Rozdział 3. Obróbka obrazu fotograficznego na potrzeby fotografii reklamowej

Transkrypt

1 Artykuł pochodzi z publikacji: Wykorzystanie fotografii w reklamie prasowej, (Red.) R.Warzocha, Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2011 Rozdział 3. Obróbka obrazu fotograficznego na potrzeby fotografii reklamowej Maciej Radziejewski Obraz fotograficzny odgrywa ogromną rolę w świecie reklamy. Początkowo był on wykorzystywany tylko w reklamie prasowej i zewnętrznej, jednakże wraz z rozwojem techniki zaczął pojawiać się także w telewizji i w Internecie. Wraz z postępem technicznym i powszechną komputeryzacją pojawiły się też nowe możliwości jego modyfikacji. Sprawiły one, że coraz częściej obróbka obrazu decyduje o sukcesie w produkcji kreatywnych i oryginalnych materiałów fotograficznych. Nie umniejsza to wcale roli fotografa, ponieważ programy graficzne nie są w stanie zastąpić jego wiedzy i umiejętności. Jednak postprodukcja jest obecnie ważnym składnikiem warsztatu fotograficznego, bez którego fotograf nie jest w stanie zaistnieć w branży reklamowej Fotografia w produkcji reklamowej W chwili obecnej zdecydowana większość reklam składa się ze sloganu, tekstu reklamowego oraz ilustracji, która najczęściej występuje w formie zdjęcia. We współczesnej fotografii materiał zdjęciowy rejestrowany jest za pomocą technologii cyfrowej i obrabiany przy pomocy programów graficznych. Sprawia to, że jest ona niezwykle efektownym i efektywnym sposobem tworzenia obrazów, które przy- 1

2 ciągają wzrok walorami estetycznymi i eksponują perswazyjne przesłanie. Właśnie dlatego fotografia jest ważnym elementem przekazu reklamowego Proces produkcji reklamy Proces tworzenia przekazu reklamowego można podzielić na etapy, w których składane jest zlecenie reklamy, precyzowana jest koncepcja przekazu oraz następuje jego fizyczna realizacja. Pierwszy etap rozpoczyna się w momencie zgłoszenia się zleceniodawcy (firmy planującej zakup reklamy) do agencji reklamowej. W jej imieniu rozmowy prowadzi dział account (odpowiedzialny za proces produkcji reklamy i jednocześnie pośredniczący pomiędzy klientem a innymi działami agencji). Na tym etapie negocjowane są ceny i szczegółowe warunki zlecenia oraz podpisywana jest odpowiednia umowa. Sformalizowane zlecenie reklamy przekazywane jest następnie do działu kreatywnego 1. Dział kreatywny agencji reklamowej zajmuje się tworzeniem koncepcji reklamy. Po złożeniu zleceniu klient dostarcza do agencji brief (ang. instrukcja), w którym zawarte są wszelkie oczekiwania, jakie powinna spełniać jego przyszła reklama. W oparciu o to dział kreatywny opracowuje pomysły zarówno na pojedynczą reklamę, jak i na całą kampanię. Mogą być to slogany, scenariusze spotów czy kompozycje plakatów 2. Wykonanie reklamy odbywa się w dziale produkcji 3 (w przypadku reklamy telewizyjnej), lub DTP (w przypadku reklamy internetowej, prasowej i zewnętrznej). Dział kreatywny przekazuje wstępne założenia do działu produkcji bądź DTP (ang. Desktop Publishing publikowanie zza biurka). Podczas wykonywania reklamy utrzymywany jest ścisły kontakt z działem kreatywnym. W przypadku reklamy internetowej bądź wykorzystywanej do druku klient otrzymuje proof (ang. szkic). Jest to najczęściej wydruk reklamy, będący próbką jej finalnej postaci. Po uzyskaniu akceptacji ze strony klienta, reklama zostaje wdrożona do realizacji. 1 R. Nowacki, Podręcznik Reklama, Difin, Warszawa 2006, s Ibid. 3 Ibid., s

3 Wykorzystanie fotografii w reklamie Fotografię wykorzystuje się w reklamie internetowej, prasowej, zewnętrznej i telewizyjnej. Pierwsze reklamy w sieci komputerowej pojawiły się w 1994 roku 4. Początkowo były one statyczne, słabej jakości i mało atrakcyjne. Dodatkowo ograniczały je wolne łącza komputerowe. Obecnie coraz więcej potencjalnych klientów ma dostęp do globalnej sieci, a fotografia jest ważnym elementem intensywnie rozwijającej się reklamy internetowej. W 2000 roku na tysiąc badanych osób, dostęp do Internetu deklarowały 72 osoby. W 2006 roku liczba ta wzrosła do 288 osób 5. Dane te pozwalają przewidywać dalsze zwiększenie popytu na taką formę reklamowania. Fotografia w Internecie ma jednak swoje ograniczenia. Większość reklam internetowych wykonana jest bowiem w technologii Flash (technologia animowania grafiki na zasadzie kluczowania klatek), która dość znacznie obciąża procesor komputera oraz jego łącze. Dlatego portale internetowe, na których znajduje się najwięcej reklam, ograniczają jej objętość do kilobajtów (KB) na jeden baner. Oznacza to, że zdjęcia znajdujące się w banerze reklamowym muszą zostać diametralnie zmniejszone poprzez kompresję. Odbija się to negatywnie na rozdzielczości, ostrości i szczegółach fotografii 6. Telewizja jest medium masowym, które oddziaływuje jednocześnie obrazem i dźwiękiem. Pierwsza reklama telewizyjna pojawiła się w Stanach Zjednoczonych Ameryki w 1941 roku. Obecnie znaczna część dochodów stacji telewizyjnych pochodzi właśnie z emisji spotów reklamowych 7. W reklamie telewizyjnej często pojawiają się fotografie, które prezentują produkt w formie statycznej. W ten sposób potencjalny klient łatwiej może go zapamiętać, a następnie równie łatwo odnaleźć na półce w sklepie. Najczęściej takie reklamy zlecają sieci sklepów dyskontowych czy supermarketów, zamierzających poinformować konsumentów o najnowszych promocjach artykułów chemicznych czy spożywczych. W zależności od gabarytów reklamowanych artykułów zdjęcia mogą być wykonywane w namiotach bezcieniowych, w studiu fotograficznym, lub w plenerze 8. 4 Ibid., s s. 582, T. J. Russell, R.W. Lane, Reklama według Ottona Kleppnera, FELBERG SJA, Warszawa 2000, s

