ROZWÓJ EKONOMICZNY I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W POZNANIU

Transkrypt

1 dr hab. Aleksandra Gaweł Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu ROZWÓJ EKONOMICZNY I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W POZNANIU Poznań, czerwiec 2009

2 Spis treści 1. Rozwój ekonomiczny Poznania Kształtowanie się dynamiki PKB per capita i produkcji sprzedanej przemysłu Struktura tworzenia wartości dodanej brutto Sytuacja na rynku pracy Nakłady inwestycyjne w Poznaniu Diagnoza stanu przedsiębiorczości w Poznaniu Istota przedsiębiorczości i jej rola w rozwoju ekonomicznym Dynamika przedsiębiorczości poznańskiej Rozkład sektorowy przedsiębiorczości Rozkład wielkości przedsiębiorstw Przedsiębiorczość w Poznaniu na tle Polski i wybranych miast Przedsiębiorczość w Poznaniu na tle sytuacji w Polsce Przedsiębiorczość poznańska w relacji do sytuacji w wybranych miastach Polski ZaleŜność przedsiębiorczości od sytuacji ekonomicznej w Poznaniu i wahań koniunktury gospodarczej Przedsiębiorczość a poziom rozwoju gospodarczego Sytuacja na rynku pracy a przedsiębiorczość Wpływ polityki wydatków i wysokości dochodów budŝetu miasta na przedsiębiorczość Nakłady inwestycyjne, w tym równieŝ zagraniczne Koniunktura gospodarcza a przedsiębiorczość w Poznaniu Narzędzia wspierające rozwój przedsiębiorczości w Poznaniu Działania wspomagające tworzenie nowych firm Aktywność wspierająca rozwój istniejących firm Promocja przedsiębiorczości

3 1. Rozwój ekonomiczny Poznania 1.1. Kształtowanie się dynamiki PKB per capita i produkcji sprzedanej przemysłu Poziom rozwoju ekonomicznego regionu czy miasta ma istotne znaczenie dla jego moŝliwości dalszego funkcjonowania i wzrostu z kilku powodów. Decyduje o takich czynnikach jak przykładowo: wewnętrzny rynek zbytu, zaleŝny od siły nabywczej zamieszkałej ludności, wewnętrzny rynek zasobów czynników produkcji, związany z moŝliwością zatrudnienie pracowników, znalezienia kooperantów, podwykonawców, dostawców itp. Te czynniki oddziałują na skłonność do inwestycji zarówno podmiotów gospodarczych juŝ zlokalizowanych na danym terenie, jak i inwestycji planowanych przez podmioty zewnętrzne, które poszukują nowych lokalizacji dla swojej działalności. Poziom rozwoju ekonomicznego kształtuje równieŝ poziom Ŝycia mieszkańców, zaleŝny od moŝliwości znalezienia pracy, wysokości wynagrodzeń, jakości szeroko rozumianych usług na rzecz mieszkańców. Te czynniki wpływają natomiast na migracje ludności. Najszerzej stosowanym miernikiem poziomu rozwoju gospodarczego jest produkt krajowy brutto (PKB) i taki miernik został równieŝ wykorzystany w ekspertyzie. Analizując kształtowanie się wartości PKB w Poznaniu (por. tabela 1), naleŝy zauwaŝyć, Ŝe w latach nastąpił wzrost jego wartości o prawie 67% w cenach bieŝących, podczas gdy w tym czasie wzrost PKB w Polsce wyniósł ok. 59%. Oznacza to, Ŝe tempo wzrostu gospodarczego Poznania w analizowanym okresie jest szybszy niŝ w całym kraju. Równocześnie w analizowanym okresie PKB wytworzony w Poznaniu stanowił ok. 3% PKB krajowego i udział ten nie ulegał znaczniejszym zmianom, gdyŝ wahał się w przedziale 2,9%-3,1%. Świadczy to o utrzymaniu stałej, stabilnej roli Poznania w gospodarce kraju. 3

4 Tabela 1. PKB w Poznaniu na tle Polski (w mln zł) PKB w Poznaniu PKB w Polsce Udział Poznania w tworzeniu PKB w Polsce ,9% ,1% ,0% ,0% ,0% ,0% ,1% ,0% W analizowanym okresie dynamika PKB w Poznaniu i w Polsce ulegała duŝym fluktuacjom, co jest zjawiskiem powszechnym, związanym z występowaniem w gospodarce cykli koniunkturalnych, będących naprzemiennymi fazami przyspieszonego i spowolnionego tempa wzrostu gospodarczego. Jak wskazują dane w tabeli 2, średnioroczne tempo wzrostu PKB w cenach bieŝących w latach w Poznaniu wynosiło 7,8%, a w całym kraju 6,9%. Jest to zatem wysokie tempo wzrostu, jednocześnie w Poznaniu jest na wyŝszym poziomie niŝ w Polsce. Tabela 2. Dynamika PKB w cenach bieŝących w Poznaniu na tle Polski (w %, poprzedni rok=100) Dynamika PKB w Poznaniu Dynamika PKB w Polsce ,5 111, ,2 104, ,3 103, ,7 104, ,1 109, ,9 106, ,6 107,8 średnioroczne 107,8 106,9 W latach, w których tempo wzrostu gospodarczego było wysokie, np. w 2000 r. czy w 2004 r., czyli w czasie trwania fazy pomyślnej koniunktury, PKB w Poznaniu cechował się wyŝszą dynamiką wzrostu niŝ średnio w Polsce. Natomiast w latach, w których następowało spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego, np. w 2001 r. i 2003 r., tempo wzrostu PKB w Poznaniu było niŝsze niŝ średnio w kraju. 4

5 MoŜe to sugerować, Ŝe cykl koniunkturalny w Poznaniu cechuje się znacząco wyŝszą amplitudą wahań niŝ w Polsce, czyli w czasie faz wzrostowych poznański wzrost gospodarczy jest wyŝszy niŝ przeciętnie w kraju, ale w czasie faz spadkowych jest niŝszy niŝ w kraju. W latach miał miejsce w Poznaniu znaczący, niemal 80%, wzrost PKB na jednego mieszkańca (por. tabela 3). Warto zwrócić uwagę, Ŝe w tym okresie PKB per capita w Poznaniu był prawie dwukrotnie wyŝszy niŝ średnio w Polsce. Świadczy to o wysokim i stabilnym poziomie rozwoju gospodarczego w Poznaniu. Tabela 3. PKB per capita w Poznaniu na tle Polski (w zł, w cenach bieŝących) PKB per capita w Poznaniu PKB per capita w Polsce Relacja PKB per capita w Poznaniu do kraju ,5% ,3% ,2% ,1% ,9% ,9% ,8% ,7% Jak wskazują wyniki w tabeli 4, średnioroczna dynamika wzrostu PKB per capita w cenach bieŝących w latach wynosiła w Poznaniu 8,2%, a w Polsce 7%. Zatem wzrost PKB per capita był wyŝszy w Poznaniu, jednak taka sytuacja moŝe być wypadkową wzrostu PKB (tabl. 2) oraz zmian w liczbie ludności. Tabela 4. Dynamika PKB per capita w cenach bieŝących w Poznaniu na tle Polski (w %, poprzedni rok=100) Dynamika PKB per capita w Dynamika PKB per capita w Polsce Poznaniu ,7 111, ,6 104, ,8 103, ,2 104, ,6 109, ,5 106, ,3 107,9 5

