Zeszyty naukowe nr 8

Transkrypt

1 Zeszyty naukowe nr 8 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2010 Agnieszka Kiszka Zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych od 2009 roku Wprowadzenie Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych uchodzi wśród podatników i ekspertów prawa podatkowego za niezwykle skomplikowaną i niejasną. Ci ostatni twierdzą, że od czasu jej wprowadzenia w 1991 roku była ona nowelizowana już ponad sto razy. Ostatni jednolity tekst tejże ustawy wydano w 2000 roku, od tamtej pory nowelizacje miały miejsce kilkanaście razy w ciągu każdego roku. Podatnik chcący stosować ustawę zmuszony jest w chwili obecnej sięgać nie tylko do jej tekstu, ale do licznych Dzienników Ustaw zawierających przepisy przejściowe oraz poprzednich jej wersji. Przepisy ustawy są ponadto trudne do zinterpretowania, co może częstokroć pozbawić podatnika możliwości skorzystania z licznych ulg czy zwolnień. 1 stycznia 2009 roku przyniósł niestety wiele kolejnych zmian w sposobie rozliczania podatku dochodowego od osób fizycznych. Zmieniła się nie tylko skala PIT, ale także sposób odliczania ulgi prorodzinnej, pojawiła się możliwość odliczania składek ubezpieczeniowych opłacanych za granicą, uszczegółowiono zasady przekazywania 1 proc. podatku dla organizacji pożytku publicznego, zlikwidowano ulgę meldunkową. Niektóre z tych zmian niewątpliwie działają na korzyść podatnika, inne wprowadzono raczej w celu uporządkowania przepisów i rozwiania dotychczasowych wątpliwości dotyczących niektórych z nich. Kolejna nowelizacja ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, która nigdy nie miała charakteru regulacji wyczerpującej, jako że prawa i obowiązki podatnika wynikają nie tylko z tejże ustawy, ale także z postanowień Konstytucji RP, wielu innych ustaw oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych i rozporządzeń wykonawczych Ministerstwa Finansów 1, miała również na celu m.in. dostosowanie polskich przepisów podatkowych do prawa traktatowego oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Praca poniższa ma na celu przybliżenie najbardziej istotnych dla podatni-

2 30 ka zmian, ze szczególnym uwzględnieniem nowej skali podatkowej, zwłaszcza w kontekście pojawiającej się od paru lat dyskusji na temat podatku liniowego. 1. Wspólne opodatkowanie małżonków Zmianie uległa m.in. treść art. 6 ustawy dotyczącego wspólnego opodatkowania małżonków. Do tej pory przywilej wspólnego opodatkowania przypadał jedynie tym małżonkom, którzy podlegali nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obecnie, zgodnie z art. 6 ust. 3a wspólnie rozliczyć się mogą także małżonkowie, mający miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, a także ci, z których jeden podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Rzeczypospolitej Polskiej a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej. Oczywiście możliwość wspólnego opodatkowania w tychże przypadkach obwarowana jest pewnymi ściśle określonymi warunkami, a mianowicie małżonkowie musieli osiągnąć podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75 proc. całkowitego przychodu osiągniętego przez nich oboje w danym roku podatkowym oraz udokumentować certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych 2. Tak więc od 2009 roku małżonkowie oboje nierezydenci oraz małżonkowie z których jeden jest rezydentem, a drugi nierezydentem, pod warunkiem, że osiągnęli 75 proc. wszystkich przychodów w Polsce, mogą rozliczyć się na zasadach identycznych jak rezydenci (podwójna wysokość podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów uzyskanych przez małżonków w danym roku podatkowym). Podobne regulacje wprowadzono dla osób samotnie wychowujących dzieci 3. Zmiany wprowadzone w zasadach wspólnego opodatkowania małżonków są niewątpliwie korzystne z punktu widzenia podatnika, jako że kładą kres uprzywilejowaniu tylko i wyłącznie rezydentów, dając możliwość skorzystania z prawa do wspólnego opodatkowania szerszej grupie podatników. 2. Opodatkowanie dochodu ze sprzedaży nieruchomości Kolejna zmiana dotyczy ulgi meldunkowej, która z początkiem 2009 roku przestała obowiązywać. Wcześniej osoba sprzedająca mieszkanie zakupione po 1 stycznia 2007 roku, w przypadku, gdy była w nim zameldowana przez co naj-