4 Fotografia w reklamie prasowej stosowana jest od początku XX wieku. W 1909 roku francuski magazyn Vogue opublikował na swoich łamach pierwszą fotografię reklamującą odzież 9. Obecnie reklama pojawia się w prasie codziennej, tygodnikach, miesięcznikach oraz kwartalnikach. Podobnie jak w przypadku reklamy telewizyjnej, jest źródłem znacznego dochodu, dlatego też zajmuje sporą część wydania. W przypadku reklamy prasowej ważnym aspektem technicznym jest kolorystyka zdjęć. Aparaty cyfrowe wykonują fotografie w palecie barw RGB (ang. Red Green Blue), które następnie drukowane są za pomocą o wiele uboższej palety CMYK (ang. Cyan Magenta Yellow Black). Może doprowadzić to do niekorzystnych przebarwień kolorystycznych, co skutkuje błędnym lub nieestetycznym odwzorowaniem fotografowanego przedmiotu 10. Z reklamą zewnętrzną spotkać się można praktycznie wszędzie, a zwłaszcza na ulicach dużych miast. Po raz pierwszy pojawiła się ona w starożytnej Grecji w formie szyldów 11. Obecnie reklama zewnętrzna przybiera formę plakatów, wielkoformatowych banerów, billboardów czy ulotek 12. Mogą być one umieszczane na środkach komunikacji miejskiej, budynkach czy telebimach (duże ekrany składające się z diod LED). Jej zaletami są masowy charakter oddziaływania, możliwość uzyskania kreatywnej i oryginalnej formy oraz niskie koszty. Fotografie wykonane na potrzeby reklamy zewnętrznej są tworzone za pomocą aparatów średnio- i wielkoformatowych, które zapewniają wyższą jakość obrazu przy dużych powiększeniach. Specyfika reklamy zewnętrznej wymaga od fotografów sporej kreatywności w zakresie zagospodarowania powierzchni obrazowej. Inaczej zaplanowane zostanie zdjęcie dla poziomego billboardu, inaczej dla kwadratowego, a jeszcze inaczej, gdy reklama ma być eksponowana na autobusie komunikacji miejskiej Nośniki obrazu fotograficznego Według Nowej encyklopedii powszechnej PWN obrazem fotograficznym jest Trwały obraz na powierzchniach pokrytych substancją 9 Ibid., s E. Siegel, Naucz się fotografować kreatywnie, Zoner Press, Cieszyn 2009, s J. Lux, Reklama, Wydawnictwo ADAM, Warszawa 2001, s R. Nowacki, op. cit., s

5 światłoczułą (promienioczułą) oraz gotowy obraz fotograficzny pozytywowy na podłożu nieprzezroczystym 13. W praktyce obraz fotograficzny to światło przeniesione przez aparat i utrwalone najczęściej na kliszy bądź matrycy cyfrowej. Z uwagi na rodzaj nośnika światłoczułego, fotografię dzieli się więc na analogową i cyfrową. Na jakość oraz możliwości zastosowania fotografii wpływa wiele czynników, począwszy od parametrów materiału światłoczułego wykorzystywanego w aparacie, przez obiektywy, filtry, oświetlenie, aż po aplikacje komputerowe użyte do modyfikacji zdjęć Klisze światłoczułe Klisze światłoczułe, czyli inaczej filmy fotograficzne, używane są od ponad 200 lat. Film fotograficzny składa się z kilku warstw. Pierwsza z nich chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi. Następnie warstwa przeciwodblaskowa sprawia, że rejestrowana wiązka światła niejest odbijana. Ostatnią z nich stanowi materiał światłoczuły podzielony na kilka cieńszych warstw reagujących na fale elektromagnetyczne o różnych długościach. Mają one za zadanie jak najlepiej odwzorowywać poszczególne kolory najczęściej błękitny, czerwony i zielony 14. Klisze światłoczułe wytwarzane były do końca 2009 roku przez firmę Fuji. Wcześniej z produkcji wycofały się firmy Agfa i Kodak. Spowodowane to było zmniejszającym się popytem wynikającym z wypierania fotografii analogowej przez techniki cyfrowe. Nadal jednak spora rzesza ludzi wykorzystuje analogowy sprzęt fotograficzny i klasyczne materiały światłoczułe Matryce cyfrowe W fotografii cyfrowej obraz utrwalany jest za pomocą matryc światłoczułych, które wykonane są w technologii CCD i CMOS. Oba rodzaje nośników składają się z maleńkich punkcików zwanymi pikselami 15, które mogą być kwadratowe, lub ośmiokątne 16. Od matrycy 13 B. Petrozolin-Skowrońska, Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 2, PWN, Warszawa 1998, s D. Lezano, Biblia fotografii, Firma Księgarska, Warszawa 2004, s Piksel (ang. picture element ) podstawowy element obrazu cyfrowego o określonych cechach optycznych (barwie, jasności). 16 T. Wójcik, ABC Fotografii Cyfrowej, Buchman, Warszawa 2009, s