6 Powszechnie stosowanym miernikiem tempa wzrostu gospodarczego jest dynamika produkcji sprzedanej przemysłu, choć ekonomiczna rola przemysłu w miastach spada na rzecz znaczenia sektora usługowego. Jak wskazują dane w tabeli 5, w latach wartość produkcji sprzedanej przemysłu wzrosła niemal 6 krotnie w Poznaniu. Pod względem dynamiki wzrostu najkorzystniejsza sytuacja miała miejsce w latach 1995 i 2004, gdy wzrost wartości produkcji sprzedanej był najwyŝszy. Natomiast w latach oraz 2007 nastąpił spadek produkcji sprzedanej przemysłu. Tabela 5. Produkcja sprzedana przemysłu w Poznaniu w cenach bieŝących Produkcja sprzedana w mln zł Dynamika produkcji sprzedanej (poprzedni rok=100) , ,1 151,99% ,3 107,50% ,3 128,24% ,0 107,83% ,4 115,96% ,3 105,39% ,2 99,21% ,1 99,17% ,9 122,70% ,4 139,79% ,4 111,52% ,0 105,42% ,3 97,41% ,6 105,06% Analizując sytuację gospodarczą Poznania, warto zwrócić uwagę na zmiany w znaczeniu poszczególnych branŝ przemysłowych w produkcji sprzedanej przemysłu w latach (por. tab. 6). Uwzględniając jedynie te branŝe, których średnioroczny udział w produkcji sprzedanej przemysłu przekracza 5%, okazuje się, Ŝe dla gospodarki Poznania najistotniejsze są: produkcja artykułów spoŝywczych i napojów, wyrobów chemicznych, wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, pojazdów samochodowych, przyczep i naczep oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Jednak rola kaŝdej z tych branŝ ulega przeobraŝeniom. W 1995 r. najistotniejszą branŝą przemysłową był przemysł spoŝywczy, a w 2008 r. przemysł motoryzacyjny. Jeszcze w 1995 r. największy udział w produkcji sprzedanej miał przemysł spoŝywczy (33,81%), jednak jego znaczenie systematycznie, choć niezbyt silnie, spada i w 2008 r. 6

7 przychody z tytułu sprzedaŝy artykułów spoŝywczych i napojów stanowiły 25,83% wartości produkcji sprzedanej przemysłu. W analizowanym okresie najbardziej zyskał na znaczeniu przemysł motoryzacyjny. Jego udział produkcji sprzedanej przemysł w 1995 r. wynosił 7,11%, a w 2008 r. wzrósł do 27,27%, tym samym stając się najistotniejszą branŝą przemysłową dla gospodarki Poznania. W omawianym okresie wzrosło równieŝ znaczenie przemysłu chemicznego (6,77% w 1995 r. do 11,72% w 2008 r.), produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (z 3,27% w 1995 r. do 5,98% w 2008 r.) oraz wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę (z 6,11% w 1995 r. do 10,26% w 2008 r.). Tabela 6. Udział sprzedaŝy najwaŝniejszych branŝ przemysłowych w produkcji sprzedanej przemysłu w Poznaniu (w %)* produkcja artykułów spoŝywczych i napojów produkcja wyrobów chemicznych produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych produkcja maszyn i urządzeń produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę ,81 6,77 3,27 6,78 7,11 6, ,73 7,90 3,77 8,65 13,42 6, ,60 7,37 3,48 7,69 19,46 5, ,70 6,80 3,77 8,13 24,52 5, ,05 6,31 3,08 6,50 23,10 6, ,85 6,51 3,82 5,95 19,44 7, ,95 7,31 6,21 6,68 17,18 6, ,20 9,50 6,05 5,43 17,64 10, ,33 8,69 6,71 4,74 19,07 17, ,78 5,79 5,99 3,92 31,93 12, ,27 6,20 6,64 4,17 32,65 12, ,93 7,10 7,12 4,63 30,50 12, ,79 9,16 6,26 4,56 29,09 9, ,83 11,72 5,98 4,36 27,27 10,26 * Uwzględniono wyłącznie te branŝe, których średnioroczny udział w produkcji sprzedanej przemysłu w badanym okresie przekracza 5%. * Podsumowując, sytuacja ekonomiczna Poznania, mierzona produktem krajowym brutto, jest dobra, od szeregu lat utrzymuje się systematyczny wzrost gospodarczy, choć przeplatany fazami poprawy i pogorszenia koniunktury gospodarczej. Gospodarka Poznania cechuje się większą amplitudą wahań cyklicznych niŝ gospodarka całego kraju, gdyŝ w czasie prosperity wzrosty PKB są wyŝsze niŝ w Polsce, a w czasie pogorszenia niŝsze. PKB per 7

8 capita jest w Poznaniu wyŝszy niemal dwukrotnie niŝ średnia dla kraju, taka sytuacja utrzymuje się w całym analizowanym okresie Struktura tworzenia wartości dodanej brutto Tendencje obserwowane w krajach wysoko rozwiniętych wskazują na słabnięcie znaczenia rolnictwa i przemysłu w tworzeniu produktu krajowego brutto na rzecz wzrostu znaczenia usług. Ta tendencja jest szczególnie silna w miastach, gdzie moŝna zaobserwować, iŝ przemysł opuszcza miasta i lokuje się na obrzeŝach, a rola rolnictwa jest z natury rzeczy śladowa. Podobne zmiany w strukturze tworzenia wartości dodanej brutto moŝna zaobserwować w Poznaniu w latach (por. tab. 7). W całym tym okresie udział rolnictwa jest nieznaczny, w granicach 0,1-0,14%. Znacząca, choć słabnąca, jest pozycja przemysłu w tworzeniu wartości dodanej brutto Poznania, świadcząca o tym, Ŝe Poznań jest nadal miastem przemysłowym, choć w coraz mniejszym stopniu. W 1999 r. przemysł wytworzył 25,85% wartości dodanej brutto Poznania. W kolejnych latach jego udział systematycznie spada, przyjmując wartość 22,37% w 2006 r. Największy spadek roli przemysłu miał miejsce w 2000 r. W analizowanym okresie ekonomiczna rola budownictwa ulegała przeobraŝeniom. Jeszcze w 1999 r. budownictwo wniosło 9,69% do tworzenia wartości dodanej brutto w Poznaniu, po czym nastąpił spadek jego znaczenia. W najmniejszym stopniu budownictwo przyczyniło się do tworzenia wartości dodanej brutto w 2003 r. (5,8%). Od tego czasu obserwowany jest wzrost ekonomicznego znaczenia tego działu, który w 2006 r. przyczynił się do powstania 6,69% wartości dodanej brutto. W całym analizowanym okresie największy udział w tworzeniu wartości dodanej brutto mają usługi, które łącznie generowały ok. 70% jej wartości. W 1999 r. rola usług była najniŝsza w analizowanym okresie i stanowiła 64,3% wartości dodanej brutto. Natomiast w 2004 r. usługi w największym stopniu przyczyniły się tworzenia wartości dodanej brutto i wygenerowały 72,5% udział w niej. Spośród branŝ najistotniejszy jest łączny wpływ działów handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność, które tworzą ponad 30% wartości dodanej brutto w Poznaniu. Rola tych działów ulega nieznacznym wahaniom. Ich największy wkład w wartość dodaną brutto Poznania miał miejsce w 1999 r. (36,67%), a najmniejszy w 2003 r. (32,01%). 8

