Program Wieloletni. e-biuletyn

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Program Wieloletni. e-biuletyn"

Transkrypt

1 Nr 7 kwiecień 2005 r e-biuletyn INSTYTUT EKOLOGII TERENÓW UPRZEMYSŁOWIONYCH ADRESY INTERNETOWE Szanowni Państwo, W siódmym już wydaniu naszego biuletynu prezentujemy przedsięwzięcia, które mogą posłużyć za dobry przykład, zgodnie ze starą prawdą, że słowa zaledwie uczą, a dopiero przykłady pociągają. Przykład zaangażowania i wrażliwości dali uczniowie szkół plastycznych uczestniczący w konkursie zorganizowanym w ramach Programu. Przedstawiamy laureatów, a najlepsze, nagrodzone prace stanowią oprawę graficzną tego numeru. Prezentujemy ideę Sieci Szkół Promujących Zdrowie czyli szkół podejmujących działania wykraczające poza ich mury, angażujące społeczności lokalne. Spośród szkół nastawionych na realizację celów przedmiotowych, utylitarnych wyróżnia je wspólna dbałość o dobro, którym jest zdrowie oraz podporządkowanie nauczania i wychowania uniwersalnej zasadzie dialogu. Godnym polecenia przykładem połączenia działań organizacyjnych samorządu terytorialnego oraz administracji publicznej z partycypacją finansową zakładów przemysłowych, największych emitentów zanieczyszczeń jest jedyna w Polsce Sieć Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej. Czy można tak sformułować strategię rozwoju miasta, aby jego mieszkańcy mogli żyć na zwolnionych obrotach w ciszy, spokoju i zieleni? Taki cel stawiają sobie miasta zrzeszone w stowarzyszeniu Slow Cities. Ruch ten ukazuje możliwość alternatywnego rozwoju rejonów rolniczych i ciekawych przyrodniczo. Jest szansą na wykreowanie przez ich mieszkańców ekologicznego produktu lokalnego, zgodnego z naturalnymi cechami obszarów, które zamieszkują. Uświadamia nam wartości produktów wyprodukowanych w regionach "czystych", za pomocą technologii pozbawionych środków zaburzających równowagę środowiskową, a jednocześnie zwraca uwagę na wartości kulturowe i tradycje, zachęca do otwartości i dialogu. Dla wiecznie spieszących się ludzi XXI wieku Slow Cities to miejsca sprzyjające refleksji, wyciszeniu i zwolnieniu obrotów. Obecnie zwiększył się zasięg ryzyka zdrowotnego oraz poszerzyła lista uciążliwości i czynników narażenia. W części poświęconej realizacji projektów Programu Wieloletniego prezentujemy fragment raportu Opracowanie zasad i procedur oraz wdrażanie ocen oddziaływania na zdrowie w ramach ocen oddziaływania na środowisko. Szkoły promujące zdrowie Monika Dulczewska, Bez tytułu Wyróżnienie - fotografia Szkoła jest miejscem szczególnym, w którym jednocześnie uczy się, bawi i pracuje wiele osób. Panują w niej specyficzne prawa i zasady oraz szczególna atmosfera. W szkole nie tylko przekazuje się wiedzę teoretyczną, ale również uczy praktycznie, jak żyć oraz dbać o siebie i innych. Europejska Sieć Szkół Promujących Zdrowie już od dwunastu lat istnieje pod patronatem trzech międzynarodowyc h organizacji: Komisji Europejskiej, Rady Europy i Światowej Organizacji Zdrowia. Obecnie w sieci uczestniczy 40 krajów. W Polsce w roku 1991 na postawie porozumienia między resortem edukacji i resortem zdrowia, utworzono zespół do spraw Szkół Promujących Zdrowie i rozpoczęto realizację projektu w 14 wybranych szkołach, które zgłosiły chęć udziału. Rok później w grupie pierwszych siedmiu krajów Polska została przyjęta do Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Obecnie w Polskiej sieci Szkół Promujących Zdrowie znajduje się 1200 placówek. dokończenie na str 4 W numerze między innymi: Laureaci Ogólnopolskiego Konkursu Średnich Szkół Plastycznych - str. 6 Spokojne Miasta - str. 5 Konkurs Ciszej i Bezpieczniej - str. 8 Ryzyko zdrowotne od-środowiskowe jako miernik zrównoważenia relacji środowisko człowiek - str. 9-1

2 SIEĆ REGIONALNEGO MONITORINGU ATMOSFERY AGLOMERACJI GDAŃSKIEJ Krystyna Szymańska Stan środowiska naturalnego oraz warunki meteorologiczne mają ogromny wpływ na prawie każdą sferę naszego życia. Ludzie coraz częściej śledzą informacje dotyczące tych zagadnień, dostępne w różnych mediach. Większość z nas uzależnia niektóre swoje działania zawodowe lub wypoczynek i rekreację od warunków pogodowych i stanu zanieczyszczenia środowiska. Ważne jest więc, aby informacje docierające do zainteresowanych były aktualne, oparte na pewnych danych oraz przekazywane w sposób zrozumiały i spełniający oczekiwania odbiorców. Na podstawie rysunku zamieszczonego we WPROST numer 4 z 24 stycznia 2004 r. W 1993 roku w Gdańsku powołana została Fundacja ARMAAG, której głównym celem jest ocena jakości powietrza w aglomeracji gdańskiej. Istotą pomysłu było połączenie działań organizacyjnych samorządu terytorialnego oraz administracji publicznej z partycypacją finansową zakładów przemysłowych, największych emitentów zanieczyszczeń. Nieformalne porozumienie pomiędzy tymi podmiotami pozwoliło na zrealizowanie jedynego w Polsce przedsięwzięcia pod nazwą: SIEĆ REGIONALNEGO MONITORINGU ATMOSFERY AGLOMERACJI GDAŃSKIEJ, bez angażowania budżetu Państwa. W miarę postępu negocjacji w sprawie akcesji Polski do Unii Europejskiej inicjatywa zyskiwała dodatkowe punkty, bowiem sposób powołania i działanie organizacji był podobny jak w krajach 15. Pozyskiwanie informacji przez samorządową instytucję ogranicza koszty zarządu, ułatwia komunikację społeczną, wyzwala inicjatywę obywatelską. Wybór profesjonalnych i technologicznie bardzo zaawansowanych urządzeń analitycznych oraz współpracującego oprogramowania umożliwia bezpośrednie włączenie sieci w europejski system informacji o środowisku (sieć EOINET). Fundacja zatrudnia 5 pracowników, obsługuje 10 stacji lokalnych i 1 stację przenośną. Stacje wyposażone są w 43 analizatory gazów i pyłu PM10 i 43 czujniki meteorologiczne. Dane zbierane są w czasie rzeczywistym poprzez łącze telekomunikacyjne w stacji centralnej. Dane gromadzone w stacji centralnej poddawane są weryfikacji i walidacji w systemie zapewnienia jakości danych i analizowane przy zastosowaniu narzędzi statystycznych. Dane pomiarowe udostępniane są bezpośrednio z serwera danych wstępnie zweryfikowanych. Codzienny komunikat o jakości powietrza generowany jest automatycznie w określonych przez Rozporządzenie Ministra Środowiska okresach uśredniania

3 Informacja o jakości powietrza w aglomeracji gdańskiej i Tczewie pokazywana jest w postaci: poziomu określonego na podstawie pomiarów z poprzedniej doby. wykresów jednogodzinnych stężeń substancji indeksu jakości powietrza. Sieć ARMAAG działa zgodnie z nową orientacją Państwowego Monitoringu Środowiska: zapewnia dane odpowiedniej jakości, aktywnie informuje społeczeństwo o jakości powietrza Przez 11 lat swojego działania Fundacja ARMAAG stała się trwałym elementem oceny jakości powietrza w aglomeracji. Pozyskane doświadczenia oraz zaangażowanie uczestników pozwalają przypuszczać, że system wprowadzony w Gdańsku może być skutecznie powielany w innych ośrodkach pozostając pod merytoryczną kontrolą Inspektora Ochrony Środowiska a jednocześnie skracając obieg informacji przy znacznym obniżeniu kosztów. Sieć udostępnia dane do prac magisterskich, licencjackich, doktorskich w pełnym zakresie. Fundacja ARMAAG, Gdańsk, ul. Elbląska 66 tel. (58) , faks (58) , info@armaag.gda.pl, SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE dokończenie ze str. 1 Misją Szkoły Promującej Zdrowie jest kształtowanie wśród całej społeczności szkolnej poczucia odpowiedzialności za zdrowie swoje i innych. Zadanie takie realizowane jest poprzez podejmowanie działań w celu poprawy zdrowia i samopoczucia całej wspólnoty szkolnej, nauczanie jak najlepiej żyć, zachęcanie innych osób ze swojego otoczenia do przyjęcia zdrowego stylu życia. Działania mają różną postać i zasięg oraz są dostosowane do indywidualnych potrzeb szkoły. Przykładem działań inwestycyjnych są remonty pomieszczeń, wymiana oświetlenia i okien, budowa sal gimnastycznych, poprawa wyglądu zewnętrznego budynku szkoły. W zakresie promocji zdrowego stylu życia szkoły dokonują między innymi zmian asortymentu w sklepikach szkolnych likwidując niektóre towary i zastępując je produktami bardziej zdrowymi, starają się zwiększyć aktywność fizyczną uczniów, uczą higieny przygotowywania i spożywania posiłków. Aby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa członków społeczności szkolnej, zapobiegać agresji i narkomanii w szkołach organizowane są spotkania z policjantami, pogadanki z pedagogiem szkolnym, uaktywniane są telefony zaufania. Programy profilaktyki uzależnień - alkoholowych, narkotykowych i innych, pomagają dzieciom i młodzieży w przyjęciu dojrzałej postawy we wszystkich podstawowych dziedzinach ludzkiego życia. Szkoły sukcesywnie wprowadzają nowe programy prozdrowotne, a już istniejące są wzbogacane i udoskonalane. Nauczyciele pogłębiają swoją wiedzę w zakresie aktywnych metod i form pracy oraz przekazują własne doświadczenia i umiejętności innym nauczycielom i pracownikom szkoły. Szkoła realizująca program zakłada przeprowadzenie wielu zmian dotyczących wszystkich sfer funkcjonowania, nie muszą to być jednak zmiany bardzo duże. Często odbywają się one według zasady małych kroków. Ich efekty, choć mniej widoczne, są równie istotne, ponieważ mobilizują do dalszych działań oraz powodują, że nawet mała szkoła staje się bardziej zauważalna, a przede wszystkim staje się miejscem, w którym chętnie się przebywa. Na terenie województwa śląskiego prężnie działa wojewódzka sieć Szkół Promujących Zdrowie. Pani Barbara Dobias-Mola konsultantka tej sieci, kierownik Pracowni Programów Edukacyjnych w Regionalnym Ośrodku Metodyczno-Edukacyjnym Metis w Katowicach, opowiedziała nam o działalności Śląskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie

4 Kiedy powstała śląska sieć szkół promujących zdrowie? Do roku 1999 wojewódzkie sieci szkół promujących zdrowie istniały zarówno w województwie katowickim jak i bielskim. Po połączeniu się tych województw nastąpiła przerwa w działalności sieci. Pani Katarzyna Czapkiewicz, która jest edukatorem promocji zdrowia i koordynatorem naszej sieci, była inicjatorką reaktywacji sieci szkół promujących zdrowie na terenie województwa śląskiego. W 2002 roku w sali Sejmiku Śląskiego odbyła się Pierwsza Śląska Konferencja Sieci Szkół Promujących Zdrowie pod hasłem "Szkoły promujące zdrowie (SzPZ) są inwestycją dla zdrowia, edukacji i demokracji". W jaki sposób szkoła może przystąpić do sieci? Szkoła, która chce przystąpić do sieci, musi złożyć pisemną deklarację popartą przez przynajmniej 60% społeczności szkolnej. Mówię tutaj o całej społeczności szkolnej nie tylko o uczniach i nauczycielach, ale również o personelu administracyjnym, służbie zdrowia, władzach lokalnych. Na początku, nauczyciele ze szkoły która chciałaby wstąpić do sieci, uczestniczą w cyklu spotkań zorganizowanych przez nasz ośrodek. Okres przygotowawczy trwa rok. Po roku szkoła pisze program oraz raport z działań jakie podejmowała w ramach promocji zdrowia i edukacji pro zdrowotnej. Wtedy my wizytujemy taką szkołę i po pozytywnej ocenie przydzielamy certyfikat wojewódzki Szkoły Promującej Zdrowie. Następnym etapem może być członkostwo w Krajowej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Kiedy szkoła może starać się o przyznanie certyfikatu krajowego? Po trzech latach członkostwa w sieci wojewódzkiej, koordynator regionalny może zgłosić wniosek do koordynatora krajowego o przyjęcie danej szkoły do sieci Krajowej. Wtedy już przedstawiciele Krajowej Sieci dokonują ewaluacji działań szkoły i podejmują decyzję o przyjęciu jej do Krajowej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. W 2005 roku pierwsze szkoły będące członkiem śląskiej sieci będą mogły się starać o przyznanie certyfikatu krajowego. Jakie konkretnie działania są podejmowane przez szkoły promujące zdrowie? Szkoły podejmują bardzo różne działania. Trudno mi wszystkie je wymienić. Każda szkoła przed podjęciem działań diagnozuje swoje potrzeby w zakresie promocji zdrowia. W ten sposób określa jakie działania w danym momencie są priorytetowe. W jednej szkole jest to np. wybudowanie sali gimnastycznej, w drugiej zrobienie podjazdu dla osób niepełnosprawnych, w jeszcze innej akcje mycia zębów, aby zapobiegać próchnicy. Czy uczniowie i ich rodzice współuczestniczą w tworzeniu programu działań szkoły będącej w sieci? Tak, ponieważ wszystkie działania są działaniami systemowymi. Działania w szkole nie mogą być podejmowane tylko przez koordynatora. To społeczność szkolna musi stworzyć zespół, który jest w pełni przekonany co do celowości swoich prac w zakresie promocji zdrowia. Aktywność Szkół Promujących Zdrowie najczęściej polega na zasadzie małych kroków. Nie trzeba robić od razu bardzo wielkich rzeczy i zakładać, że od razu doprowadzimy do wielkich zmian. Jest dobrze kiedy szkole uda się zrealizować nawet najmniejsze działanie. Na jakie korzyści może liczyć Szkoła Promująca Zdrowie? W naszym województwie szkoły niestety nie mogą liczyć na dodatkowe środki finansowe. Nie posiadam szczegółowych informacji, ale w niektórych województwach koordynatorzy w szkołach otrzymują dodatkowe pieniądze na swoje działania. Szkoły należące do śląskiej sieci, mogą skorzystać z szeregu szkoleń odbywających się w naszym ośrodku. Nowe, pilotażowe, szkolenia staramy się w pierwszej kolejności kierować do właśnie takich szkół. Koszt uczestnictwa w takich szkoleniach wynosi około 10 zł. Członkostwo w Sieci Szkół Promujących Zdrowie, może okazać się również pomocne w pozyskiwaniu funduszy z programów europejskich. Co może zachęcić szkołę do przystąpienia do sieci? Dla szkoły zachęcające może być to, że ma okazję zostać zauważona w środowisku lokalnym. O uroczystości wręczeniu certyfikatu powiadamiana jest lokalna prasa, przyjeżdżają przedstawiciele władz lokalnych, kuratorium, wizytatorzy. Jest to szczególnie ważne w dzisiejszych czasach, kiedy ważą się losy niektórych szkół, a intensywne i zauważalne działania szkoły mogą wpłynąć na decyzję władz lokalnych. Czy w śląskiej sieci szkół promujących zdrowie istnieje jakaś szkoła, która mogłaby być wzorem dla innych? Według mnie jedną z takich szkół, jest Szkoła Podstawowa nr 6 w Pierśćcu. To jedna z pierwszych szkół, która się u nas certyfikowała. Zaangażowanie społeczności szkolnej spowodowało, że w ciągu roku udało się wybudować piękną salę gimnastyczną, pozyskując pieniądze w różny sposób. W szkole wydawano kalendarze malowane przez dzieci, później sprzedawane wśród mieszkańców. Władze gminy widząc, że szkoła potrafi zebrać pieniądze na dwa okna, ufundowała im dwa kolejne. Czasami jest tak, że najpierw wykonuje się pierwszy ruch, po którym następują następne, a działania zaczynają zataczać coraz większe kręgi. Rozmawiała Barbara Jarzębska, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice Dodatkowe informacje: 1. Woynarowska B. Sokołowska M. (red.).: Szkoła Promująca Zdrowie doświadczenia dziesięciu lat, Warszawa 2000, 2. Fragmenty artykułu opublikowano także styczniowym i majowym w numerze miesięcznika ekologicznego Zielona Liga - 4 -

5 SPOKOJNE MIASTA Janusz Krupanek, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Slow Cities Spokojne Miasta - to silne lokalne społeczności, które zdecydowały się podjąć działania dla poprawy jakości życia swoich mieszkańców i przyjeżdżających gości. W Polsce Miastem na zwolnionych obrotach jest Reszel na Warmii, malownicze miasto o bogatej tradycji historycznej i walorach kulturowych i przyrodniczych. W 1998 roku we Włoszech powstał pomysł utworzenia Międzynarodowej Sieci Miast Slow Cities 1. Ruch "Slow Cities" to organizacja, posiadajaca statut i regulamin. Mogą do niej przystąpić miasta, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 tysięcy. Projekt Slow Cities został podjęty przez 32 miasta we Włoszech między innymi Francavilla al Mare, Caiazzo, Positano,: Castelnovo ne'monti, Zibello Friuli-venezia, San Daniele, Levanto, Abbiategrasso, Chiavenna, Teglio, Bra, Casalbeltrame, Chiaverano, Citti della Pieve, Orvieto. Organizacja stale rozszerza swoją działalność poza granicami Włoch. W wielu krajach miasta już uzyskały certyfikat, bądź złożyły wnioski o przyjęcie do grona spokojnych miast. Ruch ten rozwija się między innymi w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Grecji, Szwajcarii, Norwegii, Szwecji, Japonii oraz Brazylii. Działania prowadzone w ramach tej sieci odnoszą się zarówno do problemów środowiskowych, jak i zdrowotnych. Związane są z pojęciem "dobrego życia" rozpatrywanego w kategoriach jakości lokalnego środowiska i zaplecza gastronomicznego a także wykorzystania w praktyce nowych technologii. Jednym z celów sieci jest zachowanie i wyeksponowanie bogatych kulturalnych, kulinarnych oraz artystycznych lokalnych tradycji każdej ze społeczności. W tym względzie ruch Slow Cities dąży do promocji dialogu i komunikacji pomiędzy lokalnymi producentami i konsumentami. Dzięki pomysłom w zakresie ochrony środowiska oraz promocji zrównoważonego rozwoju miejskiego życia ruch Slow Cities dostarcza bodźców branży produkcji żywności używającej naturalnych i przyjaznych dla środowiska technologii. Udział w tej organizacji oznacza konieczność poszanowania wymagań kwalifikacyjnych. Aby stać się jednym z miast Slow Cities należy spełniać podstawowe wymagania odnoszące się do polityki środowiska, infrastruktury, poziomu lokalnej produkcji, rzemiosła usług i bazy noclegowej. Członkostwo wymaga równocześnie ustawicznego zaangażowania w utrzymanie i rozwijanie lokalnych zasobów. Spełnianie standardów jest regularnie sprawdzane przez grupę ekspertów. Miastom, które spełniają wymagania przydzielane są certyfikaty. Społeczności tych miast zadeklarowały przyjęcie określonych zasad postępowania, wśród których wymienić należy przede wszystkim wdrożenie strategii środowiskowej, ukierunkowanej na zachowanie i rozwój szczególnych cech otaczającego obszaru oraz tkanki miejskiej, a także strategii rozwoju infrastruktury, zorientowanej na podnoszenie jakości funkcjonalnej powierzchni ziemi. Deklaracja obejmuje wspieranie produkcji i wykorzystania żywności produkowanej przy użyciu naturalnych, ekologicznie przyjaznych technologii, ochronę autochtonicznej produkcji, zakorzenionej w kulturze i tradycji oraz mającej znaczenie dla specyfiki danego obszaru. Działania promocyjne to nie tylko promowanie technologii podnoszących jakość środowiska miejskiego, ale również promowanie gościnności, jako formy szczególnej więzi lokalnej społeczności oraz jej specyficznych walorów. Istotne jest także eliminowanie fizycznych i kulturowych przeszkód ograniczających pełne i wszechstronne wykorzystanie potencjału miasta. Wszystkie te działania wspierane są edukacją społeczeństwa, adresowaną głównie do młodzieży. W Spokojnych Miastach w ramach tego projektu proponuje się powiększanie obszarów dostępnych dla pieszych oraz terenów zielonych, budowę ścieżek rowerowych przecinających całe miasto, stosowanie ekologicznych systemów transportowych, zwiększenie roli recyklingu i wykorzystania energii odnawialnej czy utworzenie publicznych miejsc parkingowych ułatwiających parkowanie w centrach miast