3 mniej 12 miesięcy, nie płaciła podatku. Teraz ulgę zastąpiło zwolnienie podatkowe podatku nie zapłaci osoba, która w ciągu dwóch lat od sprzedaży mieszkania wyda pieniądze pochodzące z tej sprzedaży na inny cel mieszkaniowy (zakup mieszkania, domu, działki budowlanej itp.). Wolne od podatku są dochody w wysokości odpowiadającej iloczynowi tego dochodu i udziału wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe, przy czym udokumentowane wydatki poniesione na te cele uwzględnia się tylko do wysokości przychodu 4. W związku z tą zmianą sposób opodatkowania sprzedaży mieszkania lub domu zależy w chwili obecnej od momentu nabycia zbywanej nieruchomości. I tak: - przychód z nieruchomości zakupionej do 31 grudnia 2006 roku opodatkowany jest podatkiem w wysokości 10 proc., rozliczenie z fiskusem nastąpić musi w ciągu 14 dni od zbycia nieruchomości, a wolna od PIT jest m.in. sprzedaż nieruchomości nabytej w spadku lub darowiźnie oraz w przypadku, gdy pieniądze ze sprzedaży w ciągu dwóch lat zostaną przeznaczone na cele mieszkaniowe; - dochód ze sprzedaży z nieruchomości nabytej miedzy 1 stycznia 2007 roku a 31 grudnia 2008 roku opodatkowany jest podatkiem w wysokości 19 proc., a rozliczenie z fiskusem następuje przy złożeniu rocznego zeznania podatkowego (do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym), tu właśnie wciąż możliwa jest do wykorzystania wyżej wspomniana ulga meldunkowa; - i wreszcie dochód ze sprzedaży nieruchomości nabytej po 1 stycznia 2009 roku objęty jest 19 proc. podatku, a po zakończeniu roku podatkowego podatnik zobowiązany jest w zeznaniu podatkowym wykazać dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości uzyskane w roku podatkowym, ale w przypadku, gdy pieniądze ze sprzedaży mieszkania w ciągu dwóch lat przeznaczone zostaną na inne cele mieszkaniowe, nie trzeba płacić PIT 5. Za wydatki poniesione na cele mieszkaniowe uważa się zgodnie z art. 21 ust. 25 m.in. wydatki poniesione na nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu czy udziału w gruncie, nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, a także wydatki poniesione m.in. na spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, mających siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej 6. Nie wiadomo, jakie były faktyczne intencje ustawodawcy, ale uzależnie- 31

4 32 nie sposobu opodatkowania sprzedaży nieruchomości od momentu jej nabycia i wprowadzenie w związku z tym trzech różnych metod opodatkowania znacznie komplikuje system i nie wydaje się być najlepszym rozwiązaniem. 3. Zmiany w uldze prorodzinnej Od 2009 roku zmienił się także sposób rozliczania ulgi prorodzinnej. Dotąd odliczyć można było kwotę będącą iloczynem liczby posiadanych dzieci i dwukrotności kwoty zmniejszającej podatek w pierwszym progu podatkowym nawet w przypadku, gdy dziecko urodziło się ostatniego dnia roku podatkowego, jako że ustawodawca nie stawiał wymogu posiadania dziecka przez cały rok podatkowy. Obecnie, zgodnie z art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, podatnik ma prawo od podatku dochodowego odliczyć na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję opiekuna prawnego (o ile dziecko z nim mieszkało), sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą, kwotę stanowiąca 1/6 kwoty zmniejszającej podatek określonej w pierwszym przedziale