy projektu Projekt komplementarnego ZPORR dzielił się wiedzą z projektem komplementarnym Projekty nie korzystały z wiedzy zdobytej podczas ich realizacji Phare Sapard ZPORR SPO RZL PROW INTERREG III Kontrakt wojewódzki Inne źródła Beneficjent Miejsce Użytkownicy Funkcja projektu Powiązania projektów Baza projektu Rezultaty projektu Wiedza projektu Źródło finansowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=18]. 102

103 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Sektor wodno-kanalizacyjny Projekty komplementarne z sektora wodno-kanalizacyjnego były realizowane wyłącznie przez tego samego beneficjenta. W większości również były to projekty komplementarne geograficznie (realizowane Sektor wodno-kanalizacyjny w tej samej miejscowości lub gminie), część projektów była realizowana w okolicznych miejscowościach, co wynika ze specyfiki tych projektów. Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość Projekty komplementarne z sektora wodno-kanalizacyjnego były realizowane wyłącznie przez projektów miała tych samych użytkowników, chociaż wiele z nich miało innych użytkowników (szczególnie tego samego beneficjenta. W większości również były to projekty komplementarne chodziło tu o mieszkańców innych miejscowości, sołectw, instytucje i przedsiębiorstwa). Projekty pełniły geograficznie (realizowane w tej samej miejscowości lub gminie), część projektów była prawie wyłącznie tę samą funkcję, jeden wyjątek stanowiła funkcja transportowa. Zestaw przykładowych powiązań realizowana projektów w okolicznych przedstawia miejscowościach, poniższy graf: co wynika ze specyfiki tych projektów. Wystąpiła też w nich komplementarność funkcyjna większość projektów miała tych samych użytkowników, chociaż wiele z nich miało innych użytkowników (szczególnie chodziło tu RYSUNEK o mieszkańców 20. Przykłady innych miejscowości, projektów komplementarnych sołectw, instytucje i do przedsiębiorstwa). projektów wodno-kanalizacyjnych, Projekty pełniły zaobserwowane prawie wyłącznie w analizie tę samą projektów funkcję, ZPORR. jeden wyjątek stanowiła funkcja transportowa. Zestaw przykładowych powiązań projektów przedstawia poniższy graf: uzbrojenie terenów sieć gazowa renowacja starówki infrastruktra wodociągowa i kanalizacyjna oczyszczalnie ścieków Projekty wodnokanalizacyjne turystyka WYNIKI BADANIA Rysunek 20. Przykłady projektów Źródło: komplementarnych Opracowanie własne do na projektów podstawie wyników wodno-kanalizacyjnych, badania projektów ZPORR. zaobserwowane w analizie projektów ZPORR. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania projektów ZPORR. Siłą rzeczy projekty z tego obszaru były powiązane i tworzyły sieć wodno-kanalizacyjną. Poza tym były powiązane Siłą rzeczy sieciami: projekty drogową, z tego energetyczną, obszaru były teleinformatyczną. powiązane i tworzyły sieć wodno-kanalizacyjną. Poza tym były powiązane sieciami: drogową, energetyczną, teleinformatyczną. W wielu przypadkach projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego lub użyczał swoich rezultatów, w szczególności wiedzy, podczas realizacji projektu komplementarnego. W wielu przypadkach jednak W projekty wielu przypadkach nie korzystały projekt ze swoich ZPORR rezultatów był bazą i dla nie projektu były dla komplementarnego siebie bazą. Zawsze lub jednak użyczał projekt komplementarny swoich rezultatów, wykazywał w szczególności powiązania wiedzy, z projektem podczas realizowanym realizacji projektu w ZPORR, komplementarnego. stąd można mówić o rzeczywistej W wielu przypadkach komplementarności jednak projekty projektów. nie korzystały ze swoich rezultatów i nie były dla siebie bazą. Zawsze jednak projekt komplementarny wykazywał powiązania z projektem realizowanym Źródłem w ZPORR, finansowania stąd można projektów mówić komplementarnych o rzeczywistej komplementarności były najbardziej projektów. zróżnicowane ze wszystkich sektorów wystąpiły tu oprócz środków ZPORR, również Phare, Sapard, PROW i kontrakt wojewódzki. Źródłem finansowania projektów komplementarnych były najbardziej zróżnicowane ze wszystkich sektorów wystąpiły tu oprócz środków ZPORR, również Phare, Sapard, PROW i kontrakt wojewódzki. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

104 WYKRES 27. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze wodno-kanalizacyjnym. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykres 27. Charakterystyka projektów komplementarnych w sektorze wodno-kanalizacyjnym. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=27]. 106 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL Projekt komplementarny był realizowany przez tego samego beneficjenta Projekt komplementarny był realizowany przez innego beneficjenta Projekt komplementarny jest realizowany w tej samej miejscowości Projekt komplementarny jest realizowany w innej miejscowości Z projektu komplementarnego korzystali ci sami użytkownicy Z projektu korzystali inni użytkownicy Projekt komplementarny pełni tę samą funkcję co projekt złożony w ramach Projekt komplementarny ZPORR pełni inną funkcję co projekt złożony w ramach ZPORR Funkcja biznesowa i handlowa Funkcja doradcza i szkoleniowa Funkcja naukowo-badawcza Funkcja informacyjna Funkcja turystyczna Funkcja kulturalna Funkcja ochrony środowiska Funkcja transportowa Funkcja oświatowa Projekty były powiązane siecią drogową lub rowerową Projekty tworzyły sieć drogową lub rowerową Projekty były powiązane siecią kolejową Projekty tworzyły sieć kolejową Projekty były powiązane siecią energetyczną bądź gazową Projekty tworzyły sieć energetyczną lub gazową Projekty były powiązane siecią wodnokanalizacyjną Projekty tworzyły sieć wodnokanalizacyjną Projekty były powiązane siecią telefonii stacjonarnej i bezprzewodowej Projekty tworzyły sieć telefonii stacjonarnej lub bezprzewodowej Projekty były powiązane siecią internetową Projekty tworzyły sieć internetową Projekt komplementarny był bazą dla projektu ZPORR Projekt ZPORR był bazą dla projektu komplementarnego Projekty nie były dla siebie bazą Projekt komplementarny korzystał z rezultatów projektu w ZPORR Projekt ZPORR korzystał z rezultatów projektu komplementarnego Projekty nie korzystają ze swoich rezultatów Podczas realizacji projektu ZPORR korzystano z wiedzy projektu Projekt komplementarnego ZPORR dzielił się wiedzą z projektem komplementarnym Projekty nie korzystały z wiedzy zdobytej podczas ich realizacji Phare Sapard ZPORR SPO RZL PROW INTERREG III Kontrakt wojewódzki Inne źródła Beneficjent Miejsce Użytkownicy Funkcja projektu Powiązania projektów Baza projektu Rezultaty projektu Wiedza projektu Źródło finansowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=27]. 104

105 Najbardziej komplementarne okresy Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 2.2. W jakim horyzoncie czasowym (komplementarność wobec projektów zrealizowanych [ze wskazaniem, w jakich latach], realizowanych, przewidzianych do realizacji, wybranych do dofinansowania, zgłoszonych, a także planowanych) założenia komplementarności mogą być skutecznie zrealizowane? Horyzont czasowy, w jakim projekt komplementarny powinien być realizowany w stosunku do projektu realizowanego w programie, nie powinien mieć znaczenia. Ważny jest bowiem efekt obu projektów tzn. ich wzajemne funkcjonowanie, współdziałanie i osiąganie efektu synergii. Może to nastąpić siłą rzeczy dopiero wtedy, kiedy oba projekty zakończą się i zaczną swoje życie społeczno-gospodarcze. Stąd możemy mówić o czasie oczekiwania na efekty synergii: jeżeli projekty zakończą się w tym samym czasie efekt synergii nastąpi niezwłocznie; im dłuższy jest okres pomiędzy momentami zakończenia obu projektów efekt synergii będzie opóźniony i powstanie (siłą rzeczy) w momencie zakończenia późniejszego z projektów. Różnorodność momentów końca realizacji projektów komplementarnych potwierdzają badania dokumentacji projektowej (sprawozdań z realizacji) oraz wyniki badania CATI. WYNIKI BADANIA W przypadku sektora transportowego widać, że projekty komplementarne kończyły się z reguły później niż projekty składane do ZPORR (głównie w 2005 i 2006 u). Projekty komplementarne kończyły się jeszcze w 2009 i 2010 u, a dwa z nich trwają nadal. W sektorze społeczeństwa informacyjnego sytuacja wygląda podobnie. Projekty komplementarne kończyły się albo razem z projektami składanymi do ZPORR, albo trwają nadal. W sektorze rewitalizacji z kolei możemy zauważyć, że jeden projekt komplementarny skończył się już w 2004 u, reszta projektów albo kończyła się w tym samym czasie, albo projekty komplementarne kończyły się nieco później cztery z nich nadal trwają. W sektorze turystyki można zauważyć największy rozrzut dat zakończenia się projektów komplementarnych trzy z nich zakończyły się lub dwa lata przed zakończeniem się projektów realizowanych w ZPORR, natomiast aż siedem dwa lub trzy lata po ich zakończeniu, z czego aż cztery trwa do dzisiaj (ostatnie projekty realizowane w ZPORR zakończyły się w 2008 u). W sektorze wodno-ściekowym sytuacja jest podobna do sektora rewitalizacji i turystyki, przy czym w tym sektorze wystąpił najstarszy projekt komplementarny zakończony w 2002 u. 105

106 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego WYKRES Województwa 28. Śląskiego Moment na zakończenia lata badanych projektów komplementarnych w podziale na sektory. W sektorze wodno-ściekowym sytuacja jest podobna do sektora rewitalizacji i turystyki, przy czym w tym sektorze wystąpił najstarszy projekt komplementarny zakończony w 2002 u. SEKTOR TRANSPORTU SEKTOR SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO Moment zakończenia projektu ZPORR Moment zakończenia projektu ZPORR Jeszcze trwa Jeszcze trwa Moment zakończenia projektu komplementarnego SEKTOR REWITALIZACJI Moment zakończenia projektu komplementarnego SEKTOR TURYSTYKI Moment zakończenia projektu ZPORR Moment zakończenia projektu ZPORR Jeszcze trwa Jeszcze trwa Moment zakończenia projektu komplementarnego Moment zakończenia projektu komplementarnego Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

107 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata SEKTOR WODNO-KANALIZACYJNY Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata SEKTOR WODNO-KANALIZACYJNY Moment zakończenia projektu ZPORR Moment zakończenia projektu ZPORR Wykres 28. Źródło: Moment zakończenia 3 projektu komplementarnego Moment 2003 zakończenia badanych Źródło: Opracowanie projektów komplementarnych Jeszcze własne na podstawie w podziale wyników badania na sektory. CATI [n=100]. trwa opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=100]. Poniższy wykres przedstawia momenty kończenia się projektów komplementarnych w podziale na lata: Wykres Poniższy 28. wykres Moment przedstawia zakończenia momenty badanych projektów kończenia komplementarnych się projektów w komplementarnych podziale na sektory. w podziale na lata: WYKRES 29. Moment zakończenia badanych projektów komplementarnych w podziale na lata. projektów projektów z sektora z sektora Źródło: Poniższy wykres PROJEKTY przedstawia ZPORR momenty kończenia się projektów komplementarnych PROJEKTY w podziale KOMPLEMENTARNE na lata: 3% 3% 48% 26% 25% 11% 24% 22% 26% 25% 24% 22% % 10% 50% 44% 12% 25% 37% 59% 33% 13% 25% 59% 33% 17% 6% Widać z niego, że o ile najwięcej projektów realizowanych ze ZPORR kończyło się w latach Widać z niego, że o ile najwięcej projektów realizowanych ze ZPORR kończyło się w latach (oprócz sektora transportowego, w którym projekty najczęściej kończyły się w 2005 u), o tyle projekty Widać z niego, (oprócz że o ile sektora najwięcej transportowego, projektów realizowanych w który projekty ze ZPORR najczęściej kończyło się kończyły w latach się w 2005 komplementarne były (oprócz rozrzucone sektora transportowego, od 2004 do 2010 w który u, projekty przy najczęściej czym część kończyły z nich się nadal w 2005 trwa najwięcej z nich kończyło się w (sektor transportu), 2006 (sektor turystyki i wodno-kanalizacyjny), czy też w 2008 u (sektor społeczeństwa informacyjnego i rewitalizacji). Praktycznie w każdym sektorze 109 spory odsetek projektów Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 109 Projekt finansowany komplementarnych przez Unię Europejską nie ze został środków Europejskiego zakończony Funduszu na moment Rozwoju Regionalnego przeprowadzania niniejszego ramach RPO WSL badania. w ramach RPO WSL opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=100]. PROJEKTY ZPORR 48% 11% Moment zakończenia projektu komplementarnego % 10% 50% 12% 44% 37% 13% 17% 6% 4% Jeszcze trwa Transport Społeczeństwo informacyjne PROJEKTY KOMPLEMENTARNE Rewitalizacja Transport Turystyka Społeczeństwo Wod-kan informacyjne Rewitalizacja 20% 8% 6% 24% 4% 24% 12% 20% 24% 8% 32% 24% 38% 6% 6% 12% 18% 67% 38% 12% 8% 6% Jeszcze trwa Wykres 29. Moment zakończenia badanych projektów komplementarnych w podziale na lata. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI projektów komplementarnych [n=75] oraz wyników Wykres Źródło: 29. Moment opracowanie zakończenia własne badanych na podstawie projektów wyników komplementarnych badania CATI projektów w podziale komplementarnych na lata. [n=75] oraz wyników badania dokumentacji projektowej projektów badania ZPORR. dokumentacji projektowej projektów ZPORR. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI projektów komplementarnych [n=75] oraz wyników badania dokumentacji projektowej projektów ZPORR. 4% Turystyka Wod-kan 8% 6% 4% 24% 12% 8% 24% 32% 6% Jeszcze trwa Badania potwierdzają zatem, że nie ma zależności pomiędzy momentem zakończenia projektów komplementarnych. Przedstawiciele innych systemów zarządzania RPO również skłaniali się do tego, że dany projekt może być premiowany, jeżeli jest komplementarny z projektem, który był realizowany nawet 6% 12% 18% 67% 12% 8% 6% 15% 4% 12% 18% 12% 33% 31% 15% 24% 4% 16% 12% 18% 12% 33% 31% WYNIKI BADANIA 24% 16% 107