6 LAUREACI OGÓLNOPOLSKIEGO KONKURSU ŚREDNICH SZKÓŁ PLASTYCZNYCH Młodzież po raz kolejny wykazała się dużą wrażliwością na problemy związane ze stanem otaczającego nas środowiska. Udowodniły to prace nadesłane na konkurs stanowiący jeden z elementów kampanii promocyjnej Wieloletniego Programu.. Laureatów poznaliśmy 3 marca 2005 r. Wręczeniu nagród towarzyszyła wystawa najlepszych prac, która spotkała się z dużym zainteresowaniem przybyłych gości. Ogólnopolski Konkurs Średnich Szkół Plastycznych zorganizowany został przez Ministerstwo Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. Celem konkursu, adresowanego do uczniów plastycznych szkół gimnazjalnych i średnich, była popularyzacja problematyki wpływu stanu otaczającego nas środowiska na jakość życia. Na konkurs wpłynęło 95 prac 66 autorów. Na zaproszenie organizatorów odpowiedzieli uczniowie oraz ich opiekunowie z Ogólnokształcącej Szkoły Sztuk Pięknych we Wrocławiu, Prywatnej Ogólnokształcącej Szkoły Sztuk Pięknych we Włocławku, Zespołu Szkół Plastycznych w Katowicach, Liceum Plastycznego w Zduńskiej Woli, Zespołu Szkół Plastycznych im. St. Wyspiańskiego w Jarosławiu oraz Liceum Plastycznego w Poznaniu. W dniu 18 października 2004 roku odbyło się posiedzenie Jury Konkursu pod przewodnictwem prof. Mariana Oslislo, Prorektora Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Nadesłane prace zostały ocenione w dwóch kategoriach grafika warsztatowa i komputerowa (38 prac) oraz fotografia (57 prac). Wykorzystując różnorodne formy graficzne autorzy prac w sugestywny sposób zaprezentowali własne postawy wobec zagrożeń cywilizacyjnych i ich wpływu na jakość życia człowieka. Decyzją Jury w każdej kategorii zostały przyznane trzy nagrody. Ponadto w kategorii grafika warsztatowa i komputerowa wyróżniono jedną pracę a w kategorii fotografia autorzy trzech prac otrzymali wyróżnienie. NAGRODY I WYRÓŻNIENIA W kategorii grafika warsztatowa i komputerowa : I Nagroda Przemysław Branas, Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego w Jarosławiu za pracę pt. Szum, Bum, Brum II Nagroda Ewa Dzierżek, Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego w Jarosławiu za pracę pt. Przerwa III Nagroda Tomił Tusz, Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych we Wrocławiu za pracę pt. Drzewo Wyróżnienia : 1. Jeremi Jędroś, Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych we Wrocławiu za pracę Nie mogę oddychać W kategorii fotografia: I Nagroda Barbara Wolińska, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach, za pracę Bez tytułu II Nagroda Alina Kończyk, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach, za jedna pracę z cyklu Kolory chwil III Nagroda Aleksandra Krupa, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach za cykl prac Bez tytułu Wyróżnienia : 1. Jacek Boczar, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach za 3 prace z cyklu Bez tytułu 2. Monika Dulczewska, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach za pracę Bez tytułu Aleksandra Kotarska, Zespół Szkół Plastycznych w Katowicach za pracę Ogród koncentracyjny PATRONAT MEDIALNY - 6 -

7 Bez tytułu Barbara Wolińska I nagroda fotografia Prace 66 młodych artystów w sposób bardzo wymowny a czasem nawet zaskakujący, przedstawiają problem wpływu jakości otaczającego nas środowiska na zdrowie i komfort życia. Przyglądając się najlepszym pracom można snuć refleksje na temat zniszczeń dokonanych przez człowieka w środowisku i zagrożeń z nich wynikających. Szum, Bum,Brum Przemysław Branas I nagroda grafika warsztatowa i komputerowa Młodzi ludzie dostrzegają takie problemy jak hałas, nadmierny transport czy występowanie dzikich wysypisk śmieci. Zauważają, że wokół nas stale ubywa zieleni, miasta stają się szare i mało przyjazne dla mieszkańców. Uroczystość wręczenia nagród w Konkursie odbyła się 3 marca 2005 r. w Instytucie Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Kolory chwil Alina Kończyk II nagroda - fotografia Wiele kompozycji przypomina, że człowiek i środowisko tworzą całość, dając sobie nawzajem to co dobre i to co złe. Człowiek czerpie z przyrody energię potrzebną do życia i to jemu powinno zależeć, aby otaczający go świat był coraz lepszy. Uroczystość rozdania nagród sponsorowali: KLINKMAR Sp. z o.o. z Krakowa Pałac Młodzieży w Katowicach Muzeum Górnośląskie w Bytomiu Biuro Wystaw Artystycznych w Katowicach Powszechna Spółdzielnia Spożywców Społem w Katowicach TelePizza Sp. z o.o. Nagrodzone prace można także oglądać w specjalnie przygotowanej na tę uroczystość broszurze oraz na stronie internetowej Programu Wieloletniego Środowisko a Zdrowie ( Przerwa Ewa Dzierżek II nagroda - grafika - 7 -

8 Do 30 kwietnia można jeszcze nadsyłać prace na Konkurs CISZEJ i BEZPIECZNIEJ Publiczna Szkoła Podstawowa nr 8 w Radomiu we współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy - Państwowym Instytutem Badawczym organizuje Konkurs Plastyczny pt.: CISZEJ i BEZPIECZNIEJ Konkurs, adresowany do uczniów szkół podstawowych, organizowany jest w nawiązaniu do obchodów Europejskiego Tygodnia Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Celem konkursu jest: zachęcenie uczniów do twórczego zastanowienia się nad rozwiązaniem problemu: Jak ochronić nasz słuch przed hałasem? rozbudzenie wśród uczniów świadomości o niebezpiecznym dla naszego zdrowia zagrożeniu cywilizacyjnym jakim jest hałas na ulicy, w miejscu pracy i nauki, w miejscach odpoczynku; uświadomienie uczniom niebezpieczeństw spowodowanych hałasem, który powoduje między innymi nieodwracalne uszkodzenia narządu słuchu; kształtowanie poczucia odpowiedzialności za swoje zachowanie - sposób komunikowania się i kulturę słowa; poszukiwanie form odpoczynku w czasie wolnym jakim jest np. przerwa miedzy lekcjami w szkole; propagowanie zdrowego stylu życia; podjęcie działań zmierzających do stworzenia przyjaznego naszym uszom, cichszego środowiska. Aktualności marca w stolicy Litwy, Wilnie, Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNECE) przedstawiła Strategię Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Dokonano także uroczystego otwarcia Dekady Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju proklamowanej przez ONZ na lata W spotkaniu uczestniczyło dwudziestu trzech ministrów właściwych do spraw środowiska i edukacji a także blisko dwustu delegatów z krajów UNECE. U podstaw Strategii znalazły się szeroko rozumiane zagadnienia związane ze zrównoważonym rozwojem, czyli zmniejszenie ubóstwa, pokój, etyka, demokracja, sprawiedliwość, bezpieczeństwo, prawa człowieka, zdrowie, równość społeczna, zróżnicowanie kulturowe, gospodarka, konsumpcja, ochrona środowiska, zarządzanie zasobami naturalnymi oraz różnorodność biologiczna i krajobrazowa. Więcej: URL_ID=27234&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTIO N=201.html zwrócenie uwagi jak ważny dla naszego organizmu jest narząd słuchu - narząd zmysłu odpowiedzialny za komunikowanie się z drugim człowiekiem. Konkurs powinien wyzwolić w uczniach chęć zmierzenia się z tym zagadnieniem w imię wspólnego dobra, ochrony naszego zdrowia, a także zachęcić do twórczego zinterpretowania problemu hałasu - jako niebezpieczeństwa obecnego zarówno w miejscu pracy oraz nauki jak i w miejscach odpoczynku. Pozwoli podjąć działania zmierzające do stworzenia przyjaznego naszym uszom, cichszego środowiska, a także poszukiwania odpowiednich do wieku form spędzania wolnego czasu podczas przerw, między lekcjami i poza szkołą. Drzewo Tomił Tusz III nagroda - grafika Honorowy patronat nad Konkursem objęli: Minister Edukacji Narodowej i Sportu Główny Inspektor Sanitarny Dyrektor Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Państwowego Instytutu Badawczego Dyrektor Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu Prezydent Miasta Radomia Poseł na Sejm RP - p. Marek Wikiński Prezes Ligi Walki z Hałasem Prezes Stowarzyszenia Centrum Edukacji Ekologicznej Dyrektor Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Regulamin Konkursu dostępny jest w siedzibie organizatora oraz na stronie internetowej: Organizator konkursu: Publiczna Szkoła Podstawowa nr 8 ul. Dzierzkowska 9, Radom, tel./fax. (0-48) Współorganizator: Centralny Instytut Ochrony Pracy-Państwowy Instytut Badawczy ul. Czerniakowska 16, Warszawa - 8 -

