Taryfy gwarantowane FiT jako podstawa rozwoju energetyki obywatelskiej w Polsce

Transkrypt

1 Taryfy gwarantowane FiT jako podstawa rozwoju energetyki obywatelskiej w Polsce Na zaplanowanym na najbliższy wtorek posiedzeniu Komisji Nadzwyczajnej do spraw energetyki i surowców energetycznych przegłosowane zostaną poprawki do projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii i projekt regulacji skierowany zostanie na tzw. drugie czytanie na sesji plenarnej Sejmu. Wśród poprawek które czekają na głosowanie jest poprawka zgłoszona przez posła Artura Bramorę dotycząca wprowadzenia po raz pierwszy w Polsce systemu taryf gwarantowanych (FiT) dla najmniejszych mikroprosumentów. Jeżeli Polska rzeczywiście chce demokratycznego modelu rozwoju energetyki prosumenckiej to takie rozwiązanie jest konieczne, gdyż przy obecnej relacji nakładów inwestycyjnych, pełnych kosztów eksploatacyjnych i finansowych oraz cen energii nie istnieje model biznesowy pozwalający na pokrycie, u przeciętnego obywatela, kosztów inwestycyjnych mikroinstalacji w efekcie oszczędzania na niezakupionej energii z sieci i oddawania nadwyżek po cenie nie wyższej niż cena energii z sieci, jak zakłada projekt ustawy. Dyskusja, jaka miała miejsce przy omawianiu projektu ustawy, jak i samej poprawki, wskazuje na konieczność wyjaśnienia, na czym polega wspieranie rynku energetyki prosumenckiej z wykorzystaniem jedynego obecnie praktycznie sprawdzonego instrumentu w postaci systemu FiT. Wprowadzenie systemu wsparcia FiT oznacza w praktyce ustalenie na określony czas ceny urzędowej za energię elektryczną odbieraną od producenta energii z OZE. Oznacza stworzenie oddzielnego, regulowanego segmentu na rynku energii. Na liberalizowanym rynku energii znane są jej ceny, w znacznie mniejszym zakresie koszty produkcji. Zatem wprowadzenie systemu FiT w danym kraju oznacza przede wszystkim konieczność uprzedniego poznania kosztów produkcji energii z poszczególnych (planowanych do objęcia tym systemem) technologii tu mikroinstalacji OZE - w danym roku i ich monitorowanie celem dopasowywania wysokości taryf dla nowych inwestorów (wchodzących do systemu w kolejnych latach) do zmieniających się kosztów produkcji energii z nowych źródeł w systemie. Taryfa FiT jest więc stała na okres np. 15 lat dla konkretnego inwestora uruchamiającego inwestycję w danym roku, ale jej wysokość (na kolejne 15 lat lub tak jak proponuje poprawka do projektu ustawy o OZE - do 2030 roku) dla podejmowanych nowych inwestycji w następnych latach 2016, 2017 itd., może się zmienić. Zazwyczaj jej wysokość spada, niekiedy bardzo dynamicznie, gdyż system FiT jest narzędziem stymulującym dynamiczny rozwój przemysłu nowych technologii i rynku tzw. zielonej gospodarki oraz obniżania kosztów technologii OZE, aż do osiągnięcia wyrównania kosztów wytwarzania zielonej energii i energii konwencjonalnej (tzw. grid parity) i przejścia prosumenta na autokonsumpcję 1. Staje się to wtedy, gdy taryfa FiT jest niższa od taryfy na zakup energii czynnej ze składnikiem zmiennym kosztu dostawy. Wprowadzenie systemu FiT nie jest jednak aktem jednorazowym w postaci uchwalenia regulacji. Choć jest to najbardziej odpowiedzialny wobec obywateli i najprostszy sposób tworzenia rynku prosumenckiego, to wymaga on od państwa szeregu działań uzupełniających, w tym np. zapewnienia odpowiedniej jakości certyfikowanych urządzeń, zgodnie z art. 13 dyrektywy 2009/28/WE i usług, aktywnego monitoringu oraz zapewnienia przejrzystej polityki informacyjnej w odniesieniu do tysięcy i milionów przyszłych uczestników rynku mikro- i małych technologii OZE. 1 pożądana, ale nie zawsze sprzyja energooszczędności i DSM