108 10 lat temu. Bardziej istotne jest nie to, kiedy projekt, wobec którego wykazano komplementarność, został zrealizowany, lecz to, w jaki sposób projekty te są ze sobą powiązane, w jaki sposób się uzupełniają. Ważnym wnioskiem jest również to, że komplementarność może być wykazywana nie tylko w odniesieniu do projektów, które zostały zrealizowane, ale również w odniesieniu do tych, które są w trakcie realizacji. Badania wykazały, że e-post projekty realizowane w ZPORR okazywały się komplementarne również z projektami, które rozpoczynały się po ich zakończeniu, a więc formalnie były one w fazie planowania podczas realizacji danego projektu. To oznacza, że komplementarność nie ma granic czasowych. Przy czym niestety w tym ostatnim przypadku napotykamy na trudność innej natury. Niemalże wszyscy badani wyrazili sceptycyzm do punktowania komplementarności z projektami dopiero planowanymi, twierdząc, że w przypadku projektów znajdujących się jeszcze w fazie planowania, występuje zbyt duże ryzyko, iż nie zostaną one zrealizowane. Wyjątek stanowi następująca wypowiedź jednego z respondentów: Trzeba z góry myśleć zgodnie z pewnymi zasadami powiedziałbym adaptacji antycypacyjnej, czyli pewnego umiejętnego usytuowania się w miejscu, w którym należy czekać. Podsumowując można wyciągnąć następujące wnioski: Założenia komplementarności mogą być skutecznie realizowane bez względu na horyzont czasowy. To, czy uzyskamy wysoki, czy niski poziom komplementarności, nie zależy od tego, kiedy projekty komplementarne są realizowane. Dany projekt może być premiowany, jeżeli jest komplementarny z projektem, który był realizowany nawet 10 lat temu. Wszystko zależy od specyfiki powiązań pomiędzy projektami. Komplementarność może być wykazywana nie tylko w odniesieniu do projektów, które zostały zrealizowane, ale również w odniesieniu do tych, które są w trakcie realizacji. Komplementarność nie powinna być premiowana w odniesieniu do projektów w fazie planowania, ale tylko ze względu na ryzyko ich niezrealizowania. Co innego jednak, kiedy można by było podpisywać umowę na pakiet projektów. Z drugiej strony warto zwrócić uwagę na fakt, że im dłuższy okres pomiędzy realizacją projektów komplementarnych, tym później pojawiają się efekty synergii (efekty te mogą pojawić się dopiero po realizacji drugiego projektu). Z tego punktu widzenia warto jest realizować projekty komplementarne w miarę możliwości w tym samym czasie, aby jak najszybciej uzyskiwać efekty synergii. 108

109 Efekt netto komplementarności projektów Komplementarność Lp. Pytanie działań badawcze realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT Czy mechanizmy zastosowane w ZPORR zapewniły realizację projektów, które wiązały się z wystąpieniem znaczących efektów synergii? Pytanie badawcze Efekt netto komplementarności projektów Lp Jaki był efekt netto komplementarności projektów w ramach obszarów wdrażania ZPORR, tzn. czy realizacja projektów komplementarnych przyniosła większe efekty Czy niż mechanizmy projektów, w ramach zastosowane w ZPORR zapewniły których realizację nie deklarowano projektów, które wiązały się komplementarnego z wystąpieniem podejścia? znaczących efektów synergii? 2.3. Jaki był efekt netto komplementarności projektów w ramach obszarów wdrażania ZPORR, tzn. czy realizacja projektów komplementarnych przyniosła większe efekty niż projektów, w ramach których nie deklarowano komplementarnego podejścia? Analiza dokumentów Poniżej zaprezentowano wyniki badania beneficjentów projektów komplementarnych i niekomplementarnych i porównano je na wykresach i w tabeli podsumowującej. Ponieważ niewiele elementów efektu netto było związanych z aspektami ilościowymi (bowiem wzrost wartości wskaźników wystąpił jedynie w kilku projektach) nie udało się wyliczyć sensu stricte wartości efektu netto komplementarności (w ujęciu ilościowym). Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT WYNIKI BADANIA Badając Poniżej efekt zaprezentowano netto komplementarności wyniki badania projektów beneficjentów warto rozpocząć projektów od ogólnego komplementarnych odczucia beneficjentów odnośnie i niekomplementarnych większych korzyści i porównano z realizacji je projektów na wykresach komplementarnych i w tabeli podsumowującej. w porównaniu Ponieważ do projektów nie powiązanych niewiele elementów ze sobą. efektu netto było związanych z aspektami ilościowymi (bowiem wzrost wartości wskaźników wystąpił jedynie w kilku projektach) nie udało się wyliczyć sensu stricte wartości efektu netto komplementarności (w ujęciu ilościowym). Badając WYKRES efekt 30. netto Odczucie komplementarności beneficjenta RPO projektów WSL o warto większych rozpocząć korzyściach, od ogólnego jakie odczucia może przynieść beneficjentów realizacja projektów odnośnie komplementarnych większych korzyści niż projektów z realizacji ze sobą projektów niezwiązanych. komplementarnych w porównaniu do projektów nie powiązanych ze sobą. Realizacja projektów komplementarnych przynosi większe korzyści niż realizacja osobnych, nie związanych ze sobą projektów 66,3% Wykres 30. Źródło: Odczucie beneficjenta RPO WSL o większych korzyściach jakie może przynieść realizacja projektów komplementarnych Źródło: Opracowanie niż projektów własne ze sobą na podstawie niezwiązanych. wyników badania CATI [n=80]. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Praktycznie dwóch na trzech beneficjentów RPO WSL uważa, że realizacja projektów komplementarnych przynosi większe korzyści niż realizacji projektów nie związanych ze sobą. Szczególnie potraktowano beneficjentów projektów niekomplementarnych w ramach ZPORR. Zapytano ich praktycznie o to samo, tylko w odmienny sposób. Jak się okazuje, również dwóch na trzech (w sektorach turystyki, społeczeństwa informacyjnego i transportu) uważa, że dla lokalnej społeczności byłoby lepiej, gdyby wraz z projektem realizowany był jakiś projekt komplementarny. 109

110 Praktycznie dwóch na trzech beneficjentów RPO WSL uważa, że realizacja projektów komplementarnych przynosi większe korzyści niż realizacji projektów niezwiązanych ze sobą. Szczególnie potraktowano beneficjentów projektów niekomplementarnych w ramach ZPORR. Zapytano ich praktycznie o to samo, tylko w odmienny sposób. Jak się okazuje, również dwóch na trzech (w sektorach turystyki, społeczeństwa informacyjnego i transportu) uważa, że dla lokalnej społeczności byłoby lepiej, gdyby wraz z projektem realizowany był jakiś projekt komplementarny. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata WYKRES 31. Odczucie beneficjenta projektów niekomplementarnych w ramach RPO WSL o możliwych korzyściach jakie mogłaby przynieść realizacja projektów komplementarnych. Wod-kan Turystyka Zadaniem beneficjenta nic by się nie zmieniło dla lokalnej społęczeności, gdyby wraz z jego projektem realizowane były projekty komplementarne Rewitalizacja Społeczeństwo informacyjne Zadaniem beneficjenta byłoby lepiej dla lokalnej społęczeności, gdyby wraz z jego projektem realizowane były projekty komplementarne Trudno powiedzieć jest beneficjentowi Transport Wykres 31. Odczucie beneficjenta projektów niekomplementarnych w ramach RPO WSL o możliwych korzyściach jakie mogłaby przynieść realizacja projektów komplementarnych. Źródło: W przypadku sektora wodno-kanalizacyjnego beneficjentów nastawionych pozytywnie do tej kwestii była opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=49]. ponad połowa. W przypadku Często zdania sektora przeciwnego wodno-kanalizacyjnego byli beneficjenci, beneficjentów którzy realizowali nastawionych projekt kompleksowy pozytywnie do wskazywali, tej że nie kwestii było była możliwości ponad połowa. zrealizowania projektu komplementarnego. To również świadczy pozytywnie o projektach Często komplementarnych, zdania przeciwnego które byli przez beneficjenci, tych beneficjentów którzy realizowali zostały potraktowane projekt kompleksowy łącznie w formie projektu wskazywali, kompleksowego. że nie było możliwości zrealizowania projektu komplementarnego. To również świadczy pozytywnie o projektach komplementarnych, które przez tych beneficjentów zostały potraktowane Tak się działo łącznie właśnie w formie w przypadku projektu kompleksowego. sektora wodno-kanalizacyjnego, gdzie rozwój kanalizacji został potraktowany globalnie. Tak się działo właśnie w przypadku sektora wodno-kanalizacyjnego, gdzie rozwój kanalizacji został potraktowany globalnie. Sprawdźmy zatem, jakie są to korzyści i czy różnią się w zależności od sektora. Sprawdźmy Sektor transportu zatem, jakie są to korzyści i czy różnią się w zależności od sektora. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=49]. Sektor Z pewnością transportu żaden z projektów komplementarnych nie był na tyle istotny, aby umożliwić realizację projektu ze ZPORR, ale w sześciu przypadkach przyspieszył lub ułatwił jego realizację. Główną korzyścią z realizacji Z pewnością projektów żaden komplementarnych z projektów było komplementarnych jednak rozszerzenie był zakresu na tyle usług istotny, i poprawa aby umożliwić ich jakości. Dwa projekty realizację komplementarne projektu ze pozwoliły ZPORR, zwiększyć ale w sześciu wskaźniki przypadkach rezultatu, przyspieszył którymi były: lub ułatwił jego realizację. poprawa Główną bezpieczeństwa korzyścią ruchu; z realizacji projektów komplementarnych było jednak rozszerzenie zwiększenie zakresu prędkości usług przejazdu; i poprawa ich jakości. Dwa projekty komplementarne pozwoliły zwiększenie zwiększyć liczby wskaźniki pojazdów rezultatu, poruszających którymi się były: po drodze. W poprawa tych efektach bezpieczeństwa można upatrywać ruchu, się pewnych elementów efektu netto, ponieważ samo przyspieszenie realizacji, zwiększenie rozszerzenie prędkości czy przejazdu, polepszenie zakresu usług to efekty ponad to, co planowano zrobić w każdym z tych zwiększenie projektów. liczby Potwierdza pojazdów to poruszających analiza sprawozdań sie po drodze. z realizacji projektów niekomplementarnych, której wyniki wskazują, że projekty te mogłyby uzyskać nawet połowę więcej efektów, gdyby były razem z nimi W tych realizowane efektach projekty można upatrywać komplementarne. się pewnych Można elementów zatem powiedzieć, efektu netto, że projekt ponieważ komplementarny samo to swego przyspieszenie rodzaju katalizator realizacji, dla rozszerzenie projektu realizowanego czy polepszenie w ramach zakresu ZPORR. usług to efekty ponad to, co planowano zrobić w każdym z tych projektów. Potwierdza to analiza sprawozdań z realizacji projektów niekomplementarnych, której wyniki wskazują, że projekty te mogłyby uzyskać nawet połowę więcej efektów, gdyby były razem z nimi realizowane projekty komplementarne. Można zatem powiedzieć, że projekt komplementarny to swego rodzaju katalizator dla projektu realizowanego w ramach ZPORR. Niestety praktycznie w większości projektów nie wystąpiły nowe rezultaty, których nie przewidziano wcześniej. Jedynie w 3 na 18 projektów wykazano 110takie nieplanowane rezultaty. Były nimi:

111 Niestety praktycznie w większości projektów nie wystąpiły nowe rezultaty, których nie przewidziano wcześniej. Jedynie w 3 na 18 projektów wykazano takie nieplanowane rezultaty. Były nimi: Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego poprawa bezpieczeństwa ruchu; Województwa Śląskiego na lata upłynnienie ruchu drogowego, lepsza komunikacja; powstanie nowych przedsiębiorstw, powstawanie nowych punktów handlowych. WYKRES 32. poprawa Korzyści bezpieczeństwa z realizacji ruchu projektów komplementarnych z projektami ZPORR w sektorze transportu. upłynnienie ruchu drogowego, lepsza komunikacja powstanie nowych przedsiębiorstw, powstawanie nowych punktów handlowych BENEFICJENCI PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH CO ZYSKALI DZIĘKI PROJEKTOM KOMPLEMENTARNYM? BENEFICJENCI PROJEKTÓW NIEKOMPLEMENTARNYCH CO STRACILI BEZ PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH? ,3% 51,9% 50,6% 46,7% 58,3% Projekt komplementarny umożliwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny przyspieszył lub ułatwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny rozszerzył zakres usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Projekt komplementarny poprawił jakość usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Korzyści z realizacji Projekt kompl. spowodował niezakładany wcześniej wzrost wskaźników projektu ZPORR Nie było takich korzyści Oba projekty spowodowały powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Oba projekty nie spowodowały powstania żadnych nowych, nieprzewidzianych rezultatów Nowe rezultaty % wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie beneficjenta Wykres 32. Źródło: Korzyści Opracowanie z realizacji własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania z CATI projektami [n=18 ZPORR dla komplementarnych w sektorze i n=10 dla niekomplementarnych]. transportu. Beneficjenci projektów niekomplementarnych określali procentowo skalę każdego z 5 zjawisk, na Źródło: wykresie przedstawiono opracowanie średnią własne z na odpowiedzi. podstawie wyników [n=1] beneficjent badania CATI projektu [n=18 dla niekomplementarnego komplementarnych i n=10 stwierdził, dla że projekty niekomplementarnych]. Beneficjenci projektów komplementarne niekomplementarnych przyniosą określali społeczności procentowo dodatkowych skalę korzyści. każdego z 5 zjawisk, na wykresie przedstawiono średnią z odpowiedzi. [n=1] beneficjent projektu niekomplementarnego stwierdził, że projekty komplementarne nie przyniosą społeczności dodatkowych korzyści. O ile dwa pierwsze rezultaty związane są z użytecznością infrastruktury transportowej, o tyle ostatni rezultat odnosi się do szeiego oddziaływania projektów i ich pozytywnego wpływu na gospodarkę. Szkoda O ile dwa pierwsze rezultaty związane są z użytecznością infrastruktury transportowej, o tyle jedynie, że ostatni takie rezultat efekty wystąpiły odnosi się tylko do w szeiego jednym projekcie. oddziaływania projektów i ich pozytywnego wpływu na gospodarkę. Szkoda jedynie, że takie efekty wystąpiły tylko w jednym projekcie. Sektor społeczeństwa informacyjnego Sektor społeczeństwa informacyjnego W sektorze społeczeństwa informacyjnego korzyści pojawiły się w trzech (na pięć) projektach, w dwóch projektach W nie sektorze zaobserwowano społeczeństwa żadnych informacyjnego korzyści. korzyści W żadnym pojawiły projekcie się w nie trzech ma mowy (na pięć) o dodatkowych rezultatach, projektach, które powstały w dwóch wyłącznie projektach dzięki nie wspólnemu zaobserwowano działaniu żadnych obu projektów. korzyści. W Jedyne żadnym korzyści, jakie zaobserwowano projekcie z nie realizacji ma mowy projektów o dodatkowych komplementarnych rezultatach, w tych które sektorach, powstały dotyczyły wyłącznie przyspieszenia dzięki lub ułatwienia wspólnemu realizacji działaniu projektu obu ZPORR, projektów. a także Jedyne rozszerzenia korzyści, zakresu jakie zaobserwowano usług oferowanych z realizacji w wyniku jego realizacji. projektów komplementarnych w tych sektorach, dotyczyły przyspieszenia lub ułatwienia realizacji projektu ZPORR, a także rozszerzenia zakresu usług oferowanych w wyniku jego realizacji. Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach projektu beneficjenta Większą trwałość rezultatów projektu Beneficjenta Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie beneficjenta WYNIKI BADANIA Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