9 Druga grupa usług pod względem istotności są łącznie pośrednictwo finansowe oraz obsługa nieruchomości i firm, które generują ok. 20% wartości dodanej brutto. Znacznie tych działów jest zatem porównywalne ze znaczeniem przemysłu. W najistotniejszym stopniu pośrednictwo finansowe oraz obsługa nieruchomości i firm wpływały na gospodarkę Poznania w 1999 r., kiedy przyczyniły się do powstania 24,16% wartości dodanej brutto. W latach rola tych działów wykazywała tendencję malejącą, jednak w latach ich znaczenie znów rośnie, choć jest niŝsze niŝ w 1999 r. Największy wzrost roli dla gospodarki Poznania zaobserwowany jest w odniesieniu do pozostałej działalności usługowej. Jeszcze w 1999 r. przedsiębiorstwa tych działów gospodarczych przyczyniły się do powstania 3,49% wartości dodanej brutto Poznania, by w 2006 r. wytworzyć 16,27% jej wartości. Tabela 7. Zmiany udziału działów gospodarki w tworzeniu wartości dodanej brutto w Poznaniu (w %) Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybactwo Przemysł Budownictwo Handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości i firm Pozostała działalność usługowa ,14 25,85 9,69 36,67 24,16 3, ,10 20,94 8,82 33,29 22,45 14, ,12 22,38 7,31 32,56 22,35 15, ,10 21,50 6,65 33,20 21,38 17, ,10 23,62 5,80 32,01 20,89 17, ,12 21,86 5,97 34,82 20,74 16, ,10 22,63 5,75 34,27 21,07 16, ,10 22,37 6,69 33,15 21,42 16,27 * Podsumowując, najistotniejszy wkład w tworzenie wartości dodanej brutto Poznania wnoszą szeroko pojęte usługi, a szczególnie łącznie handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność. Znaczący udział w gospodarce Poznania ma równieŝ przemysł. Jednak między 1999 a 2006 r. w największym stopniu wzrosła rola pozostałej działalności usługowej w tworzeniu wartości dodanej brutto miasta. 9

10 1.3. Sytuacja na rynku pracy Sytuacja na rynku pracy jest kluczowym czynnikiem rozwoju gospodarczego miasta zarówno z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorstw, jak i jakości Ŝycia mieszkańców. Sytuacja na rynku pracy wpływa na zachowania przedsiębiorstw, gdyŝ praca jest jednym z podstawowych czynników produkcji, a jej rola jest szczególnie wysoka w gospodarce opartej na wiedzy. Dlatego teŝ moŝliwość zatrudnienia pracowników, wynikająca z relacji między podaŝą pracy a popytem na nią, oraz koszt pracy w postaci wynagrodzeń i innych świadczeń są jednym z czynników kształtujących zdolność firm do rozwoju. Podstawowym wskaźnikiem obrazującym sytuację na rynku pracy jest wskaźnik zatrudnienia, rozumiany jako udział osób pracujących w liczbie ludności w wieku produkcyjnym. Jak wskazują dane zawarte w tabeli 8, wskaźnik zatrudnienia w Poznaniu systematycznie rósł w latach , co naleŝy ocenić pozytywnie. W 2003 r. osoby pracujące stanowiły ok. 53% ludności w wieku produkcyjnym, podczas gdy w 2007 r. juŝ prawie 60%. Warto zwrócić uwagę, Ŝe na tle całego kraju Poznań pod względem aktywności zawodowej mieszkańców wypada dość korzystnie. W 2007 r. wskaźnik zatrudnienia w Polsce wynosił 57%, zatem w Poznaniu był on wyŝszy. Jednak sytuacja Poznania na tle Unii Europejskiej, gdzie wskaźnik zatrudnienia w 2007 r. wynosił 65,4%, nie jest juŝ zbyt dobra. Podejmowanie zatrudnienia w krajach UE jest wyŝsze niŝ w Poznaniu 1. Tabela 8. Wskaźnik zatrudnienia w Poznaniu w latach Ludność w wieku Liczba pracujących Wskaźnik zatrudnienia produkcyjnym , , , , ,76 Kolejnym istotnym miernikiem sytuacji na rynku pracy jest wskaźnik bezrobocia. Jak wskazują dane w tabeli 9, w latach stopa bezrobocia rejestrowanego w Poznaniu systematycznie maleje, z poziomu 6,7% w 2004 r. do 1,7% w 2008 r. W tym samym czasie 1 Dane przytoczone za Polska w Unii Europejskiej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa

11 stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce równieŝ malała, jednak była znacząco wyŝsza niŝ w Poznaniu. Stopa bezrobocia wynosząca 1,7% jest niŝsza niŝ szacowana dla krajów rozwiniętych ekonomicznie naturalna stopa bezrobocia, wynikająca z okresowego pozostawania bez pracy osób poszukujących nowego zatrudnienia czy zmieniających swoje kwalifikacje. Taka sytuacja oznacza, Ŝe poznański rynek pracy jest rynkiem pracowników, co ma róŝne konsekwencje dla sytuacji miasta. Z jednej strony, niskie bezrobocie moŝe zachęcić potencjalnych ludność do migracji do Poznania ze względu na łatwość znalezienia zatrudnienia. Jednak z drugiej strony, moŝe być to czynnikiem hamującym rozwój przedsiębiorstw, gdyŝ firmy mogą mieć znaczące trudności z pozyskaniem nowych pracowników koniecznych przy trwałym rozwoju. Zatem utrzymanie w dłuŝszej perspektywie tak niskiego poziomu bezrobocia moŝe zahamować rozwój przedsiębiorstw ze względu na barierę moŝliwości zatrudnienia pracowników. Tabela 9. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Poznaniu na tle Polski Poznań Polska , ,2 17, , ,9 11, ,7 9,5 Niepokojącym zjawiskiem jest utrzymująca się znaczna rola sektora publicznego w zatrudnieniu, wyŝsza w Poznaniu niŝ średnio w kraju. W latach (por. tabela 10) sektor publiczny dawał zatrudnienie ponad 1/3 pracowników w Poznaniu. W 2005 r. w Poznaniu w sektorze prywatnym pracowało ok. 64% pracowników, podczas gdy średnio w kraju 66%. Tabela 10. Struktura pracujących według sektorów własności w Poznaniu na tle kraju (w %) Poznań Polska sektor publiczny sektor prywatny sektor publiczny sektor prywatny ,11 61,89 36,04 63, ,20 64,80 34,83 65, ,82 64,18 33,81 66,19 11