6 zależy ogólna jakość obrazu fotograficznego, dynamika kolorów, szybkość pracy czy maksymalna wielkość, do jakiej można powiększyć zdjęcie bez wyraźnych strat jakości. Niektórzy producenci oferują do swoich matryc wibracyjny system usuwania kurzu, polegający na wzbudzeniu drgań, które strzepują zanieczyszczenia z powierzchni nośnika. Oferowana jest także stabilizacja obrazu, która ma za zadanie nie dopuszczać do poruszenia fotografii przy dłuższych czasach naświetlania. Ważnym parametrem oraz kryterium podziału matryc są ich wymiary. W standardowych aparatach cyfrowych wielkość matryc wynosi od 5,27 x 3,96 mm do 12,80 x 9,60 mm. W systemie 4/3 (np. lustrzanki firmy Olympus) rozmiar matrycy wynosi 17,3 x 13 mm. W lustrzankach cyfrowych z matrycami APS najczęściej stosowane są matryce o wymiarach 24 x 16 mm. Przykładowe lustrzanki z matrycami APS to Canon EOS 500D, Nikon D3000, Pentax K20 czy Sony A700. Na rynku dostępne są także lustrzanki cyfrowe pełnoklatkowe (ang. Full Frame). Nazwa ta pochodzi od matrycy, która ma identyczne wymiary jak klatka filmy analogowego czyli 24 x 36 mm. Przykładowe lustrzanki cyfrowe typu Full Frame 17 to Canon EOS 5D Mark II, Nikon D700 czy Sony A Kolejnym kryterium podziału matryc jest ilość pikseli. W przekazach reklamowych producenci aparatów toczą niekończącą się wojnę na megapiksele. Tymczasem przeciętny fotoamator nie zdaje sobie sprawy, że odbitki o formacie 10 x 15 cm. nie wykażą większych różnic w obrazach zarejestrowanych przez sześciomilionową czy dwunastomilionową matrycę. Megapiksele odpowiadają bowiem za wielkość oraz szczegółowość obrazu. Teoretycznie więc im więcej pikseli, tym obraz jest większy, przy zachowaniu wielu szczegółów. Jednak duża ilość pikseli ma swoje minusy. Przede wszystkim niewiele obiektywów potrafi wykorzystać tak dużą rozdzielczość. Przykładowemu testowi poddano aparat Canon EOS 5D Mark II, który posiada 21,1 milionów pikseli na matrycy typu Full Frame. Test rozdzielczości przy użyciu obiektywu o stałej ogniskowej 50 mm i świetle f/1,4 pokazał, że z posiadanych 3700 linii aparat wykorzystywał zaledwie Sprawdzian ten dowodzi niepotrzebnego instalowania matryc o rozbudowanych parametrach, których obiektywy nie są w stanie wykorzy- 18 M. Bójko, P. Dębek, Kiedy rozmiar ma znaczenie?, Digital Foto Video, nr II 2010, s M. Bójko, T. Kulas, Canon EOS 5D Mark II Legenda w wersji 2.0, Digital Foto Video, nr I 2009, s

7 stać. Innym problemem matryc o dużych ilościach megapikseli jest ich tendencja do rejestrowania zbyt dużej ilości szumów oraz wolniejszy zapis plików na kartach pamięci. Pierwszym cyfrowym nośnikiem obrazu była matryca typu CCD 20 (Charge Coupled Device), która powstała w 1969 roku. Początkowo technologia ta miała być rozwijana na potrzeby astronomii. Obecnie matryce CCD znajdują zastosowanie głównie w aparatach telefonów komórkowych, kompaktowych aparatach cyfrowych i amatorskich lustrzankach cyfrowych. Powoli zostają jednak wypierane przez czujniki typu CMOS, które charakteryzuje mniejsza tendencja do nagrzewania, niższy pobór energii oraz niewielka podatność na szumy. Największa matryca CCD jest zamontowana w teleskopie Hubble a. Jej wielkość wynosi 90 x 90 mm, a rozdzielczość 2048 x 4102 pikseli 21. Coraz częściej w modelach lustrzanek cyfrowych wykorzystywane są cyfrowe czujniki obrazu typu CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) 22. Początkowo były montowane głównie w lustrzankach EOS firmy Canon. Od 2006 roku stosuje się je także w systemach Nikona, a od 2008 roku w Pentax i Sony. Ich zalety to przede wszystkim mniejszy pobór mocy i niższy koszt produkcji w stosunku do matryc CCD. Ponadto wywołują niewiele zakłóceń w przesyłaniu danych oraz zapewniają szybki odczyt obrazu. Wadą jest przede wszystkim niższy poziom czułości na światło w porównaniu z CCD. Rysunek 1. Schemat działania cyfrowych czujników obrazu. Źródło: T. Ang, Fotografia cyfrowa. Podręcznik, Arkady, Warszawa 2004, s. 17. Ogólną metodę działania matryc światłoczułych przedstawić można w następujący sposób. Podczas naciśnięcia spustu migawki odsłonięta zostaje matryca i znajdujące się na jej powierzchni piksele 20 T. Ang, Fotografia cyfrowa. Podręcznik, Arkady, Warszawa 2004, s B.a., Nieziemska cyfrówka, Digital Foto Video, nr I 2010, s T. Ang., op. cit., s