2 Kluczowe kwestie związane z samą poprawą prosumencką i wdrożeniem systemu FiT zostały wyjaśnione w niniejszym artykule. Zainteresowanych ogólnymi informacjami na temat wcześniejszych prac na rzecz wprowadzenia w Polsce prosumenckiego systemu FiT zachęcamy do zapoznania się z raportem Analiza możliwości wprowadzenia systemu FiT dla mikro i małych instalacji OZE 2. Cel wprowadzenia taryf gwarantowanych Celem wprowadzenia systemu taryf gwarantowanych jest realizacja, z wykorzystaniem potencjału aktywności obywatelskiej, celów UE dot. OZE do 2020, a następnie celów klimatyczno-energetycznych do 2030 roku, poprzez wzrost liczby prosumentów i rozwój krajowego przemysłu. Doświadczenia z wprowadzeniem taryf gwarantowanych w Polsce System taryf gwarantowanych FiT obowiązuje w różnych formach w 90 krajach świata. Najbardziej znanymi i skutecznymi przykładami funkcjonowania FiT w UE są takie kraje, jak Dania i Niemcy. System ten jednakże nigdy nie zyskał popularności w Polsce od początku wprowadzając system wsparcia dla OZE preferowano rozwiązania określone, jako rynkowe (system świadectw pochodzenia). W praktyce, w ciągu 10 lat obowiązywania doprowadziły one do monopolizacji (koncentracji) rynku energii elektrycznej z OZE i ograniczyły dostęp do wsparcia dla niezależnych, małych podmiotów. Ponadto, stosowane dotąd mechanizmy doprowadziły do wzrostu kosztów energii z OZE w systemie, w przeciwieństwie do taryf FiT, które w innych krajach spowodowały spadek tych kosztów. W Polsce do 2012 roku w ramach przygotowywania (przez Ministerstwo Gospodarki) ustawy wdrażającej dyrektywę 2009/28/WE zakładano, że mikroinstalacje potraktowane zostaną w sposób szczególny i objęte będą systemem stałych taryf, specyficznych dla danej technologii (promocja różnorodności technologicznej i rynku), z możliwością ich modyfikacji (redukcji) w miarę rozwoju rynku. Koncepcja ta uległa zmianie w 2013 roku, kiedy to zaproponowano ustawę przekreślającą dotychczasowy dorobek legislacyjny i wprowadzającą zupełnie odmienny system wsparcia dla odnawialnych źródeł energii. W przypadku mikroinstalacji oznacza to kontynuację tymczasowych zapisów przyjętych w tzw. małym trójpaku w roku 2013, w którym cena energii oddawanej do sieci wynosi jedynie 80% średniej ceny energii elektrycznej z rynku konkurencyjnego. Nie wynika z analiz ekonomicznych z punktu widzenia prosumenta oraz nie ma podstaw merytorycznych i nigdzie na świcie taki instrument promocji mikrogeneracji z OZE nie jest stosowany. Obywatele, którzy ulegliby marketingowi i zainwestowali, obniżą swoje dochody rozporządzalne, musieliby bowiem co do zasady dopłacać z pensji/renty do swojej inwestycji. Poprawka posła Bramory stanowi de facto powrót do koncepcji rozwiniętej i w znacznym stopniu uzgodnionej, zarzuconej jednak kompletnie w nowym projekcie ustawy z 2013 roku. Proponowany w poprawce posła Bramory system taryf stałych dla najmniejszych producentów energii z OZE 1) Poprawka w pewnej tylko części bazuje na propozycji FiT zaproponowanej 15 września br. na wysłuchaniu publicznym w sprawie Ustawy OZE przez IEO, która nie zakłada dodatkowego (ponad koszty systemu aukcyjnego i świadectw pochodzenia) wzrostu ogólnych kosztów realizacji celów na 2020 rok. Istotą proponowanej poprawki jest przekierowanie części kosztów, które zostałyby 2

3 poniesione na instalacje wielkoskalowe do sektora małych instalacji. Spowoduje to poszerzenie kręgu beneficjentów systemu, nie tylko o właścicieli mikroinstalacji, ale również sektor produkcji i instalacji urządzeń OZE. 2) Doświadczenia innych krajów z systemem stałej ceny pokazują, że mechanizm ten, wraz ze wzrostem mocy zainstalowanej powoduje spadek kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych oraz w konsekwencji spadek kosztów energii 3. W celu uniknięcia nadmiarowego wsparcia konieczny jest stały monitoring rynku mikroinstalacji, z uwzględnieniem trendów cenowych i efektywności urządzeń. 3) System musi być elastyczny i dawać możliwość szybkiej reakcji na zmieniające się uwarunkowania rynkowe. Ponadto musi się zmieniać w miarę dochodzenia do założonego celu, tak, aby uniknąć nadmiarowego wsparcia w systemie 4. Stąd zaproponowane zostały ograniczenia w postaci maksymalnego wolumenu do wsparcia w ramach FiT (może on jednak zostać zmieniony), które mogą być modyfikowane w drodze rozporządzenia Ministerstwa Gospodarki. 