112 Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata WYKRES 33. Korzyści z realizacji projektów komplementarnych z projektami ZPORR w sektorze społeczeństwa informacyjnego. BENEFICJENCI PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH CO ZYSKALI DZIĘKI PROJEKTOM KOMPLEMENTARNYM? BENEFICJENCI PROJEKTÓW NIEKOMPLEMENTARNYCH CO STRACILI BEZ PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH? 100,0% 100,0% 5 70,0% ,0% 50,0% 1 Projekt komplementarny umożliwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny przyspieszył lub ułatwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny rozszerzył zakres usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Projekt komplementarny poprawił jakość usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Korzyści z realizacji Projekt kompl. spowodował niezakładany wcześniej wzrost wskaźników projektu ZPORR Nie było takich korzyści Oba projekty spowodowały powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Oba projekty nie spowodowały powstania żadnych nowych, nieprzewidzianych rezultatów Nowe rezultaty % wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie beneficjenta Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach projektu beneficjenta Większą trwałość rezultatów projektu Beneficjenta Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie beneficjenta Wykres 33. Źródło: Korzyści Opracowanie z realizacji własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania z projektami CATI [n=5 ZPORR dla komplementarnych w sektorze i n=2 dla niekomplementarnych]. społeczeństwa Beneficjenci informacyjnego. projektów niekomplementarnych określali procentowo skalę każdego z 5 zjawisk, na Źródło: wykresie przedstawiono opracowanie średnią własne z odpowiedzi. na podstawie [n=1] wyników beneficjent badania CATI projektu [n=5 dla niekomplementarnego komplementarnych i n=2 stwierdził, dla że projekty niekomplementarnych]. Beneficjenci projektów komplementarne niekomplementarnych przyniosą określali społeczności procentowo dodatkowych skalę korzyści. każdego z 5 zjawisk, na wykresie przedstawiono średnią z odpowiedzi. [n=1] beneficjent projektu niekomplementarnego stwierdził, że projekty komplementarne nie przyniosą społeczności Można powiedzieć, że dodatkowych pomimo korzyści. tak słabych korzyści z realizacji projektów komplementarnych, oczekiwania co do nich kreowane przez beneficjentów, którzy realizowali projekty niepowiązane z innymi (niekomplementarne) Można powiedzieć, są że ogromne pomimo tak (chociaż słabych wyniki korzyści kształtowane z realizacji projektów są jedynie komplementarnych, na dwóch projektach). Oczekiwania oczekiwania te dotyczą co przede do nich wszystkim kreowane poprawy przez trwałości beneficjentów, rezultatów, którzy podniesienia realizowali projekty poziomu osiągnięć wskaźników, niepowiązane a także lepszemu z innymi (niekomplementarne) odpowiadaniu na potrzeby są ogromne użytkowników (chociaż wyniki infrastruktury. kształtowane są jedynie na dwóch projektach). Oczekiwania te dotyczą przede wszystkim poprawy trwałości rezultatów, podniesienia poziomu osiągnięć wskaźników, a także lepszemu odpowiadaniu na Sektor rewitalizacji potrzeby użytkowników infrastruktury. W sektorze rewitalizacji pojawiają się projekty komplementarne, które umożliwiły realizację projektów Sektor rewitalizacji w ramach ZPORR (cztery projekty). Nieco mniej (trzy) przyspieszyło lub ułatwiło ich realizację. Natomiast największe W korzyści sektorze osiągnięto rewitalizacji na polu pojawiają poprawy się jakości projekty usług, komplementarne, ale także poszerzania które umożliwiły zakresu usług. Projekty praktycznie realizację w niewielkim projektów stopniu w ramach wpłynęły ZPORR na (cztery poprawę projekty). wartości Nieco mniej wskaźników (trzy) przyspieszyło osiąganych lub w projekcie ZPORR (głównie ułatwiło ich chodziło realizację. o liczbę Natomiast użytkowników największe i turystów). korzyści Jedynie osiągnięto w jednym na polu projekcie poprawy nie zanotowano żadnych korzyści. jakości usług, ale także poszerzania zakresu usług. Projekty praktycznie w niewielkim stopniu wpłynęły na poprawę wartości wskaźników osiąganych w projekcie ZPORR W większości (głównie projektów chodziło nie o uzyskano liczbę użytkowników rezultatów, i które turystów). nie byłyby Jedynie przewidziane w jednym projekcie na etapie nie planowania projektów. zanotowano Projekty przyczyniły żadnych korzyści. się jedynie w wąskim stopniu do osiągnięcia takich rezultatów. Głównie chodziło o następujące rezultaty: zwiększenie inwestycji prywatnych przedsiębiorców (dzięki projektowi komplementarnemu dotyczącemu uzbrojenia w drogi terenów powojskowych); zwiększenie liczby odwiedzających muzeum (projekt ZPORR) poprzez wybudowanie biblioteki (projekt komplementarny), dzięki czemu czytelnicy biblioteki odwiedzali muzeum; 114 w nowo Projekt wyremontowanym finansowany przez Unię obiekcie Europejską powstanie ze środków wystawa Europejskiego związana Funduszu ze Rozwoju starym Regionalnego miastem (podlegającym procesowi w ramach rewitalizacji). RPO WSL

113 W większości projektów nie uzyskano rezultatów, które nie byłyby przewidziane na etapie planowania projektów. Projekty przyczyniły się jedynie w wąskim stopniu do osiągnięcia takich rezultatów. Głównie chodziło o następujące rezultaty: zwiększenie inwestycji prywatnych przedsiębiorców (dzięki projektowi komplementarnemu dotyczącemu uzbrojenia w drogi terenów powojskowych), zwiększenie liczby odwiedzających muzeum (projekt ZPORR) poprzez wybudowanie biblioteki (projekt komplementarny), dzięki czemu czytelnicy biblioteki odwiedzali WYKRES 34. muzeum, Korzyści z realizacji projektów komplementarnych z projektami ZPORR w sektorze rewitalizacji. w nowo wyremontowanym obiekcie powstanie wystawa związana ze starym miastem (podlegającym procesowi rewitalizacji) BENEFICJENCI PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH CO ZYSKALI DZIĘKI PROJEKTOM KOMPLEMENTARNYM? BENEFICJENCI PROJEKTÓW NIEKOMPLEMENTARNYCH CO STRACILI BEZ PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH? ,0% 30,0% 30,0% 20,0% Projekt komplementarny umożliwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny przyspieszył lub ułatwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny rozszerzył zakres usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Projekt komplementarny poprawił jakość usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Korzyści z realizacji Projekt kompl. spowodował niezakładany wcześniej wzrost wskaźników projektu ZPORR Nie było takich korzyści Oba projekty spowodowały powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Oba projekty nie spowodowały powstania żadnych nowych, nieprzewidzianych rezultatów Nowe rezultaty % wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie beneficjenta Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach projektu beneficjenta Większą trwałość rezultatów projektu Beneficjenta Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie beneficjenta Wykres 34. Źródło: Korzyści Opracowanie z realizacji własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania z CATI projektami [n=17 ZPORR dla komplementarnych w sektorze i n=2 dla niekomplementarnych]. rewitalizacji. Beneficjenci projektów niekomplementarnych określali procentowo skalę każdego z 5 zjawisk, Źródło: na wykresie przedstawiono opracowanie średnią własne na z odpowiedzi. podstawie wyników [n=2] badania beneficjentów CATI [n=17 projektów dla komplementarnych niekomplementarnych i n=2 dla stwierdziło, że niekomplementarnych]. Beneficjenci projekty projektów komplementarne niekomplementarnych przyniosą określali społeczności procentowo dodatkowych skalę korzyści. każdego z 5 zjawisk, na wykresie przedstawiono średnią z odpowiedzi. [n=2] beneficjentów projektów niekomplementarnych stwierdziło, że projekty komplementarne nie przyniosą społeczności dodatkowych korzyści. Jeżeli chodzi o oczekiwania beneficjentów projektów niekomplementarnych, to ich zdaniem projekty komplementarne mogłyby wpłynąć w 1/3 na lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników i wyższą jakość usług, Jeżeli w chodzi nieco o mniejszym oczekiwania stopniu beneficjentów (25%) projektów na wzrost niekomplementarnych, efektywności działań to ich w zdaniem projekcie, a także na trwałość projekty rezultatów komplementarne (20%). Oczekiwania mogłyby tych wpłynąć beneficjentów w 1/3 nie na są lepsze duże, odpowiadanie co zmniejsza oddziaływanie na efektu netto potrzeby komplementarności użytkowników w i tym wyższą sektorze. jakość usług, w nieco mniejszym stopniu (25%) na wzrost efektywności działań w projekcie, a także na trwałość rezultatów (20%). Oczekiwania tych beneficjentów nie są duże, co zmniejsza oddziaływanie efektu netto komplementarności Sektor turystyki w tym sektorze. W sektorze turystyki połowa projektów komplementarnych nie wpłynęła korzystnie na projekty realizowane Sektor turystyki w ramach ZPORR. Z projektów mających korzystny wpływ najwięcej wpłynęło na poszerzenie zakresu usług (6), W a sektorze w dalszej turystyki kolejności połowa projektów na jakość komplementarnych usług (3). W minimalnym nie wpłynęła korzystnie stopniu projekty na projekty wpłynęły na przyspieszenie realizowane lub ułatwienie w ramach realizacji ZPORR. Z i projektów wzrost wskaźnika mających (liczby korzystny osób wpływ odwiedzających najwięcej wpłynęło miasto). na poszerzenie zakresu usług (6), a w dalszej kolejności na jakość usług (3). W minimalnym Jedynie w co trzecim projekcie dało się zauważyć stworzenie wspólnie z projektem komplementarnym rezultatów, których nie przewidziano wcześniej. Te rezultaty to m.in.: opracowanie rozwoju turystyki w jednostce samorządowej; 115 rozwój markowych Projekt finansowany produktów przez Unię turystycznych; Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wzrost zatrudnienia w ramach RPO WSL (łącznie z projektem tworzącym aktywne formy turystyki); zwiększenie dostępu do bazy rekreacyjnej; baza dla zespołów regionalnych; zwiększenie liczby turystów; popularyzacja miasta. WYNIKI BADANIA 113

114 osób odwiedzających miasto). Jedynie w co trzecim projekcie dało się zauważyć stworzenie wspólnie z projektem komplementarnym rezultatów, których nie przewidziano wcześniej. Te rezultaty to m.in.: opracowanie rozwoju turystyki w jednostce samorządowej, rozwój markowych produktów turystycznych, wzrost zatrudnienia (łącznie z projektem tworzącym aktywne formy turystyki), zwiększenie dostępu do bazy rekreacyjnej, WYKRES 35. baza Korzyści dla zespołów z realizacji regionalnych, projektów komplementarnych z projektami ZPORR w sektorze turystyki. zwiększenie liczby turystów, popularyzacja miasta. BENEFICJENCI PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH CO ZYSKALI DZIĘKI PROJEKTOM KOMPLEMENTARNYM? BENEFICJENCI PROJEKTÓW NIEKOMPLEMENTARNYCH CO STRACILI BEZ PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH? ,7% ,0% 40,0% 30,0% 23,3% Projekt komplementarny umożliwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny przyspieszył lub ułatwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny rozszerzył zakres usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Projekt komplementarny poprawił jakość usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Korzyści z realizacji Projekt kompl. spowodował niezakładany wcześniej wzrost wskaźników projektu ZPORR Nie było takich korzyści Oba projekty spowodowały powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Oba projekty nie spowodowały powstania żadnych nowych, nieprzewidzianych rezultatów Nowe rezultaty % wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie beneficjenta Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach projektu beneficjenta Większą trwałość rezultatów projektu Beneficjenta Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie beneficjenta Wykres 35. Źródło: Korzyści Opracowanie z realizacji własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania z projektami CATI [n=18 ZPORR dla komplementarnych w sektorze i n=6 dla niekomplementarnych]. turystyki. Beneficjenci projektów niekomplementarnych określali procentowo skalę każdego z 5 zjawisk, Źródło: na wykresie przedstawiono opracowanie własne średnią na z podstawie odpowiedzi. wyników [n=2] badania beneficjentów CATI [n=18 projektów dla niekomplementarnych i n=6 dla stwierdziło, że niekomplementarnych]. Beneficjenci projekty projektów komplementarne niekomplementarnych przyniosą określali społeczności procentowo dodatkowych skalę korzyści. każdego z 5 zjawisk, na wykresie przedstawiono średnią z odpowiedzi. [n=2] beneficjentów projektów niekomplementarnych stwierdziło, że projekty komplementarne nie przyniosą społeczności dodatkowych korzyści. Analizując oczekiwania beneficjentów projektów komplementarnych, można zauważyć, że ich zdaniem projekty komplementarne w dużym stopniu (23-52%) mogłyby wpłynąć na korzyści uzyskiwane w ich projektach. Analizując W największym oczekiwania stopniu beneficjentów projekty projektów te wpłynęłyby komplementarnych, na wzrost efektywności można zauważyć, działań że podejmowanych ich w infrastrukturze zdaniem projekty powstałej komplementarne w wyniku realizacji w dużym projektu stopniu ZPORR, (23-52%) w mniejszym mogłyby wpłynąć stopniu na na wyższą korzyści uzyskiwane w ich projektach. W największym stopniu projekty te wpłynęłyby na użyteczność usług, a dalej na odpowiadanie potrzebom użytkowników, większą trwałość rezultatów. wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w wyniku realizacji projektu ZPORR, w mniejszym stopniu na wyższą użyteczność usług, a dalej na Sektor wodno-kanalizacyjny odpowiadanie potrzebom użytkowników, większą trwałość rezultatów. W sektorze Sektor tym praktycznie wodno-kanalizacyjny jedynie 1 z 27 projektów komplementarnych nie przyczynił się do powstania korzyści w projekcie beneficjenta. W największym stopniu wpłynęły one na poszerzenie zakresu usług (20 projektów), W jakość sektorze usług tym praktycznie (13 projektów), jedynie a 1 w z mniejszym 27 projektów stopniu komplementarnych na przyspieszenie przyczynił lub ułatwienie się do realizacji projektu lub powstania nawet korzyści jego umożliwienie. w projekcie beneficjenta. Projekty komplementarne W największym z tego stopniu sektora wpłynęły przyczyniły one na się również do wzrostu wskaźnika poszerzenie liczby zakresu osób usług podłączonych (20 projektów), do sieci jakość wodociągowej usług (13 i projektów), kanalizacyjnej a w mniejszym i tym samym liczby doprowadzonej wody / oczyszczonych ścieków. 116 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Niestety podobnie, jak w innych sektorach, projekty komplementarne łącznie nie przyczyniły się w większości w ramach RPO WSL do powstania nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej. Jedynie w pięciu projektach takie nowe rezultaty powstały. Dotyczyły one głównie: nowych gospodarstw, instytucji, przedsiębiorstw, które przyłączyły się do sieci; wzrostu ilości oczyszczonych ścieków; ograniczenia emisji gazów i wpływ na ekologię (razem z projektem budowy sieci gazowej); zwiększeniu atrakcyjności terenów znajdujących się w otoczeniu obu projektów. Widać z powyższego, że oprócz nowych rezultatów typowych dla projektów środowiskowych, mamy do czynienia również z rezultatami ogólnogospodarczymi. 114