12 Z punktu widzenia sektorów, najistotniejszy dla struktury zatrudnienia w Poznaniu jest sektor usługowy (por. tabela 11), w którym pracuje około 70% pracowników miasta. Znikoma i malejąca jest rola sektora rolniczego dla zatrudnienia, co jest zgodne z charakterem aktywności zawodowej w mieście. Jednocześnie maleje w Poznaniu znaczenie sektora przemysłowego jako pracodawcy. Jeszcze w 2003 r. dawał on zatrudnienie ok. 29,5% pracownikom, a w 2007 r. jego udział spadł do 27,3%. Tabela 11. Struktura pracujących według sektorów ekonomicznych w Poznaniu na tle kraju (w %) Poznań Polska sektor rolniczy sektor przemysłowy sektor usługowy sektor rolniczy sektor przemysłowy sektor usługowy ,85 29,52 69,63 22,02 29,35 48, ,93 29,01 70,06 21,86 29,19 48, ,86 27,75 71,39 21,48 29,18 49, ,77 27,15 72,08 21,04 29,57 49, ,75 27,31 71,94 20,36 29,92 49,72 Zestawiając dane dotyczące struktury tworzenia wartości brutto (tab. 7) i struktury zatrudnienia (tab. 11) według sektorów ekonomicznych moŝna wstępnie wnioskować o wydajności pracy w poszczególnych sektorach. Z tego punktu widzenia sektor przemysłowy cechuje się najwyŝszą wydajnością pracy, gdyŝ tworząc łącznie ok. 29% wartości dodanej brutto jednocześnie zatrudnia ok. 27% pracowników. Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego istotne jest określenie sytuacji na rynku pracy w sektorze przedsiębiorstw. Jak wskazują dane przedstawione na wykresie 1, przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w latach wahało się w przedziale między 138 ty. a 163 tys. osób, przy czym na koniec 2008 r. w tym sektorze zatrudnionych było 152,6 tys. osób. Między 1994 r. a 1997 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw było na poziomie ok. 140 tys. W latach nastąpił gwałtowny wzrost liczby pracowników tego sektora, by przyjąć maksymalną wartość w IV kw r. Po 2000 r. miał miejsce pewien spadek liczby zatrudnionych, natomiast w latach przeciętne zatrudnienie ustabilizowało się na poziomie ok. 148 tys. pracowników. 12

13 Wykres 1. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w Poznaniu (w tys.) 170,0 165,0 160,0 155,0 150,0 145,0 140,0 135,0 130,0 125,0 120,0 I 1994 III I 1995 III I 1996 III I 1997 III I 1998 III I 1999 III I 2000 III I 2001 III I 2002 III I 2003 III I 2004 III I 2005 III I 2006 III I 2007 III I 2008 III przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw ogółem w tys. Analizując strukturę zatrudnienia wyłącznie w sektorze przedsiębiorstw (por. tab. 12), obraz rynku pracy w Poznaniu przedstawia się nieco inaczej niŝ w całej gospodarce miasta (tab. 11). W sektorze przedsiębiorstw najistotniejszy jest przemysł, który zatrudniał w 2008 r. ok. 38% pracowników. Jego rola wprawdzie maleje, gdyŝ jeszcze w 1996 r. dawał zatrudnienie ok. połowie pracowników sektora przedsiębiorstw, jednak z punktu widzenia rynku pracy jest to nadal najistotniejszy dział. Drugim działem pod względem udziału w strukturze zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw jest dział handel i naprawy. W 2008 r. dział ten zatrudniał ok. 30% pracowników sektora przedsiębiorstw. W latach nastąpił zdecydowany wzrost znaczenia tego działu, gdyŝ jeszcze w 1996 r. zatrudniał on 20% pracowników. Największy udział w zatrudnieniu dział ten miał w 2002 r., gdy dawał zatrudnienie 31% pracowników. W analizowanym okresie niemal dwukrotnie wzrosła rola działu obsługi nieruchomości i firm oraz nauki w zatrudnieniu w sektorze przedsiębiorstw. Jeszcze w 1996 r. dział ten był pracodawcą dla 8,85% pracowników sektora przedsiębiorstwa, a w 2008 r. jego udział wzrósł do 14,12%. 13

14 W tym samym czasie nastąpił spadek znaczenia firm budowlanych jako pracodawcy. W budownictwie w sektorze przedsiębiorstw w 1996 r. pracowało ok. 13,2% pracowników, podczas gdy w 2008 r. jedynie 8,3%. Tabela 12. Struktura przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw (stan na koniec roku, w %) Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm, nauka ,18 13,20 20,49 1,50 3,57 8, ,95 14,38 22,17 1,56 3,75 9, ,05 14,22 26,08 1,64 3,34 9, ,62 13,71 28,09 1,77 3,30 9, ,87 13,09 29,90 1,43 3,84 9, ,97 11,78 29,42 1,58 5,27 10, ,89 10,81 31,07 1,71 5,48 11, ,16 8,99 29,27 1,97 5,24 11, ,47 8,49 29,60 1,86 4,84 11, ,26 8,40 27,80 1,98 5,26 12, ,18 8,62 26,92 2,02 5,78 13, ,28 8,33 28,62 1,78 5,26 13, ,27 8,32 29,49 1,83 5,18 14,12 Z punktu widzenia gospodarki miasta oraz w szczególności sytuacji na rynku pracy waŝnym czynnikiem jest kształtowanie się wynagrodzeń. Ekonomiczne znaczenie wynagrodzeń jest podwójnej natury. Z jednej strony wynagrodzenia pracowników są czynnikiem kształtującym poziom kosztów przedsiębiorstw, a w konsekwencji poziom ich zysków i zdolność do inwestycji i dalszego rozwoju. Z drugiej strony, wynagrodzenia są przychodami pracowników, decydującymi o ich poziomie Ŝycia i skłonności do wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Istotne jest zatem wywaŝenie w kształtowaniu się wynagrodzeń, a w szczególności powiązanie ich wysokości z wydajnością pracy. Jak wskazują dane zawarte w tabeli 13, przeciętne wynagrodzenie brutto w Poznaniu systematycznie rośnie. Jeszcze w 2002 r. wynosiło 2 359,19 zł (przy średniej krajowej 2 239,56 zł), a w 2007 r. wzrosło do 3 156,71 zł (w kraju do 2 866,04 zł). Oznacza to, Ŝe w ciągu 5 lat przeciętne wynagrodzenie brutto wzrosło w Poznaniu o ponad 31%, podczas gdy średnio w Polsce wzrost ten wyniósł prawie 28%. 14

15 Jednocześnie warto zauwaŝyć, Ŝe przeciętne wynagrodzenie brutto w mieście jest wyŝsze niŝ średnia płaca w kraju i rozbieŝność ta cały czas rośnie na korzyść Poznania. W 2002 r. poznańskie pensje były o ok. 7% wyŝsze niŝ średnio w kraju, a w 2007 juŝ o 10% wyŝsze. Rosnący poziom wynagrodzeń moŝe przyczynić się z jednej strony do napływu do miasta wysoko wykwalifikowanych pracowników, którzy w Poznaniu znajdą miejsce do pracy i zamieszkania. Jednak z drugiej strony, kształtowanie się wynagrodzeń moŝe prowadzić do zagroŝenia tempa wzrostu poznańskich firm poprzez wysokie koszty zatrudnienia pracowników, szczególnie w zestawieniu z niskim poziomem bezrobocia. Jednak przy obecnym poziomie wynagrodzeń w Poznaniu w relacji do średniej krajowej pozytywny efekt związany z przyciąganiem pracowników wydaje się przekraczać zagroŝenia rozwoju przedsiębiorstw. Aby jednak móc to ocenić niezbędna jest analiza wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw. Tabela 13. Przeciętne wynagrodzenie brutto w Poznaniu na tle Polski Poznań Polska Polska= , ,56 106, , ,66 108, , ,69 108, , ,93 109, , ,81 109, , ,04 110,1 Przeciętne wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw są w Poznaniu wyŝsze niŝ średnie płace ogółem w mieście i w kraju (por. tab. 14), co oznacza, Ŝe aktywność prywatnych przedsiębiorstw, motywowana osiąganym wynikiem ekonomicznym, jest czynnikiem sprawczym wzrostu wynagrodzeń. W latach nastąpił znaczący wzrost średnich wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, z poziomu niemal 800 zł w 1995 r. do ponad zł w 2008 r. Największa dynamika wzrostu wynagrodzeń miała miejsce w latach , gdy średniorocznie pensje rosły na poziomie 20-30%. Następnie w latach miał miejsce spadek dynamiki wzrostu wynagrodzeń, przy czym najniŝszy wzrost pensji wystąpił w 2002 r., gdy płace w sektorze przedsiębiorstw wzrosły o 1,6%. Od 2006 r. obserwuje się ponowne przyspieszenie tempa wzrostu wynagrodzeń, choć na niŝszym poziomie niŝ w II połowie lat 90-tych XX w., gdyŝ wzrost ten sięga rzędu 10% w skali roku. 15