9 RYZYKO ZDROWOTNE OD-ŚRODOWISKOWE JAKO MIERNIK ZRÓWNOWAŻENIA RELACJI ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK dr Anna Starzewska-Sikorska z zespołem, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Włączanie aspektu zdrowia do całości procesów decyzyjnych 2, projektowych i realizacyjnych jest zgodne z istotą trwałego i zrównoważonego rozwoju. Pierwsza z zasad zrównoważonego rozwoju przyjętych na konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój w 1992 roku, głosi, że Istoty ludzkie stanowią centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą. Idea zrównoważonego rozwoju pozwala realizować cele ekonomiczne i społeczne zapewniając społeczności i poszczególnym obywatelom bezpieczeństwo ekologiczne przy równoczesnym ograniczaniu negatywnych skutków dla środowiska. przyrodniczego. Dwa elementy: środowisko i zdrowie wiąże szereg zależności. Jedną z nich jest uwarunkowanie stanu zdrowia poszczególnych jednostek i populacji związane ze stopniem zanieczyszczenia (zdegradowania) środowiska. Aspekt zdrowotny stanowi istotny komponent jakości życia. Dlatego też środowiskowe zagrożenia stwarzające możliwość pogorszenia lub utraty zdrowia powinny być analizowane przy podejmowaniu wszystkich decyzji i działań. Ocena środowiskowego narażenia zdrowia wiąże się z określeniem ryzyka środowiskowego, które według definicji UNEP jest złożone z ryzyka ekologicznego oraz ryzyka zdrowotnego. Inaczej postrzegano ryzyko w dobie wczesnej industrializacji, inaczej postrzega się je dzisiaj. Dotyczy to w szczególności ryzyka zdrowotnego, które pierwotnie miało ścisły związek z wykonywaną pracą i określoną technologią produkcji. Jego zasięg był ograniczony do grup zawodowych narażonych przez pracę na czynniki i uciążliwości powodujące podniesienie poziomu ryzyka zdrowotnego. Postęp technologiczny, zmiany ekonomiczno społeczne (np. aktywność zawodowa kobiet w dziedzinach zdominowanych dawniej przez mężczyzn), globalizacja gospodarki, rozwój nowoczesnych technologii i dostępność produktów spowodowały upowszechnienie ryzyka, swoistą jego demokratyzację. Nie tylko zwiększył się zasięg ryzyka zdrowotnego oraz rozszerzyła lista uciążliwości i czynników narażenia. Na stan zdrowia pojedynczych osób, jak i całych populacji ludzkich wpływają uwarunkowania związane z wykonywaną pracą, stan środowiska, warunki socjalnoekonomiczne, nawyki i przyzwyczajenia, a także uwarunkowania kulturowe. 2 Artykuł stanowi fragment raportu: Opracowanie zasad i procedur oraz wdrażanie ocen oddziaływania na zdrowie w ramach ocen oddziaływania na środowisko - Etap III, dr Anna Starzewska-Sikorska, dr Justyna Gorgoń, dr hab. inż. Ryszard Janikowski, mgr Mateusz Korcz, mgr Janusz Krupanek, mgr Beata Michaliszyn Czy wiesz, że... Pojęcie ryzyka środowiskowego pozostaje w ścisłej relacji z każdą ludzką działalnością, jest funkcją czynnika zagrożenia i ekspozycji, określa prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków. Percepcja ryzyka podlega zmianom wynikającym zarówno z uwarunkowań świadomościowych, społecznych, ekonomicznych, jak i zmiany zasięgu jego oddziaływania. Ryzyko zdrowotne o środowiskowym charakterze pojawia się jako rezultat bezpośrednich oraz pośrednich relacji jednostki z otoczeniem. Obejmuje uwarunkowania środowiskowe / ekologiczne np. klimat oraz uwarunkowania środowiskowe zdrowotne powodujące obniżenie naturalnej odporności i zakłócenie działania mechanizmów obronnych, które skutkuje zwiększoną podatnością na alergie, zakażenia, nowotwory oraz przyspieszeniem procesów starzenia się organizmów. W pojęciu bezpieczeństwa ekologicznego mieszczą się te wszystkie relacje pomiędzy człowiekiem i środowiskiem, które odzwierciedlają zarówno kondycję stanu środowiska, jak i osób zamieszkujących dany obszar. Identyfikacja i ocena rzeczywistych oraz potencjalnych zagrożeń środowiskowych mających wpływ na zdrowie i życie ludzkie należą do narzędzi pozwalających na prawidłowe kształtowanie tych relacji. Zdrowie ludzkie uzależnione jest od wielu czynników, część z nich jest związana z cechami osobniczymi (płeć, rasa, wzrost, temperament), część dotyczy uwarunkowań społeczno-kulturowych oraz indywidualnych nawyków, a część wynika z oddziaływań zewnętrznych, do których zaliczają się również zanieczyszczenia występujące we wszystkich komponentach środowiska. Organizm ludzki jest wrażliwy na oddziaływanie szkodliwych czynników chemicznych, fizycznych i mikrobiologicznych obecnych w powietrzu, wodzie, glebie, żywności. W celu ochrony życia i zdrowia przed szkodliwymi czynnikami podejmuje się określone działania zaradcze. Ich skuteczność zależy od prawidłowej oceny narażenia. Oceniając narażenie środowiskowe uwzględnia się odporność populacji zamieszkującej dany obszar, jak i reakcje populacji szczególnie wrażliwych na oddziaływanie substancji toksycznych. Populacjami wrażliwymi są przede wszystkim dzieci oraz ludzie, których odporność i kondycja zdrowotna jest z różnych przyczyn osłabiona (ludzie chorzy, starsi, kobiety w ciąży).

10 Ryzyko zdrowotne towarzyszy zarówno naszemu życiu codziennemu, jak i wydarzeniom nadzwyczajnym katastrofom ekologicznym i wielkim awariom technologicznym. W tych ostatnich mamy do czynienia z nieprzewidywalną sytuacją środowiskowego zagrożenia życia i zdrowia ludzkiego. Jakkolwiek, częstotliwość takich zjawisk i wydarzeń, jak powodzie, trzęsienia ziemi czy awarie technologiczne, podobne do tej w Czarnobylu, jest mniejsza niż codzienne narażenia, to skala ryzyka zagrożenia zdrowia jest większa. W przypadku katastrof o podłożu technologicznym największe zagrożenie pochodzi od niekontrolowanego wprowadzenia do środowiska naturalnego dużych ilości substancji chemicznych lub /i radioaktywnych. Zupełnie innym aspektem tego problemu mogą być konflikty zbrojne, które same w sobie są kwintesencją wszystkich zagrożeń. Aktualności marca w stolicy Litwy, Wilnie, Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNECE) przedstawiła Strategię Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Dokonano także uroczystego otwarcia Dekady Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju proklamowanej przez ONZ na lata W spotkaniu uczestniczyło dwudziestu trzech ministrów właściwych do spraw środowiska i edukacji a także blisko dwustu delegatów z krajów UNECE. U podstaw Strategii znalazły się szeroko rozumiane zagadnienia związane ze zrównoważonym rozwojem, czyli zmniejszenie ubóstwa, pokój, etyka, demokracja, sprawiedliwość, bezpieczeństwo, prawa człowieka, zdrowie, równość społeczna, zróżnicowanie kulturowe, gospodarka, konsumpcja, ochrona środowiska, zarządzanie zasobami naturalnymi oraz różnorodność biologiczna i krajobrazowa. Więcej: URL_ID=27234&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTIO N=201.html Istotnym czynnikiem mającym wpływ na wzrost ryzyka zdrowotnego u ludzi jest chemizacja życia niosąca zagrożenia związane z zaburzeniami przekazu genetycznego tj. zaburzenia w komórkach w zakresie replikacji i reparacji DNA 3. Chemizacja życia to przede wszystkim toksyczne oddziaływanie substancji oraz wzrost zachorowań na choroby nowotworowe. W przypadku ryzyka związanego z chemizacją mamy do czynienia z ryzykiem zdrowotnym od-środowiskowym. Może mieć ono postać ryzyka zawodowego, związanego z charakterem wykonywanej pracy, która naraża na kontakt z szkodliwymi substancjami chemicznymi. Stopień narażenia określa wielkość dawki, częstotliwość i czas trwania oraz drogi narażenia. Innym typem ryzyka zdrowotnego od-środowiskowego jest ryzyko wynikające z uwarunkowań życia codziennego. Ryzyko to wiąże się przede wszystkim z jakością miejsca i warunków 3 (T. Kulik, W. Szymczuk; Wybrane czynniki zagrożenia zdrowia, Medycyna Rodzinna zeszyt 14/3-4/2001) zamieszkania. Może również być pochodną złożonego i długotrwałego procesu zanieczyszczenia środowiska naturalnego na dużym obszarze - okręgu lub regionie (przykładem są wszystkie stare europejskie okręgi przemysłowe z przełomu XIX i XX wieku). Bez tytułu Aleksandra Krupa III nagroda - fotografia Zanieczyszczenie środowiska stwarza poważne niebezpieczeństwo dla układu immunologicznego człowieka, co nie pozostaje bez wpływu na podatność organizmów na zachorowania nowotworowe. Procesy urbanizacyjne, uprzemysłowienie i nowe technologie oraz rozwój motoryzacji stanowią równocześnie dobrodziejstwo i zagrożenie cywilizacyjne. Rozwój budownictwa, stosowanie na masową skalę nowych materiałów i technologii, w szczególności tworzyw sztucznych, w dużym stopniu może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Dodatkowo do wzrostu ryzyka zdrowotnego przyczyniają się nawyki żywieniowe, żywność i jej zróżnicowanie produktowe, a także sposoby jej przechowywania i transportu. Żywność jest bardzo czułym miernikiem czystości środowiska, w którym żyją ludzie. Nie bez znaczenia dla zdrowia ludzkiego jest również wzrost udziału chemii w nawykach i zachowaniach związanych z higieną własną i otoczenia. Współczesny człowiek w życiu zawodowym i codziennym narażony jest na liczne kontakty z substancjami chemicznymi. Prowadzi to do zagrożenia zdrowia procesami kancerogenezy. Zapobiec temu może redukowanie obcych składników w żywności oraz substancji toksycznych w środowisku zewnętrznym a także informowanie i świadome zarządzania ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem polega w istocie na świadomym jego akceptowaniu lub przeciwdziałaniu. Ryzyko powinno pozostawać na poziomie zredukowanym do świadomie akceptowalnego i uzasadnionego minimum, którego wartość graniczną wyznacza ryzyko tolerowane, tj. ryzyko, które zostało zaakceptowane w danych okolicznościach na podstawie aktualnego stanu wiedzy oraz techniki, ocenie kosztów oraz możliwości organizacji bezpiecznych procesów produkcyjnych. Ryzyko akceptowalne uwzględnia także poziom świadomości społecznej.