115 w pięciu projektach takie nowe rezultaty powstały. Dotyczyły one głównie: nowych gospodarstw, instytucji, przedsiębiorstw, które przyłączyły się do sieci, wzrost ilości oczyszczonych ścieków, ograniczenia emisji gazów i wpływ na ekologię (razem z projektem budowy sieci gazowej), zwiększenie atrakcyjności terenów znajdujących się w otoczeniu obu projektów. WYKRES 36. Korzyści z realizacji projektów komplementarnych z projektami ZPORR w sektorze wodno-kanalizacyjnym. Widać z powyższego, że oprócz nowych rezultatów typowych dla projektów środowiskowych, mamy do czynienia również z rezultatami ogólnogospodarczymi. BENEFICJENCI PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH CO ZYSKALI DZIĘKI PROJEKTOM KOMPLEMENTARNYM? BENEFICJENCI PROJEKTÓW NIEKOMPLEMENTARNYCH CO STRACILI BEZ PROJEKTÓW KOMPLEMENTARNYCH? 90,0% ,0% 50,0% 43,3% 40,0% Projekt komplementarny umożliwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny przyspieszył lub ułatwił realizację projektu ZPORR Projekt komplementarny rozszerzył zakres usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Projekt komplementarny poprawił jakość usług oferowanych w wyniku realizacji projektu ZPORR Korzyści z realizacji Projekt kompl. spowodował niezakładany wcześniej wzrost wskaźników projektu ZPORR Nie było takich korzyści Oba projekty spowodowały powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Oba projekty nie spowodowały powstania żadnych nowych, nieprzewidzianych rezultatów Nowe rezultaty % wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie beneficjenta Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach projektu beneficjenta Większą trwałość rezultatów projektu Beneficjenta Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie beneficjenta Wykres 36. Źródło: Korzyści Opracowanie z realizacji własne projektów na podstawie komplementarnych wyników badania z CATI projektami [n=27 ZPORR dla komplementarnych w sektorze i n=6 dla wodno-kanalizacyjnym. niekomplementarnych]. Beneficjenci projektów niekomplementarnych określali procentowo skalę każdego z 5 zjawisk, Źródło: na wykresie przedstawiono opracowanie średnią własne na z odpowiedzi. podstawie wyników [n=2] badania beneficjentów CATI [n=27 projektów dla niekomplementarnych i n=6 dla stwierdziło, że niekomplementarnych]. Beneficjenci projekty projektów komplementarne niekomplementarnych przyniosą określali społeczności procentowo dodatkowych skalę korzyści. każdego z 5 zjawisk, na wykresie przedstawiono średnią z odpowiedzi. [n=2] beneficjentów projektów niekomplementarnych stwierdziło, że projekty komplementarne nie przyniosą społeczności dodatkowych korzyści. Oczekiwania beneficjentów projektów niekomplementarnych są generalnie wysokie, co wzmacnia efekt synergii. W największym stopniu projekt komplementarny mógłby ich zdaniem wpłynąć na trwałość rezultatów projektu (a Oczekiwania więc przede beneficjentów wszystkim na projektów liczbę doprowadzonej niekomplementarnych wody, oczyszczonych są generalnie ścieków) wysokie, i poprawę co stanu środowiska wzmacnia (90%), efekt a w synergii. nieco mniejszym, W największym ale stopniu nadal projekt dużym komplementarny (60%), stopniu mógłby projekt ich zdaniem komplementarny wpłynąć na trwałość rezultatów projektu (a więc przede wszystkim na liczbę doprowadzonej mógłby wpłynąć na efektywność działań w infrastrukturze, lepsze odpowiadanie na potrzeby (50%), wyższą wody, oczyszczonych ścieków) i poprawę stanu środowiska (90%), a w nieco mniejszym, ale użyteczność usług (43%) i możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników (40%). nadal dużym (60%), stopniu projekt komplementarny mógłby wpłynąć na efektywność Podsumowanie efektu netto znajduje się w poniższej tabeli, gdzie poszczególne korzyści oceniono skalą od 0 (brak) do 4 punktów (75-100% lub wszystkie lub prawie wszystkie projekty) 30. Przyjęta skala nie ma charakteru jakościowego, jedynie wynika z danych wskazanych na wykresach powyżej. 117 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL WYNIKI BADANIA TABELA 11. Wybrane do analizy działania ZPORR. Korzyść Transport Społeczeństwo informacyjne Rewitalizacja Turystyka Wod-kan Korzyści dla projektu realizowanego w ZPORR Brak korzyści dla projektu realizowanego ze ZPORR Korzyści dla projektu realizowanego ze ZPORR Umożliwienie realizacji Przyspieszenie lub ułatwienie realizacji Rozszerzenie zakresu usług Poprawienie jakości usług Wzrost wartości wskaźników Cała skala wygląda następująco: 0 (brak projektów), 1 (0-25% projektów), 2 (25-50% projektów), 3 (50-75% projektów), 4 punkty (75-100% lub wszystkie lub prawie wszystkie projekty). 115

116 Powstanie nowych rezultatów, nieprzewidzianych wcześniej przez współdziałanie obu projektów Powstanie nowych rezultatów, których nie przewidziano wcześniej Wszystkie rezultaty realizowane przez oba projekty zostały przewidziane Oczekiwania beneficjentów niekomplementarnych Wzrost efektywności działań podejmowanych w infrastrukturze powstałej w projekcie Lepsze odpowiadanie na potrzeby użytkowników infrastruktury projektu Wyższą użyteczność usług ofertowanych w ramach Państwa projektu Większą trwałość rezultatów Państwa projektu Możliwość osiągnięcia wyższych poziomów wskaźników produktów i rezultatów w projekcie Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=100]. Legenda brak projektów bardzo zły wynik zły wynik dobry wynik bardzo dobry wynik Jeżeli chodzi o korzyści dla projektu realizowanego, najlepiej wypadł sektor transportowy, chociaż nie wystąpiła korzyść w postaci umożliwienia realizacji projektu ZPORR. Równie dobrze wypadł sektor wodno-kanalizacyjny, w którym pojawiły się wszystkie korzyści. Projekty komplementarne we wszystkich sektorach w najmniejszym stopniu wpływały na umożliwienie realizacji projektu, a także na wzrost wartości wskaźników. Zatem ich oddziaływanie na projekty można uznać za bardziej jakościowe niż ilościowe. Bardzo słaby wynik udało się uzyskać, jeżeli chodzi o nowe rezultaty, których nie przewidziano wcześniej, a które miały wynikać ze współdziałania obu (kilku) projektów jednocześnie. Tu żaden sektor nie uzyskał zadowalających wyników, jedynie w turystyce można dopatrywać się nieco lepszych wyników niż w pozostałych sektorach. To powoduje, że efekt netto komplementarności wytwarzany przez uzupełniające się projekty jest mało znaczący należy go raczej rozpatrywać w skali jednostkowej (niektórych projektów) niż w skali sektora. Oczekiwania beneficjentów niekomplementarnych, które wzmacniają efekt netto (dotyczą bowiem stopnia, w jakim hipotetyczny projekt komplementarny mógłby wpłynąć na projekt realizowany w ZPORR), są największe w przypadku sektora transportowego i społeczeństwa informacyjnego, a w przypadku sektora rewitalizacji są one najmniejsze. 116

117 Innymi słowy, realizacja projektów komplementarnych w sektorze transportowym i wodno-kanalizacyjnym przynosi znaczące korzyści dla projektu, natomiast w sektorze turystycznym powoduje powstanie umiarkowanego efektu netto. W sektorze rewitalizacji mamy umiarkowane korzyści i umiarkowane nowe rezultaty, a w sektorze społeczeństwa informacyjnego (które zostało najlepiej ocenione pod względem potencjalnej komplementarności) efekt netto jest najmniejszy (zarówno w kontekście korzyści, jak i nowych rezultatów). Natomiast w tym sektorze oczekiwania są największe, co potwierdziłoby ich wysoką pozycję w rankingu potencjalnie najbardziej komplementarnych sektorów Potencjalne mechanizmy zapewnienia komplementarności Lp Pytanie badawcze Jakie są potencjalne mechanizmy zapewnienia komplementarności? Jakie mechanizmy są możliwe do zastosowania w poszczególnych obszarach, w których należy zapewnić komplementarność projektów, przy uwzględnieniu ich zróżnicowania w zależności od zakresu rzeczowego i horyzontu czasowego realizacji projektów? Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT WYNIKI BADANIA 4.2. Które mechanizmy będą bardziej efektywne dla zapewnienia komplementarności: z projektami realizowanymi z projektami już zrealizowanymi; wewnętrznej zewnętrznej; z projektami finansowanymi ze środków UE z projektami finansowanymi z innych środków (publicznych lub prywatnych). jeżeli takie zróżnicowania okażą się konieczne? 117

118 Na początek naszych rozważań o potencjalnych mechanizmach zapewniania komplementarności, warto przytoczyć odpowiedzi beneficjentów RPO WSL, którzy nie wpisali żadnego projektu komplementarnego do swojego wniosku, na temat tego, co mogłoby zmienić ich zdanie i przyczyniłoby się do szukania projektów komplementarnych. Komplementarność Okazuje się, działań że największa realizowanych grupa w ramach beneficjentów Regionalnego Programu wskazała Operacyjnego zwiększenie punktacji za kryterium Województwa komplementarności Śląskiego na oraz lata wyjaśnienie, w jaki sposób projekty mogą być ze sobą komplementarne. Kilku beneficjentów wskazało również na możliwość przekonania się za pomocą przedstawienia korzyści z tytułu realizacji projektów komplementarnych, inni zaś wskazali na wydzielenie ścieżek konkursowych dla projektów komplementarnych. Wszystkie te pomysły zostaną rozwinięte w dalszej części niniejszego Okazuje rozdziału. się, że największa grupa beneficjentów wskazała zwiększenie punktacji za kryterium komplementarności oraz wyjaśnienie, w jaki sposób projekty mogą być ze sobą komplementarne. Kilku beneficjentów wskazało również na możliwość przekonania się WYKRES 37. Sposoby, które mogłyby przekonać beneficjentów RPO przygotowujących projekty za pomocą przedstawienia korzyści z tytułu realizacji projektów komplementarnych, inni zaś niekomplementarne do zmiany podejścia i szukania projektów komplementarnych. wskazali na wydzielenie ścieżek konkursowych dla projektów komplementarnych. Wszystkie te pomysły zostaną rozwinięte w dalszej części niniejszego rozdziału. Wyższa punktacja za kryterium komplementarności Wyjaśnienie, w jaki sposób i które projekty mogą być ze sobą komplementarne 9 9 Przedstawienie przez instytucję zarządzającą korzyści płynących z realizacji projektów komplementarnych Wydzielenie oddzielnych ścieżek konkursowych dla projektów komplementarnych 3 3 Inne powody 5 Wykres 37. Źródło: Sposoby, które mogłyby przekonać Źródło: beneficjentów Opracowanie własne RPO przygotowujących na podstawie wyników projekty badania CATI [n=24]. niekomplementarne do zmiany podejścia i szukania projektów komplementarnych. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=24]. Ogólnie rzecz biorąc mechanizmy zapewniania komplementarności są możliwe do zastosowania na każdym etapie wdrażania programów finansowanych z funduszy europejskich, jak przedstawia to poniższy rysunek: Na etapie analizy problemu Na etapie programowania możliwe jest prowadzenie diagnozy w sposób całościowy, uwzględniający wzajemne powiązania i zależności między poszczególnymi sferami czyli w sposób zakładający odejście od sektorowości polityk w sposób precyzyjny programując interwencje, tak aby działania w ramach poszczególnych programów nie pokrywały się, ale równocześnie uzupełniały się i wzmacniały swoje oddziaływanie Na etapie wyboru projektów Na etapie realizacji działań informacyjnych i promocyjnych poprzez zapewnienie odpowiednich mechanizmów motywujących projektodawców do przygotowywania projektów komplementarnych z innymi projektami np. poprzez kryteria wyboru projektów poprzez prowadzenie odpowiednich działań informacyjnych i promocyjnych, które mogą mieć na celu z jednej strony wzrost wiedzy wśród projektodawców, ale również kluczowych interesariuszy, na temat komplementarności, jak również zapewnienie sprawnego przepływu informacji o projektach przyjętych do realizacji oraz o potencjalnych obszarach komplementarności Na etapie monitorowania poprzez tworzenie zintegrowanego mechanizmu monitorowania efektów wdrażania programów na poziomie województwa Na poziomie oceny poprzez prowadzenie oceny oddziaływania programów w sposób uwzględniający wzajemne powiązania między obszarami wsparcia i realizowanymi projektami odejście od ewaluacji sektorowej 118 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 121

119 Przedstawienie przez instytucję zarządzającą korzyści płynących z realizacji projektów komplementarnych Wydzielenie oddzielnych ścieżek konkursowych dla projektów komplementarnych 3 3 Inne powody 5 Ogólnie rzecz biorąc mechanizmy zapewniania komplementarności są możliwe do zastosowania na Wykres 37. Sposoby, które mogłyby przekonać beneficjentów RPO przygotowujących projekty każdym etapie wdrażania niekomplementarne programów finansowanych do zmiany podejścia z funduszy i szukania europejskich, projektów komplementarnych. jak przedstawia to poniższy rysunek: Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=24]. RYSUNEK Ogólnie rzecz 21. biorąc Możliwe mechanizmy mechanizmy zapewniania zapewnienia komplementarności na są różnych możliwe etapach do wdrażania zastosowania programów. na każdym etapie wdrażania programów finansowanych z funduszy europejskich, jak przedstawia to poniższy rysunek: Na etapie analizy problemu Na etapie programowania możliwe jest prowadzenie diagnozy w sposób całościowy, uwzględniający wzajemne powiązania i zależności między poszczególnymi sferami czyli w sposób zakładający odejście od sektorowości polityk w sposób precyzyjny programując interwencje, tak aby działania w ramach poszczególnych programów nie pokrywały się, ale równocześnie uzupełniały się i wzmacniały swoje oddziaływanie Na etapie wyboru projektów Na etapie realizacji działań informacyjnych i promocyjnych Na etapie monitorowania Na poziomie oceny poprzez zapewnienie odpowiednich mechanizmów motywujących projektodawców do przygotowywania projektów komplementarnych z innymi projektami np. poprzez kryteria wyboru projektów poprzez prowadzenie odpowiednich działań informacyjnych i promocyjnych, które mogą mieć na celu z jednej strony wzrost wiedzy wśród projektodawców, ale również kluczowych interesariuszy, na temat komplementarności, jak również zapewnienie sprawnego przepływu informacji o projektach przyjętych do realizacji oraz o potencjalnych obszarach komplementarności poprzez tworzenie zintegrowanego mechanizmu monitorowania efektów wdrażania programów na poziomie województwa poprzez prowadzenie oceny oddziaływania programów w sposób uwzględniający wzajemne powiązania między obszarami wsparcia i realizowanymi projektami odejście od ewaluacji sektorowej WYNIKI BADANIA W praktyce zachowanie komplementarności okazuje się zadaniem bardzo trudnym. Z jednej 121 strony niezwykle Projekt trudno finansowany jest ustalić przez Unię precyzyjne Europejską mechanizmy ze środków Europejskiego zapewniające, Funduszu aby niemożliwe Rozwoju Regionalnego było nakładanie się interwencji. w ramach Z RPO drugiej WSL strony zapewnienie realnej komplementarności podejmowanych działań wymaga bardzo dużo wysiłku wielu aktorów Mechanizmy zapewniania komplementarności wewnętrznej zewnętrznej W kontekście mechanizmów zapewnienia komplementarności pomiędzy programami, a więc na poziomie NSRO, niezwykle ważna jest sekwencja planowania i wdrażania poszczególnych działań. Chodzi tu jednak głównie o proces planowania inwestycji na szczeblu krajowym (inwestycji bazowych), który powinien się zakończyć przed rozpoczęciem planowania i wdrażania działań regionalnych w ramach RPO. Trudno jednak sądzić, że można czekać z wdrażaniem RPO do czasu zaplanowania wszystkich kluczowych inwestycji ponadregionalnych (w obecnym okresie ten proces w wielu przypadkach jeszcze się nie zakończył), dlatego proponowany mechanizm opiera się na założeniu, że wszystkie kluczowe inwestycje powinny zostać zakończone (jeżeli zostały rozpoczęte w obecnym okresie) lub zaplanowane w szczegółach przed zakończeniem obecnej perspektywy. Dzięki temu, rozpoczynając perspektywę , RPO będą mogły ogłaszać konkursy, w których będą mogły zawierać kryteria oparte na uzupełnianiu się z zaplanowanymi projektami ponadregionalnymi. 119