16 Tabela 14. Przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Poznaniu Ogółem w zł (stan w IV kw.) Dynamika (poprzedni rok=100) ,79 zł ,27 zł 130, ,85 zł 125, ,46 zł 119, ,53 zł 130, ,28 zł 110, ,13 zł 105, ,06 zł 101, ,37 zł 104, ,61 zł 103, ,08 zł 103, ,96 zł 106, ,01 zł 111, ,07 zł 112,1 Analizując poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw w poszczególnych sekcjach w (por. tab. 15), warto zauwaŝyć, Ŝe w latach nastąpiły zmiany w atrakcyjności wynagrodzeń w poszczególnych branŝach. Jeszcze w latach najwyŝsze wynagrodzenia otrzymywali pracownicy zatrudnieni w obsłudze nieruchomości i firm, a ich pensje przekraczały średnie wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw o ok. 30%. JuŜ w kolejnych latach wynagrodzenia w tej branŝy rosły zdecydowanie wolniej niŝ ogółem w sektorze przedsiębiorstw, w konsekwencji w ostatnich latach pensje w tej branŝy stanowią ok. 80% wartości pensji w sektorze przedsiębiorstw ogółem. Odwrotna tendencja obserwowana była w budownictwie. Jeszcze w 1995 r. przeciętne pensje w budownictwie były niŝsze o ok. 5% niŝ ogółem w sektorze przedsiębiorstw, ale w kolejnych latach dynamika wzrostu wynagrodzeń w tej branŝy zdecydowanie wzrosła i w 2008 r. płace w budownictwie były o ok. 10% wyŝsze niŝ przeciętnie w sektorze przedsiębiorstw. NajwyŜsze wynagrodzenia, cechujące się równieŝ najwyŝszą dynamiką wzrostu, są wypłacane pracownikom zatrudnionym w przemyśle. W latach pensje w przemyśle były wyŝsze niŝ płace w sektorze przedsiębiorstw ogółem o ok. 4,5%, jednak od tego czasu nadwyŝka ta jest coraz większa. Od 2002 r. płace w przemyśle zaczęły przekraczać płace w całym sektorze przedsiębiorstw o ponad 14%, by w 2008 r. sięgnąć poziomu 117,4% średniej pensji. 16

17 Natomiast najniŝszy poziom wynagrodzeń ma miejsce w hotelach i restauracjach. W latach pensje w tej branŝy stanowią ok. 70% wartości wynagrodzeń w całym sektorze przedsiębiorstw. Tabela 15. Przeciętne wynagrodzenie brutto według sekcji w relacji do średniej pensji ogółem w sektorze przedsiębiorstw (stan w IV kw.) Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm ,0 94,6 100,5 72,2 89,0 133, ,8 98,0 97,5 72,6 85,4 126, ,7 104,1 96,0 69,8 81,6 93, ,3 105,8 90,5 66,6 83,1 89, ,2 115,7 90,7 69,5 90,8 93, ,1 112,1 89,5 71,0 95,7 90, ,5 109,1 88,7 69,3 102,4 90, ,0 106,6 88,3 71,8 93,7 87, ,2 102,9 90,0 67,3 97,4 82, ,8 101,9 88,0 66,9 98,4 82, ,4 96,5 88,5 68,4 97,1 80, ,9 97,8 91,4 68,0 91,6 78, ,9 105,9 90,4 69,7 88,4 79, ,4 110,6 86,4 68,6 91,0 84,7 * Podsumowując, sytuacja na rynku pracy w Poznaniu jest dobra, lepsza niŝ średnio w całej Polsce. Wskaźnik zatrudnienia rośnie i jest wyŝszy niŝ w kraju przy niskim poziomie bezrobocia. Sytuacja taka moŝe z jednej strony skłaniać do migracji ludności do Poznania ze względu na łatwość w znalezieniu pracy, jednak moŝe być równieŝ czynnikiem ograniczającym wzrost firm poznańskich. Niepokojącym zjawiskiem jest utrzymywanie się znacznej rola sektora publicznego jako pracodawcy w Poznaniu, który daje zatrudnienie ok. 1/3 pracowników. Z punktu widzenia sektorów, największa część mieszkańców miasta pracuje w sektorze usługowym, który zatrudnia łącznie ok. 70% mieszkańców. Natomiast w sektorze przedsiębiorstw, największym pracodawcą są przedsiębiorstwa działające w przemyśle oraz handlu i naprawach. 17

18 Przeciętne wynagrodzenia w Poznaniu systematycznie rosną i są o ok. 10% wyŝsze niŝ średnia w kraju, co moŝe zwiększyć szanse miasta na przyciągnięcie wysoko wykwalifikowanych pracowników. Przeciętne wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw są najwyŝsze w przemyśle i budownictwie Nakłady inwestycyjne w Poznaniu Kolejnym elementem świadczącym o sytuacji ekonomicznej miasta są nakłady inwestycyjne czynione przez przedsiębiorstwa, ich wysokość oraz struktura. Dokonywanie inwestycji jest niezbędnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej, gdyŝ inwestycje o charakterze odtworzeniowym pozwalają na zachowanie w sprawności istniejącego potencjału produkcyjnego firm, natomiast inwestycje w nowe technologie przyczyniają się do wzrostu efektywności przedsiębiorstw, co prowadzi do poprawy ich konkurencyjności i innowacyjności. Nakłady inwestycyjne są zatem jednym z czynników decydujących o rozwoju przedsiębiorstw, a pośrednio całego regionu. Jak wskazują dane zawarte w tab. 16, nakłady inwestycyjne w poznańskich przedsiębiorstwach są na dość zbliŝonym poziomie w latach , podczas gdy w tym czasie w Polsce nastąpił prawie dwukrotny ich wzrost. Tym samym, znacząco spadł udział nakładów inwestycyjnych poznańskich przedsiębiorstw w inwestycjach realizowanych w Polsce. W 2002 r. nakłady inwestycyjne poznańskich przedsiębiorstw stanowiły ok. 5% krajowych inwestycji, a w 2007 r. udział ten spadł do 2,9%. Tabela 16. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w Poznaniu na tle kraju (w mln zł) Poznań Polska Polska= , ,90 5, , ,20 6, , ,20 4, , ,40 3, , ,80 3, , ,70 2,91 Wprawdzie przeliczając nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw na 1 mieszkańca (por. tab. 17), okazuje się, Ŝe w Poznaniu inwestycje są nadal na wysokim poziomie, przekraczającym tę wartość dla Polski. Jednak w tym zakresie widoczne są negatywne 18

