UCHWAŁA NR... RADY GMINY ISTEBNA. z dnia 14 stycznia 2016 r. w sprawie: przyjęcia Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata

Transkrypt

1 Projekt z dnia 24 lutego 2016 r. Zatwierdzony przez... UCHWAŁA NR... RADY GMINY ISTEBNA z dnia 14 stycznia 2016 r. w sprawie: przyjęcia Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz ze zm.), w związku z art. 176 pkt 1 i art. 179 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 332 ze zm.) Rada Gminy Istebna uchwala, co następuje: 1. Przyjmuje się do realizacji Gminny Program Wspierania Rodziny na lata , stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Istebna. 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia z mocą od 1 stycznia 2016 roku. Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 1

2 Załącznik do Uchwały Nr... Rady Gminy Istebna z dnia 14 stycznia 2016 r. GMINNY PROGRAM I. WSTĘP WSPIERANIA RODZINY NA LATA Istebna 2015 SPIS TREŚCI: II. PODSTAWY PRAWNE DO REALIZACJI PROGRAMU III. DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN W GMINIE ISTEBNA IV. ADRESACI PROGRAMU V. CELE PROGRAMU VI. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU VII. PARTNERZY PROGRAMU VIII. MONITORING I EWALUACJA PROGRAMU IX. ZAKOŃCZENIE I. WSTĘP Gminny Program Wspierania Rodziny został opracowany zgodnie z art.176 pkt 1 i art.179 ust.1 z dnia 09 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Nadrzędnym celem Programu jest dobro dzieci i wspieranie rodziny w prawidłowym pełnieniu funkcji rodzicielskich. Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka. To właśnie w rodzinie dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie wzorce i zasady współżycia. Prawidłowo funkcjonująca rodzina daje swoim członkom poczucie bezpieczeństwa, zadowolenia, wartości, psychicznego oparcia a także zaspokaja podstawowe potrzeby biologiczne. Niestety nie wszystkie rodziny wywiązują się ze swoich zadań względem dzieci. Rozpad rodziny, niewydolność wychowawcza, zanikanie poczucia bezpieczeństwa, narastanie konfliktów powodują wzrost zjawisk negatywnych, które wymagają ingerencji z zewnątrz angażując siły i środki społeczne. Długoletnie przebywanie rodziny w sytuacji kryzysowej może spowodować całkowite zerwanie więzi rodzinnych i umieszczenie dzieci w pieczy zastępczej. Mając na względzie fakt, że rodzina biologiczna jest najbardziej sprzyjająca w prawidłowym rozwoju dziecka należy zadbać o to, aby ono jak najdłużej w niej pozostało. Dlatego należy wspierać rodzinę, aby prawidłowo wykonywała swoje funkcje. Należy podjąć pracę z rodziną w jej najbliższym otoczeniu i w różnorodnych formach środowiskowych bez potrzeby odrywania dziecka od rodziny. Wszelkie działania powinny być prowadzone za zgodą rodziny i jej aktywnym zaangażowaniem, uwzględniając zasadę pomocniczości. Chodzi tutaj o obustronny wysiłek zarówno członków rodziny jak i pracowników instytucji pomocy społecznej zmierzający do przywrócenia naturalnych więzi i normalizacji życia rodzinnego. Jednym z wprowadzonych przez ustawę o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej rozwiązań w systemie pomocy społecznej jest możliwość zatrudnienia asystenta rodziny do pracy na rzecz rodziny przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Rola asystenta rodziny polega na wspieraniu rodziny wychowującej dzieci zagrożone wykluczeniem społecznym, poprzez zmianę stosunku osób w rodzinie do własnej sprawności, podniesienie ich samooceny, wzbudzenie wiary we własne siły, a także pomoc w wykonywaniu najprostszych czynności, składający się na proces prowadzenia gospodarstwa domowego. Działania asystenta rodziny mają wspomagać rozwój kompetencji wszystkich członków rodziny Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 1