120 realizowane z osobna Interwencja A Interwencja D Wartość cechy X uzyskiwana przez interwencje realizowane z osobna Wartość cechy X uzyskiwana przez interwencje komplementarne Rysunek 6. Określenie efektu netto komplementarności dla wybranej cechy. Źródło: opracowanie własne. RYSUNEK 22. Mechanizm zapewniania komplementarności wewnętrznej zewnętrznej. Realizacja projektów ponadregionalnych i kluczowych regionalnych Przygotowanie projektów ponadregionalnych i kluczowych regionalnych Realizacja projektów ponadregionalnych i kluczowych regionalnych wzajemne uzupełnianie się Efekt synergii Przygotowanie projektów regionalnych Realizacja projektów regionalnych Rysunek 7. Źródło: Opracowanie własne. Mechanizm zapewniania komplementarności wewnętrznej zewnętrznej. Źródło: opracowanie własne. Mechanizm ten powinien dotyczyć tych obszarów, które wykazują potencjalnie największą komplementarność, a więc: infrastruktury transportowej (drogowej i ścieżek rowerowych); społeczeństwa informacyjnego (szczególnie infrastruktury szkieletowej); turystyki (szczególnie działań promocyjnych, ale również sieci obiektów turystycznych o zasięgu ponadregionalnym i regionalnym); infrastruktury wodno-kanalizacyjnej (szczególnie w kontekście zapewnienia gospodarki wodno-ściekowej przez duże systemy i dołączania się do nich mniejszych systemów bez konieczności budowy własnych, lokalnych systemów). Obszar rewitalizacji ma z góry założony charakter regionalny, dlatego trudno jest tu oczekiwać komplementarności zewnętrznej, o ile oczywiście działania drogowe, wodno-kanalizacyjne, czy turystyczne nie dotyczą właśnie tych obszarów Mechanizmy zapewniania komplementarności wewnątrz programu Mechanizm wspierania projektów kluczowych Przeprowadzona w badaniu analiza wykazała, że jednym z mechanizmów zapewniania komplementarności jest premiowanie projektów kompleksowych i wieloaspektowych. Takie podejście powinno przede wszystkim dotyczyć projektów kluczowych. Obecnie stosowane podejście do projektów kluczowych polega raczej na określaniu dużych (wartościowo) projektów, niekoniecznie projektów kompleksowych. Stąd wynika propozycja określenia kryteriów dla wyznaczania projektów kluczowych, przedstawiona poniżej. W przypadku projektów kluczowych może wystąpić wiele problemów związanych z ich identyfikacją. Największą trudność będzie stanowić rozstrzygnięcie, czy dany projekt kwalifikuje się jako kluczowy, czy też zwykły. Dlatego na początku warto przedstawić kryteria, które powinny służyć identyfikacji faktycznych projektów kluczowych: 120

121 Projekty kluczowe powinny koncentrować się nie na obszarach problemowych, ale na obszarach wysokiej szansy, a więc przede wszystkim na obszarach specjalizacji regionu śląskiego: tworzenie warunków do rozwoju MŚP; wspieranie sektora B+R i wdrożeń nowych technologii; podnoszenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu; modernizacja sektora rolno-spożywczego i rozwijanie działalności pozarolniczej; zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu; wspieranie procesów poprawy efektywności i adaptacji rynkowej tradycyjnych gałęzi przemysłu. Tylko takie podejście jest zgodne z kluczowym charakterem projektu. W przeciwnym wypadku (przy skupieniu się na obszarach problemowych, np. podnoszeniu jakości życia) będziemy mieli do czynienia z tysiącami projektów kluczowych dla rozwoju regionu. Ponieważ projekty kluczowe mają stanowić rozwiązania komplementarne w stosunku do projektów dużych, a jednocześnie mieć charakter strategiczny (co nie zawsze przekłada się na wartość projektu) należy odejść od kryterium wartości projektu (przykładem mogą być projekty tworzące potencjał intelektualny regionu). Projekty kluczowe muszą bezsprzecznie wyróżniać się spośród innych projektów swoim strategicznym i kompleksowym podejściem, a także być podstawą (parasolem) dla innych projektów. Dlatego przy ocenie koncepcji projektów kluczowych należy skupić się na dwóch ich aspektach: horyzontalnym wykraczaniu poza ramy jednego priorytetu (co powodowałoby, że projekt nie mógłby być oceniany według standardowego systemu, bo trzeba by było brać kryteria z dwóch priorytetów). W tym przypadku projekt kluczowy powinien reprezentować bardziej ideę, pomysł, wokół którego koncentruje się działalność strategiczna regionu. W tym przypadku, projekt kluczowy tworzyłby pewien parasol (byłby np. strategią) dla innych projektów, które z tytułu wpisywania się w ideę, miałyby preferencje przy ocenie. Podejście horyzontalne jest naturalnym podejściem do tworzenia partnerstw (współdziałania kilku partnerów, z różnych dziedzin w kontekście wspólnego celu, zapisanego w projekcie kluczowym). Uniknie się przez to składania projektów jednego wnioskodawcy, gotowych i spełniających jedynie jego cele. Pytanie: czy projekt budowy oczyszczalni ścieków dla danego miasta i w tym samym projekcie budowa drogi do tej oczyszczalni jest projektem kluczowym? Pomimo wspięcia się ponad jeden priorytet, projekt ten jest złączeniem dwóch projektów bez sensownej idei i pomysłu. Nie jest zatem projektem kluczowym, nie posiada strategicznej koncepcji i wspólnej idei łączącej różne priorytety w realizacji wspólnego celu. Np. chcąc zbudować centrum logistyczne, musimy wybudować drogi dojazdowe, kolei z infrastrukturą transportu intermodalnego, zmodernizować przejścia graniczne, wreszcie wypromować centra itd. dlatego centrum logistyczne może być projektem kluczowym. WYNIKI BADANIA wertykalnym pozostawaniu w ramach priorytetu, ale przyczynianiu się do powodzenia realizacji danego priorytetu lub przyspieszeniu i intensyfikacji wystąpienia pierwszych efektów jego realizacji. Byłby to zatem projekt, bez którego inne projekty miałyby utrudnioną lub niepełną realizację (np. stworzenie sieci szkieletowej szeopasmowej). Byłby to również projekt, który spinałby inne projekty, powodując, że tworzyłyby one wartość dodaną (np. utworzenie bazy danych o możliwościach inwestycyjnych w województwie, system informacji przestrzennej GIS, system zamówień publicznych on-line itp.). Pytanie: czy wybudowanie oczyszczalni ścieków, bez której budowa sieci kanalizacyjnych jest bezcelowa i nie przyniesie rezultatów, jest projektem kluczowym? Teoretycznie mógłby to być projekt kluczowy, ale z drugiej strony mielibyśmy wtedy kilkanaście takich samych projektów kluczowych dla województwa, wybranych nie w drodze konkursu, które skonsumowałyby w całości budżet działania związanego z ochroną i kształtowaniem środowiska. Poza tym, zgodnie z założeniem kluczowego charakteru projekt taki musi się czymś wyróżniać, być trochę ponad inne projekty. Dlatego projekt oczyszczalni powinien stawać w szranki z innymi projektami. Jedynie, jeżeli np. dotyczy on obszaru, na którym realizowany jest projekt kluczowy dotyczący stworzenia usług opiekuńczo-medycznych i uzdrowiskowych projekt oczyszczalni ścieków dla tego terenu podczas konkursu powinien zostać potraktowany priorytetowo (tylko dlatego, że podniesie jakość usług). 121

122 Głównym celem IZ RPO WSL powinna być identyfikacja i stworzenie koncepcji projektów kluczowych (szacunkowej listy projektów). Należy pamiętać, że projekty kluczowe nie zawsze dadzą pewne rezultaty (są z uwagi na swój strategiczny charakter obarczone dużym ryzykiem niepowodzenia). Poza tym, nie zawsze jest możliwe zaplanowanie interesujących wyników i satysfakcjonujących wskaźników. Należy kłaść nacisk na pomysłowość i innowacyjne podejście w koncepcjach projektów kluczowych przecież chodzi o stworzenie projektów, które pociągną rozwój długofalowy województwa, dlatego warto jest ryzykować, przynajmniej w fazie pomysłów i koncepcji. Przykładem może być projekt kluczowy polegający na stworzeniu strategii dla danego przedsięwzięcia. Sama strategia nie zapewni praktycznie żadnych twardych rezultatów, ale spowoduje spójność wśród wszelkich działań w tym obszarze, brak ich dublowania się, nieefektywności, polepszenie skuteczności itd., co zaowocuje dopiero w przyszłości. Chodzi o to, że takie projekty kluczowe często nie miałyby szans ze zwykłymi projektami (z uwagi na chociażby brak konkretnych wskaźników). Jeżeli jest to możliwe, projekty kluczowe nie powinny zawierać się w liście projektów, które mogą otrzymać dofinansowanie w ramach RPO WSL. Dałoby to konkretną granicę pomiędzy projektami kluczowymi, a projektami zwykłymi. Będzie to również innowacja w samym podejściu do tworzenia projektów będą tworzone z pogranicza priorytetów, horyzontalne, wiążące interesy wielu partnerów. To może być podejście, które zaowocuje ogromnym efektem synergii w regionie. Projekty kluczowe powinny podlegać ocenie przez IZ RPO WSL, która powinna podejmować decyzję w oparciu o całą niezbędną dokumentację i jej weryfikację z punktu widzenia wymogów programu. O ile w fazie tworzenia listy potencjalnych projektów kluczowych możliwe jest wpisywanie projektów w postaci wizjonerskich pomysłów na rozwój regionu, o tyle w fazie rzeczywistej oceny, należy przeprowadzić ocenę kosztów i korzyści całej idei, którą reprezentuje projekt kluczowy. System wyboru projektów kluczowych Dla projektów kluczowych, wybieranych przez IZ RPO WSL w województwie śląskim, system wyboru powinien zostać znacznie uproszczony przede wszystkim powinien zostać wprowadzony system konkursowy ciągły. Dodatkowo, z uwagi na niewielką liczbę takich projektów (powinno być maksymalnie kilka projektów kluczowych na priorytet) i znaczne koszty związane z ich przygotowaniem, należy wprowadzić dla nich preselekcję w postaci szkicu projektu idei i założeń oraz harmonogramu przygotowania pełnego projektu. Dlatego powinno się wyeliminować etap oceny techniczno-finansowej wykonalności na etapie fiszki. Pozytywnie ocenione fiszki projektowe trafiałyby na listę dodatkowych projektów kluczowych (obok listy dużych projektów) i byłyby przygotowywane zgodnie z załączonymi harmonogramami tak, aby można było podjąć decyzję o ich finansowaniu i realizacji. W przypadku niedotrzymywania harmonogramu, w szczególności gdy zagrażać to będzie niewykorzystaniem środków z kolejnych budżetów rocznych UE, IZ RPO WSL w uzgodnieniu z KM będzie podejmować decyzję o skreśleniu danego projektu z listy i wprowadzeniu na jego miejsce nowego projektu lub podjęciu procedury służącej realokacji środków na inne przedsięwzięcie lub nawet priorytet. 122

123 Kryteria wyboru projektów kluczowych Kryteria brzegowe Kryteria brzegowe do oceny projektów kluczowych powinny koncentrować się na otoczeniu projektu, założeniach projektu i wnioskodawcy: TABELA 12. Kryteria brzegowe do oceny projektów kluczowych. Lp. Kryterium TAK NIE N/D 1. Czy wniosek jest złożony przez partnerstwo na rzecz rozwoju? Czy wnioskodawca (każdy z partnerów) jest uprawniony do składania wniosku? Czy projekt kluczowy wpisuje się w jeden z obszarów wysokiej szansy? Czy projekt kluczowy spełnia kryterium lokalizacji? Czy projekt kluczowy spełnia cele więcej niż jednego priorytetu? Czy projekt kluczowy nie występuje na liście możliwych do zrealizowania projektów w priorytetach, których cele spełnia? Czy projekt kluczowy ma charakter ponadlokalny? Czy wniosek spełnia kryteria brzegowe? Źródło: Opracowanie własne. Kryteria formalne Kryteria formalne w przypadku fiszki projektowej są sprowadzone do minimum. Dotyczą one (tak jak w przypadku wniosku o dofinansowanie projektu) sposobu wypełnienia, kompletności i załączników do fiszki. WYNIKI BADANIA TABELA 13. Kryteria formalne do oceny projektów kluczowych. Lp. Kryterium TAK NIE N/D 1. Czy wypełniono oryginalną fiszkę projektu kluczowego? 2. Czy fiszka projektu kluczowego jest podpisana przez uprawnioną osobę? 3. Czy dołączono wersję elektroniczną fiszki projektu kluczowego? 4. Czy fiszka jest wypełniona we wszystkich polach? 31 Składanie wniosków przez partnerstwo pozwoli zapewnić ogólniejsze cele, wychodzące ponad cele jednostek. Dodatkowo można zastrzec, że partnerstwo musi składać się przynajmniej z dwóch partnerów jednego samorządowego, jednego z sektora naukowego. Zapewni to wymiar naukowy przedsięwzięcia i horyzontalne cele programu związane z innowacyjnością. 32 Do składania wniosków kluczowych proponuje się następujących beneficjentów: samorząd województwa śląskiego, jego jednostkę organizacyjną, inne jednostki sektora finansów publicznych o zasięgu co najmniej powiatowym, szkoły wyższe oraz organizacje non-profit działające na rzecz rozwoju regionu. Zakłada się, że podmioty prywatne nie powinny składać projektów kluczowych, natomiast będą mogły korzystać z pewnych preferencji składając własne projekty w systemie konkursowym wpisujące się w cele projektów kluczowych. Mogą być również partnerami wspierającymi projekt kluczowy (np. listami intencyjnymi). 33 W fiszce projektu kluczowego, wnioskodawca będzie zaznaczał jedną z możliwości: projekt horyzontalny, wpisujący się w obszary wysokiej szansy; projekt wertykalny strategiczny dla danego priorytetu i działania (umożliwiający lub przyspieszający jego rezultaty, przyczyniający się do powodzenia realizacji danego priorytetu lub przyspieszeniu i intensyfikacji wystąpienia pierwszych efektów jego realizacji). Byłby to zatem projekt, bez którego inne projekty miałyby utrudnioną lub niepełną realizację. 34 Kryterium lokalizacji jest uzależnione od zaznaczonego w poprzednim pytaniu obszaru: projekt horyzontalny; projekt wertykalny powinien mieć zaznaczone Nie dotyczy. 35 Projekty wysokiej szansy muszą spełniać cele więcej niż jednego priorytetu (zatem przy zaznaczeniu w poprzednim pytaniu 1 powinno się zaznaczyć przynajmniej 2 priorytety. Przy zaznaczaniu 2 należy zaznaczyć Nie dotyczy. 36 Jak wspomniano wyżej, idealną sytuacją byłoby wymyślanie takich projektów, których nie ma wśród propozycji projektów w danych priorytetach. Możliwe byłoby wtedy rozróżnienie pomiędzy projektami kluczowymi i normalnymi. Na liście projektów musiałyby się zatem znaleźć jedynie typowe projekty, powtarzalne. 37 W fiszce projektu kluczowego wnioskodawca będzie zaznaczał obszar realizacji projektu. Charakter ponadlokalny projekt ma wtedy, kiedy wykracza poza teren 1 powiatu. 123