19 tendencje. W 2002 r. nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw przypadające na 1 mieszkańca w Poznaniu przekraczały ponad trzykrotnie tę wartość dla Polski, a w 2003 r. nawet czterokrotnie. Natomiast od 2004 r. przewaga Poznania w tym zakresie zaczęła zdecydowanie spadać, w latach poznańskie nakłady przedsiębiorstw przypadające na 1 mieszkańca stanowiły juŝ jedynie dwukrotność tej wartości dla Polski. Tabela 17. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w Poznaniu na tle kraju Poznań Polska Polska= zł zł 334, zł zł 404, zł zł 306, zł zł 225, zł zł 219, zł zł 196,4 PowyŜsza sytuacja wynika ze zdecydowanego zahamowania inwestycji firm przemysłowych działających w Poznaniu, co ma swoje odzwierciedlenie w zmianie struktury nakładów inwestycyjnych (por. tab. 18). Na początku XXI w. przemysł i budownictwo dokonywało ok. 60% wszystkich inwestycji przedsiębiorstw poznańskich. Jednak od 2004 r. udział tych sekcji maleje, w 2007 r. ich udział wynosił ok. 40%. W tym samym czasie rośnie udział usług w generowaniu inwestycji, który wzrósł z ok. 40% w 2002 r. do ok. 60% w 2007 r. (łącznie usługi rynkowe i nierynkowe). Tabela 18. Struktura nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w Poznaniu według sekcji (w %) Rolnictwo, łowiectwo, Przemysł i Usługi rynkowe Usługi nierynkowe leśnictwo i rybactwo budownictwo ,46 58,22 39,37 1, ,18 68,55 29,06 2, ,15 56,41 41,43 2, ,26 44,44 50,85 4, ,51 40,72 55,69 3, ,99 40,15 55,65 3,21 19

20 Podsumowując, nakłady inwestycyjne poznańskich przedsiębiorstw przypadające na 1 mieszkańca są cały czas wyŝsze niŝ średnio w Polsce. Jednak negatywnie naleŝy ocenić brak dynamiki nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw działających w Poznaniu w czasie, gdy w Polsce nakłady inwestycyjne wzrosły niemal dwukrotnie i inwestycje stanowiły siłę napędową rozwoju gospodarczego. 20

21 2. Diagnoza stanu przedsiębiorczości w Poznaniu 2.1. Istota przedsiębiorczości i jej rola w rozwoju ekonomicznym Przedsiębiorczość jest zjawiskiem złoŝonym, wieloaspektowym, dlatego teŝ nie istnieje pojedyncza teoria przedsiębiorczości. Współczesne badania przedsiębiorczości wywodzą się z trzech nurtów teoretycznych, w których wskazuje się na odrębną istotę przedsiębiorcy. Zgodnie z ujęciem wywodzącym się z prac teoretycznych F. Knighta z lat 1920 tych, najwaŝniejszą cechą przedsiębiorców jest ich zdolność do ponoszenia ryzyka niepowodzenia i działania w warunkach niepewności. W nurcie wywodzącym się z prac J. Schumpetera z lat 1930 tych podkreśla się zdolność przedsiębiorców do wprowadzania innowacji. Natomiast w tradycji szkoły austriackiej, przywołującej poglądy L. von Misesa i I.M. Kirznera, przedsiębiorca jest postrzegany jako outsider, który dostrzega i wykorzystuje moŝliwości biznesowe pozwalające na osiągnięcie zysku (Gaweł, 2007, ss ). We współczesnych definicjach przedsiębiorczości kluczowymi pojęciami są: rozpoczynanie (zakładanie, kreowanie), nowa firma, innowacje (nowe produkty, nowe rynki), poszukiwanie moŝliwości, podejmowanie ryzyka, poszukiwanie zysku, nowe kombinacje zasobów, zarządzanie, zdobywanie zasobów, kreacja wartości, poszukiwanie wzrostu, aktywność, istnienie przedsiębiorstwa, podejmowanie inicjatywy, kreowanie zmian, własność, odpowiedzialność, formułowanie strategii (Morris, Lewis, Sexton, 1994). W ekspertyzie przedsiębiorczość rozumiana jest jako proces zakładania przedsiębiorstwa i prowadzenia działalności gospodarczej. Proces ten składa się z rozpoznania szans i moŝliwości działania na rynku, opracowania planu działalności i zgromadzenia niezbędnych zasobów, powstania przedsiębiorstwa oraz prowadzenia go przez kolejne fazy rozwoju (Targalski, 2003). Zatem przedsiębiorcą jest osoba, która uruchomiła i/lub prowadzi własną firmę. Teorie ekonomiczne wskazują na zróŝnicowane czynniki, które determinują podejmowanie działań przedsiębiorczych zmierzających do tworzenia i rozwijania własnej firmy. Do najczęściej wymienianych czynników wymienia się: zdolności przedsiębiorcze i umiejętności zawodowe przyszłych przedsiębiorców, nastawienie wobec ryzyka osób przedsiębiorczych początkowy dostęp do kapitału finansowego potrzebnego do stworzenia firmy, korzyści pozapienięŝne z prowadzenia firmy, w tym potrzebę samodzielności, 21

22 poziom rozwoju gospodarczego kraju czy regionu, polityka makroekonomiczna i przemysłowa (za: Kihlstrom, Laffont, 1979; Moskowitz, Vissing-Jørgensen, 2002; Morawski, Socha, 2003). Znaczenie przedsiębiorczości dla firmy naleŝy rozpatrywać przez wpływ na tworzenie firmy oraz jej rozwój. Zakłada się, Ŝe na proces zakładania i wzrostu firmy wpływa posiadany kapitał finansowy i kapitał ludzki przedsiębiorcy. Pomysły i intencje przedsiębiorców formują początkową strategię nowych organizacji i są czynnikiem rozwoju nowego przedsięwzięcia (Bird, 1988), a istniejące niedoskonałości rynku poŝyczkowego powodują konieczność zaangaŝowania własnego kapitału finansowego w uruchamianą firmę (Blanchflower, Oswald, 1998). Proces tworzenia nowych firm ma miejsce od momentu powzięcia zamiaru załoŝenia firmy przez przyszłego przedsiębiorcę do czasu uzyskania pierwszej sprzedaŝy, zainwestowania środków finansowych lub uzyskania osobowości prawnej przez firmę. Transformacja pomysłu biznesowego w organizację wymaga od przyszłego przedsiębiorcy nabycia niezbędnych zasobów, które często powinny być połączone w nowy sposób, co pozwala na uzyskanie nowej wartości dodanej, pozwalającej na osiągnięcie zysku ekonomicznego (Newbert, 2005). Analiza kreacji nowych przedsięwzięć, określana teŝ jako proces start up u, powinna być prowadzona wielowymiarowo, przy czym za najistotniejsze uwaŝa się następujące 4 perspektywy: cechy charakterystyczne osoby, która tworzy przedsiębiorstwo, tworzona organizacja, otoczenie zewnętrzne nowego przedsięwzięcia, proces, w ramach którego nowa firma zaczyna działać (Gartner, 1985). Z punktu widzenia kształtowania polityki gospodarczej wspierającej przedsiębiorczość istotne jest zwrócenie uwagi na fakt, Ŝe otoczenie zewnętrzne moŝe kształtować skłonności do zakładania i prowadzenia własnej firmy. Człowiek staje się przedsiębiorcą zawsze w konkretnej sytuacji, gdy wiele czynników zewnętrznych i osobowościowych łącznie przyczynia się do podjęcia z własnej inicjatywy i wprowadzenia w Ŝycie decyzji o podjęciu działań przedsiębiorczych (Bratnicki, 2001). 22