8 zostają naświetlane. Efektem tego światło zostaje zamienione w ładunek elektryczny, a następnie na zakodowaną informacje o rejestrowanym obrazie. Na powierzchnię czujnika nakładane są filtry kolorowe, które odpowiadają za odwzorowanie trzech barw: czerwonej, zielonej i niebieskiej Czułość ISO Czułość filmu czy matrycy to inaczej podatność na światło określana wskaźnikiem ISO (International Standardization Organization). Każde podwojenie czułości powoduje dodanie jednego stopnia ekspozycji. Oznacza to, że aby uzyskać taką samą ekspozycję, czujnik o czułości 100 należy naświetlać dwa razy krócej w stosunku do czujnika o ISO 50 (przy takiej samej wartości przysłony obiektywu). Trzeba jednak pamiętać, że czujniki o dużej czułości są podatne na występowania tzw. ziarna (zakłócenia obrazu) oraz utratę ostrości. Okoliczności te nakazują dużą rozwagę przy korzystaniu z nośników o wysokiej czułości 24. Filmy fotograficzne o czułościach ISO klasyfikowane są jako nośniki o niskiej czułości. Charakteryzują się one minimalnymi zakłóceniami i perfekcyjnym odwzorowywaniem obrazu. Wykorzystywane są głównie do wykonywania dużych powiększeń oraz do naświetlania odbitek o bardzo wysokiej jakości. Wymagają one jednak długiego czasu naświetlania lub bardzo intensywnego oświetlenia. Dlatego na rynku najczęściej spotyka się klisze z przedziału czułości ISO. W sprzedaży znajdują się także filmy o czułościach przekraczających 400ISO. Są one jednak używane głównie w warunkach słabego oświetlenia. Ich wadami są duże ziarno, słabe odwzorowywanie kolorów i mała szczegółowość 25. W praktyce fotograficznej wykorzystanie parametru czułości łatwiejsze jest na gruncie techniki cyfrowej. Po pierwsze, w fotografii analogowej fotograf musi dopasowywać czułość filmu do konkretnych warunków oświetleniowych, czego nie wymaga technologia cyfrowa, w której czułość matrycy można zmieniać przy każdym ujęciu. Po drugie, cyfrowe szumy na matrycy można usunąć lub zmniejszyć za 23 Ibid., s D. Lezano, op. cit., s Ibid., s

9 pomocą programów do obróbki plików RAW 26 (ang. surowy). Kolejną przewagą technologii cyfrowej jest możliwość uzyskania matryc o wyższych czułościach. Obecnie niektórzy producenci oferują nośniki światłoczułe o czułościach nawet ISO, co nie jest możliwe do uzyskania w fotografii analogowej. Pozwala to fotografować przy bardzo słabym oświetleniu bez konieczności używania lampy błyskowej czy statywu. Kolejną przewagą cyfrowego zapisu zdjęć stwarzają programy do edycji graficznej. Nawet przy wysokiej czułości można poprawić jakość odwzorowania za pomocą chociażby Adobe Photoshop Formaty czujników obrazu Formaty czujników obrazu to istotne parametry aparatów fotograficznych. To od nich zależy, czy fotografia może być wykorzystana na wielkoformatowym plakacie, w czasopiśmie, czy tylko w Internecie. Formaty czujników obrazu oznaczane są jako APS, 35mm (Full Frame), oraz średni i duży format 28. Format APS o rozmiarach 16 x 24 mm zarezerwowany został dla lustrzanek cyfrowych. Najbardziej znani producenci lustrzanek cyfrowych tego formatu to Canon, Nikon, Sony, Olympus i Pentax. Format APS jest coraz częściej wypierany przez pełnoklatkowe matryce ze względu na ich lepszą jakość, większe możliwości przy coraz niższej cenie 29. Format 35 mm (36 x 24 mm) był najbardziej rozpowszechniony w fotografii analogowej. Obecnie zastępowany jest przez matryce cyfrowe o takich samych wymiarach, produkowane przez takie firmy jak Canon, Nikon i Sony. Od formatu APS różnią się one oczywiście wielkością matrycy, która zapewnia lepszą jakość odwzorowania obrazu dzięki większej liczbie pikseli o większej powierzchni. Tym sposobem wzrasta rozdzielczość efektywna matrycy, która skutkuje niższymi szumami i lepszym odwzorowaniem barw. Obecnie cyfrowe lustrzanki pełnoklatkowe używane są głównie przez fotoreporterów, fotografów ślubnych czy fotografów mody. Przykładowymi modelami aparatów B. Peterson, Czas naświetlania bez tajemnic, Galaktyka, Łódź 2008, s E. Siegel, op. cit., s M. Bójko, P. Dębek, Makrofotografia, Digital Foto Video, nr II 2010, s

10 z pełno klatkowym czujnikiem obrazu są Nikon D3x oraz Canon EOS Aparaty średniego i dużego formatu wykorzystywane są przede wszystkim do fotografii reklamowej. Głównymi producentami aparatów średnioformatowych są Hasselblad, Mamiya, Bronica i Rolleflex, zaś aparatów wielkoformatowych Sinar i Horseman. Większy format czujnika światłoczułego gwarantuje uzyskanie obrazu bardzo dobrej jakości i wysokiej rozdzielczości. Pozwala to wyraźnie rejestrować szczegóły oraz ułatwia wykonywanie dużych powiększeń bez widocznych strat jakości obrazu. Aparaty wielkoformatowe umieszczone na ławie optycznej umożliwiają także korygowanie perspektywy. Dzięki tej funkcji fotograf nie musi poświęcać czasu na późniejsze korekty w programie graficznym Obiektywy fotograficzne Nośniki światłoczułe, urządzenia zwalniające migawkę i mechanizmy pozwalające regulować parametry ekspozycji zblokowane są w korpusie aparatu fotograficznego. Jednak aby zarejestrować obraz konieczne jest wprowadzenie odpowiednio ukształtowanej wiązki światła do jego wnętrza. Zadanie to spoczywa na obiektywach fotograficznych. Obiektyw to system soczewek rzutujący obraz na błonę światłoczułą bądź matrycę cyfrową. Bez niego aparat fotograficzny nie byłby w stanie zarejestrować obrazu. Można je podzielić na obiektywy o stałej i zmiennej ogniskowej oraz z uwagi na kąt widzenia. Wbrew pozorom, obiektyw ma bardzo duży wpływ na jakość otrzymanej fotografii. Jednocześnie wysoka jakość i właściwy dobór obiektywów znacząco ograniczają ilość poprawek, jakie trzeba później wykonać w programie komputerowym. Kadrowanie, poprawa kolorystyki lub perspektywicznych zniekształceń to tylko kilka przykładów korekt wynikających ze złego doboru optyki. Fotograf powinien więc posiadać wiele rodzajów obiektywów o możliwie najwyższej jakości, co pozwoli mu lepiej wykorzystać możliwości aparatu i własną kreatywność Ibid., s E. Siegel, Naucz się fotografować kreatywnie, Zoner Press, Cieszyn 2009, s D. Lezano, op. cit., s