124 5. Czy w projekcie nie ma błędów logicznych? Czy do fiszki dołączono wstępną umowę partnerską? Czy dołączono upoważnienie do podpisania fiszki projektu kluczowego? 8. Czy wniosek spełnia kryteria formalne? 9. Wniosek odesłany do beneficjanta z prośbą o uzupełnienie Źródło: Opracowanie własne. Kryteria merytoryczne Ocena merytoryczna jest ostatnim elementem oceny projektów kluczowych (ocena techniczno-finansowa nie jest możliwa z powodu braku kompletnych wniosków). Ocena merytoryczna ma na celu przypisanie projektom kluczowym określonej wartości i wybranie projektów najbardziej wartościowych względem innych potencjalnych projektów. Formularz oceny merytorycznej projektów kluczowych oparto przede wszystkim na rodzajach kryteriów, które muszą spełniać projekty (odpowiedniość, efektywność itd.). Kryteria szczegółowe oparto na interesującym systemie oceny stosowanym w Zachodniej Walii i Dolinach 40 (ocenę merytoryczną określono tu na bazie trzech wielkości: ZNACZĄCO ŚREDNIO SŁABO), podobnie zorganizowano ocenę we Wschodniej Anglii 41 (wyjątkowo ocena merytoryczna jest tu na TAK NIE). Dodatkowo, posiłkowano się kryteriami opisowymi wykorzystywanymi przy ocenie projektów celu 1 w regionie Merceyside w Anglii 42, adaptując je do warunków, które muszą spełniać projekty kluczowe w województwie śląskim. Ocenę trójstopniową zaproponowano, aby w większym stopniu zróżnicować oceny projektów. Ocena zamknięta (ZNACZĄCO ŚREDNIO SŁABO) jest, zdaniem autorów, wskazana w przypadku projektów kluczowych (będących w fazie pomysłu), bowiem każdy luźny opis na etapie koncepcji może być formowany dowolnie i spełniać wszelkie kryteria oceny, przez co ocena nie będzie wiarygodna i dodatkowo wszystkie projekty będą oceniane pozytywnie, a ocena punktowa wszystkich będzie na podobnym poziomie. Natomiast pytania zamknięte zobiektywizują ocenę i wskażą wnioskodawcy konkretne elementy oceny, do których musi się odnieść. 38 Należy dążyć do tego, aby fiszka projektowa w jak największym stopniu skonstruowana była na zasadzie pytań zamkniętych. Dlatego ważne jest, aby przy ocenie formalnej sprawdzić, czy nie zaznaczono wykluczających się odpowiedzi. Po przygotowaniu i zatwierdzeniu fiszki można z łatwością przygotować taką instrukcję sprawdzającą. 39 Umowa partnerska powinna być podpisana przy przygotowywaniu fiszki, aby mieć pewność, że przy przygotowywaniu idei brali udział wszyscy partnerzy. Umowa powinna zawierać zapewnienie, że wszyscy partnerzy będą dążyć do celów projektu kluczowego i będą brać czynny udział przy opracowywaniu pełnej wersji projektu. 40 The Objective 1 West Wales and the Valleys Single Programme, , Selection of ERDF and EAGGF projects for structural funds assistance, Applications Guidance, Scoring Criteria, Draft. 41 Objective 2 ERDF Project Selection Criteria, Approved by SFSG under written procedures, 3 December Merseyside Objective 1 Programme, Guidance for Applicants on Appraisal and Approval of Projects, European Regional Development Fund (ERDF), January

125 TABELA 14. Kryteria merytoryczne do oceny projektów kluczowych. Rodzaj Kryterium Znacząco Średnio Nisko Odpowiedniość Efektywność Skuteczność Czy projekt wpisuje się w obszary wsparcia EFRR? Czy projekt wpisuje się w cele operacyjne województwa śląskiego? Czy projekt wpisuje się w priorytety RPO dla województwa śląskiego? Czy projekt może być finansowany jedynie z RPO? Czy projekt zakłada kontynuację lub uzupełnienie działań z innych funduszy EFS, EFROW itp.? Czy projekt zakłada kontynuację lub uzupełnienie działań z Inicjatyw Wspólnotowych? Czy projekt zakłada kontynuację lub uzupełnienie działań z innych źródeł? Czy rezultaty projektu będą miały charakter regionalny? Czy oddziaływanie projektu na interesariuszy będzie znaczące? Czy ścieżkę dojścia do celów projektu zaproponowano w możliwie oszczędny sposób? Czy rozpatrywano inne ścieżki dojścia do celów projektu? Czy okazały się one gorsze? Czy w przygotowywanie strony finansowej projektu zaangażowano partnerów? 2 i więcej 1 obszar w znacznym stopniu 1 obszar słabo Cele z 2 priorytetów Cele z 1 priorytetu 1 Cel operacyjny 2 i więcej 1 Priorytet 1 Priorytet słabo Tak Nie, po zmianach w innym po Nie, bez zmian w innym po Tak, kilka Tak, jedno Tak, ale źródło nie jest znane lub nie Tak, kilka Tak, jedno Tak, ale źródło nie jest znane lub nie Tak, kilka Tak, jedno Tak, ale źródło nie jest znane lub nie Tak, obejmą całe województwo Tak, obejmie ponad 100 tys. Osób Tak, obejmą podregiony Tak, obejmie tys. Osób Tak, obejmą co najmniej 2 powiaty Tak, ale nieznacznie Tak, w 100% Tak, ale nie ma pewności Trudno powiedzieć Tak, kilka ścieżek okazało się gorsze Tak, badano jedną ścieżką i była gorsza Nie badano innych ścieżek Tak, wszystkich Tak, kilku Nie, strona finansowa należy do wnioskodawcy Czy koszt utworzenia miejsca pracy jest na Mniej niż ~~ zł ~~ Zł ± 20% Więcej niż ~~ zł zadowalającym poziomie? 43 Czy finansowanie z EFRR umożliwi w ogóle realizację projektu (lub przyspieszy ją znacząco i zwiększy jej wymiar)? Czy stopień dofinansowania projektu jest na minimalnym poziomie? Czy nie ma żadnych innych źródeł dla obecnych albo planowanych wydatków? Czy projekt przyczyni się do poprawy wskaźników realizacji Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ? Czy projekt przyczyni się do poprawy wskaźników realizacji RPO dla województwa śląskiego? Czy projekt bezpośrednio spowoduje powstanie miejsc pracy? Czy projekt spowoduje bezpośrednio utrzymanie miejsc pracy? W ogóle umożliwi realizację Przyspieszy lub zwiększy Nic nie zmieni Poniżej 55% 55%-65% 65-85% Jest to jedyne źródło Po min. 4 Wsk. Z 2 priorytetów Po min. 2 Wsk. Z 2 priorytetów Są inne źródła działające na innych zasadach Min. 4 Wskaźniki z 1 priorytetu Min. 2 Wskaźniki z 1 priorytetu Jest to jedno z kilku źródeł Ma. 4 Wskaźniki z 1 priorytetu 1 Wskaźnik z 1 priorytetu Tak, powyżej 20 Tak Nie, nie bezpośrednio Tak, powyżej 20 Tak Nie, nie bezpośrednio Czy projekt stworzy pośrednio miejsca pracy? Tak, powyżej 5 Tak Nie Czy dzięki efektowi dźwigni, projekt przyczyni się do dodatkowych inwestycji w sektorze prywatnym? Tak, powyżej 50% wartości projektu Tak Raczej nie WYNIKI BADANIA 43 Koszt utworzenia miejsca pracy wyznaczono na podstawie wielkości środków przyznanych bezrobotnemu na podjęcie samodzielnej działalności gospodarczej lub kosztów zrefundowanych pracodawcy na wyposażenie lub doposażenie stanowiska pracy dla bezrobotnego (do 500 % przeciętnego wynagrodzenia). W projekcie wartość miejsca pracy można szacunkowo wyliczyć jako szacunkowa wartość projektu podzielona przez szacunkową ilość miejsc pracy utworzoną dzięki realizacji projektu kluczowego. 125

126 Użyteczność Trwałość Czy działania projektu nie powielają obecnie prowadzonych działań? Czy projekt ma kluczowe znaczenie dla rozwoju regionalnej gospodarki? Czy projekt przyczyni się do zaspokojenia potrzeb grup docelowych lub społeczeństwa? Czy uzasadnienie potrzeby realizacji projektu właśnie w takiej formie i w taki sposób jest przekonywujące? Czy stan bez realizacji projektu uniemożliwia bądź utrudnia funkcjonowanie interesariuszom projektu? Czy projekt pomaga rozwijać się istniejącym sektorom lub klastrom? Czy projekt pomaga ustanowić nowy sektor gospodarki lub nowy klaster? Czy projekt pomaga ustanowić silną sieć współpracy pomiędzy społeczeństwem i instytucjami? Czy projekt pomaga znacząco poprawić infrastrukturę na terenach podlegających restrukturyzacji? Czy projekt pomaga tworzyć infrastrukturę pomocniczą dla biznesu? Czy na poziomie użyteczności pozostaną po projekcie trwałe zmiany? Czy projekt nie spowoduje nienaprawialnych szkód lub też nie będzie miał negatywnego wpływu na środowisko regionu? Czy projekt nie będzie miał niekorzystnego wpływu na siedliska i gatunki zamieszkujące tereny Natura 2000 i inne o znaczeniu krajowym? Czy projekt zapewnia równy dostęp do rezultatów projektu dla wszystkich grup społeczeństwa, jak również zapewnia, że nie będzie miał negatywnego wpływu na którąkolwiek z tych grup? Czy projektodawca posiada możliwość utrzymania rezultatów projektu lub jasną i trwałą strategię wyjścia z projektu? Czy poziom ryzyka w porównaniu z możliwymi do uzyskania rezultatami i oddziaływaniem projektu jest zadowalający? Są nowatorskie Nie powielają W pewnym stopniu powielają Tak, znaczące Tak, średnie Tak, ale niskie Tak, znacząco Tak, średnio Tak, ale słabo Tak, doskonale Tak, wystarczające Tak, ale mało przekonywujące Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, w znacznym stopniu Tak, w niewielkim stopniu Nie Tak, sytuacja będzie się rozwijać Nie spowoduje, co więcej będzie miał pozytywny wpływ Nie, w ogóle nie będzie miał związku z tymi obszarami Tak, wszystkim zapewnia równy dostęp Tak, sytuacja będzie na tym samym poziomie Nie spowoduje, ale nie będzie też pozytywny Nie, chociaż będzie miał związek z tymi obszarami Tak, większości grup zapewnia równy dostęp Tak, ale tylko przez 5-7 lat W pewnym zakresie będzie miał zły wpływ Może mieć niekorzystny wpływ Tak, ale tylko niektóre grupy będą dopuszczone Tak, w 100% Tak, ale nie ma pewności Trudno powiedzieć Tak, ryzyko duże i zyski duże Tak, projekt bezpieczny, efekty zadowalające Raczej zbyt duże ryzyko w porównaniu do efektów Łączna liczba punktów Źródło: Opracowanie własne na podstawie The Objective 1 West Wales and the Valleys Single Programme, , Selection of ERDF and EAGGF projects for structural funds assistance, Applications Guidance, Scoring Criteria, Draft, Objective 2 ERDF Project Selection Criteria, Approved by SFSG under written procedures, 3 December 2002, Merseyside Objective 1 Programme, Guidance for Applicants on Appraisal and Approval of Projects, European Regional Development Fund (ERDF), January Powyższe kryteria oceny oczywiście determinują formularz fiszki projektowej. Najłatwiej jest ją przygotować poprzez analogię do pytań. Sugeruje się, aby na każde pytanie wnioskodawca mógł krótko odpowiedzieć i na tej podstawie ekspert dokonałby oceny w trójstopniowej skali. Dodatkowo, wnioskodawca zaznaczałby na formularzu, które cele, obszary i wskaźniki jego projekt spełnia (ekspert weryfikowałby i oceniał wybór). Do wyliczeń punktów można zastosować różne warianty, przy czym stopień Nisko musi być pozytywny. A zatem: 0,25; 0,50; 0,75 lub 0,33; 0,66; 1,

127 Mechanizm wspierania składania projektów komplementarnych W sektorach, w których projekty komplementarne znacząco wspomagają lub mogą wspomagać korzyści uzyskiwane podczas realizacji projektów składanych w ramach RPO WSL, należy zastosować kryterium brzegowe, uniemożliwiające składanie projektów niekomplementarnych. Takie kryterium oparte byłoby na zasadzie kryteriów formalno-merytorycznych, które są niepunktowane, służące wstępnej weryfikacji merytorycznej projektu, dokonywanej przez pracowników referatu ds. wyboru projektów w pierwszym etapie oceny. Należy tu pamiętać o tym (na co wskazały wyniki warsztatu SWOT), że komplementarność występuje nie tylko pomiędzy projektami, ale również wewnątrz projektu. Innymi słowy, należy promować komplementarność między projektami lub kompleksowość projektu na takim samym poziomie. Bez tego może dojść do patologii, w której projektodawca może celowo dzielić projekt na etapy, aby uzyskać kilka projektów komplementarnych. Kryterium powinno brzmieć: TABELA 15. Kryteria brzegowe dla projektów komplementarnych. Kryterium / podkryteria Tak Nie N/D Czy istnieje projekt / zadanie w projekcie, na bazie którego projekt podlegający ocenie / lub jedno z jego zadań będzie realizowany? Czy istnieje projekt / zadanie w projekcie, którego rezultaty wykorzysta projekt podlegający ocenie / lub jedno z jego zadań? Czy istnieje projekt / zadanie w projekcie, z którego rezultatów korzystają ci sami użytkownicy co w przypadku projektu podlegającego ocenie/ lub jedno z jego zadań? Czy istnieje projekt / zadanie w projekcie, który pełni tę samą funkcję w bliskim otoczeniu co projekt podlegający ocenie? Czy istnieje projekt / zadanie w projekcie, z którego wiedzy korzysta projekt podlegający ocenie/ lub jedno z jego zadań? Jeżeli na jedno z pytań padnie odpowiedź tak kryterium jest spełnione Jeżeli na wszystkie kryteria padnie odpowiedź nie projekt jest odrzucany WYNIKI BADANIA Źródło: Opracowanie własne. Do analizy projektów według tego kryterium wybrano te aspekty komplementarności, które odnoszą się do zależności następczej względem projektu / zadania komplementarnego tzn. projekt podlegający ocenie / jedno z jego zadań powinien korzystać z projektu już zrealizowanego / jednego z jego zadań. Ten mechanizm warto zastosować w sektorach, w których wykazano znaczące korzyści z realizacji projektów komplementarnych infrastrukturę transportową i wodno-kanalizacyjną. Innymi słowy mechanizm jest warty do zastosowania w sektorach, gdzie występują projekty liniowe, w których ważna jest komplementarność wewnętrzna. Powyższy mechanizm można rozumieć jako ogłaszanie konkursów dla projektów komplementarnych, bo tak naprawdę do tego się on sprowadza poprzez kryterium brzegowe dopuszcza się do dofinansowania jedynie projekty komplementarne z istniejącymi. Oczywiście pozostaje jeszcze kwestia zdefiniowania, jaki projekt komplementarny będzie kwalifikowany. Należy tu postąpić zgodnie z rozdziałem 3.4.2, a więc dopuścić projekty zrealizowane, realizowane oraz przyjęte do realizacji (z podpisaną umową). 127