23 2.2. Dynamika przedsiębiorczości poznańskiej Pomimo wątpliwości natury teoretycznej, w ekspertyzie przedsiębiorczość jest utoŝsamiana z tworzeniem i prowadzeniem firmy na własny rachunek. Stąd mierniki przedsiębiorczości są związane z liczbą zarejestrowanych przedsiębiorstw, zarówno juŝ działających jak i rozpoczynających swoją aktywność. Jak wskazują dane na wykresie 2 w Poznaniu w latach nastąpił znaczny przyrost liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw. Na początku 1994 r. liczba firm w Poznaniu wynosiła ok , natomiast z końcem 2008 r. wzrosła do ponad , co oznacza wzrost o ok. 44%. Wykres 2. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw w latach w Poznaniu I III 1995 I III 1996 I III 1997 I III 1998 I III 1999 I III 2000 I III 2001 I III 2002 I III 2003 I III 2004 I III 2005 I III 2006 I III 2007 I III 2008 I III Analiza dynamiki liczby przedsiębiorstw wskazuje (por. wykres 3), Ŝe jeszcze w latach miał miejsce spadek liczby zarejestrowanych firm, jednak od 1998 r. następuje systematyczny wzrost liczby działających firm. Najsilniejsza dynamika liczby przedsiębiorstw miała miejsce w latach , po wejściu do Unii Europejskiej następuje dalszy wzrost liczby przedsiębiorstw, jest on jednak zdecydowanie bardziej stabilny. 23

24 Wykres 3. Dynamika liczby przedsiębiorstw w Poznaniu (stan na koniec roku, 1994=100) 150,00 143,78 140,00 134,59 135,77 139,80 138,19 141,00 130,00 129,25 124,16 124,90 120,00 115,96 110,00 108,44 100,00 97,12 96,23 95,61 90, IV 1996 IV 1997 IV 1998 IV 1999 IV 2000 IV 2001 IV 2002 IV 2003 IV 2004 IV 2005 IV 2006 IV 2007 IV 2008 IV Analizując przedsiębiorczość jedynie przez pryzmat liczby czy struktury działających przedsiębiorstw, nie uwzględnia się zmian wynikających ze zmian demograficznych w gospodarce. Pociąga to za sobą pewne konsekwencje, gdyŝ przykładowo rosnąca liczba przedsiębiorstw moŝe wynikać ze wzrostu przedsiębiorczości przy stałej liczbie ludności lub tylko ze wzrostu liczby ludności przy stałej skłonności przedsiębiorczej. Aby uniknąć tego problemu, wyznaczany jest wskaźnik nasycenia gospodarki przedsiębiorstwami, rozumiany jako ilość firm przypadająca na 1000 mieszkańców. Dane przedstawiające kształtowanie się wskaźnika nasycenia gospodarki Poznania przedsiębiorstwami prezentuje wykres 4. W latach nasycenie miasta przedsiębiorstwami kształtowało się na dość zbliŝonym poziomie, na 1000 mieszkańców przypadało ok. 100 firm. W latach obserwowany był dynamiczny rozwój przedsiębiorczości Poznania, gdyŝ w 2000 r. na 1000 mieszkańców przypadało juŝ ok. 140 firm, czyli przez 3 lata wskaźnik nasycenia wzrósł o ok. 40%. Od 2001 r. następuje wprawdzie wolniejszy, ale stabilny wzrost wartości wskaźnika nasycenia. W 2008 r. w Poznaniu działało ok. 165 firm na 1000 mieszkańców. 24

25 Wykres 4. Wskaźnik nasycenia gospodarki Poznania przedsiębiorstwami 180,0 170,0 160,0 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 II 1995 IV 1995 II 1996 IV 1996 II 1997 IV 1997 II 1998 IV 1998 II 1999 IV 1999 II 2000 IV 2000 II 2001 IV 2001 II 2002 IV 2002 II 2003 IV 2003 II 2004 IV 2004 II 2005 IV 2005 II 2006 IV 2006 II 2007 IV 2007 II 2008 Oceniając stan przedsiębiorczości, naleŝy spojrzeć nie tylko na liczbę działających przedsiębiorstw, ale równieŝ na stopę kreacji firm, rozumianej jako udział nowo tworzonych firm w liczbie działających przedsiębiorstw. Zakładanie nowych firm stanowi interakcję między intencjami i zamiarami potencjalnych przedsiębiorców a otoczeniem ekonomicznym, w którym mogliby działać. Przyjąć naleŝy, Ŝe otoczenie ekonomiczne o jak najlepszej strukturze powinno skłaniać ludzi do zakładania nowych firm. Tabela 19. Start upy w Poznaniu Liczba nowo powstałych podmiotów Stopa kreacji firm gospodarczych IV ,32 IV ,91 IV ,80 IV ,50 IV ,32 IV ,81 25

26 Jak wskazują dane zawarte w tabeli 19, w latach systematycznie rosła liczba nowo zakładanych firm, czyli tzw. start upów. W 2003 r. powstało ok. 5,5 tys. nowych przedsiębiorstw, a w 2008 r. ok. 7,2 tys. Tym samym moŝna uznać, Ŝe stopa kreacji firm jest wysoka i w latach nastąpił jej znaczny wzrost. W 2003 r. nowe firmy stanowiły 6,3% wszystkich aktywnych firm, następnie udział ten wzrósł, osiągając rozmiar 7,8% w 2008 r. Największa dynamika w tworzeniu nowych firm miała miejsce w latach W strukturze sektorowej poznańskich start upów dominują podmioty tworzone przez sektor prywatny (por. tab. 20). Prywatne przedsiębiorstwa stanowiły w 2008 r. 99,51% wszystkich nowo powstałych podmiotów gospodarczych. Na przestrzeni lat rola sektora prywatnego jeszcze wzrosła, gdyŝ jeszcze w 2003 r. ok. 1,6% nowych firm powstało w sektorze publicznym, a do 2008 r. udział tego sektora spadł do ok. 0,5%. Dominującą i rosnącą rolę sektora prywatnego naleŝy bardzo pozytywnie ocenić. Brak konkurencji z nowo tworzonymi firmami publicznym moŝe być czynnikiem, który dodatkowo sprzyja przedsiębiorczości w Poznaniu. Tabela 20. Struktura sektorowa nowo tworzonych firm w Poznaniu Sektor publiczny Sektor prywatny IV ,67% 98,33% IV ,77% 99,23% IV ,14% 98,86% IV ,45% 99,55% IV ,45% 99,55% IV ,49% 99,51% W analizowanym okresie utrzymana jest dość stała struktura formy prowadzenia działalności gospodarczej (por. tab. 21). W strukturze nowo tworzonych przedsiębiorstw najistotniejszy udział mają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które stanowiły w zaleŝności od roku między 77,6% a 80% wszystkich start upów. Sytuacja taka jest wypadkową kilku czynników, z których największe znaczenie wydają się mieć relatywnie niskie koszty i najniŝsze wymogi formalno-prawne uruchomienia działalności gospodarczej w takiej postaci. Drugą grupą podmiotów pod względem częstotliwości wyboru formy prawnej nowej firmy są spółki handlowe. Ich udział wynosił między 8,6% a 11,9%. 26