11 Jest ono fundamentem współczesnej strategii kształtowania bezpieczeństwa ekologicznego, które obecnie definiuje się jako odrzucenie, eliminowanie ryzyka nie do zaakceptowania, a nie jako określenie stanu absolutnego bezpieczeństwa z ryzykiem zredukowanym do zera. W takim ujęciu zarządzanie ryzykiem musi się opierać na świadomym porozumieniu społecznym co do wyboru określonych postaw, decyzji i działań uwzględniających pewien poziom ryzyka zdrowotnego im towarzyszącego. Ogród koncentracyjny Aleksandra Kotarska Wyróżnienie - fotografia Zarówno zmiana percepcji ryzyka zdrowotnego powodowanego uwarunkowaniami środowiskowymi, jak i budowanie sposobów zarządzania ryzykiem, wiąże się z doborem odpowiednich narzędzi pomiaru i oceny zagrożeń. Do narzędzi pomiaru należą systemy monitoringu środowiska oraz biomonitoringu. Do metod oceny narażenia zdrowia ludzkiego na środowiskowe czynniki szkodliwe zalicza się również analizę cyklu życia produktów LCA (Life Cycle Assessment), będącą procesem oceny oddziaływania produktów na środowisko, a także procedury oceny ryzyka zdrowotnego. Metody te charakteryzują się określonym stopniem złożoności i posiłkują się również wynikami pochodzącymi z wymienionych wcześniej systemów monitoringu. Metody identyfikacji i oceny środowiskowych zagrożeń zdrowia i narażenia zdrowia Monitoring środowiska Monitoring środowiska jest narzędziem pomocniczym w procesach decyzyjnych, lokalizacyjnych, działaniach prewencyjnych i naprawczych oraz stanowi istotny element kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa. Monitoring środowiska jest to system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska, zmierzający do ujawniania i wyjaśniania zmian zachodzących w biosferze pod wpływem działalności człowieka. Podstawowym celem monitoringu jest systematyczne dostarczanie danych o zanieczyszczeniu poszczególnych komponentów środowiska oraz prognozowanie skutków tego zanieczyszczenia. Do interpretacji wyników badań monitoringowych wykorzystywane są zwykle obowiązujące normatywy higieniczne w postaci najwyższych dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. Jednym z zadań monitoringu jest wspomaganie zarządzania środowiskiem, a w szczególności działaniami związanymi z jego ochroną. Informacje dostarczane i przetwarzane przez monitoring środowiska dają obraz jego stanu oraz dyscyplinują dotrzymanie jakości poprzez właściwe polityki, strategie i programy. Czy wiesz, że... Czynnikami szkodliwymi są głównie czynniki chemiczne, gdyż kontakt z nimi wywołuje najpoważniejsze skutki toksyczne. Ocenę narażenia środowiskowego na chemiczne czynniki toksyczne i kancerogenne przeprowadza się przy zastosowaniu różnych metod. Zaliczamy do nich: monitoring środowiska monitoring biologiczny (z podziałem na biomonitoring narażenia i biomonitoring skutków zdrowotnych). Metody monitoringu opierają się na systemie pomiarów i ocen. W przypadku monitoringu środowiska bada się zawartość związków toksycznych w poszczególnych jego komponentach. W monitoringu biologicznym wykonuje się pomiary stężeń wskaźników narażenia (biomarkerów) w materiale biologicznym narażonych osób. Wyróżnia się biomarkery ekspozycji, efektu i wrażliwości. Biomonitoring skutków zdrowotnych polega na prowadzeniu badań epidemiologicznych, które kontrolują ilość zachorowań na określone jednostki chorobowe w badanym obszarze. W każdym z typów monitoringu stosuje się wartości normatywne stanowiące właściwe punkty odniesienia. Dla monitoringu środowiska są to wartości normatywów higienicznych, dla biologicznego dopuszczalne wielkości stężeń wskaźników narażenia, a dla monitoringu epidemiologicznego dopuszczalne statystyczne ilości zachorowań na daną jednostkę chorobową w badanym obszarze. W ramach systemu monitoringu środowiska działają podsystemy monitorowania jego komponentów. Są nimi: Monitoring jakości powietrza Stałe stanowiska pomiarowe badają jakość powietrza pod kątem ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin i ekosystemów. Badania prowadzone są w systemie stref. Ze względu na kryterium ochrony zdrowia ludzkiego ocenia się następujące zanieczyszczenia powietrza: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zawieszony, ołów, benzen, tlenek węgla, ozon. W skład monitoringu jakości powietrza wchodzi również monitoring opadów atmosferycznych zajmujący się badaniem chemizmu opadów i oceną depozycji zanieczyszczeń do podłoża.

12 W ramach badań przeprowadza się analizę związków kwasotwórczych, biogennych oraz metali (w tym metali ciężkich) pod kątem zawartości chlorków siarczanów, azotynów i azotanów azotu amonowego, potasu, sodu, wapnia, magnezu cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu, manganu. Monitoring powietrza ma istotne znaczenie jako narzędzie informacyjne w prewencji chorób układu oddechowego oraz nowotworów. Monitoring wód 1. Monitoring jakości wód powierzchniowych składa się z badań i oceny jakości wód w rzekach w systemie sieci krajowej i regionalnej oraz badań stanu osadów wodnych rzek. Badania jakości wody przeprowadza się dla wybranych cieków stanowiących źródło zaopatrzenia w wodę dla potrzeb komunalnych. W osadach dennych oznacza się zawartość cynku, arsenu, baru, kadmu, miedzi, chromu, kobaltu, rtęci, niklu, ołowiu, strontu, wanadu oraz zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.. Ocenia się również obecność pierwiastków zatrzymujących osad na dnie rzek takich jak: wapń, magnez, żelazo, mangan, fosfor, siarka i węgiel organiczny. Próbki osadów pobierane są przy ujściach zanieczyszczonych rzek oraz poniżej zrzutów ścieków przemysłowych i komunalnych. Nie mogę oddychać Jeremi Jędroś Wyróżnienie- grafika 2. Monitoring jakości wód podziemnych, w ramach którego prowadzi się monitoring wód gruntowych, ujęć głębinowych, ujęć z poziomów wodonośnych o dobrej izolacji oraz monitoring źródeł. Zakres badań stanowiących podstawę określenia przydatności zdrowotnej wód podziemnych obejmuje analizę zawartości arsenu, azotanów i azotynów, azotu amonowego i azotanowego, amoniaku, baru, boru, chlorków, chromu, cyjanków, cynku, fluorków, glinu, kadmu, kobaltu, litu, magnezu, miedzi, molibdenu, niklu, krzemu, ołowiu, potasu, siarczanów, sodu, strontu, tytanu, wapnia, wanadu, węgla organicznego, wodorowęglanów, żelaza, a także analizę przewodnictwa elektrolitycznego, odczynu, twardości, substancji rozpuszczalnych oraz zasadowości. Monitoring gleby i ziemi Stanowią dwa systemy, pierwszy ocenia jakość gleb użytkowanych rolniczo, drugi ukierunkowany jest na identyfikację terenów o przekroczonych standardach gleby i ziemi. Ocena gleb pozwala na określenie bezpiecznych warunków upraw żywności natomiast identyfikacja terenów zanieczyszczonych ma za zadanie wsparcie decyzji lokalizacyjnych i eliminowanie z nich funkcji związanych z przeznaczeniem na długotrwały pobyt ludzi. Monitoring hałasu Składa się z monitoringu hałasu komunikacyjnego (drogowego) oraz monitoringu hałasu ze źródeł przemysłowych. Dane pochodzące z monitoringu hałasu mają znaczenie przy polityce lokalizacyjnej szczególnie dla funkcji mieszkaniowych i związanych z długotrwałym pobytem ludzi. Informacje uzyskiwane z monitoringu środowiska mogą być również wykorzystywane do oceny narażenia populacji ludzkiej. Znając stężenia zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie do picia i żywności, czyli w bezpośrednich dla człowieka źródłach czynników toksycznych, można określić ich przybliżone dawki, pobierane do organizmu za pośrednictwem układu oddechowego lub/i pokarmowego oraz poprzez skórę, a więc pośrednio ocenić narażenie. Wiedza na temat struktury spożycia oraz innych, ustalonych wielkości fizjologicznych np. wentylacji płuc, retencji, czasu narażenia, umożliwia również oszacowanie wielkości dawek czynników toksycznych wchłanianych przez człowieka w określonym czasie. Monitoring środowiskowy ma zastosowanie na poziomie strategicznym polityki lokalnej, pozwala na właściwe dobranie strategii zarządzania środowiskiem. Natomiast na poziomie operacyjnym służy jako narzędzie pomocnicze polityki lokalizacyjnej. Ma również zastosowanie w zarządzaniu kryzysowym. Monitoring biologiczny Rzeczywiste narażenie człowieka na związki toksyczne oceniać można tylko na podstawie metod bezpośrednich, określanych jako monitoring biologiczny - biomonitoring. Aktualności 7 kwietnia br., podczas tegorocznego Światowego Dnia Zdrowia Kofi A. Annan, Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych wezwał społeczeństwa świata by rozwijały zrównoważone działania mające na celu przetrwanie, zdrowie i pomyślność matek i dzieci. Zła sytuacja zdrowotna matek i dzieci dotyczy głównie krajów rozwijających. Ten niedostrzegany i przemilczany kryzys zdrowotny przedstawiła Światowa Organizacja Zdrowia w opublikowanym właśnie raporcie Stan Zdrowia Wszystkie matki i dzieci liczą się". Więcej:

13 Istotą monitoringu biologicznego jest systematyczny, powtarzany w przyjętych odstępach czasu pomiar stężeń substancji toksycznych lub ich metabolitów w tkankach, wydzielinach i wydalinach ludzkich badanych oddzielnie lub łącznie, w celu oceny wielkości narażenia oraz ryzyka dla zdrowia. Cykl prac Bez tytułu Jacek Boczar Wyróżnienie - fotografia Monitoring biologiczny dzieli się na monitoring narażenia i monitoring skutków zdrowotnych narażenia. Monitoring biologiczny umożliwia dokonywanie oceny ryzyka zdrowotnego indywidualnych osób lub populacji, ze w zględu na czynniki toksyczne wchłaniane do organizmu różnymi drogami i z różnych nośników zanieczyszczeń. Biomonitoring narażenia służy do zapobiegania wystąpieniu skutków zdr owotnych. Natomiast biomonitoring skutków zdrowotnych prowadzi się na podstawie badań epidemiologicznych, a jego celem jest wczesna diagnostyka skutków zdrowotnych. W przypadku narażenia środowiskowego, mówimy o chorobach środowiskowych, które z definicji są bezpośrednio, w całości lub częściowo następstwem narażenia na czynniki środowiskowe. Choroby środowiskowe rzadko występują jako łatwo rozpoznawalne jednostki chorobowe lub specyficzne objawy pogorszenia się stanu zdrowia, dlatego jedyną drogą do identyfikacji zmian patologicznych w organizmie jest poszukiwanie ich na poziomie komórkowym lub w produktach metabolizmu, obecnych w dostępnych do badań próbkach np. płynach ustrojowych. Badania wchodzące w zakres biomonitoringu narażenia polegają na oznaczeniach wskaźników narażenia - związków toksycznych lub ich metabolitów, tzw. biomarkerów w materiale pobranym od narażonych osób. Biomarkery są czynnikami występującymi w płynach ustrojowych, komórkach lub tkankach, które wskazują na obecność związku toksycznego, lub świadczą o wystąpieniu szkodliwego efektu w organizmie na skutek działaniu tego związku. Są więc bezpośrednimi wskaźnikami dawki wchłoniętej do organizmu, umożliwiającymi indywidualną ocenę narażenia człowieka. Poziomy biomarkerów zależą od obciążenia wewnętrznego organizmu daną trucizną, spełniają zatem rolę wskaźników integralnych i są pośrednim ogniwem zależności dawka - efekt. W sytuacji, kiedy narażeniu nie towarzyszą wykrywalne efekty toksyczne, do oceny wykorzystywane są biomarkery jakościowe, które informują o narażeniu na określone substancje toksyczne i wskazują na prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia ludzi skutków zdrowotnych. Aby wyniki monitoringu biologicznego stanowiły rzetelną podstawę do podejmowania właściwych decyzji, badania powinny obejmować odpowiednio reprezentatywne i najbardziej wrażliwe grupy populacji. Ważnym problemem jest interpretacja wyników badań monitoringu biologicznego. Jako podstawowe kryterium oceny narażenia przyjmuje się dawkę substancji toksycznej wchłoniętą do organizmu wszystkimi drogami, w określonym czasie, a opiera się ono na toksykologicznych zależnościach: dawka - efekt lub dawka odpowiedź. Istotną zaletą monitoringu biologicznego jest możliwość oszacowania wielkości dawki wchłoniętej do organizmu wszystkimi drogami narażenia z uwzględnieniem cech fizjologicznych danej osoby, trybu życia, praktyk higienicznych, stosowanych środków ochrony przed narażeniem itd. Wadą jest jednak fakt, że stosowane są badania inwazyjne, wymagające najczęściej pobrania próbek krwi. Ponadto, znajomość dawki wchłoniętej nie określa źródeł zanieczyszczeń i ich udziału w ogólnej puli wchłoniętej substancji. Z punktu widzenia potrzeb toksykologii środowiskowej informacje dotyczące źródeł zanieczyszczeń chemicznych są ważne ze względu na podejmowanie odpowiednich działań prewencyjnych, naprawczych bądź monitorujących możliwości narażenia. Monitoring skutków zdrowotnych narażenia - badania epidemiologiczne. Ujemne efekty zdrowotne spowodowane narażeniem określonych populacji na trucizny środowiskowe mogą być oceniane również na podstawie badań epidemiologicznych, obejmujących występowanie i częstość chorób oraz innych stanów zdrowotnych wraz z czynnikami je warunkującymi. Przedmiotem badań epidemiologii środowiskowej jest ocena i wyjaśnianie potencjalnie szkodliwego wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzkie, dokonywanie analiz narażenia, oraz ocen prawdopodobieństwa wystąpienia choroby lub urazu w określonych warunkach. Na podstawie badań epidemiologicznych są generowane i testowane hipotezy dotyczące środowiskowych czynników przyczynowych chorób występujących w populacji ludzkiej

14 W przypadku, gdy wskaźniki stosowane w epidemiologii zostaną skorelowane ze stężeniami i okresem działania określonych związków toksycznych, obecnych w środowisku i zaistnieje możliwość stwierdzenia zależności przyczynowo - skutkowej, to badania epidemiologiczne mogą stanowić ważny argument w ukierunkowaniu działań zmierzających do poprawy jakości środowiska oraz zdrowia ludzi. Badania epidemiologiczne mają za zadanie a) ocenę częstości występowania wybranych zjawisk zdrowotnych w populacji podlegającej określonej ekspozycji (epidemiologia opisowa), b) ustalanie związku między badanymi zjawiskami zdrowotnymi a czynnikami środowiskowymi (epidemiologia analityczna i eksperymentalna) c) dostarczenie danych niezbędnych dla planowania, organizowania i oceny programów prewencji, kontroli i leczenia chorób (epidemiologia opisowa, analityczna i eksperymentalna). W epidemiologii stosuje się kilka podstawowych miar częstości chorób i zgonów. Najważniejsze z nich to: chorobowość (liczba stwierdzonych chorób przypadająca na liczbę osób narażonych na zachorowania), zachorowalność (liczba osób u których wystąpiła choroba przypadająca na liczbę osób narażonych na jej wystąpienie), umieralność (liczba zgonów z powodu danej choroby przypadająca na liczbę osób umierających z powodu tej choroby). W odniesieniu do podstawowego celu badań epidemiologicznych, to znaczy wyjaśniania środowiskowej przyczyny choroby, można wyróżnić następujące etapy postępowania: Określenie częstości występowania i rozmieszczenia choroby w różnych populacjach i w różnych podgrupach tej samej populacji. Obserwacje w tym zakresie stanowią podstawę do formułowania hipotez przyczynowych i dostarczają informacji niezbędnych dla oceny zdrowia społeczności. Są one także pomocne w podejmowaniu decyzji administracyjnych, w których ważną rolę odgrywa wiedza o charakterze i zakresie problemów zdrowotnych danej społeczności; Formułowanie hipotez w oparciu o opisowe dane epidemiologiczne oraz obserwacje kliniczne i laboratoryjne odnośnie częstości występowania choroby w stosunku do swoistych cech populacji lub jej narażenia; Weryfikowanie hipotez poprzez prowadzenie specjalnych badań obserwacyjnych lub eksperymentalnych obejmujących określone grupy populacji. Zdobywanie informacji o przyczynach zagrożeń środowiskowych za pomocą badań epidemiologicznych jest zazwyczaj procesem stopniowym, wymagającym stosowania różnych programów badawczych, zależnie od charakteru zaburzeń stanu zdrowia i czynników etiologicznych je wywołujących. Rola środowiskowych badań epidemiologicznych nie ogranicza się tylko do poszukiwań czynników przyczynowych obserwowanych zaburzeń stanu zdrowia, ale polega również na dostarczeniu informacji o wielkości ryzyka zdrowotnego związanego z narażeniem określonych populacji na środowiskowe czynniki toksyczne oraz ukazywaniu kosztów społecznych, wynikających z zaniechania lub opóźniania podejmowania odpowiednich interwencji. Oceniając skutki narażenia środowiskowego populacji metodami epidemiologicznymi, należy mieć na uwadze fakt, że wobec stosunkowo niskich stężeń trucizn środowiskowych, zauważalne zmiany w stanie zdrowia mogą być statystycznie udokumentowane tylko w przypadku dużej liczebności badanych grup lub po długoletnich okresach obserwacji. Jednoznaczne wskazanie zagrożenia chorobami środowiskowymi musi poprzedzać kompleksowa analiza danych dotyczących oceny narażenia, danych epidemiologicznych, toksykologicznych, udokumentowanych badań oraz doświadczeń klinicznych. Z punktu widzenia profilaktyki medycznej podstawowe znaczenie mają jednak wyniki badań wykonanych za pomocą monitoringu środowiska zewnętrznego i monitoringu biologicznego narażenia. Umożliwiają bowiem ujawnienie narażenia i podjęcie działań ograniczających jego wielkość, zanim wystąpią skutki biologiczne tego narażenia, czasem o charakterze nieodwracalnych zmian patologicznych. Dodatkowym elementem profilaktyki zdrowotnej jest również właściwa polityka edukacyjna, dla której monitoring narażenia biologicznego stanowi rzetelną podstawę informacyjną. e-biuletyn Redaguje zespół: Wanda Jarosz, Jolanta Brol, Zofia Nowińska, Barbara Jarzębska - Zespół Informacji Promocji i Szkoleń, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Opracowanie graficzne: Jolanta Brol Zdjęcia: Mirosław Grzegrzółka Kontakt: Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice, ul. Kossutha 6 tel.: (32) wew. 136, 280, fax: (32) srodowisko.a.zdrowie@ietu.katowice.pl Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego Sosnowiec, ul. Kościelna 13 tel.: (32) fax: (32) Program dofinansowany jest przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