3 tj. rodziców, dzieci, czemu służy indywidualne podejście do rodziny i jej problemów. W tym miejscu należy jednoznacznie powiedzieć, że asystent rodziny nie wyręcza rodziny a wspiera ją w wykonaniu określonych obowiązków. Celem pracy asystenta rodziny jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej wychowywanie dzieci. Również nową formą pomocy rodzinie są też rodziny wspierające. Zadaniem tych rodzin jest pomoc w opiece i wychowaniu dzieci, prowadzeniu gospodarstwa domowego czy kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych, przy współpracy asystenta rodziny. Rodzina wspierająca również nie wyręcza, lecz aktywnie wspomaga w przezwyciężeniu kryzysu w rodzinie wymagającej wsparcia. Pozostawienie rodzin bez fachowego wsparcia i różnorodnej pomocy specjalistycznej spowoduje wzrost zjawiska dalszej degradacji rodzin i skutkować będzie różnorodnymi konsekwencjami, którymi najbardziej zagrożone będą dzieci. Priorytetem wspierania rodziny jest zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju dzieci, młodzieży oraz kształtowania wartości i norm związanych z ich wychowaniem. W pracy tej bardzo istotne jest koordynowanie działań wszystkich instytucji zobligowanych do wspierania rodziny. Problemy występujące w rodzinie są bowiem często złożone i wymagają interdyscyplinarnych rozwiązań. Aby móc kompleksowo wspierać rodziny niezbędne jest stworzenie gminnego programu wspierania rodziny, którego realizacja należy do zadań własnych gminy. II. PODSTAWY PRAWNE DO REALIZACJI PROGRAMU 1. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej (Dz.U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163 z późn.zm.). 3. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2015 r. poz z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2015r. poz.1286 z późn. zm.). 5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2012r. poz. 124 z późn. zm.). 6. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz z późn. zm.). III. DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN W GMINIE ISTEBNA Gmina Istebna położona jest w południowej części Województwa Śląskiego, w Powiecie Cieszyńskim. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Istebnej jest jednostką samorządu terytorialnego będącą instytucją pomocy społecznej. Według ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Zgodnie z art.3 cyt. ustawy pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Według definicji wskazanej w art.6 pkt 14 w/w ustawy rodzina określana jest jako osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Z bieżącej pracy i obserwacji rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Istebnej wynika, że z nieprawidłowym funkcjonowaniem rodziny wiążą się takie zjawiska jak alkoholizm, przemoc, rozwody, sieroctwo społeczne, ubóstwo i bezrobocie, brak właściwej opieki rodzicielskiej, nieporadność życiowa, nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży czyli kłopoty w szkole, przestępczość i demoralizacja wśród nieletnich. Poniżej zamieszczona tabela zawiera dane liczbowe z ostatnich trzech lat dotyczące sytuacji życiowych na podstawie których udzielono świadczeń z pomocy społecznej. Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 2

4 Tabela.1 Ilość osób ubiegających się o pomoc społeczną w zależności od przyczyn udzielania takiej pomocy na poziomie Gminy Istebna. Przyczyny udzielania pomocy Liczba rodzin Rok 2013 Rok 2014 Rok Liczba Liczba Liczba Liczba osób w rodzin osób w rodzin rodzinach rodzinach Ubóstwo Sieroctwo Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa W tym: Wielodzietność Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego - ogółem W tym: Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Liczba osób w rodzinach Przemoc w rodzinie Alkoholizm Trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego Zdarzenie losowe Sytuacja kryzysowa Klęska żywiołowa lub ekologiczna Stan na dzień r. Wskazane powyżej przyczyny udzielenia pomocy są ze sobą powiązane, dlatego też osoby i rodziny objęte pomocą społeczną występują jednocześnie w kilku kategoriach. W gminie Istebna ubóstwo oraz bezrobocie z nim związane jest bezsprzecznym problemem, który dotyka największą część społeczeństwa. Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności pracy na czarno. Bezrobocie powoduje, iż standard życia wielu rodzin obniża się z czym związany jest fakt rozszerzania się obszaru patologii społecznej. Bezrobocie przyczyniając się do zubożenia materialnego, w bezpośredni sposób wpływa na poziom życia rodzin, wywierając negatywne skutki. Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotknięte, lecz także całej jego rodziny. Pogorszenie funkcjonowania rodziny jest proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy i może przejawiać się problemami i kryzysem w rodzinie, a nawet doprowadzić do jej rozpadu. Pojawia się także groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu osoby bezrobotnej. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się alkoholizm i przemoc w rodzinie. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliższych, na środowisko rodzinne. Obok bezrobocia trudności życiowe są generowane przez niepełnosprawność i długotrwałą chorobę, które to powodują nierzadko ograniczenia w możliwości wypełniania swych ról społecznych, a nawet rodzinnych. Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 3

