BSE 55. I. Cele i zadania Państwowego Funduszu Kombatantów

Transkrypt

1 BSE 55 Bożena Kłos Informacja BSE nr 279 Biuro Studiów i Ekspertyz PAŃSTWOWY FUNDUSZ KOMBATANTÓW Państwowy Fundusz Kombatantów został utworzony w 1982 r. na podstawie ustawy z dnia 26 maja 1982 r, o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz.U, Nr 16, poz. 122) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 grudnia 1982 r. w sprawie zasad tworzenia Państwowego Funduszu Kombatantów i zarządzania tym funduszem (Dz.U. nr 45, poz. 195). W oparciu o te uregulowania prawne Państwowy Fundusz Kombatantów funkcjonował do 1990 r. Mocą ustawy z dnia 14 grudnia 1990, r. o zniesieniu i likwidacji niektórych funduszów (Dz.U. nr 89, poz. 517) większość funduszów została zlikwidowana. Państwowy Fundusz Kombatantów nie został zlikwidowany. W nowym akcie prawnym, regulującym uprawnienia kombatanckie i zakres osób uprawnionych do nich - ustawa z dnia 24 stycznia 1991 O kombatantach i niektórych osobach, będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. nr 17, poz. 75 z późn. zmianami) - zawarty jest zapis w art. 23 iż "zachowuje się Państwowy Fundusz Kombatantów zwany dalej funduszem." Fundusz tworzony jest z dotacji z budżetu państwa oraz darowizn. I. Cele i zadania Państwowego Funduszu Kombatantów Według ustawy środki Państwowego Funduszu Kombatantów przeznaczone są na: 1) doraźną pomoc dla kombatantów oraz pozostałym po nich członków rodzin obejmującą doraźną bądź okresową pomoc pieniężną, częściowe pokrycie kosztów zakupu wózka inwalidzkiego, sprzętu rehabilitacyjnego, dostosowanie pomieszczeń mieszkalnych do rodzaju inwalidztwa, pomoc pielęgnacyjną, 2) ulgi taryfowe w wysokości 50% przy przejazdach miejskimi środkami lokomocji, 3) zniżkę w wysokości 10% ceny zakupu od państwa lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego na własność, 4) zwolnienia z abonamentowych opłat telewizyjnych i radiowych, z opłat za 20 telefonicznych jednostek licznikowych miesięcznie oraz 50% ulgę za abonament telefoniczny. 5) finansowanie kosztów rozszerzenia bazy sanatoryjnej i domów pomocy społecznej oraz zakładów leczniczych przeznaczonych dla kombatantów, a także domów kombatanta, 6) działalność dokumentacyjną i wydawniczą dotyczącą walk o Odrodzenie