4) Kluczowym elementem jest sposób wdrożenia FiT, tak, aby osiągnąć maksymalizację efektu, w postaci produkcji energii z mikroinstalacji (nie zaś mocy zainstalowanej i mało efektywnej w sensie wytwarzania). Należy wypracować na poziomie państwa odpowiednią politykę informacyjną dla właścicieli mikroinstalacji (wzory umów, gwarantowane wyniki ekonomiczne, system certyfikacji urządzeń), sprzyjającą instalowaniu urządzeń wysokiej jakości i efektywności. 5) Należy zdawać sobie sprawę z ewolucji systemu wsparcia OZE, która nieuchronnie nastąpi razem z rozwojem rynku. W obecnym systemie mikroinstalacje produkujące energię elektryczną funkcjonują w ramach Prawa energetycznego, zapewniającego im przychód ze sprzedaży po cenie równej 80% ceny rynkowej, dodatkowo od 2014 roku mogą być wspierane przez program Prosument. Po wprowadzeniu taryf FiT i wypracowaniu odpowiednich mechanizmów zapewnienia jakości mikroinstalacji, wsparcie z programu Prosument mogłoby być przekierowane na sektor produkcji ciepła (co ma znaczenie także z punktu widzenia magazynowania energii elektrycznej). Równocześnie w miarę wzrostu cen energii elektrycznej należy się spodziewać poprawy współczynnika autokonsumpcji u właścicieli mikroinstalacji. Będzie on następował szybciej u nowych prosumentów (w latach ). Wychodząc z powyższych uwarunkowań w poniższej tabeli przedstawiono, wychodząc od obecnego stanu prawnego, scenariusz działań ( mapa drogowa ) pełnego wdrożenia regulacji i rozwoju rynku mikroinstalacji OZE w latach oraz komercjalizacji, a w dalszej kolejności zdefiniowano ryzyka i działania rządu oraz organów administracji je ograniczające. 3 Dla odmiany, w uchodzącym za rynkowy systemie ŚP ceny energii z OZE w okresie 10 lat w Polsce wzrosły o 30% 4 Poprawka daje delegację do wydawania rozporządzeń wykonawczych przez Ministra Gospodarki

4 Rok Taryfa FiT Dotacja Autokonsumpcja % ceny energii z rynku giełdowego 80% ceny energii z rynku giełdowego Spadek (na podstawie danych URE z 320 instalacji przyłączonych po wprowadzeniu w życie małego trójpaku ) Spadek Charakterystyka rynku Powstają głównie większe instalacje (>10 kw). Właściciel jest z reguły hobbystą. Powstają głównie większe instalacje (>10 kw). Właściciel jest z reguły hobbystą. zainteresowania instalacjami <10 kw 2016 FiT zgodnie z poselską propozycją poprawki do ustawy Na obecnym poziomie lub wzrost Rozwój sektora mikroinstalacji elektrycznych <10 kw (w tym głównie do 3 kw), nie tylko w zakresie mocy zainstalowanych, ale także produkcji i instalacji urządzeń żony FiT (3-5%) przekierowana częściowo (instalacje kw?) na ciepło Na obecnym poziomie lub wzrost Rynek mikroinstalacji na etapie intensywnego rozwoju, zróżnicowana oferta dopasowana do potrzeb użytkowników. Pierwsze doświadczenia z funkcjonowania systemu, wzrost liczby certyfikowanych instalatorów i urządzeń żony FiT (5-10%) żony FiT (5-10%) przekierowana w 100% na ciepło przekierowana na ciepło 5, spowodowany wyrównywaniem się ceny energii dla odbiorców końcowych oraz FiT Dalszy wzrost wymagań jakościowych odnośnie mikroinstalacji. Szeroka oferta rynkowa w zakresie mikroinstalacji. Dominują urządzenia i firmy instalatorskie certyfikowane. Rosną ceny energii elektrycznej, w stosunku do kosztów autoprodukcji żony FiT (5%) przekierowana na ciepło i magazyny Dojrzały rynek mikroinstalacji, autoprodukcja energii konkurencyjna wobec zakupu energii z sieci (osiągnięte grid parity). Wzrasta rola magazynów energii, także w formie systemów zintegrowanych i mikrosieci. Po 2020 żony FiT (5%) / dotacje przekierowane na ciepło i magazyny Dojrzały rynek mikroinstalacji. Zmniejsza się zainteresowanie indywidualnymi instalacjami, rośnie rola mikrosieci. Grid parity.