5 Znaczącą część klientów GOPS stanowią rodziny z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzależnienie od alkoholu, przemoc domowa, zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych, problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małżeńskich, zawodowych wyrażające się m.in. w postaci niedojrzałości emocjonalnej, problemach we współżyciu z ludźmi, trudnościach adaptacyjnych, niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, problemach wychowawczych w środowisku rodzinnym, szkolnym ujawniających się w postaci zachowań buntowniczych, konfliktowych, agresywnych, łamania przez dzieci i młodzież panujących obyczajów, norm i wartości. Czynniki dysfunkcyjne wpływające negatywnie na rodzinę powodują umieszczenie dzieci w pieczy zastępczej. Szeroki zakres dysfunkcji w rodzinie wymaga wdrożenia szeregu form pomocy pozafinansowej np. w postaci poradnictwa specjalistycznego, czy szeroko rozumianej pracy socjalnej oraz oczywiście indywidualizacji tych świadczeń a także instrumentów wskazanych w ustawie o wspieraniu i pieczy zastępczej np. asystent rodziny czy też rodziny wspierające. Od 1 sierpnia 2014 roku Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Istebnej zatrudnia asystenta rodziny. W roku 2014 asystent pracował z 12 rodzinami natomiast w 2015 roku z 13 rodzinami z terenu gminy Istebna. Asystent rodziny we współpracy z rodzinami i pracownikiem socjalnym opracował plan pracy z rodziną, którego głównym aspektem było wzmacnianie roli i funkcji rodzin, rozwijanie umiejętności opiekuńczowychowawczych, podnoszenie świadomości w zakresie planowania i funkcjonowania rodziny, pomoc w opiece i wychowaniu dzieci, reintegracja rodzin. W Gminie Istebna działa również Zespół Interdyscyplinarny. W skład Zespołu wchodzą pracownicy socjalni, pedagodzy szkolni, kuratorzy sądowi, przedstawiciele Policji, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Służby Zdrowia. Zespół spotyka się średnio co 4 tygodnie. Do zadań Zespołu Interdyscyplinarnego w Istebnej należy: integrowanie i koordynowanie działań przedstawicieli różnych podmiotów oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku, inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie, rozpowszechnianie informacji o instytucjach i możliwościach udzielania pomocy w środowisku lokalnym, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Poniżej przedstawiamy ogólną liczbę rodzin korzystających z pomocy społecznej oraz liczbę rodzin w rozbiciu na rodziny z dziećmi, którym Ośrodek udzielił pomocy społecznej w latach Tabela 2. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w latach Rok Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Stan na dzień r. Tabela 3. Rodziny z dziećmi Rok Ogółem 1 dziecko 2 dzieci 3 dzieci 4 dzieci 5 dzieci i więcej Stan na dzień r. Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 4