skali za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym dzieckiem się opiekował. Jeśli dziecko wstąpiło w związek małżeński bądź umieszczono je w instytucji zapewniającej utrzymanie, odliczenie przestaje przysługiwać 7. Nie wystarczy już więc wychowywać dziecka jeden dzień w roku, by móc odliczyć ulgę, gdyż limit będzie ustalany proporcjonalnie do liczby miesięcy, w trakcie których podatnik wychowywał dziecko 8, co wydaje się być rozwiązaniem sprawiedliwszym niż dotychczasowe. Plusem jest to, że ulgę rozszerzono na opiekunów prawnych i rodziny zastępcze. Obie te zmiany w połączeniu oznaczają, iż jeśli w praktyce zdarzy się sytuacja, w której przez jedną część roku dzieckiem opiekują się rodzice, a przez drugą część rodzina zastępcza, nie istnieje ryzyko, iż jedno dziecko kreuje podwójną ulgę. Maksymalna kwota ulgi na dziecko wynosi w 2009 roku 1112,04 zł (w porównaniu do 1173,70 zł z roku 2008) 1/12 dwukrotności kwoty zmniejszającej podatek co oznacza, że za każdy miesiąc wychowywania dziecka od podatku można odliczyć 92,67 zł. 4. Organizacje pożytku publicznego Zmiany, jakie zaszły w zakresie przekazywania 1 proc. podatku dla organizacji pożytku publicznego, mają na celu przede wszystkim usunięcie wątpliwości interpretacyjnych, dotyczących obowiązku przekazywania tej kwoty na konto wskazanej przez podatnika organizacji przez naczelnika urzędu skarbowego,

5 33 w mniejszym stopniu natomiast wpływają na samych podatników. Do ustawy dodano art. 45c zasady przekazywania 1 proc. pozostały bez zmian, natomiast wykaz organizacji pożytku publicznego prowadzony jest teraz w formie elektronicznej, a nie jak dotychczas w formie obwieszczenia ogłaszanego w Monitorze Polskim, co pozwala na jego bieżącą aktualizację. Dodatkowo wskazanie organizacji pożytku publicznego możliwe jest również w przypadku złożenia przez podatnika korekty zeznania, pod warunkiem, że będzie ona dokonana w terminie dwóch miesięcy od upływu terminu złożenia zeznania 9. Warunkiem przekazania 1 proc. jest zapłata w pełnej wysokości podatku należnego stanowiącego podstawę obliczenia tejże kwoty nie później niż w terminie dwóch miesięcy od momentu, w którym upływa termin dla złożenia zeznania podatkowego. W razie, gdy podatnik wyrazi wolę poinformowania organizacji o swoich danych, naczelnik urzędu skarbowego może przekazać informacje dotyczące imienia, nazwiska, adresu podatnika oraz wysokości przekazanej kwoty Zmiany w zakresie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne Kolejna zmiana dotyczy składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne zapłacone w innym kraju Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfederacji Szwajcarskiej. Zmieniona na korzyść podatników ustawa pozwala na odliczenie ich od dochodu pod warunkiem, że nie zostały już odliczone od dochodu lub podatku w państwie należącym do Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz że podstawą ich wymiaru nie jest dochód zwolniony z opodatkowania w Polsce zgodnie z umową o unikaniu podwójnego opodatkowania. Odliczenie dotyczy tylko tych składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód podlegający opodatkowaniu. Warto zaznaczyć, iż zgodnie w wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2007 roku 11, art. 26 ust. 1 pkt 2 oraz art. 27b ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim nie pozwalają na odliczenie obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne bądź zdrowotne zapłaconych poza terenem Polski, łamią bowiem art. 32 Konstytucji o niedyskryminacji ( 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny 12 ). Ponieważ przepisy wymienione w wyroku straciły moc z dniem 30 listopada 2008 roku, już od 1 grudnia 2008 roku podatnicy zyskali możliwość uwzględnienia w swoich rozliczeniach zagranicznych składek ubezpieczeniowych.