11 Rysunek 2. Schemat pokazujący zmianę kąta widzenia obiektywu w zależności od jego ogniskowej Źródło: D. Lezano, Biblia fotografii, Firma Księgarska, Warszawa 2004, s. 51. Obiektyw składa się z systemu soczewek, przysłony odpowiadającej za ilość przepuszczanego światła i mechanizmu regulującego ostrość. Soczewki obiektywu wykonane są z twardego szkła odpornego na zarysowania. Większość obiektywów posiada przynajmniej jedną soczewkę asferyczną odpowiadającą za niwelowanie zniekształcenia zwanego też dystorsją. Ostrość może być ustawiana manualnie, lub za pomocą silniczka. Nowością na rynku jest zastosowanie w układzie regulacji ostrości silnika sterowanego za pomocą ultradźwięków. Takie rozwiązanie poprawia szybkość działania autofokusa, a więc także zwiększa szybkość działania fotografa. Duża część producentów oferuje także stabilizację obrazu wbudowaną w obiektyw. Funkcja ta jest przydatna zarówno przy słabych warunkach oświetleniowych, jak i przy stosowaniu długich ogniskowych. Zadaniem takiego systemu jest skompensowanie drgań aparatu spowodowanych ruchem ręki

12 Rysunek 3. Schemat budowy obiektywu o zmiennej ogniskowej Źródło: T. Ang, Fotografia cyfrowa. Podręcznik, Arkady, Warszawa 2004, s. 34. Ważną cechą obiektywu jest jego skala odwzorowania obrazu. Jest ona istotna przede wszystkim w fotografii makro. Skala odwzorowania to stosunek rzeczywistego rozmiaru przedmiotu fotografowanego do rozmiaru, który zarejestruje aparat. Przykładowo, skala odwzorowania 1:1 oznacza, że element fotografowany mający 2 cm długości, po zarejestrowaniu przez aparat będzie miał na matrycy bądź kliszy także długość 2 cm. Jeśli ten sam element zostanie zarejestrowany w wielkości 1 cm, wówczas skala odwzorowywania wynosi 1:2. Dzięki wiedzy na temat odwzorowywania fotograf może w prosty sposób zaplanować wielkość odwzorowania obiektu na materiale światłoczułym. Skala odwzorowania jest ważna zwłaszcza w obiektywach do makrofotografii, znajdujących zastosowanie do zdjęć niezwykle małych przedmiotów 34. Obiektywy do makrofotografii wykorzystywane są więc w fotografii przyrodniczej i reklamowej. Dzięki nim można przykładowo uzyskać imponujące 34 P. Dębek, Makrofotografia, Digital Foto Video, nr V 2009, s

13 powiększenie szlachetnego kamienia, co zapewni reklamowanej biżuterii niezwykle atrakcyjny wygląd 35. Obiektywy podzielić można na urządzenia o stałej i zmiennej ogniskowej. Podstawową zaletą obiektywu o stałej ogniskowej jest możliwość większego otwarcia przysłony. Stwarza to fotografowi większe możliwości w manewrowaniu ekspozycją przy słabym oświetleniu, a ponadto w przypadku obiektywu o dłuższej ogniskowej - daje możliwość wykorzystania efektu krótkiej głębi ostrości. Dodatkowym atutem jest niższa cena w porównaniu z obiektywami o zmiennej ogniskowej 36. Zaletą obiektywu o zmiennej ogniskowej jest przede wszystkim uniwersalność zastosowania i wygoda użytkowania. Zmienna ogniskowa pozwala fotografować obiekty bliskie - przy ogniskowej około 28 mm, jak i dalekie - przy ogniskowej 210 mm. Mały kąt widzenia pozwala na uzyskanie sporego powiększenia i odwrotnie bez zmiany obiektywu można otrzymać obraz o szerokim kącie i niewielkim stopniu powiększenia. Jednak obiektywy tego typu są na ogół droższe, większe i cięższe. Najdłuższe i najcięższe teleobiektywy posiadają własne mocowanie do statywu, gdyż przykręcenie ich do aparatu umieszczonego na statywie groziłoby wyrwaniem gwintu lub bagnetu 37. Obiektywy szerokokątne obiektywy są urządzeniami o krótkim zakresie ogniskowej. W zamian za to posiadają one szerszy kąt widzenia. Za obiektyw szerokokątny możemy uznać każdy, który ma ogniskową mniejszą od 35 mm, w tym także tzw. rybie oko, w którym długość ogniskowej wynosi od 6 do 15 mm. Przy tak dużym kącie widzenia obraz zostaje zaokrąglony, perspektywa przerysowana, zaś błąd deformacji obrazu nazywany jest dystorsją beczkowatą 38. Efekt dystorsji najczęściej szpeci fotografię, ale można go usunąć w programie graficznym 39. Współczesne obiektywy posiadają autofokus, czyli system automatycznego ustawienia ostrości. Systemy te dzielą się na aktywne i pasywne. Systemy aktywne występują najczęściej w aparatach kompaktowych. Kiedy fotograf naciska spust migawki do połowy, aparat wysyła wiązkę promieni podczerwonych, które po odbiciu od obiektu 35 D. Lezano, op. cit., s T. Wójcik, ABC Fotografii Cyfrowej, Buchman, Warszawa 2009, s D. Lezano, op. cit., s P. Burian, R. Caputo, Szkoła fotografowania National Geographic, G+J RBA, 2009, s D. Lezano, op. cit., s