6 IV. ADRESACI PROGRAMU Adresatami Programu są rodziny zamieszkujące na terenie Gminy Istebna przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w tym rodziny dotknięte bezrobociem, ubóstwem, doświadczające przemocy domowej, przeżywające trudności w związku ze stanem zdrowia członków rodziny, dotknięte uzależnieniami od alkoholu, narkotyków bądź innych używek, zagrożone umieszczeniem dzieci w pieczy zastępczej czy ograniczeniem władzy rodzicielskiej. V. CELE PROGRAMU Gminny Program Wspierania Rodziny jest dokumentem przewidzianym do realizacji na lata Głównym celem Gminnego Programu Wspierania Rodziny jest tworzenie warunków umożliwiających poprawę sytuacji społecznej rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz ich wspieranie w prawidłowym funkcjonowaniu poprzez realizowanie skoordynowanej polityki społecznej na rzecz wzmocnienia rodziny przez wyspecjalizowane instytucje samorządu lokalnego. Cel 1. Cel 2. Cel 3. Cel 4. Diagnoza i monitoring skali potrzeb i problemów rodzin Systematyczna diagnoza rodzin objętych pomocą GOPS Sprecyzowana wiedza na temat rodzin wymagających pomocy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Istebnej Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych rodzin Zapewnienie pomocy materialnej i rzeczowej rodzinom wymagającym wsparcia (zasiłki okresowe, celowe, zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, zasiłki pielęgnacyjne, świadczenia pielęgnacyjne, specjalne zasiłki opiekuńcze, stypendia szkolne, pomoc osobom uprawnionym do alimentów) 2. Finansowanie dzieciom dożywiania w szkole 3. Monitorowanie sytuacji zdrowotnej dzieci z rodzin wymagających wsparcia. 1. Podniesienie bezpieczeństwa bytowego i zdrowotnego rodziny 2. Zapobieganie rozpadowi rodziny i umieszczaniu dzieci w pieczy zastępczej z powodów socjalno-bytowych 3. Uczenie rodziców i dzieci postaw prozdrowotnych Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Istebnej, placówki służby zdrowia, placówki oświatowe Poprawa funkcjonowania rodziny oraz warunków rozwoju dziecka w środowisku rodzinnym Wspieranie rodziny w jej prawidłowym funkcjonowaniu poprzez pracę socjalną oraz współpracę z asystentem rodziny 2. Podejmowanie działań w celu pozostawienia dzieci w rodzinie biologicznej oraz przywrócenia dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej rodzicom biologicznym 3. Organizowanie czasu wolnego i wypoczynku dla dzieci z rodzin wymagających wsparcia 4. Umożliwienie dostępu do poradnictwa specjalistycznego: psycholog, logopeda, prawnik 1. Podniesienie umiejętności rodzicielskich oraz poprawa zdolności wychowawczych rodziców 2. Wzrost świadomości w związku z pełnieniem ról rodzicielskich oraz w zakresie planowania i funkcjonowania rodziny 3. Podniesienie możliwości rozwojowych dzieci i młodzieży 4. Promowanie i wspieranie organizacji różnych form spędzania wolnego czasu dzieci i młodzieży Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, parafie, placówki oświatowe, Gminny Ośrodek Kultury, Urząd Gminy, organizacje pozarządowe Podejmowanie działań interdyscyplinarnych mających na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym oraz rozwiązywanie już istniejących 1. Współpraca z podmiotami i instytucjami zajmującymi się rodziną 2. Pomoc rodzinom dotkniętym uzależnieniami Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 5