27 Tabela 21. Udział podmiotów sektora prywatnego w nowo powstałych przedsiębiorstwach w Poznaniu Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Spółki handlowe Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie Fundacje Stowarzyszenia i organizacje społeczne IV ,48% 8,57% 1,79% 0,04% 0,60% 1,88% IV ,16% 9,98% 2,71% 0,02% 0,71% 2,71% IV ,00% 8,60% 2,17% 0,06% 0,65% 1,95% IV ,73% 9,24% 2,11% 0,04% 0,52% 2,29% IV ,63% 11,93% 2,82% 0,10% 0,45% 1,48% IV ,58% 10,87 1,96% 0,00% 0,58% 1,50% Aby ocenić zmiany w przedsiębiorczości, konieczne jest prześledzenie działów, w których powstają nowe przedsiębiorstwa (por. tab. 22). Zdecydowanie największy udział w liczbie nowo tworzonych przedsiębiorstw mają dwa działy: G (handel hurtowy i detaliczny; naprawy) i K (obsługa nieruchomości). Jednak udział handlu hurtowego i detalicznego w start upach maleje, gdyŝ jeszcze w 2003 r. wynosił 31,85%, a w 2008 r. jego udział spadł do 22,19%. Udział działu obsługi nieruchomości jest dość wyrównany, waha się w przedziale między ok. 25 a 28%. Interesujące są obserwacje dotyczące zmiany w strukturze nowo tworzonych firm. W największym stopniu wzrosło znaczenie sekcji F (budownictwo), w której jeszcze w 2003 r. powstało 5,87% ze wszystkich nowo powstających przedsiębiorstw, podczas gdy w 2008 r. jej udział wzrósł 11,95%. Oznacza to dwukrotny wzrost znaczenia budownictwa w strukturze nowo powstających firm. Drugą sekcją pod względem przyrostu nowych przedsiębiorstw jest sekcja J (pośrednictwo finansowe), która w 2003 r. wygenerowała 3,64% nowych firm, a w 2008 r. 5,43%, co oznacza prawie 50 % wzrost udziału sekcji pośrednictwa finansowego w strukturze nowych firm. Obie sekcje nie mają wprawdzie dominującego znaczenia w strukturze start upów, ale warto podkreślić, Ŝe ich rola w kształtowaniu przedsiębiorczości Poznania zdecydowanie rośnie. W analizowanym okresie część sekcji straciła na swoim znaczeniu w strukturze start upów. W największym stopniu zmalała rola sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawy) i H (hotele i restauracje) w strukturze tworzenia nowych firm. Między 2003 r. a 2008 r. zmniejszył się udział tych sekcji o ok. 1/3, choć sekcja handlu nadal kreuje ponad 20% nowych przedsiębiorstw. 27

28 PowyŜsze zmiany w strukturze nowo powstających firm są kolejnym świadectwem wskazującym na rosnącą dywersyfikację gospodarczą poznańskich przedsiębiorstw. Tabela 22. Struktura nowo tworzonych przedsiębiorstw w Poznaniu według sekcji* Sekcja IV 2003 IV 2004 IV 2005 IV 2006 IV 2007 IV 2008 średnia D 6,29% 7,00% 6,46% 5,80% 5,72% 5,41% 6,11% F 5,87% 6,71% 7,00% 8,91% 12,53% 11,95% 8,83% G 31,85% 27,94% 29,52% 26,39% 23,04% 22,19% 26,82% H 4,24% 3,86% 3,85% 3,05% 3,03% 2,85% 3,48% I 5,54% 5,83% 6,02% 5,89% 6,26% 6,16% 5,95% J 3,64% 5,11% 4,33% 4,85% 5,51% 5,43% 4,81% K 26,29% 25,44% 26,46% 28,75% 28,54% 28,43% 27,32% M 3,08% 2,83% 3,51% 2,83% 2,64% 2,83% 2,95% N 3,57% 4,92% 3,99% 3,91% 4,17% 6,15% 4,45% O 8,46% 9,15% 8,03% 8,91% 7,66% 7,19% 8,23% * Rozpatrywane były wyłącznie te sekcje, gdzie średnioroczny udział sekcji w tworzeniu nowych przedsiębiorstw przekraczał 1%, dlatego nie brano pod uwagę sekcji A (rolnictwo), B (rybactwo), C (Górnictwo), E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę), L (administracja publiczna) i Q (organizacje i zespoły eksterytorialne). Przedsiębiorcy poszukują takich obszarów dla swojej działalności, które przynoszą im największy zysk czy teŝ korzyści pozafinansowe. Dlatego teŝ naturalnym elementem przedsiębiorczości jest zamykanie firm. W powszechnym odczuciu społecznym zamykanie firm oceniane jest negatywnie. Jednak naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe najczęściej przedsiębiorcy zamykając jedną firmę, uruchamiając równocześnie kolejną. W takim przypadku likwidacja nierentownych przedsiębiorstw powoduje przesunięcie zasobów do bardziej zyskownej branŝy, co w konsekwencji długookresowej moŝe prowadzić do wzrostu gospodarczego. Jak wskazują dane zawarte w tabeli 23, w Poznaniu w latach miała miejsce duŝa zmienność w liczbie wyrejestrowanych firm. NajniŜszą liczbę wyrejestrowanych firm odnotowano w 2003 r., kiedy wyrejestrowano ok. 1,7 tys. przedsiębiorstw. Natomiast największą liczbę firm wyrejestrowano w 2006 r., prawie 7,3 tys. Tym samym, stopa upadku, rozumiano jako udział wyrejestrowanych firm w liczbie działających przedsiębiorstw, wahała się między ok. 2% a ok. 8,1%. PoniewaŜ w tych samych latach stopa kreacji firm wahała się w przedziale od 5,9% do 7,8%, oznacza to, Ŝe gospodarce Poznania ma miejsce przyrost netto nowych firm, czyli więcej firm zostaje utworzonych niŝ wyrejestrowanych. Wyjątkiem był rok 2006, w którym więcej firm zostało wyrejestrowanych niŝ zarejestrowanych. 28

29 Tabela 23. Stopa upadku przedsiębiorstw w Poznaniu Liczba wyrejestrowanych Stopa upadku przedsiębiorstw IV ,99 IV ,62 IV ,51 IV ,14 IV ,83 IV ,25 PoniewaŜ zdecydowana większość firm działa i jest tworzona w sektorze prywatnym, logiczną konsekwencją jest zdecydowanie większy udział sektora prywatnego w wyrejestrowanych przedsiębiorstwach (por. tab. 24). Warto jednak zwrócić uwagę na porównanie struktury własnościowej nowo tworzonych i upadających firm. Okazuje się, Ŝe udział sektora publicznego jest większy w wyrejestrowywanych niŝ w nowo tworzonych firmach, co oznacza relatywny spadek liczby przedsiębiorstw publicznych w strukturze przedsiębiorstw Poznania. Natomiast udział sektora prywatnego jest większy w nowo powstających niŝ w wyrejestrowywanych firmach, zatem jego ekonomiczne znaczenie rośnie. Tabela 24. Struktura sektorowa wyrejestrowywanych firm w Poznaniu Sektor publiczny Sektor prywatny IV ,24% 97,76% IV ,71% 99,29% IV ,13% 98,87% IV ,07% 98,93% IV ,34% 98,66% IV ,08% 98,92% Analizując strukturę wyrejestrowywanych przedsiębiorstw pod względem formy prowadzenia aktywności (por. tab. 25), okazuje się, Ŝe największy udział mają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. W zaleŝności od roku, między 80,6% a 93,8% wyrejestrowanych firm stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność. Jest to grupa przedsiębiorców o duŝej niestabilności, której udział w wyrejestrowywanych firmach jest wyŝszy niŝ w nowo tworzonych. Taka sytuacja moŝe wynikać z kilku czynników. MoŜe być to spowodowane zarówno powrotem przedsiębiorcy na rynek pracy jako pracownik najemny 29