2 56 BSE Polski i represji wojennych oraz okresu powojennego. Pozostałe świadczenia przysługujące kombatantom oraz pozostałym po nich członkom rodziny - dodatek kombatancki i ryczałt energetyczny - są wypłacane przy świadczeniach emerytalno-rentowych przez ZUS. Świadczenia te a także ryczałt, wraz z odsetkami za opóźnienie w ustaleniu do nich prawa lub ich wypłaty oraz koszty obsługi podlegają refundacji na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dotacji budżetu państwa. Ulgi taryfowe w wysokości 50% przy przejazdach koleją i autobusami krajowej komunikacji samochodowej oraz na finansowanie kosztów zadań administracyjnych i opiekuńczych, wykonywanych na rzecz środowiska kombatanckiego, zlecanych organizacjom społecznym przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych również są pokrywane ze środków budżetu państwa. Wynika z tego, iż z Państwowego Funduszu Kombatantów finansowana jest tylko część uprawnień przysługujących kombatantom. Państwowym Funduszem Kombatantów dysponuje kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych jest centralnym organem administracji państwowej i podlega prezesowi Rady Ministrów, który powołuje i odwołuje Kierownika Urzędu. Na podstawie delegacji zawartej w ustawie kombatanckiej Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 18 czerwca 1991 r. (Dz.U. nr 58, poz. 247) określiła zakres działania i organizacji Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Do zakresu działań Urzędu należy: 1) organizowanie pomocy socjalnej i opieki zdrowotnej dla kombatantów i innych osób uprawnionych oraz członków ich rodzin, 2) wydawanie decyzji w sprawach dotyczących przyznania, pozbawienia lub zmiany tytułu posiadanych uprawnień, 3) rozdział i kontrola wykorzystania środków z Państwowego Funduszu Kombatantów oraz dotacji budżetowych, 4) prowadzenie badań statystyczno-organizacyjnych oraz demograficzno-socjologicznych w środowiskach kombatanckich, 5) wymiana dotychczasowych zaświadczeń i legitymacji kombatanckich wydanych przez ZBoWiD na nowe i związaną z tym weryfikację uprawnień, 6) współpraca ze stowarzyszeniami kombatanckimi oraz osobami represjonowanymi w kraju i zagranicą w zakresie obejmującym realizację postanowień ustawy, 7) występowanie z inicjatywą legislacyjną, opracowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych w ramach przedmiotowego zakresu działania Urzędu, 8) kultywowanie tradycji walk i oręża polskiego oraz upamiętnienia męczeństwa w obronie suwerenności i niepodległości Ojczyzny. Dotacja budżetowa do Państwowego Funduszu Kombatantów wynosiła w roku ,9 mld zł, w 1993 r ,810 mld zł a w 1994 r mld zł (wzrost o

3 BSE 57 40% w stosunku do roku poprzedniego). W 1992 r. dotacja stanowiła 97,9% środków Funduszu. W latach następnych Fundusz tworzyła tylko dotacja z budżetu państwa. Środki finansowe będące w dyspozycji Państwowego Funduszu Kombatantów realizowane są w trzech grupach wydatków: - usługi materialne, - świadczenia społeczne, - inwestycje kombatanckie. II. Wydatki z Państwowego Funduszu Kombatantów A. Usługi materialne Wydatki na usługi materialne obejmują refundacje kosztów wynikających ze zwolnień kombatantów z abonamentowych opłat telewizyjnych i radiowych, z opłat za 20 telefonicznych jednostek licznikowych miesięcznie oraz 50% ulgi za abonament telefoniczny. Jest to grupa wydatków, która pochłania większość środków finansowych, będących w dyspozycji funduszu (1992 r mld zł, 1993 r. -380,910 mld zł). Środki te z reguły są nie wystarczające na pokrycie zobowiązań Urzędu wobec Poczty Polskiej i Telekomunikacji Polskiej SA. W 1992 r. zadłużenie wyniosło 61,822 mld zł, a w 1993 r. stan zadłużenia wzrósł do 174,210 mld zł. Przeprowadzone przez NIK w latach kontrole wykazały, iż znaczna część osób korzysta bezprawnie z ulg w opłatach radiowo-telewizyjnych i telefonicznych: w rachunkach przesyłanych do Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w celu refundacji ulg i zwolnień wykazywano osoby, które zmarły lub zmieniły miejsce zamieszkania. NIK szacował, że w roku 1992 bezprawnie skorzystało z ulg około 40 tys. osób i tylko same opłaty radiowo-telewizyjne obciążyły budżet państwa na 14 mld zł. W 1993 r. kwota bezzasadnej refundacji z Państwowego Funduszu Kombatantów szacunkowo wynosiła około 40 mld zł, w tym: dla Przedsiębiorstwa Telekomunikacji SA ok. 8 mld zł, a Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, na rzecz której rozlicza się Polska Poczta z Urzędem - ok. 32 mld zł. Całkowite zwolnienie z opłat za abonament radiowo-telewizyjny przysługuje inwalidom wojennym i wojskowym, inwalidom I grupy, osobom które ukończyły 80 lat oraz których ostrość wzroku nie przekracza 15% na podstawie rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 21 lipca 1993 r. w sprawie opłat abonamentowych za używanie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych (Dz.U. nr 75, poz. 359). Kontrola NIK wykazała, że refundowane są także opłaty za kombatantów jednocześnie należących do którejś z wyżej wymienionych kategorii osób całkowicie zwolnionych z opłat abonamentowych. Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie posiada pełnej, aktualnej ewidencji kombatantów z powodu nie.zakończonego procesu weryfikacji uprawnień kombatanckich (przeciągające się prace nad nowelizacją ustawy kombatanckiej).