RYZYKO ZDROWOTNE OD-ŚRODOWISKOWE JAKO MIERNIK ZRÓWNOWAŻENIA RELACJI ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK

RYZYKO ZDROWOTNE OD-ŚRODOWISKOWE JAKO MIERNIK ZRÓWNOWAŻENIA RELACJI ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK RYZYKO ZDROWOTNE OD-ŚRODOWISKOWE JAKO MIERNIK ZRÓWNOWAŻENIA RELACJI ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK dr Anna Starzewska-Sikorska z zespołem, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Włączanie aspektu

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE Program Szkoła Promująca Zdrowie (SzPZ) realizowany jest obecnie w 47 krajach Europy w Polsce od 1991 r. Popularyzację idei SzPZ w Polsce rozpoczęto od trzyletniego

Bardziej szczegółowo

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. BOLESŁAWA PRUSA W SKIERNIEWICACH 2016/2017 Szkolny Program Profilaktyki został pozytywnie zaopiniowany przez Radę Pedagogiczną Liceum Ogólnokształcącego

Bardziej szczegółowo

Realizacja działań związanych z przystąpieniem do programu SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE

Realizacja działań związanych z przystąpieniem do programu SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE Realizacja działań związanych z przystąpieniem do programu SZKOŁY PROMUJĄCE ZDROWIE Zdrowie człowieka jest wartością, zasobem i środkiem do codziennego życia. Dzięki niemu możemy realizować swoje marzenia,

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 7 w SOSW dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Zofii Książek Bregułowej ul. Wybickiego 1 41-303 Dąbrowa Górnicza

Szkoła Podstawowa nr 7 w SOSW dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Zofii Książek Bregułowej ul. Wybickiego 1 41-303 Dąbrowa Górnicza Szkoła Podstawowa nr 7 w SOSW dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Zofii Książek Bregułowej ul. Wybickiego 1 41-303 Dąbrowa Górnicza PROGRAM PROMOCJI ZDROWIA NA LATA 2011/2013 W RAMACH PROJEKTU

Bardziej szczegółowo

Szkoła Promująca Zdrowie

Szkoła Promująca Zdrowie Szkoła Promująca Zdrowie Zdrowie Stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub kalectwa i niepełnosprawności. definicja WHO 1948 Zdrowie Edukacja Zdrowie

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 2 SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Załącznik nr 2 SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Załącznik nr 2 SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI 1 1. Szkoła prowadzi systematyczną działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną wśród uczniów, ich rodziców oraz nauczycieli, wychowawców

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska

Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska Katarzyna Kurowska Ścieki komunalne - definicja Istotnym warunkiem prawidłowej oceny wymagań, jakim

Bardziej szczegółowo

Zasady przeprowadzania autoewaluacji SzPZ. Standard I

Zasady przeprowadzania autoewaluacji SzPZ. Standard I Podejmowanie przez członków społeczności szkolnej działań na rzecz zdrowia Oczekiwanie Dobre samopoczucie społeczności szkolnej Główne kierunki działań Zdrowe środowisko fizyczne Edukacja do zdrowia Zdrowe

Bardziej szczegółowo

KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE

KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE POWIETRZE W POLSKICH AGLOMERACJACH? WYBRANEASPEKTYJAKOŚCI POWIETRZA WMIASTACH Artur Jerzy BADYDA 2 Problemy jakości powietrza PROBLEMYJAKOŚCIPOWIETRZA ozanieczyszczenie powietrza

Bardziej szczegółowo

TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań

TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań Anna Chlebowska-Styś Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 1. Struktura Państwowego Monitoringu Środowiska. 2. Podstawy prawne monitoringu powietrza w Polsce.

Bardziej szczegółowo

KLASYFIKACJA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W 2004 ROKU

KLASYFIKACJA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W 2004 ROKU KLASYFIKACJA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W 2004 ROKU Badania wód podziemnych w sieci krajowej prowadzi od 1991 roku Państwowy Instytut Geologiczny. Badania obejmują wody podziemne różnych użytkowych poziomów

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy szkoły

Koncepcja pracy szkoły szkoły Gimnazjum w Koźmicach Wielkich opracowana i zatwierdzona przez Radę Pedagogiczną dnia 17 maja 2010 roku. U nas znajdziesz dobre wychowanie, nowe umiejętności, przyjazną atmosferę 2 Dążymy, aby nasze

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie merytoryczne z realizacji zadania pn.: Bliżej natury w Powiecie Ryckim dofinansowanego przez WFOŚiGW

Sprawozdanie merytoryczne z realizacji zadania pn.: Bliżej natury w Powiecie Ryckim dofinansowanego przez WFOŚiGW Ryki dnia 30.06.2014 r. Sprawozdanie merytoryczne z realizacji zadania pn.: Bliżej natury w Powiecie Ryckim dofinansowanego przez WFOŚiGW Zadanie zostało zrealizowane w okresie od 1 stycznia 2014 r. do

Bardziej szczegółowo

PODSTAWA PRAWNA : Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna szkoły w celu przeciwdziałania narkomanii.

PODSTAWA PRAWNA : Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna szkoły w celu przeciwdziałania narkomanii. Strategia działań wychowawczych, zapobiegawczych i interwencyjnych w Katolickim Zespole Edukacyjnym - Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej im. św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim

Bardziej szczegółowo

Szkoły Promujące Zdrowie

Szkoły Promujące Zdrowie Szkoły Promujące Zdrowie SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE Program Szkoła Promująca Zdrowie (SzPZ) realizowany jest w Polsce od 1991 r. Popularyzację idei SzPZ rozpoczęto od trzyletniego projektu pilotażowego (1992-1995)

Bardziej szczegółowo

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją?

Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Prof. dr hab. med. Barbara Woynarowska Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego Komitet Zdrowia Publicznego PAN Plan prezentacji

Bardziej szczegółowo

I. Realizacja Szkolnego Programu Profilaktyki i Szkolnego Programu Wychowawczego

I. Realizacja Szkolnego Programu Profilaktyki i Szkolnego Programu Wychowawczego NONCEPCJA PRACY SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 W WARSZAWIE-WESOŁEJ W LATACH 2010-2015 Wstęp Misja Szkoły Wizja szkoły Priorytety do pracy w latach 2010-2015 W obszarze kształcenia: I. Podnoszenie

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI PROGRAM MONITORINGU ŚRODOWISKA NA ROK 2008

WOJEWÓDZKI PROGRAM MONITORINGU ŚRODOWISKA NA ROK 2008 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI 90-006 Łódź, ul. Piotrkowska 120 WOJEWÓDZKI PROGRAM MONITORINGU ŚRODOWISKA NA ROK 2008 Opracowali: Włodzimierz Andrzejczak Barbara Witaszczyk Monika Krajewska

Bardziej szczegółowo

Raport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Zespole Szkół w Ozimku

Raport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Zespole Szkół w Ozimku Raport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Zespole Szkół w Ozimku Ozimek 2012 1 Spis treści: 1. Projekt ewaluacji wewnętrznej 2. Wyniki projektu 3. Zalecenia 4. Załączniki 2 1. PROJEKT EWALUACJI

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI

PROGRAM PROFILAKTYKI PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej im. Jana Kochanowskiego w Osieku 1 Zadania Sposób realizacji Profilaktyka 1. Diagnoza występowania w szkole, zagrożeń przypadków przemocy, agresji pedagog szkolny

Bardziej szczegółowo

Lp. Cele operacyjne Zadania. Motywowanie do systematycznej pracy, obowiązkowości, sumienności.

Lp. Cele operacyjne Zadania. Motywowanie do systematycznej pracy, obowiązkowości, sumienności. Program Wychowawczy Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Grodzisku Wlkp. (na 3 letni okres pobytu w szkole) Wychowanie stanowi integralną całość z nauczaniem i jest zasadniczym zadaniem

Bardziej szczegółowo

Zasady tworzenia Szkoły Promującej Zdrowie

Zasady tworzenia Szkoły Promującej Zdrowie Zasady tworzenia Szkoły Promującej Zdrowie Proces tworzenia szkoły lub placówki promującej zdrowie: przebiega różnie w różnych środowiskach odpowiednio do diagnozy potrzeb i zasobów; realizowany jest zgodnie

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY. Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY. Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014 PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014 Pozostałe etapy (przykładowe zagadnienia) Gimnazjum 6. Wybrane zagadnienia geografii

Bardziej szczegółowo

Monitoring jakości powietrza. Włodarczyk Natalia

Monitoring jakości powietrza. Włodarczyk Natalia Monitoring jakości powietrza Włodarczyk Natalia Łódź 2014 2 Plan Prezentacji Uregulowania prawne systemu oceny jakości powietrza Rozporządzenie MŚ z 24.08.2012r. Poziomy dopuszczalne Poziomy docelowe Poziomy

Bardziej szczegółowo

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4 W BIŁGORAJU

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4 W BIŁGORAJU PROGRAM SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4 W BIŁGORAJU SPIS TREŚCI I. Wstęp charakterystyka programu II. Cel główny III. Cele szczegółowe IV. Kierunki i realizacja działań V. Przewidywane osiągnięcia VI. Ewaluacja

Bardziej szczegółowo

7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU. 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska

7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU. 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska 7. ZARZĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU 7.1. Zarządzanie programem ochrony środowiska Podstawową zasadą realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Pińczowskiego powinna być zasada wykonywania

Bardziej szczegółowo

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI POMÓC I DAĆ DROGOWSKAZ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W OŚWIĘCIMIU

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI POMÓC I DAĆ DROGOWSKAZ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W OŚWIĘCIMIU SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI POMÓC I DAĆ DROGOWSKAZ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W OŚWIĘCIMIU Podstawa prawna: - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - Konwencja o Prawach Dziecka art.3, 19, 33 - Ustawa z

Bardziej szczegółowo

Monitoring i ocena środowiska

Monitoring i ocena środowiska Monitoring i ocena środowiska Monika Roszkowska Łódź, dn. 12. 03. 2014r. Plan prezentacji: Źródła zanieczyszczeń Poziomy dopuszczalne Ocena jakości powietrza w Gdańsku, Gdyni i Sopocie Parametry normowane