5 Realizacja powyższego scenariusza wymaga też świadomości ryzyka związanego z wdrożeniem systemu gwarantowanych taryf FiT. Diagnoza ryzyka może bazować na dotychczasowych doświadczeniach, z wdrażaniem dotychczasowych systemów wsparcia dla mikroinstalacji (np. program dotacji do kolektorów słonecznych). Ryzyko Brak efektu energetycznego (efektywności ekonomicznej) spowodowany instalacją urządzeń niskiej jakości. Zbyt mała krajowa produkcja urządzeń i brak spadku ich kosztów Nadmiarowość wsparcia Brak dojrzałości rynku i świadomości konsumenckiej w momencie wprowadzenia regulacji. Problemy techniczne z przyłączaniem mikroinstalacji do sieci elektroenergetycznej Możliwości ograniczenia Wprowadzenie systemu certyfikacji urządzeń i instalatorów. Rozbudowa systemu dostępu do informacji publicznej. Promowanie wzorów umów prosumentów z instalatorami i gwarantowanych uzysków i wyników ekonomicznych. Rozbudowa systemu certyfikacji urządzeń i ogólnodostępnych baz danych. Masowość produkcji sterowanie wolumenem (MW/rok) taryfami dla mikroinstalacji poprzez rozporządzenia MG Programy wsparcia B+R dla krajowego przemysłu, preferowanie rozwiązań małoskalowych (dopasowanych do potrzeb konkretnych odbiorców) Zakaz możliwości prostego łączenia systemów dotacji inwestycyjnych z FiT (finansowanie kredytem bankowym) Elastyczność systemu i możliwość szybkiej redukcji wysokości FiT w sytuacji stwierdzenia nadmiarowości wsparcia. Monitoring rynku poprzez wprowadzenie cen mikroinstalacji OZE do statystyki kwartalnych wskaźników makroekonomicznych URE/GUS. Powołanie komitetu monitorującego rynek prosumencki Szeroka polityka informacyjna skierowana do użytkownika mikroinstalacji/prosumenta. Zwiększenie wymagań wobec instalatorów/producentów urządzeń (wdrażanie nowych norm i standardów bez zbędnych opóźnień). Promocja dobrych praktyk Skierowanie części środków UE na rozwój sieci nn/sn pod kątem mikroinstalacji Krajowe niezależne studium możliwości przyłączenia mikroinstalacji w węzłach sieci Zaostrzenie obowiązków operatora względem przyłączanej mikroinstalacji (czas na odpowiedź) W obecnym systemie aktywność obywatelska w zakresie produkcji energii jest znikoma, w porównaniu z udokumentowanym potencjałem rozwoju instalacji. Obywatel może wyłącznie partycypować w kosztach wdrożenia dyrektyw i pakietu klimatycznego UE, nie może natomiast odnosić korzyści z jego wdrożenia, zarówno bezpośrednich (przychody z produkcji energii), jak i pośrednich (rozwój rynku urządzeń i ich instalacji). Wprowadzenie systemu FiT i zmiana systemu spowoduje wykorzystanie potencjału aktywności obywatelskiej i zniesie ograniczenia, które obecnie powodują, że jedynymi beneficjentami systemu są wielkie przedsiębiorstwa energetyczne. Poprawka posła Bramory daje szansę wprowadzenia sprawdzonego na świecie, jako bezpiecznego dla obywateli i jednocześnie najtańszego dla państwa rzeczywistego instrumentu wsparcia OZE oraz otwiera drogę do uczestnictwa w rynku OZE dla gospodarstw domowych do 2020 i 2 mln do 2030 roku. Opracowano. Instytut Energetyki Odnawialnej, 11 grudnia 2014 roku