128 Mechanizm blokowy wspierania projektów komplementarnych Mechanizm ten w ułomnej postaci jest już stosowany w przypadku projektów rewitalizacyjnych, gdzie istotna jest zgodność z lokalnym programem rewitalizacji (por. rozdz. 3.2). Zatem poniekąd działają projekty realizujące pewną lokalną, niewielką obszarowo strategię. Z pewnością podejście do wyboru projektów z zakresu rewitalizacji można potraktować jako dobrą praktykę pozwalającą na zwiększenie komplementarności projektów wybieranych w ramach RPO. Wiązałoby się to jednak z całkowitą zmianą systemu wyboru projektów. Pewną namiastką (dobrą praktyką) jest stosowana już obecnie pozakonkursowa ścieżka wyboru projektów. Programy Rozwoju Subregionów (PRS), przygotowywane w porozumieniu odpowiednich władz lokalnych, obejmują listy projektów mających strategiczne znaczenie dla rozwoju danego subregionu (a w ten sposób dla realizacji całego Programu). Wprowadzenie do RPO Programów Rozwoju Subregionów stanowi mechanizm przenoszący część decyzji dotyczących finansowania interwencji służących rozwojowi danego obszaru z poziomu regionalnego na poziom subregionalny. Oprócz konkursowego trybu wyboru projektów, można do trybu pozakonkursowego (poza trybem indywidualnym i PRS) dodać tryb blokowy. Istotą tego trybu byłoby to, że: Przygotowanie projektu dokonywano by wyboru nie poszczególnych projektów, ale dokumentów o charakterze strategicznym (grupy projektów realizujących wspólny cel, a więc projektów komplementarnych); stan przygotowania projektu blokowego mógłby być dowolny, od projektu całkowicie w fazie koncepcyjnej do całkowicie przygotowanego projektu (np. na etapie gotowych pozwoleń na budowę i ogłoszonych przetargów); wniosek o dofinansowanie projektów blokowych powinien wyglądać jak dokument strategiczny pokazywać wizję obszaru objętego projektem blokowym, następnie cele i działania (poszczególne projekty składowe pakiet szczegółowo opisanych komplementarnych oraz gotowych do realizacji projektów), a także harmonogram przygotowania i realizacji całego projektu blokowego. Formalnych projektów składowych nie musiałoby być dużo, mogłyby być one połączone w większe projekty (kompleksowe, np. które były już wcześniej przygotowane i zostały włączone w projekt blokowy), dlatego raczej należy posługiwać się pojęciem zadanie ; zadania te musiałyby być komplementarne, co byłoby weryfikowane specjalnym narzędziem zaprezentowanym w dalszej części rozdziału; projekty blokowe różniłyby się od standardowych strategii (programów) rozwoju lokalnego tym, że musiałyby być przygotowywane w partnerstwie; partnerem wiodącym projektów blokowych musiałyby być samorządy terytorialne, a partnerami w projektach koordynowanych przez samorządy musiałyby być przynajmniej dwie instytucje różnego typu spośród: organizacji pozarządowych; instytucji sektora finansów publicznych niezwiązanych z samorządem; instytucji turystycznych lub kulturalnych; kościołów i związków wyznaniowych; wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych; służb ratowniczych i porządkowych; innych podmiotów, których udział jest istotny dla efektywnej realizacji projektu. Ocena i wybór projektu wybór projektów odbywałby się na zasadzie pozakonkursowej, a więc propozycje projektów blokowych (o min. wartości 20 mln zł) mogłyby być składane do IZ przez cały czas, aż do wyczerpania alokacji; ocena projektu blokowego byłaby dokonywana na podstawie specjalnie przygotowanych kryteriów, ocena dotyczyłaby całego projektu blokowego (nie każdego z projektów składowych), co skutkowałoby odrzuceniem całego projektu blokowego, jeśli jakiekolwiek zadanie lub element projektu działałoby na szkodę obszaru objętego projektem; to nie wyklucza możliwości usunięcia (bez konsekwencji dla beneficjenta) zadań (projektów) niekomplementarnych (jeżeli analiza narzędziem zaprezentowanym w dalszej części rozdziału wykazałaby, że dane zadanie (projekt) nie przynosi wartości dodanej i może być realizowany w odosobnieniu), wówczas wnioskodawca musiałby się zgodzić na usunięcie wskazanych przez IZ projektów lub wycofać cały projekt blokowy z oceny. 128

129 Realizacja projektu w przypadku zatwierdzenia dokumentu do dofinansowania podmiot(y) go składający(e) był(y)by zobowiązany(e) do realizacji wszystkich projektów w nim zawartych. Przyjęcie powyższego rozwiązania wymagałoby bardziej elastycznego podejścia do alokacji w ramach poszczególnych osi priorytetowych. Najlepszym rozwiązaniem byłoby wyłączenie odrębnej alokacji przeznaczonej na wybór projektów w trybie blokowym ; po zatwierdzeniu projektu blokowego, beneficjent zgodnie z przyjętym harmonogramem składałby dokumentację techniczną (aplikacyjną) dla każdego zadania (projektu składowego) oddzielnie, które byłyby oceniane jedynie kryteriami formalnymi i wykonalności (przede wszystkim kryteriami środowiskowymi), na każde zadanie byłaby podpisywana umowa cząstkowa (aby nie opóźniać realizacji poszczególnych części projektu) sposób postępowania przy poszczególnych projektach cząstkowych przypominałby zatem procedurę postępowania z projektami indywidualnymi; wnioskodawca byłby związany jedynie osiągnięciem założonych wskaźników (to one są najważniejsze dla osiągnięcia celu projektu blokowego), co oznacza, że modyfikacje projektu byłyby dozwolone, o ile nie powodowałyby zmiany wartości wskaźników docelowych (można założyć dopuszczalne pogorszenie wartości wskaźników o 15%); ponieważ kwestia nieosiągnięcia wartości wskaźników (min. 85% założonych wartości) byłaby kłopotliwa (w kontekście konsekwencji dla beneficjenta i IZ), należy wprowadzić możliwość osiągnięcia pozostałej części wartości wskaźnika za środki własne lub w inny sposób lub umożliwić zamianę brakujących wskaźników na inne, które są realne do osiągnięcia w założonym czasie; kwestia zwrotu całości dotacji dla całego projektu blokowego byłaby kłopotliwa zarówno dla beneficjenta (groźba bankructwa partnerów), ale także dla IZ (gdyby zwrot nastąpił przy końcu okresu programowania). Zatem efektem wyboru takiego bloku projektów będzie realizacja na jednym obszarze kilku powiązanych ze sobą projektów, które razem mogą przynieść wiele nowych rezultatów. Dlatego zastosowanie tego mechanizmu będzie najbardziej efektywne w sektorach, w których występują projekty miejscowe, obszarowe, które można połączyć jednym celem. Mamy tu na myśli sektor turystyczny, kulturalny i rewitalizację. System blokowy musi dotyczyć obszaru mniejszego niż PRS, aby wzmocnić efekt koncentracji. W bloku projektów, który wnioskodawca składa, musi być przedstawiony jeden cel szczegółowy i konkretny dotyczący: jednej grupy interesariuszy (np. turystów, mieszkańców, pracodawców, pracowników); jednej funkcji obiektu / infrastruktury (np. stworzenie centrum turystycznego, terenu inwestycyjnego itp.) WYNIKI BADANIA W ramach bloku projektów mogą być realizowane projekty z różnych zakresów (działań programu), a także projekty miękkie, komplementarne z projektami inwestycyjnymi, zgodne z wykazem z odpowiedniego działania RPO WSL. Analiza kryteriów wyboru PRS-ów, jako pierwowzoru schematu blokowego wykazała, że system kryteriów musi ulec zmianie. Przede wszystkim należy ocenić: kompletność realizacji celu (po realizacji projektu cel musi być w pełni osiągnięty, nie może zostać żaden element, który zmniejszy użyteczność rozwiązań); logikę dochodzenia do celu (a więc czy wszystkie elementy projekty pasują do siebie i są ułożone w taki sposób, żeby w jak najlepszy sposób osiągnąć cel bloku); jakość rozwiązań powstałych w wyniku realizacji bloku projektów: jakość świadczonych usług (jak zostanie zagwarantowana jakość? czy usługi będą spełniały określone normy fizyczne (standardy techniczne, higieniczne, sanitarne itp.), czy usługi będą świadczone w sposób ciągły? czy usługi będą dostępne? czy użytkownicy będą usatysfakcjonowani szybkością usług, ich dokładnością, terminowością, solidnością, ciągłością itp.); dostosowanie usług dla potrzeb wszystkich interesariuszy projektu; poziom efektów synergii występujących pomiędzy każdym z projektów (jakie efekty wystąpią analizując każdy projekt z każdym), zadaniem wnioskodawcy jest wykazanie takich efektów, które nie powstałyby bez jednoczesnej realizacji innego projektu bloku. 129

130 To ostatnie kryterium jest najważniejsze, ponieważ wymaga przewidzenia pewnych efektów synergii pomiędzy projektami. Jest to niezwykle trudne zadanie, bowiem efekty te są z reguły trudne do przewidzenia. Poza tym, często można pomylić takie efekty z efektem jednego z projektów, dlatego warto jest po przygotowaniu propozycji efektu, sprawdzić jego poprawność za pomocą dwóch pytań (pomocnych zarówno dla wnioskodawcy, jak i oceniającego): czy gdyby nie istniał pierwszy z projektów, efekt mógłby powstać? czy gdyby nie istniał drugi z projektów, efekt mógłby powstać? Przykładowa macierz badania i weryfikacji efektów synergii pomiędzy projektami komplementarnymi w ramach bloku przedstawiono poniżej (macierz jest symetryczna): TABELA 16. Przykładowa macierz cząstkowych efektów synergii pomiędzy projektami bloku. Projekt 1 Projekt budowy drogi do parku krajobrazowego zakończonej parkingiem Projekt 2 Projekt budowy ścieżki rowerowej biegnącej wzdłuż drogi i przez park wraz z punktami widokowymi Zwiększenie liczby turystów dojeżdżających samochodami i przesiadającymi się na rowery Projekt 3 Projekt instalacji monitoringu na parkingu Projekt 4 Projekt budowy punktu informacji turystycznej przy parkingu (i wjeździe do parku) Projekt 1 Projekt budowy drogi do parku krajobrazowego zakończonej parkingiem Zmniejszenie liczby kradzieży samochodów, którymi turyści dojeżdżają na parking Możliwość proponowania turystom atrakcji w znacznej odległości (z możliwością dojazdu jedynie samochodem) Zmniejszenie liczby zagubionych turystów rowerowych Wydłużenie czasu pobytu turystów rowerowych (możliwość wydłużenia trasy i zwiększenia jej atrakcyjności) Zmniejszenie ryzyka kradzieży w punkcie informacji turystycznej lub innych aktów wandalizmu Projekt 2 Projekt budowy ścieżki rowerowej biegnącej wzdłuż drogi i przez park wraz z punktami widokowymi Zwiększenie liczby turystów dojeżdżających samochodami i przesiadającymi się na rowery Zmniejszenie liczby kradzieży rowerów zamontowanych na samochodach (jeżeli turyści wybrali się na spacer pieszo lub korzystają z innych usług) Projekt 3 Projekt instalacji monitoringu na parkingu Zmniejszenie liczby kradzieży samochodów, którymi turyści dojeżdżają na parking Zmniejszenie liczby kradzieży rowerów zamontowanych na samochodach (jeżeli turyści wybrali się na spacer pieszo lub korzystają z innych usług) Zmniejszenie liczby zagubionych turystów rowerowych Wydłużenie czasu pobytu turystów rowerowych (możliwość wydłużenia trasy i zwiększenia jej atrakcyjności) Projekt 4 Projekt budowy punktu informacji turystycznej przy parkingu (i wjeździe do parku Możliwość proponowania turystom atrakcji w znacznej odległości (z możliwością dojazdu jedynie samochodem) Zmniejszenie ryzyka kradzieży w punkcie informacji turystycznej lub innych aktów wandalizmu Źródło: Opracowanie własne. 130

131 Zadaniem macierzy, oprócz oceny wielkości efektu synergii, jest również eliminacja projektów z bloku, który nie jest powiązany z innymi projektami (wówczas, gdy przed oceną lub w wyniku weryfikacji macierzy, dana kolumna i wiersz odpowiadający projektowi pozostaną puste). Wnioskodawca mógłby wtedy uzyskać dofinansowanie warunkowe (bez dofinansowywania projektu niekomplementarnego). Ze względu na złożoność przedstawionej propozycji wdrożenie jej w obecnej perspektywie finansowej może być trudne. Warto ją jednak rozważyć podczas programowania w nowej perspektywie Niezbędne działania do wdrożenia mechanizmów zapewniania komplementarności Zmiany w systemie wyboru projektów Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 4.3. Jakie zmiany w systemie wyboru projektów, zwłaszcza w kryteriach wyboru (zmiany/nowe kryteria wraz z wagami) są potrzebne dla zapewnienia wysokiego poziomu komplementarności projektów realizowanych w ramach programów? Jakie sformułowania powinny się w związku z tym znaleźć w zapisach dotyczących systemu wyboru projektów? WYNIKI BADANIA Punktowanie kryterium dotyczącego komplementarności Komplementarność w różnych RPO najczęściej stanowi jedno z kryteriów wyboru projektów. Objęci wywiadami przedstawiciele instytucji systemów wdrażania RPO oraz eksperci skłaniali się do stwierdzenia, że sposób premiowania komplementarności w kryteriach wyboru finansowanych operacji jest wystarczający. Jedynie nieliczni wskazywali, że zasadne byłoby wzmocnienie tego kryterium. Jednak mieli on zarazem wątpliwości, czy podniesienie punktacji przyczyniłoby się do uzyskania lepszych efektów komplementarności. 131