6 34 6. Ulga odsetkowa oraz opodatkowanie zysków niepodzielonych w spółkach kapitałowych Znowelizowana ustawa stawia w korzystnym położeniu osoby spłacające kredyty mieszkaniowe objęte podatkową ulgą odsetkową, jako że od 2009 roku ulgą zostały objęte również kredyty refinansowe. Dotąd, gdy podatnik zmieniał bank i refinansował kredyt, tracił prawo do ulgi, z początkiem 2009 roku kredyty refinansowe będą objęte ulgą odsetkową i to wstecznie od 2002 roku. Również kredyty konsolidacyjne, zaciągane na spłatę kilku innych, starych kredytów, w tym mieszkaniowego, z ulgi skorzystać mogą, przy czym odpis obejmuje tylko i wyłącznie odsetki przypadające na część mieszkaniową, co rozwiewa dotychczasowe wątpliwości dotyczące odliczania odsetek od tego rodzaju kredytów. Zgodnie z przyjętą przez Sejm, niewątpliwie korzystną poprawką do rządowego projektu ustawy ulga dotyczy także kredytu (pożyczki) zaciągniętego w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, mających siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej 13. Bardzo ważną zmianą jest wprowadzenie art. 24 ust. 5 pkt 8, który mówi, że wartość niepodzielonych zysków w spółkach kapitałowych na dzień przekształcenia tych spółek w spółki osobowe podlega opodatkowaniu. Przekształcenia takie stały się ostatnio bardzo popularne zwłaszcza ze względu na to, że zyski osoby fizycznej z tytułu udziału w spółce kapitałowej są opodatkowane dwukrotnie na poziomie spółki oraz w momencie wypłaty dywidendy. Dotychczas przekształcenie spółki kapitałowej w osobową, któremu towarzyszyło przeniesienie niepodzielonych zysków, traktowane było jako transakcja neutralna podatkowo, budząc kontrowersje w przypadkach, gdy część z tych niepodzielonych zysków przekazywana była na pokrycie wkładów w spółce osobowej, bowiem organy podatkowe twierdziły często, iż po stronie podatnika dochodzi do powstania przychodu w postaci udziałów kapitałowych bądź akcji. Stanowiska tego nie podzielił jednak NSA, który w wyroku z dnia 8 sierpnia 2008 roku stwierdził, że niepodzielony zysk spółki kapitałowej przeznaczony na kapitał podstawowy spółki osobowej nie stanowi przychodu udziałowców, wspólnicy nie muszą więc płacić podatku dochodowego 14, jednak z dniem 1 stycznia 2009 roku ustawodawca wprowadził obowiązek opodatkowywania zysków niepodzielonych na moment przekształcenia, likwidując wszelkie kontrowersje z nimi związane. Dodatkowo ustawodawca zwolnił od podatku dochodowego od osób fizycznych odsetki i dyskonto od obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i oferowanych na rynkach zagranicznych oraz dochody pochodzące z odpłatnego zbycia tychże obligacji uzyskane przez osoby fizyczne, które nie mają miejsca zamieszkania w Polsce, a także darowizny przekazane na rzecz organizacji pożytku

7 35 publicznego pochodzące z nagród za wybitne osiągnięcia z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz z tytułu działalności na rzecz praw człowieka przyznane przez krajowe i zagraniczne organy władzy czy krajowe i międzynarodowe organizacje Zmiana stawek i progów podatkowych Najistotniejsza jednak zmiana w ustawie dotyczy stawek i progów podatkowych, zlikwidowano bowiem dotychczasowe trzy stawki (19 proc., 30 proc. i 40 proc.) i od stycznia 2009 roku zastąpiono je dwoma (18 proc. i 32 proc.), a wysokość progu podatkowego ustalono na poziomie zł. Nowa, spłaszczona skala podatku dochodowego od osób fizycznych wygląda więc następująco: Źródło: Art. 27 ust. 1 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.