4 58 BSE Niemożliwa jest też według Urzędu aktualizacja rejestru kombatantów we współpracy ze stowarzyszeniami kombatanckimi z uwagi braku możliwości organizacyjnych, technicznych i finansowych tych organizacji do sporządzania informacji dla potrzeb Urzędu, a zwłaszcza dla komputerowego systemu danych. Otrzymane przez Urząd z ZUS dane obejmują tylko kombatantów będących emerytami lub rencistami oraz pozostałe po nich wdowy i wdowców. Według tych danych całe środowisko kombatantów (w tym wdowy) w 1992 r. liczyło osób, w 1993 r osób, w 1994 r osób. W celu stworzenia mechanizmów kontroli Urząd do Spraw Kombatantów zaproponował w piśmie do Komisji Polityki Społecznej wprowadzenie ryczałtu radiowotelewizyjnego na takich samych warunkach jak wypłacany przez ZUS ryczałt energetyczny, co jednak wymaga nowelizacji odpowiednich artykułów ustawy kombatanckiej. W kwestii ulg i zwolnień za usługi telekomunikacyjne Urząd zaproponował wprowadzenie do projektu zarządzenia Ministra Łączności przepisu zobowiązującego kombatantów do potwierdzania raz w roku w Zakładach Telekomunikacji swych uprawnień do ulg. Reasumując należy stwierdzić, iż wydatki na refundację ulg i zwolnień nie są należycie kontrolowane i dopiero w roku 1995 po ewentualnym wprowadzeniu nowych mechanizmów kontrolnych problem ten może zostać przynajmniej częściowo rozwiązany. B. Świadczenia społeczne Kombatanci i inne osoby uprawnione mogą korzystać ze szczególnej opieki socjalnej jeżeli znajdą się w trudnej sytuacji finansowej. Jest to druga co do wielkości grupa wydatków z Państwowego Funduszu Kombatantów. W 1992 r. wydatkowano na ten cel 34,9 mld zł, w 1993 r. - 34,8 mld zł, a w 1994 r. przeznaczono 60,2 mld zł. System opieki socjalnej nad kombatantami został wkomponowany - od stycznia 1991 r. - w państwowy system pomocy społecznej. Wojewódzkie zespoły pomocy społecznej pełnią rolę organizatora i koordynatora całokształtu działalności socjalnoopiekuńczej nad kombatantami oraz dysponują środkami finansowymi przekazanymi przez Urząd. Pomoc socjalna udzielana jest kombatantom w następujących formach: - zapomogi jednorazowe, - zasiłki okresowe, - opieka pielęgnacyjna, - świadczenia dla inwalidów w celu ułatwienia im życia i pracy. Wszystkie te świadczenia udzielane są w oparciu o Tymczasowe zasady pomocy socjalnej ze środków pomocy społecznej i Państwowego Funduszu Kombatantów dla kombatantów i innych osób uprawnionych, wydane w marcu 1991 r. przez Biuro do spraw Kombatantów przy MPiPS. Zapomogi jednorazowe przyznawane są osobom, których dochód nie przekracza 200% najniższej emerytury i znalazły się w trudnej sytuacji. Przyjęto iż jednorazowa zapomoga nie powinna przekraczać 200% najniższej emerytury.