132 Ze względu na złożoność zagadnienia, jakim jest komplementarność ewentualnie zasadne mogłoby być doprecyzowanie tego kryterium w celu uniknięcia możliwości subiektywności oceny dokonywanej przez ekspertów. Ryzyko subiektywności oceny spełnienia tego kryterium stanowiło również argument, że zbytnie dowartościowanie komplementarności prowadziłoby do ryzyka arbitralności oceny, tym bardziej, że wykazanie komplementarności dla beneficjenta (w szczególności JST) nie stanowi trudności. Już od paru lat samorządy uczestniczą w podziale funduszy strukturalnych, realizują projekty, a że składają wnioski na projekty, które są zapisane w planistycznych dokumentach jednostek samorządu terytorialnego, to nie mają problemu z wykazaniem, że są one komplementarne. Wymóg komplementarności w większości przypadków jest spełniany, jednak dzieje się to w sposób wymuszony przez program regionalny. Większe przykładanie uwagi do komplementarności byłoby czasochłonne oraz wiązałoby się z większą dowolnością oceny dokonywanej przez oceniających, gdyż stwierdzenie czy coś jest bardziej czy też mniej komplementarne wiązałoby się z pewną arbitralnością. Respondenci podkreślali, że komplementarność jest istotnym kryterium, ale nie może być traktowana jako kryterium najważniejsze, gdyż nie tylko to jest istotne, czy dany projekt stanowi uzupełnienie innego projektu, ale przede wszystkim to, jaka jest jego jakość oraz jakie przyniesie on efekty. Ponadto podobną funkcję jak kryterium komplementarności pełnią takie kryteria, jak: spójność projektu, zgodność z dokumentami o charakterze strategicznym czy też partnerstwo. Dlatego też udział kryterium komplementarności w całościowej ocenie jest na tyle nieznaczny, że z jednej strony spełnienie go nie przesądza o uzyskaniu dofinansowania, z drugiej zaś jego niespełnienie nie przesądza, że projekt dofinansowania nie uzyska. Warto zatem wzmocnić nieco pozycję tego kryterium (poprzez podniesienie wagi o 1), co będzie zgodne z propozycjami niektórych ekspertów oceniających projekty. Wprowadzenie nowych kryteriów wyboru Proponuje się wprowadzenie kilku nowych kryteriów wspomagających komplementarność oraz obiektywizujących istniejące kryterium. Kryterium partnerstwa Pierwszym kryterium wspomagającym ocenę komplementarności jest kryterium partnerstwa. Partnerstwo jest elementem, który może spowodować powstanie efektów komplementarności w projekcie (złożonym wówczas z potrzeb dwóch projektodawców, a więc o szerszym spektrum działania). Aby jednak partnerstwo nie było jedynie zlepkiem dwóch projektów lub nie dotyczyło jednego z partnerów (a drugi partner byłby jedynie doczepiony do projektu, aby uzyskać dodatkowe punkty), kryterium należy odpowiednio zdefiniować. Kryterium partnerstwa musi łączyć produkty i rezultaty uzyskiwane przez dwóch partnerów lub beneficjentów z nimi powiązanych. Zatem punkty należy przyznać wówczas, gdy produkty i/lub rezultaty projektu łączą się z produktami i/lub rezultatami uzyskiwanymi przez partnera lub beneficjentów powiązanych z nim (np. mieszkańców). 132

133 Doprecyzowanie kryterium Stopień komplementarności z innymi przedsięwzięciami Wywiady z ekspertami potwierdziły, że mieli oni bardzo różne podejście do oceny projektów tym kryterium. Dlatego należy je doprecyzować i określić obiektywnie, w jakich sytuacjach należy przyznać punkty. W ramach tego kryterium zasadniczego należy oceniać różnorodność powiązań projektu z innymi projektami lub działaniami realizowanymi z innych źródeł: projekty muszą być zrealizowane; projekty mogą być realizowane obecnie; lub przynajmniej pozytywnie zweryfikowane do dofinansowania w przypadku finansowania ze środków zewnętrznych. Nieważne przy tym jest źródło finansowania projektu komplementarnego i beneficjent, który go realizował (może to być zarówno projektodawca, jak i inna instytucja). Należy pamiętać, że żeby uznać projekt za komplementarny z projektem ocenianym, należy podczas oceny pozytywnie zweryfikować przynajmniej jedną z poniższych cech obu projektów (im więcej tym więcej punktów można uzyskać): Oceniany projekt może być bazą dla wskazanego projektu, który korzysta z jego produktów i rezultatów, aby stworzyć własne (0,5 pkt). Oceniany projekt może korzystać ze wskazanego projektu i wykorzystywać go do swojego powstania lub funkcjonowania (nie może bez niego istnieć) (0,25 pkt). Oceniany projekt pełni tę samą funkcję co wskazany projekt (np. wodno-kanalizacyjną, turystyczną, transportową) (0,2 pkt). Oceniany projekt jest wykorzystywany przez tych samych użytkowników, którzy używają jednocześnie produktów / rezultatów wskazanego projektu (0,1 pkt). Oceniany projekt może być finansowany przez produkty / rezultaty powstałe we wskazanym projekcie (0,1 pkt). Oceniany projekt może powstać dzięki wiedzy nabytej / powstałej podczas realizacji wskazanego projektu (0,05 pkt). Oceniany projekt może znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie wskazanego projektu (0,05 pkt). Za każdy projekt można uzyskać maksymalnie 1 pkt. Aby uzyskać komplet punktów za to kryterium należy wykazać pełną komplementarność z 4 projektami. Przed przyznaniem ostatecznej liczby punktów za kryterium, należy zaokrąglić punkty wynikające z sumowania konkretnych podkryteriów w sposób matematyczny. WYNIKI BADANIA Podział kryterium Stopień komplementarności z innymi przedsięwzięciami Można również zastanowić się nad podziałem kryterium na dwa, odnoszące się do [za: rozwiązaniem w RPO lubelskim]: komplementarności wewnętrznej (w ramach projektów typowych dla osi priorytetowej, w której składany jest projekt, a więc np. w przypadku projektu drogowego szukamy komplementarności z projektami drogowymi, transportu publicznego itp.); komplementarności zewnętrznej (z projektami realizowanymi poza daną osią należy podkreślić, że chodzi tu jedynie o typologię projektów, a nie to, że muszą być one realizowane w ramach RPO WSL). Korzyścią z takiego rozwiązania będzie to, że oddzielnie będziemy punktować wzmocnienie danej funkcji, a oddzielnie kompleksowość projektu (branie pod uwagę wielu aspektów i obszarów oddziaływania projektu). 133

134 Zmiany organizacyjne Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 4.4. Jakie rozwiązania organizacyjne należy wprowadzić dla zapewnienia wysokiego poziomu komplementarności między projektami realizowanymi w ramach programów? Przy obecnym stanie wdrażania żadne zmiany organizacyjne nie zapewnią wysokiego poziomu komplementarności między projektami realizowanymi w ramach RPO WSL. Wszelkie zmiany organizacyjne muszą być przeprowadzone w momencie wdrażania poszczególnych, nowych mechanizmów wspierania komplementarności. Dlatego wszelkie zmiany organizacyjne zostały opisane w rozdziale Działania informacyjno-promocyjne Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 4.5. Jakie działania informacyjnopromocyjne należałoby podjąć w stosunku do beneficjentów, aby zwiększyć liczbę wniosków o dofinansowanie projektów współfinansowanych RPO WSL spełniających reguły komplementarności? Jak wskazują badania, prawie połowa badanych beneficjentów RPO WSL czuje się wystarczająco dobrze poinformowana przez IZ o tym, co to jest komplementarność, o korzyściach, jakie daje realizacja projektów komplementarnych oraz w jaki sposób komplementarność będzie premiowana podczas oceny projektu. 134

135 4.5. Jakie działania informacyjno-promocyjne należałoby podjąć w stosunku do beneficjentów, aby zwiększyć liczbę wniosków o dofinansowanie projektów współfinansowanych RPO WSL spełniających reguły komplementarności? Jak wskazują badania, prawie połowa badanych beneficjentów RPO WSL czuje się wystarczająco WYKRES 38. dobrze Poziom poinformowana poinformowania przez beneficjenta IZ o tym, RPO co WSL to o jest pojęciu komplementarność, komplementarności przez o korzyściach, instytucję zarządzającą jakie daje realizacja RPO WSL. projektów komplementarnych oraz w jaki sposób komplementarność będzie premiowana podczas oceny projektu. Beneficjent czuję się wystarczająco dobrze poinformowany przez instytucję zarządzającą o tym, co to jest komplementarność projektu, po co należy realizować takie projekty i w jaki sposób będzie to oceniane 48,8% Wykres 38. Źródło: Poziom poinformowania beneficjenta RPO WSL o pojęciu komplementarności przez instytucję zarządzającą RPO WSL. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Wyniki Wyniki pozostałych pozostałych badań, badań, w w tym tym w szczególności w szczególności sposób sposób rozumienia rozumienia projektów projektów komplementarnych, komplementarnych, podejście do myślenia podejście strategicznego, do myślenia a także strategicznego, poczucie istotności a także tego poczucie pojęcia istotności pokazuje tego konieczność pojęcia podjęcia działań pokazuje informacyjnych konieczność w zakresie podjęcia komplementarności. działań informacyjnych w zakresie komplementarności. Niestety, zdaniem części przedstawicieli instytucji różnych RPO podejmowanie działań promujących zasadę komplementarności jest zbędne, ponieważ nie jest to na tyle istotna kwestia, żeby ją w jakiś Niestety, szczególny zdaniem sposób promować. części przedstawicieli Istotę tego stanowiska instytucji różnych obrazują RPO następujące podejmowanie słowa: Nie działań widzę potrzeby, promujących aby bardziej zasadę motywować komplementarności naszych beneficjentów jest zbędne, do uzyskania ponieważ nie komplementarności. jest to na tyle istotna Brak zasadności kwestia, podejmowania żeby ją działań w jakiś promujących szczególny komplementarność sposób promować. Istotę wynika tego z założenia, stanowiska że obrazują nie odniosłyby one następujące efektu, gdyż słowa: beneficjenci Nie widzę mają potrzeby, na tyle duże aby potrzeby, bardziej motywować że w pierwszej naszych kolejności beneficjentów koncentrują do się na ich zaspokojeniu, uzyskania komplementarności. co jest oczywiście Brak dosyć zasadności kontrowersyjnym podejmowania stwierdzeniem. działań Jest promujących dużo potrzeb takich komplementarność podstawowych, więc wynika gminy z skupiają założenia, się że na nie podstawowych odniosłyby one potrzebach. efektu, gdyż Myślę, beneficjenci że u nas mają ewentualnie, na taka tyle potrzeba duże [promowania potrzeby, że komplementarności] w pierwszej kolejności może koncentrują pojawić się się w na przyszłym ich zaspokojeniu, okresie programowania, co jest gdzie oczywiście samorządy dosyć już zaspokoją kontrowersyjnym te podstawowe stwierdzeniem. potrzeby. Wtedy Jest dużo będą potrzeb myślały takich bardziej podstawowych, komplementarnie. W tej chwili więc gminy samorządy skupiają mają się jasno na podstawowych postawione priorytety. potrzebach. Jeżeli Myślę, nie ma że w u gminie nas ewentualnie dobrej drogi, taka, oczyszczalni taka no to na potrzeba tych projektach [promowania skupiają komplementarności] się beneficjenci. To jest może dla nich pojawić najważniejsze. się w przyszłym Więc nawet okresie jeśli byłaby akcja promująca programowania, tą komplementarność gdzie samorządy to już myślę, zaspokoją że nie te odniosłaby podstawowe dużego potrzeby. efektu. Wtedy Gminy będą wiedzą myślały co chcą robić no i tutaj ciężko było ich przekonać. Jeżeli nie są zaspokojone podstawowe, najważniejsze potrzeby dla gminy, to nie będą się skupiać na innych w tej chwili. 137 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w Zdaniem ramach RPO Zespołu WSL badawczego zasada komplementarności powinna być promowana w ramach standardowych działań informacyjnych kierowanych do beneficjentów, w szczególności takich jak szkolenia czy spotkania informacyjne, podczas których beneficjenci byliby wyczulani na kwestię komplementarności. Na szkoleniach mogłyby być prezentowane dobre praktyki projektów komplementarnych oraz warsztaty określające kiedy projekt jest komplementarny (na przykładach, być może przyniesionych przez uczestników). Ważnym elementem szkolenia powinny być również elementy myślenia strategicznego, a więc uczenia nie tylko wyławiania projektów komplementarnych, ale również ich tworzenia. WYNIKI BADANIA Dobrym rozwiązaniem podczas wszelkich akcji informacyjnych (m.in. szkoleń) jest ukazywanie, że projekty komplementarne mogą uzyskać więcej punktów podczas oceny, a co za tym idzie mają większą szansę na uzyskanie dofinansowania. Zasada komplementarności powinna być promowana w ramach standardowych działań informacyjnych kierowanych do beneficjentów, w szczególności takich jak szkolenia czy spotkania informacyjne, podczas których beneficjenci byliby wyczulani na kwestię komplementarności. Warto jest również pokazywać, że projekty komplementarne mogą uzyskać więcej punktów podczas oceny, a co za tym idzie mają większą szansę na uzyskanie dofinansowania. 135

136 Zmiany w stosowaniu mechanizmu cross-financingu Lp. Pytanie badawcze Analiza dokumentów Pogłębione wywiady tel. z ekspertami IDI z instytucjami innych RPO IDI z IZ RPO WSL Analiza projektów ZPORR Analiza projektów RPO WSL CATI z beneficjentami ZPORR i RPO WSL Panel ekspertów Analiza SWOT 5. W odniesieniu do których działań/poddziałań RPO WSL, z uwagi na zaproponowane rozwiązania w zakresie komplementarności, wskazane jest stosowanie mechanizmu cross-financingu? Zaproponowane rozwiązania w zakresie komplementarności powodują konieczność stworzenia lub rozszerzenia mechanizmów cross-financingu w ramach RPO WSL. Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Obecnie w ramach RPO WSL mechanizm cross-financingu dozwolony jest jedynie w trzech działaniach: 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych (gdzie dozwolone jest stosowanie tego mechanizmu w zakresie szkoleń i doradztwa niezbędnych do realizacji celów finansowanych inwestycji); Gospodarka Rozwój elektronicznych odpadami (gdzie usług dozwolone publicznych jest (gdzie stosowanie dozwolone tego jest mechanizmu stosowanie w zakresie tego selektywnej zbiórki mechanizmu odpadów, w recyklingu, zakresie szkoleń a także w i zakresie doradztwa odpadów niezbędnych zawierających do realizacji azbest); celów 5.5. finansowanych Dziedzictwo inwestycji), przyrodnicze (gdzie dozwolone jest stosowanie tego mechanizmu w zakresie promowania bioróżnorodności 5.2. Gospodarka i ochrony odpadami przyrody). (gdzie dozwolone jest stosowanie tego mechanizmu w zakresie selektywnej zbiórki odpadów, recyklingu, a także w zakresie odpadów W pozostałych zawierających działaniach azbest), stosowanie cross-financingu jest zabronione (chociaż istnieją ukryte działania miękkie 5.5. Dziedzictwo w podstawowych przyrodnicze typach projektów, (gdzie dozwolone o czym będzie jest stosowanie niżej w tabeli). tego Sami mechanizmu beneficjenci RPO WSL zauważają, w zakresie że promowania możliwości współfinansowania bioróżnorodności i ochrony działań przyrody) w ramach cross-financingu jest za mało: W pozostałych działaniach stosowanie cross-financingu jest zabronione (chociaż istnieją ukryte działania WYKRES miękkie 39. w podstawowych Ocena możliwości typach sfinansowania projektów, o czym działań będzie miękkich niżej w ramach tabeli). Sami cross-financingu beneficjenci w RPO RPO WSL. WSL zauważają, że możliwości współfinansowania działań w ramach crossfinancingu jest za mało: 22,5% 75,0% 2,5% Podczas przygotowywania różnych projektów inwestycyjnych do RPO WSL Beneficjentowi brakowało możliwości sfinansowania w ich ramach jakichś działań miękkich w formie crossfinancingu Podczas przygotowywania różnych projektów inwestycyjnych do RPO WSL Beneficjentowi nie brakowało możliwości sfinansowania w ich ramach jakichś działań miękkich w formie cross-financingu Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Wykres 39. Ocena możliwości sfinansowania działań miękkich w ramach cross-financingu w RPO WSL. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=80]. Co piąty beneficjent RPO WSL chciałby sfinansować jakieś miękkie działania w ramach swoich projektów, które realizują, jednakże zasady programu to uniemożliwiają. 136 Braki w możliwości finansowania działań miękkich wskazują również eksperci oceniający projekty. Dla nich taki stan rzeczy negatywnie wpływa na efekty realizowanych projektów i uniemożliwia wykorzystanie w pełni możliwości, jakie daje realizacja projektów. Czasami też stawia pod znakiem zapytania