(dz.u Nr 69, poz. 587). Kwota wolna od podatku zmieniła się niezauważalnie, bo z 3089 zł do 3091 zł, natomiast pracownicze koszty uzyskania przychodu pozostały na tym samym poziomie. Zmiany w skali to swego rodzaju rewolucja, jako że nowy próg podatkowy, po przekroczeniu którego podatnik zapłaci 32 proc. równy jest wysokości progu trzeciej stawki podatkowej obowiązującej do końca 2008 roku, gdzie podatnik płacił już 40 proc. podatku. Przeciwnicy przekonują, iż jest to zmiana niedobra, gdyż skorzystają z niej jedynie najbogatsi, a więc nieco ponad 5 proc. osób rozliczających PIT, które płaciły dotychczas podatki według stawek 30 i 40 proc, a skutek, jak szacują eksperci, będzie taki, że do budżetu wpłacimy około 8 do 10 mld zł mniej niż dotychczas. Faktem jest, że odsetek podatników znajdujących się w drugim i trzecim progu podatkowym zawsze był niski (5,23 proc. w 2004 roku, 5,54 proc. w 2005 roku, 6,66 proc. w 2006 roku, 5,34 proc w 2007 roku wg Ministerstwa Finansów) i to właśnie oni odczują zmianę w największym stopniu, ponieważ dla osób nieprzekraczających dotychczas pierwszego pułapu skali podatkowej podatek zmaleje jedynie o 1 proc., co przy miesięcznym wynagrodzeniu brutto w wysokości

8 zł prowadzić będzie do miesięcznej zmiany dochodów netto o około 20 zł, ale zmiana mimo wszystko warta jest ryzyka. Z wyjaśnień Ministerstwa Finansów wynikało, iż głównym celem tejże zmiany jest przede wszystkim zmniejszenie obciążeń podatkowych, a w konsekwencji zmniejszenie ubóstwa. Wyższe dochody gospodarstw domowych mają zwiększyć konsumpcję, a tym samym zakładany spadek dochodów budżetowych spowodowany zmniejszeniem skali zrekompensowany powinien zostać większymi wpływami z tytułu podatku od towarów i usług. Takie oczekiwanie wydaje się być tym bardziej uzasadnione, że osoby o najwyższych dochodach przeznaczają zwykle większe środki na nabycie dóbr i usług opodatkowanych podatkami pośrednimi, zwłaszcza VAT 16. Co więcej podatnicy uzyskujący najwyższe dochody tak czy siak odprowadzają zwykle podatek z zastosowaniem liniowej stawki podatkowej określonej dla podatników prowadzących działalność gospodarczą, tj. równy 19 proc., więc obniżenie stawek należy oceniać pozytywnie, zwłaszcza w obliczu faktu, że nawet przy niższych niż w innych państwach Europy stawkach podatkowych, same obciążenia podatkowe wciąż pozostają w Polsce jednymi z najwyższych, co wynika m.in. z tego, że u nas najwyższa stawka podatkowa stosowana jest do dochodów znacznie niższych niż w innych krajach, a i możliwości odliczeń podatkowych są u nas znacznie mniejsze 17. Nowa skala przy jednoczesnym braku zmian w obowiązującej stawce liniowej PIT dla przedsiębiorstw (19 proc.) oznacza, że dla wielu przedsiębiorców, zwłaszcza małych, korzystniejszy może być wybór opodatkowania na zasadach ogólnych. W wielu przypadkach liniowy PIT może po prostu nie mieć sensu, zwłaszcza, że powrót do opodatkowania na zasadach ogólnych przywraca przedsiębiorcom przywileje, z których rezygnować muszą w ramach podatku liniowego, jak choćby możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, czy też wykorzystanie ulgi na dziecko. Oczywiście przed podjęciem decyzji o powrocie do rozliczania dochodów z działalności gospodarczej na zasadach ogólnych konieczne jest dokonanie kalkulacji opłacalności takiego kroku. Rozliczanie na zasadach ogólnych będzie opłacalne dla osób, które uzyskują niewielkie dochody z działalności gospodarczej, a więc te, których dochody nie przekroczą pierwszego progu skali podatkowej. Zmian dla przedsiębiorców