7 Cel 5. Cel Pomoc rodzinom dotkniętym przemocą 4. Zapewnienie wsparcia przez asystenta rodziny 5. Tworzenie i realizacja programów profilaktycznych w zakresie zapobiegania niekorzystnym zjawiskom społecznym 1. Zmiana postaw i zachowań w rodzinach zagrożonych negatywnymi zachowaniami społecznymi 2. Zwiększenie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych rodziców 3.Wzrost świadomości i umiejętności radzenia sobie z negatywnymi zjawiskami społecznymi i przyjmowanie pozytywnej postawy społecznej i obywatelskiej przez dzieci i młodzież 4. Współpraca między osobami pracującymi na rzecz rodziny 5. Ukierunkowanie pomocy na rzeczywiste problemy i potrzeby Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Cieszynie, placówki oświatowe, Zespół Interdyscyplinarny, Komisariat Policji w Wiśle, placówki służby zdrowia, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Punkt Konsultacyjny w Istebnej, psycholog Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej rodzin dysfunkcyjnych 1. Zabezpieczenie środków na pobyt dziecka w pieczy zastępczej 2. Kierowanie członków rodzin do projektów systemowych 3. Prowadzenie monitoringu dzieci w rodzinach dotkniętych sytuacją kryzysową 1. Zmiana postaw i zachowań członków rodzin dysfunkcyjnych 2. Wszechstronna i systemowa pomoc dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Komisariat Policji w Wiśle, placówki oświatowe Podnoszenie kompetencji służb zajmujących się niesieniem pomocy rodzinom 1. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników pomagających rodzinie poprzez udział w szkoleniach, stażach, studiach podyplomowych 1. Podniesienie profesjonalizmu osób niosących pomoc w rodzinie 2. Podniesienie kompetencji i skuteczności podejmowanych działań pomocowych Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, placówki oświatowe Gminny Program Wspierania Rodziny zakłada tworzenie optymalnych warunków dla poprawy jakości życia rodzin z gminy Istebna. Wspieranie rodzin będzie miało charakter profilaktyczny, a rodzinie w pierwszej kolejności zostaną stworzone możliwości samodzielnego zmierzenia się ze swoimi problemami przy wykorzystaniu własnych umiejętności. Wsparcie instytucjonalne będzie zapewnione w sytuacji, gdy rodzina będzie musiała zmierzyć się z problemami, których nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać. wynikające z powyższego Programu realizowane będą zgodnie z zasadą pomocniczości i z uwzględnieniem podmiotowości dzieci i rodziny. VI. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Finansowanie Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata odbywać się w ramach środków budżetu Gminy Istebna, dotacji oraz środków pozabudżetowych pozyskanych z innych źródeł. VII. PARTNERZY PROGRAMU 1. Urząd Gminy w Istebnej 2. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Istebnej 3. Zespół Interdyscyplinarny w Istebnej 4. Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej 5. Placówki szkolne na terenie Gminy Istebna 6. Posterunek Policji w Wiśle 7. Sąd Rejonowy w Cieszynie 8. Placówki służby zdrowia 9. Organizacje pozarządowe z terenu Gminy Istebna Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 6

8 10. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Cieszynie VIII. MONITORING I EWALUACJA PROGRAMU W ramach ewaluacji Programu prowadzony będzie monitoring. Głównymi obszarami monitorowania Programu będą wyznaczone zadania. Monitoring realizacji Programu umożliwi: rozpoznanie ilościowe rodzin wymagających pomocy, ocenę zaangażowania jednostek odpowiedzialnych za ich realizację, stan zaawansowania prowadzonych działań, ocenę stopnia zadowolenia członków rodzin z oferowanej pomocy, zebranie informacji, które dostarczą podstaw do planowania działań profilaktycznych na lata następne oraz przesłanek do oceny ich skuteczności. IX. ZAKOŃCZENIE Gminny Program Wspierania Rodziny w Gminie Istebna na lata zakłada stworzenie optymalnych warunków dla poprawy jakości życia rodzin z dziećmi. Wsparcie rodziny będzie miało charakter profilaktyczny, ochronny, a rodzinie w pierwszej kolejności zostaną stworzone możliwości samodzielnego zmierzenia się ze swoimi problemami. Tylko wtedy można zwiększyć jej szanse na prawidłowe funkcjonowanie w środowisku oraz wykorzystanie własnej aktywności i wewnętrznego potencjału w celu zdobywania nowych umiejętności. Id: F686C4B C-B3DFE0E4E87B. Projekt Strona 7