14 wracają do aparatu. Następnie system ocenia odległość przedmiotową i ustawia punkt ostrości. Największymi wadami tego rozwiązania są jednak krótki zasięg i długi czas ostrzenia. Z kolei pasywne systemy ustawiania ostrości są wykorzystywane w droższych aparatach kompaktowych oraz lustrzankach cyfrowych. System ten nie ma praktycznie ograniczeń i w zasadzie jest niezawodny. Działa on poprzez mierzenie kontrastu fotografowanego obiektu, czyli wykorzystuje zasadę detekcji fazowej Światło w fotografii Od strony technicznej fotografowanie polega na rejestrowaniu światła, które odbija się od rzeczywistych obiektów. Zatem bez światła wykonywanie zdjęć w ogóle nie byłoby możliwe. Ponadto aby otrzymać optymalnie naświetlone zdjęcie, konieczne jest nie tylko odpowiednie oświetlenie fotografowanego obiektu, ale także ustawienie parametrów wiązki świetlnej, która dociera do matrycy lub negatywu. Czasami dla uzyskania jeszcze bardziej spektakularnego efektu światło można skupiać, załamywać i rozpraszać oraz zmienić jego barwę Parametry ekspozycji Ekspozycja to ilość energii świetlnej, która została zarejestrowana przez nośnik światłoczuły aparatu 41. Wpływ na wielkość ekspozycji mają czas otwarcia migawki, wielkość otworu przysłony oraz czułość nośnika. W aparatach cyfrowych istnieje także możliwość wprowadzenia korekty ekspozycji, wyrażanej w stopniach EV. Poprawkę tę stworzono ze względu na błędy, jakie w skrajnych warunkach oświetleniowych popełnia światłomierz zamontowany w aparacie. Czas naświetlania jest to inaczej czas naświetlania nośnika światłoczułego, lub też czas uaktywnienia matrycy cyfrowej. Jest on ustalany przez fotografującego, lub automatycznie przez aparat - jeśli działa on w trybie automatycznym bądź priorytetu przysłony) Ibid., s Ibid., s B. Peterson, Czas naświetlania bez tajemnic, Galaktyka, Łódź 2008, s

15 Krótkie czasy naświetlania wykorzystuje się przede wszystkim przy fotografowaniu podczas imprez sportowych czy reportaży. Obecnie aparaty fotograficzne potrafią skrócić czas naświetlania do 1/8000 sekundy, co daje im możliwość uzyskania efektu tzw. zamrażania ruchu. Polega to na fotografowaniu przy tak krótkim czasie otwarcia migawki, aby przykładowo modelka wyskakująca do góry była uchwycona została tak, jakby nie wykonywała żadnego ruchu 43. Długi czas naświetlania ma zastosowanie w miejscach, gdzie światła jest niezbyt wiele, a użycie lampy błyskowej mogłoby popsuć efekt końcowy. Jednak aby w takich warunkach otrzymać nieporuszony obraz, należy unieruchomić aparat na statywie. Dłuższy czas naświetlania pozwala zastosować panning 44, czyli dodawanie efektu ruchu. Na przykład szybko poruszający się motor sfotografowany przy czasie 1/300 sekundy będzie wyglądał statycznie. Jednak na zdjęciu zrobionym w czasie 1/50 sekundy widoczne będą poruszone koła, rozmyte w linie tło oraz dobrze wyostrzony pojazd. Taka fotografia stwarza poczucie dynamiki. Przy stosowaniu długich czasów naświetlania można też wykorzystać tryb pracy BULB, który polega na samodzielnym sterowaniu migawką. Po przyciśnięciu spustu migawki zostaje podniesione lustro (w przypadku lustrzanki) oraz otwiera się migawka, zaś aparat będzie naświetlał dopóki, dopóty fotograf nie zwolni spustu. Do tej techniki polecany jest wężyk spustowy, spust elektryczny, lub pilot radiowy, gdyż podczas trzymania palcem spustu migawki możemy wprawić w drgania aparat umieszczony na statywie Lampy błyskowe Lampy błyskowe służą do oświetlania fotografowanego obiektu oraz do doświetlania planu zdjęciowego. Umiejętność posługiwania się sztucznym oświetleniem jest ważna, gdyż błędy w ustawieniu świateł trudno jest poprawić za pomocą obróbki komputerowej. Lampy błyskowe dzielimy na wewnętrzne, zewnętrzne oraz studyjne 46. Wewnętrzne lampy błyskowe są standardowym atrybutem aparatów kompaktowych, lustrzanek amatorskich i półprofesjonalnych. 43 Ibid., s Ibid., s Ibid., s M. Langford, Fotografia od A do Z, Muza SA, Warszawa 2003, s

16 W lustrzankach wewnętrzna lampa znajduje się najczęściej nad obiektywem. W niewielkich aparatach lampa usytuowana jest tak blisko obiektywu, że często można zaobserwować efekt tzw. czerwonych oczu. Dzieje się tak z powodu małego kąta pomiędzy promieniami wysłanymi z lampy i odbitymi od dna ludzkiego oka, które wpadają do obiektywu. Innym problemem wbudowanych lamp błyskowych jest ich mała moc, określona tzw. liczbą przewodnią. Przeciętna wbudowana lampa błyskowa posiada liczbę przewodnią równą 10. Oznacza to, że przy czułości matrycy równej 100 ISO lampa potrafi doświetlić prawidłowo obiekt znajdujący się w odległości do 10 metrów 47. Zewnętrzne lampy błyskowe przeznaczone są do zamontowania poprzez stopkę na korpusach bardziej zaawansowanych aparatów. Lampy te dają możliwość obracania palnika w pionie i w poziomie oraz posiadają gniazda synchronizacyjne i zewnętrznego zasilania. Zewnętrzne lampy błyskowe posiadają także znacznie większą liczbę przewodnią, która w profesjonalnych egzemplarzach osiąga wartość Światło studyjne Oświetlenie studyjne dzieli się na błyskowe i stałe, zwane także ciągłym. Od lamp wbudowanych czy nakładanych na stopkę aparatu studyjne lampy błyskowe różnią się dużo większą mocą i większymi gabarytami. Jednak dają one fotografowi nieporównywalnie większą możliwość modelowania siły i charakterystyki wiązki światła. Dlatego właśnie oświetlenie studyjne bardzo często wykorzystywane jest w fotografii reklamowej Temperatura barwowa światła Temperatura barwy światła odpowiada w dużej mierze za efekty kolorystyczne na fotografii. Zmienia się ona w zależności od pory dnia czy warunków atmosferycznych. Temperaturę barwową wyraża się w skali Kelvina, która oznacza rozkład energii światła emitowanego przez 47 T. Kulas, Prawie wszystko o lampach błyskowych, Digital Foto Video, nr IV 2009, s Ibid., s T. Ang, op. cit., s