nie uwzględniono zmieniając skalę podatkową PIT, ale jak w styczniu 2009 roku w rozmowie z Gazetą Prawną 18, przekonywał wiceminister finansów odpowiedzialny za podatki, Maciej Grabowski nie oznacza to wcale, iż przedsiębiorcy są w dużo gorszej sytuacji, jako że każdy podatnik, decydując się na określoną formę opodatkowania, zawsze wybierze opcję najbardziej dla siebie korzystną, czy to będzie liniowy PIT w wysokości 19 proc., czy opodatkowanie na zasadach ogólnych. Uzasadniając decyzję o wprowadzeniu dwóch stawek podatkowych,

9 Ministerstwo Finansów stwierdziło także, iż obniżenie podatków może przyczynić się do zmniejszenia szarej strefy, zachęcając Polaków do podjęcia legalnej pracy. Argument ten bardzo często wysuwają zwolennicy podatku liniowego, a zważywszy na fakt, iż dotychczas każda obniżka podatków nie skutkowała zmniejszeniem wpływów do budżetu, co może być dowodem na to, że krytyczny punkt na krzywej Laffera, w którym wpływy z podatków zaczynają spadać, już dawno został w Polsce przekroczony 19, argument wydaje się być w pełni uzasadniony. W związku z zaistniałym kryzysem i niepewnością co do wzrostu gospodarczego w 2009 roku, trudno przewidzieć, jakie faktycznie będą dalsze kroki Ministerstwa Finansów w zakresie opodatkowania osób fizycznych i prawnych, czy w najbliższych latach zostanie obniżona stawka CIT i czy PIT po następnych obniżkach rzeczywiście stanie się liniowy, czy też rząd powróci do trójstopniowej skali, ale nie ulega wątpliwości, że obecna zmiana w skali podatkowej zbliża nas o krok do grupy państw, które wprowadziły liniowy PIT, jak Estonia (od 1991 roku), Litwa i Łotwa (od 1994 roku), Rosja (od 2001 roku), Ukraina i Serbia (od 2003 roku), Słowacja (od 2004 roku),czechy i Bułgaria (od 2008 roku) i kilka innych, choćby z tego względu, że w obliczu nowych stawek niemal 99 proc. podatników znajdzie się w pierwszym progu podatkowym, a więc zapłaci podatek według jednej stawki 18 proc. Wysokość stawek podatku kształtuje się w wymienionych wyżej państwach na różnych poziomach (od 10 proc. w Bułgarii, przez 13 proc. w Rosji, po 21 proc. w Estonii), różne są także zasady jego płacenia (różne kwoty wolne od podatku, czy różny wachlarz ulg i zwolnień), w większości jednak przypadków ważne jest to, że reformy podatkowe podjęte przed laty miały charakter kompleksowy, polegający na zniesieniu licznych barier w handlu zagranicznym, wprowadzeniu w pełni wymienialnej waluty, poddaniu systemu bankowego wolnej konkurencji. Przeciwnicy podatku liniowego argumentują swą do niego niechęć m.in. tym, iż jest on z natury niesprawiedliwy dla biednych i klasy średniej, czyniąc z bogatych grupę uprzywilejowaną, pomijając tak znaczące fakty, jak to, że ludzi bogatych z zasady stać na rzesze doradców podatkowych, których głównym zadaniem jest praca na rzecz uniknięcia konieczności płacenia zbyt wysokich podatków. W dyskusji o podatku liniowym zasadne wydaje się również pytanie, dlaczego zawsze opiera się ją na stwierdzeniu, iż jest on niesprawiedliwy czy za niesprawiedliwe należy uznać to, że ludzie zdolni, mający chęć i umiejętności skutecznego zarządzania własnymi finansami i kierowania własnym życiem zawodowym, zarabiają więcej? Co sprawiedliwego jest w tym, że zmusza się ich do oddawania dużej części dochodów na biednych nie zawsze pokrzywdzonych przez los, ale często tych, którzy z założenia nie podejmują starań o podniesienie kwalifikacji, bądź znalezienie pracy, zakładając, że łatwiej żyć ze świadczeń państwowych? 37