5 BSE 59 Zasiłki okresowe otrzymują osoby, które są dotknięte długotrwałą chorobą lub oczekują na świadczenia emerytalne. Zasiłek ten przyznawany jest w wysokości 150% najniższej emerytury i na okres 3 miesięcy. Opieką pielęgnacyjną obejmowane są osoby starsze, chore, ew. samotne a wymagające pomocy innych osób. Pomoc może być przyznana na okres 12 miesięcy w wysokości nie przekraczającej miesięcznie najniższej emerytury. Kombatanci otrzymują pomoc pielęgnacyjną od ośrodków pomocy społecznej na ogólnie przyjętych zasadach i przyznana pomoc stanowi w większości przypadków dopłatę do przyznanych usług, Świadczenia dla inwalidów ułatwiające im pracę i życie przeznaczone są na częściowe pokrycie kosztów zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, wózków inwalidzkich, dostosowania pomieszczeń do rodzaju inwalidztwa, a dla osób niewidomych oraz ciężko poszkodowanych na zakup sprzętu ułatwiającego pracę i życie. Pomoc tę otrzymują osoby, których dochód nie przekracza 400% najniższej emerytury i wielkość świadczenia jest uzależniona od kosztu sprzętu. Ogółem przyznano świadczenia: w 1992 roku świadczeń, w tym zasiłków i zapomóg/ w 1993 roku świadczeń, w tym zasiłków i zapomóg, w I półroczu 1994 roku świadczeń, w tym zasiłków i zapomóg, (należy zaznaczyć, że wykorzystanie środków finansowych jest z reguły wyższe w II półroczu). Świadczenia społeczne są realizowane przez wojewódzkie zespoły pomocy społecznej oraz przez stowarzyszenia kombatanckie (Związek Inwalidów Wojennych i Związek Ociemniałych Żołnierzy. Kontrola NIK wykazała, iż część środków funduszu celowego była wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem i brak należytej kontroli ze strony Urzędu nad prawidłowym wykorzystaniem środków na pomoc dla kombatantów. C. Inwestycje kombatanckie W ramach Państwowego Funduszu Kombatantów finansowana jest budowa domów pomocy społecznej dla kombatantów. Na podstawie ustawy o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 r., domy te znajdują się w dyspozycji Wojewódzkich Zespołów Pomocy Społecznej. Kombatanci pokrywają koszty pobytu w wysokości 70% osobistego dochodu, ale nie więcej niż 200% najniższej emerytury. W 1991 r. na terenie kraju funkcjonowało 15 domów Pomocy Społecznej dla Kombatantów, wybudowanych ze środków Państwowego Funduszu Kombatantów. Ogółem domy te dysponowały 1976 miejscami. W latach finansowano budowę 4 domów pomocy społecznej dla kombatantów (w Ciechanowie, Opolu, Radomiu i Szczecinie) oraz przychodni specjalistycznej dla kombatantów w Warszawie: w 1993 r. wydatkowano na ten cel 36,6 mld zł, a w 1994 r mld zł.

6 60 BSE Zakończenie Ze środków finansowych przekazywanych na Państwowy Fundusz Kombatantów realizowana jest tylko część uprawnień należnych kombatantom i innym osobom uprawnionym na podstawie ustawy kombatanckiej. Największe wydatki pochłania refundacja zwolnień z opłat abonamentowych. Środki przeznaczone na ten cel są niewystarczające i co powoduje narastanie zobowiązań finansowych Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wobec Poczty Polskiej i Telekomunikacji, a część tych środków jest wręcz marnotrawiona poprzez bezpodstawne korzystanie z ulg osób nieuprawnionych. Dyskusje wobec ustawy kombatanckiej dotyczyły głównie prawa do uprawnień kombatanckich, natomiast nie poddawano analizie funkcjonalności całego systemu uprawnień kombatanckich: zakresu tych uprawnień, sposobu ich finansowania, organizacji pomocy dla kombatantów ze względu na potrzeby tego środowiska. Sposób wydatkowania pieniędzy z Państwowego Funduszu Kombatantów wskazuje na konieczność opracowania nowego systemu uprawnień kombatanckich.