17 ciało doskonale czarne. Dla przykładu dzienne, popołudniowe światło ma temperaturę około 5500 K, blask świecy zaś tylko 1000 K. Niższa wartość temperatury barwowej oznacza, że kolor światła kieruje się w stronę czerwieni. Z kolei w pogodny dzień chmury mają temperaturę K. W takim przypadku spektrum barw przesuwa się w kierunku chłodnego błękitu. W przypadku fotografii cyfrowej do kompensowania kolorystycznej dominanty wynikającej z temperatury barwowej służy balans bieli. Jeśli dodatkowo pliki zostaną zapisane w formacie RAW, wówczas można kompensować nawet błędne ustawienia balansu bieli i to bez widocznych strat w jakości zdjęcia 50. W praktyce ustawianie poprawnego balansu bieli jest o tyle ułatwione, że aparaty mają możliwość zmiany tego parametru oraz sprawdzenia kolorystyki obrazu podczas podglądu na żywo. W lustrzankach cyfrowych istnieje możliwość wyboru kilku automatycznych trybów korekcji balansu. Zazwyczaj są to tryby: pochmurny dzień, światło dzienne, w cieniu, żarówka, świetlówka i lampa błyskowa. Coraz częściej producenci aparatów dają także możliwość dodatkowej korekcji za pomocą dodawania lub odejmowania dodatkowych kelwinów. Jest to bardzo ważna i przydatna funkcja, dzięki której fotograf może precyzyjnie dobrać balans bieli już na poziomie wykonywania zdjęcia, a nie podczas jego obróbki Filtry fotograficzne Filtry fotograficzne nakładane na obiektyw wykorzystywane były głównie w fotografii analogowej. Natomiast w erze fotografii cyfrowej większość z nich można zastąpić filtrami cyfrowymi, oferowanymi przez takie programy do edycji zdjęć, jak Adobe Photoshop, Corel Photo-Paint, GIMP, lub darmowe aplikacje dla amatorów. W wielu przypadkach posłużenie się programem komputerowym jest nawet wskazane, ponieważ można dowolnie stopniować wybrany efekt. Z tego też względu są one używane także przez wielu profesjonalistów 52. Analogowe filtry fotograficzne można podzielić zarówno ze względu na oferowane możliwości, jak i na sposób mocowania do aparatu. Najpopularniejszymi typami filtrów są polaryzacyjne, szare, połówkowe, kompensacyjne, efektowe i UV. Wśród typów mocowań 50 C. Grey, Oświetlenie portretowe w praktyce, Galaktyka, Łódź 2009, s B. Peterson, op. cit., s P. Dębek, E. Prus, Wszystko o filtrach, Digital Foto Video, nr I 2010, s

18 rozróżniamy systemy Lee oraz Cokin. W jednym przypadku filtry montowane są na specjalnych ramkach przytwierdzanych do obiektywu, a w drugim filtry przykręcane są bezpośrednio do gwintu na obiektywie. Wszystkie filtry pomagają uzyskać spektakularne efekty, ale mogą też powodować niekorzystne dla fotografii odbicia i rozbłyski 53. Podstawowym zadaniem filtrów UV jest zatrzymanie promieni ultrafioletowych, które wpadając przez obiektyw do aparatu, skutecznie zafałszowywały wskazania światłomierza. Dzisiejsze obiektywy są konstruowane w taki sposób, aby do wnętrza aparatu dostawało się jak najmniej promieni ultrafioletowych. Dlatego najczęściej filtry UV używane są jako osłona przed uszkodzeniem mechanicznym przedniej soczewki obiektywu 54. Filtry polaryzacyjne zbudowane są natomiast z dwóch szklanych płytek, pomiędzy którymi znajduje się folia polaryzacyjna. Używa się ich najczęściej w fotografii pejzażowej, ponieważ wzmacniają nasycenie kolorów i redukują niepożądane refleksy świetlne 55. Podstawowym zadaniem filtrów szarych jest redukowanie intensywności światła wpadającego do obiektywu. Dzięki nim można wydłużyć czas naświetlania lub maksymalnie otworzyć przysłonę, co pozwoli uzyskać mniejszą głębię ostrości. Ponadto na przykład podczas fotografowania wodospadu - można uzyskać efekt rozmytej, ruchomej wody. Po ustawieniu czasu naświetlania na około 1 2 sekundy, nawet przy przysłonie przymkniętej do wartości f/22, zdjęcie najprawdopodobniej byłoby prześwietlone. Natomiast użycie filtra szarego pozwala zmniejszyć natężenie światła, co skutkuje poprawnym naświetleniem zdjęcia. Filtry szare w zależności od rodzaju, pozwalają na kompensowanie ekspozycji w zakresie 1-6 EV 56. Filtry połówkowe mają na celu zmniejszenie kontrastu kolorystycznego lub jasności pomiędzy dwoma obszarami zdjęcia. Jedna połowa filtru pozostawia fotografię bez zmian, druga zaś nadaje jej pożądany efekt. Najczęściej jest chodzi o przyciemnienie części obrazu. W fotografii krajobrazu można nimi także wzmacniać błękit nieba. Produkowane są też filtry połówkowe zabarwiające obraz na konkretny kolor Ibid., s Ibid., s D. Lezano, op. cit., s P. Dębek, E. Prus, op. cit., s T. Wójcik, op. cit., s