10 38 Nie należy również zapominać o ujemnych skutkach progresji, której nadmierne wykorzystywanie może prowadzić do osłabienia motywacji do pracy, hamowania przedsiębiorczości i zmniejszenia skłonności do oszczędzania 20. W miarę jej wzrostu podatnicy zaczynają traktować podatek jako niesprawiedliwy i nabierają skłonności do popełniania wykroczeń i przestępstw finansowych 21. Stawka liniowa z zasady prostsza i tańsza, nie wymaga profesjonalnych konsultacji, może więc sprawić, że ludzie przestaną obsesyjnie zastanawiać się nad tym, jak zapłacić możliwie najniższe podatki, a zaczną myśleć o wytwarzaniu dóbr i usług oraz zwiększeniu wydajności. Póki co jednak w Polsce obowiązują dwie stawki podatkowe i choć 99 proc. podatników mieści się w pierwszym progu podatkowym, wciąż mamy do czynienia z podatkiem progresywnym, a nie proporcjonalnym. Prawdziwe skutki tej zmiany poznamy dopiero w 2010 roku, bo choć eksperci szacowali, że budżet straci z tego powodu 8 do 10 mld zł, trudno przewidzieć jak będzie naprawdę nie tylko ze względu na to, że straty mogą zostać częściowo zrekompensowane przez większe wpływy z podatków pośrednich, ale przede wszystkim ze względu na kryzys gospodarczy, który spowolni gospodarkę i może zmniejszyć wpływy budżetowe jeszcze bardziej, niż zakładano w związku ze zmianą w PIT. Podsumowanie Wprowadzenie zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych miało przede wszystkim ujednolicić dotychczasowe regulacje oraz dostosować polskie przepisy podatkowe do prawa traktatowego i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Część z wprowadzonych przepisów działa niewątpliwie na korzyść podatnika, wystarczy wspomnieć nowe zasady wspólnego rozliczania małżonków, które obejmują od 2009 roku także małżonków nierezydentów, bądź pary, w których jedna osoba jest rezydentem, a druga nierezydentem, czy też możliwość uwzględnienia w rozliczeniu podatkowym zagranicznych składek ubezpieczeniowych. Inne, jak likwidacja ulgi meldunkowej, niosą za sobą niejaką komplikację systemu podatkowego, jako że wiążą się z wprowadzeniem trzech różnych sposobów rozliczania sprzedaży nieruchomości, zależnie od momentu jej nabycia. Jeszcze inne, jak zmiana regulacji dotyczących przekazywania 1 proc. podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego, wprowadzono raczej ze względu na konieczność usunięcia ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych. Najważniejsza jednak zmiana dotyczy skali podatkowej i likwidacji dotychczasowych trzech progów na rzecz dwóch nowych 18 i 32 proc. oraz ustalenia progu podatkowego na wysokości zł. Rzeczywiste skutki tej zmiany i jej wpływ na wysokość dochodów Skarbu Państwa będzie można ocenić dopiero po zakończeniu pierwszego roku kalendarzowego obowiązywania zmienionych przepisów podatkowych,

11 ale już teraz można stwierdzić, że z punktu widzenia samych podatników zmiana jest korzystna, jako że skorzystają z niej wszyscy w różnym stopniu oczywiście, bo najwięcej zyskają podatnicy, którzy do tej pory znajdowali się w drugim i trzecim progu podatkowym, niemniej jednak, nie można zaprzeczyć, że i ci z pierwszego progu będą mieli nieco wyższe dochody. System z dwoma stawkami jest również niewątpliwie prostszy niż poprzedni, a doświadczenie innych krajów uczy, że mniejsze obciążenia podatkowe z zasady ożywiają gospodarkę i w konsekwencji w długofalowej perspektywie zwiększają wpływy gospodarcze. Czy tak się stanie i u nas, zobaczymy za parę lat. Niezależnie od kierunku zmian dokonywanych w ustawie a więc niezależnie od tego, czy działają one na korzyść podatnika, czy też w jakimś sensie utrudniają mu życie ilość tychże zmian dokonywana w ustawie rok rocznie czyni prawo podatkowe skomplikowanym i bardzo zawiłym dla przeciętnego obywatela, nastręczając wiele trudności interpretacyjnych i częstokroć przez stopień komplikacji pozbawiając tegoż podatnika możliwości skorzystania z przywilejów, jakie w swych przepisach często niesie ustawa. 39

12 40 Bibliografia 1. Formy zmniejszania wysokości podatków w Polsce, Praca zbiorowa pod redakcją Głuchowskiego J., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Gomułowicz A., Małecki J., Podatki i prawo podatkowe, Wydawnictwo prawnicze LexisNexis, Warszawa Krajewska A., Podatki Unia Europejska, Polska, kraje nadbałtyckie, PWE, Warszawa Akty prawne 1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, tekst uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe. 2. Ustawa z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). Orzecznictwo sądowe 1. Wyrok NSA z dnia 08 sierpnia 2008, sygn. akt II FSK 871/ Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2007, sygn. akt K 18/06. Artykuły prasowe 1. Matyszewska E., Cała obniżka PIT wróci do fiskusa, Gazeta Prawna, nr 7, 12 stycznia Matyszewska E., Na nowej skali PIT zyska tylko 5 proc. podatników, Gazeta Prawna, nr 165, 25 sierpnia Matyszewska E., Zmiany w podatkach od 2009 roku, Gazeta Prawna, nr 199 (2321), 10 października Nie planujemy zmiany stawki podatku liniowego, wywiad z M.Grabowskim, Gazeta Prawna, nr 7, 12 stycznia Skwirowski P., Rewolucja w podatku PIT, Gazeta Wyborcza, nr 250, 24 października 2008.

13 41 Przypisy 1 Gomułowicz A., Małecki J., Podatki i prawo podatkowe, Wydawnictwo prawnicze LexisNexis, s , Warszawa Art. 6 ust. 3a pkt 1-2 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.(dz.u Nr 69, poz. 587). 3 Art. 6 ust. 4a pkt 1-3 tejże ustawy. 4 Art. 21 ust. 1 pkt 131 tejże ustawy. 5 Matyszewska E., Zmiany w podatkach od 2009 roku, Gazeta Prawna, nr 199 (2321), 10 października 2008, Niezbędnik, s. E-E3. 6 Art. 21 ust. 25 pkt.1-2 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). 7 Art. 27f ust. 1-2 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). 8 Skwirowski P., Rewolucja w podatku PIT, Gazeta Wyborcza, nr 250, 24 października 2008, s Matyszewska E., Zmiany w podatkach od 2009 roku, Gazeta Prawna, nr 199 (2321), 10 października 2008, Niezbędnik, s. E-E3. 10 Art. 45c ust. 5 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). 11 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2007, sygn. akt K 18/ Art. 32 pkt 1-2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, tekst uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe. 13 Art. 21 ust. 25 pkt 2 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). 14 Wyrok NSA z dnia 08 sierpnia 2008, sygn. akt II FSK 871/ Art. 21 ust.1 pkt 130 i 132 ustawy z dn. 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz.U Nr 69, poz. 587). 16 Matyszewska E., Na nowej skali PIT zyska tylko 5 proc. podatników, Gazeta Prawna, nr 165, 25 sierpnia 2008, s Tamże. 18 Nie planujemy zmiany stawki podatku liniowego, wywiad z M.Grabowskim, Gazeta Prawna, nr 7, 12 stycznia 2009, s Matyszewska E., Cała obniżka PIT wróci do fiskusa, Gazeta Prawna, nr 7, 12 stycznia 2009, s Krajewska A., Podatki Unia Europejska, Polska, kraje nadbałtyckie, PWE, s. 59, Warszawa Formy zmniejszania wysokości podatków w Polsce, Praca zbiorowa pod redakcją Głuchowskiego J., Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 18, Warszawa 2002.