19 Filtry kompensacyjne to inaczej filtry kolorowe, których celem jest wprowadzenie określonej dominanty. Przykładowo, w celu ochłodzenia kolorystyki zdjęcia można użyć filtra niebieskiego, a w celu ocieplenia czerwonego Funkcje obróbki obrazu fotograficznego W czasach fotografii analogowej naświetlony negatyw musiał być wywołany, utrwalony i wysuszony. Następnie fotograf korzystając z powiększalnika, papieru fotograficznego i roztworów chemicznych wykonywał papierową odbitkę. Obecnie w powszechnym użyciu nie ma już koreksów, powiększalników oraz papierów o różnej gradacji, a fotografowie wyszli z ciemni i usiedli do komputerów. W dniu dzisiejszym metody cyfrowej obróbki obrazu zastępują bowiem większość prac, wykonywanych przed laty w ciemni fotograficznej. Nadal jednak część operacji komputerowych przypomina pracę na powiększalniku jest kadrowanie, powiększanie, zmiana jasności, dobór kontrastu oraz korekcja kolorystyczna. Komputer z oprogramowaniem graficznym, skaner i drukarka są więc współczesną odmianą ciemni fotograficznej. Nie zmienił się także podstawowy cel obróbki nadal jest nim utrwalenie i wydobycie obrazu zarejestrowanego podczas sesji zdjęciowej. Na tym jednak podobieństwa się kończą. Nie wszystkie założenia można bowiem zrealizować metodami fotografii analogowej, a dodatkowo obróbka zdjęcia w programie komputerowym jest o wiele tańsza niż dopracowywanie detali na planie zdjęciowym. Kolejnym powodem rosnącej popularności metod cyfrowych jest łatwość korygowania błędów i szerokie możliwości wprowadzania zmian. Przykładowo, jeśli klient zamawiający fotografię reklamową chce dokonać pewnych aktualizacji, wówczas powtarzanie całej sesji nie jest konieczne. Często wystarczy poprawić wybrane fragmenty zdjęcia Korygowanie błędów technicznych i warsztatowych W wielu przypadkach do błędów na zdjęciach przyczynia się sam fotograf. Wynikają one z jego rutynowych zachowań, pośpiechu czy 58 P. Dębek, E. Prus, Szkiełko mnożące kolory?, Digital Foto Video, nr VI 2008, s E. Siegel, op. cit., s

20 zgubnej wiary w automatykę aparatu. Na szczęście fotografie takie często można uratować przy pomocy programu do edycji zdjęć 60. W dobie technologii cyfrowej korekta nie jest trudna do wykonania, ani nie wymaga dużych nakładów finansowych. Podstawowymi czynnościami podnoszącymi poziom techniczny fotografii są: kadrowanie obrazu, korekcja kolorów, korygowanie błędów ekspozycji i balansu bieli, regulowanie poziomu kontrastu oraz zwiększanie dynamiki barwnej obrazu 61. Kadrowanie to zmiana proporcji boków, lub wybranie konkretnej części zdjęcia z obszaru całej powierzchni obrazowej. Obraz jest kadrowany najczęściej z powodu złego dobrania ogniskowej podczas wykonywania zdjęcia. Przyczyną może być także mniejszy kąt widzenia wizjera aparatu niż rzeczywistości kąt widzenia obiektywu. Kadrowanie jest stosowane także wtedy, gdy na życzenie klienta fotografowany obiekt ma zostać przedstawiony w węższym kadrze bądź na odbitce o innych proporcjach. Obecnie matryce aparatów legitymują się parametrami, która pozwalają na obcinanie boków zdjęcia bez znaczącej utraty jakości 62. Od strony technicznej operacja kadrowania jest stosunkowo prosta, a ponadto opcja ta dostępna jest w większości programów edycyjnych. Zwykle do kadrowania wykorzystywane jest narzędzie pokazujące za pomocą komputerowej myszki obszar, który ma pozostać na docelowej fotografii. W niektórych programach można też używać funkcji linijek (z menu Widok, Miarki w programie Photoshop), co pozwala na dokładne obcinanie zdjęcia 63. Kolejnym obszarem technicznej korekcji fotografii jest poprawa kolorów. Najczęściej zabieg ten ma na celu poprawę estetyki i zwiększenie atrakcyjności zdjęcia. Może on obejmować tylko nieznaczną korektę nasycenia barw, lub też całkowicie zmieniać kolor fotografowanego obiektu. Ponadto można dokonywać zmian w obszarze całego zdjęcia i w pełnym zakresie barw, albo dokonywać korekcji w obrębie jednego, wybranego koloru. Najczęściej stosowanym narzędziem jest Balans Kolorów, w którym za pomocą suwaków można zmieniać rozkład kolorów w obszarze całego zdjęcia. Aby kolory stały się żywsze i bardziej nasycone, można skorzystać z narzędzia Barwa/nasycenie, dostępnej w menu programu Obraz, Dopasowania, Barwa/nasycenie. 60 P. Dębek, 16 sposobów na lepsze zdjęcia, Digital Foto Video, nr II 2009, s S. Kelby, System 7 punktów Scotta Kelby ego, Helion, Gliwice 2008, s A. Owczarz-Dadan, Zaklęcia Photoshopa. Edycja zdjęć, Helion, 2009, s E. Siegel, op. cit, s