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU NIEPUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. JANA PAWŁA II W BRZEGACH. Na lata

KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU NIEPUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. JANA PAWŁA II W BRZEGACH. Na lata KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU NIEPUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. JANA PAWŁA II W BRZEGACH Na lata 2012-2017 Koncepcja funkcjonowania i rozwoju szkoły została opracowana w oparciu o: 1.Ustawę o systemie

Bardziej szczegółowo

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO

Bardziej szczegółowo

Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna

Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY GIMNAZJUM PUBLICZNEGO NR 1. w Czechowicach-Dziedzicach IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO

KONCEPCJA PRACY GIMNAZJUM PUBLICZNEGO NR 1. w Czechowicach-Dziedzicach IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO KONCEPCJA PRACY GIMNAZJUM PUBLICZNEGO NR 1 IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO w Czechowicach-Dziedzicach Misja szkoły Są wartości, których nikomu nie możemy przekazać, bo każdy musi dojrzeć do nich sam i to nieraz

Bardziej szczegółowo

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA Monitoring of rainfall chemistry and of the deposition of pollutants to the ground Przygotowano w oparciu o zlecone

Bardziej szczegółowo

Efekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli

Efekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli Załącznik 3. Efekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli Symbol Opis efektu kształcenia Kod składnika opisu s-w-1 s-w-2 s-u-1 s-u-2 s-u-3 s-k-1 s-k-2 Wiedza: absolwent ma uporządkowaną wiedzę

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO

KONCEPCJA PRACY LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO KONCEPCJA PRACY LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. BOGUSŁAWA X W BIAŁOGARDZIE NA ROK SZKOLNY 2014/2015 opracowana na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 roku w sprawie

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 59 KATOWICE

KONCEPCJA PRACY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 59 KATOWICE KONCEPCJA PRACY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 59 KATOWICE Priorytetem naszej działalności jest zapewnienie naszym wychowankom wszechstronnego rozwoju, bezpieczeństwa, akceptacji, i poszanowania ich praw. Poprzez

Bardziej szczegółowo

im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć

im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć PROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć Witonia, 09.09.2014r. Program Profilaktyki Gimnazjum w Witoni im. św. Jadwigi Królowej Polski opisuje wszelkie

Bardziej szczegółowo

Jakość powietrza w Polsce na tle Europy

Jakość powietrza w Polsce na tle Europy Monitoring jakości powietrza w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska Jakość powietrza w Polsce na tle Europy PODSYSTEMY: 1. Monitoring jakości powietrza 2. Monitoring jakości wód 3. Monitoring jakości

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy Szkoły Podstawowej nr 4 w Jarocinie na lata

Koncepcja pracy Szkoły Podstawowej nr 4 w Jarocinie na lata Koncepcja pracy Szkoły Podstawowej nr 4 w Jarocinie na lata 2016-2020. Podstawa prawna: Koncepcja pracy szkoły została opracowana w oparciu o: 1. Ustawę o systemie oświaty z dn. 7 września 1991r. (Dz.

Bardziej szczegółowo

OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO"

OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO dr Beata Kijak Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wydział Chemii, Zakład Chemii Środowiska OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO" jako kurs integrujący zróżnicowane tematycznie wątki ochrony środowiska XXIV

Bardziej szczegółowo

SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE

SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE Co to jest Szkoła Promująca Zdrowie? Szkoła: jest miejscem, gdzie członkowie społeczności szkolnej nie tylko uczą się i pracują, ale żyją; gdzie powinni nie tylko odpowiednio wywiązywać

Bardziej szczegółowo

Program wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 2 w Gliwicach.

Program wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 2 w Gliwicach. Program wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 2 w Gliwicach. Przyjęty uchwałą Rady Pedagogicznej z dnia 07.09.2016. NACZELNY CEL WYCHOWANIA Wszechstronny rozwój młodego człowieka zmierzający do ukształtowania,

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XLVII/384/14 RADY GMINY SUWAŁKI. z dnia 30 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Programu wspierania uczniów zdolnych w Gminie Suwałki.

UCHWAŁA NR XLVII/384/14 RADY GMINY SUWAŁKI. z dnia 30 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Programu wspierania uczniów zdolnych w Gminie Suwałki. UCHWAŁA NR XLVII/384/14 RADY GMINY SUWAŁKI z dnia 30 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Programu wspierania uczniów zdolnych w Gminie Suwałki. Na podstawie art. 18 ust. 1 w związku z art. 18 ust.

Bardziej szczegółowo

Człowiek jest wielki nie przez to, co ma, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi". Jan Paweł II REGULAMIN

Człowiek jest wielki nie przez to, co ma, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi. Jan Paweł II REGULAMIN Człowiek jest wielki nie przez to, co ma, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi". Jan Paweł II REGULAMIN klubu wolontariusza 1 Wstęp Wolontariat szkolny to bezinteresowne zaangażowanie

Bardziej szczegółowo

Projekt z dnia 25 czerwca 2015 r. z dnia... 2015 r.

Projekt z dnia 25 czerwca 2015 r. z dnia... 2015 r. Projekt z dnia 25 czerwca 2015 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia... 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej,

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA NA STUDIACH PODYPLOMOWYCH NAUCZANIE PRZYRODY W SZKOLE PODSTAWOWEJ

EFEKTY KSZTAŁCENIA NA STUDIACH PODYPLOMOWYCH NAUCZANIE PRZYRODY W SZKOLE PODSTAWOWEJ EFEKTY KSZTAŁCENIA NA STUDIACH PODYPLOMOWYCH NAUCZANIE PRZYRODY W SZKOLE PODSTAWOWEJ 1. Umiejscowienie studiów w obszarze nauki Studia podyplomowe, realizowane są jako kierunek kształcenia obejmujący wybrane

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr /2016 RADY MIASTA MŁAWA. z dnia r. w sprawie przyjęcia Programu Wspierania Edukacji Uzdolnionych. Dzieci i Młodzieży Miasta Mława

Uchwała Nr /2016 RADY MIASTA MŁAWA. z dnia r. w sprawie przyjęcia Programu Wspierania Edukacji Uzdolnionych. Dzieci i Młodzieży Miasta Mława Uchwała Nr /2016 RADY MIASTA MŁAWA z dnia... 2016r. w sprawie przyjęcia Programu Wspierania Edukacji Uzdolnionych Dzieci i Młodzieży Miasta Mława Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 W WARSZAWIE-WESOŁEJ W LATACH

KONCEPCJA PRACY SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 W WARSZAWIE-WESOŁEJ W LATACH KONCEPCJA PRACY SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 W WARSZAWIE-WESOŁEJ W LATACH 2015 2017 Priorytety do pracy w latach 2015-2017 W obszarze kształcenia: I. Podnoszenie standardów nauczania, uczenia się

Bardziej szczegółowo

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Źródło: http://wios.warszawa.pl/pl/aktualnosci-i-komunika/aktualnosci/1176,aktualnosci-z-31032016-r-informacja-dot-zakupu-przez-s amorzady-nowych-stacji-pom.html

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W UGOSZCZU NA LATA 2013 2017

KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W UGOSZCZU NA LATA 2013 2017 KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W UGOSZCZU NA LATA 2013 2017 1 Przy opracowaniu koncepcji pracy szkoły na lata 2013 2017 uwzględniono: analizę podstawy programowej kształcenia ogólnego, poziom wykształcenia

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE w Szkole Podstawowej Nr 5 w Lesznie na rok szkolny 2016/2017,,Twoje zdrowie w Twoich rękach!

PLAN PRACY SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE w Szkole Podstawowej Nr 5 w Lesznie na rok szkolny 2016/2017,,Twoje zdrowie w Twoich rękach! PLAN PRACY SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE w Szkole Podstawowej Nr 5 w Lesznie na rok szkolny 2016/2017,,Twoje zdrowie w Twoich rękach! Na podstawie zebranych informacji, analizie ankiet określiliśmy cele, które

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta Tczewa na lata

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta Tczewa na lata załącznik Nr 2 do uchwały Nr XXV/198/2012 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 25 października 2012 r. w sprawie przyjęcia Aktualizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Tczewa na lata 2012-2015 z uwzględnieniem

Bardziej szczegółowo

Konstruowanie programu działań Szkoły Promującej Zdrowie. Opracowanie: Mariola Pipier

Konstruowanie programu działań Szkoły Promującej Zdrowie. Opracowanie: Mariola Pipier Konstruowanie programu działań Szkoły Promującej Zdrowie 1 1. Wyjaśnienie zasad pracy w Wojewódzkiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. 2. Omówienie problemu znaczenia diagnozy wstępnej i ewaluacji w projekcie

Bardziej szczegółowo

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2017-2020 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2021-2024 Po przyjęciu dokumentu pn. Program ochrony środowiska dla powiatu starogardzkiego

Bardziej szczegółowo

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA Monitoring of rainfall chemistry and of the deposition of pollutants to the ground Przygotowano w oparciu o zlecone

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY. Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Rokitnicy na lata 2015-2018 CEL PROGRAMU

KONCEPCJA PRACY. Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Rokitnicy na lata 2015-2018 CEL PROGRAMU KONCEPCJA PRACY Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Rokitnicy na lata 2015-2018 CEL PROGRAMU Koncepcja pracy Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Rokitnicy obejmuje zadania szkoły na lata 2015-2018. Przyjęte

Bardziej szczegółowo

Czynniki chemiczne rakotwórcze

Czynniki chemiczne rakotwórcze Czynniki chemiczne rakotwórcze Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP Czynniki chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w takim stanie, w jakim

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYCHOWAWCZY XV Liceum Ogólnokształcącego im. Zjednoczonej Europy w Gdańsku

PROGRAM WYCHOWAWCZY XV Liceum Ogólnokształcącego im. Zjednoczonej Europy w Gdańsku PROGRAM WYCHOWAWCZY XV Liceum Ogólnokształcącego im. Zjednoczonej Europy w Gdańsku Misja szkoły XV Liceum Ogólnokształcące im. Zjednoczonej Europy w Gdańsku jest szkołą, które swoje działania opiera na

Bardziej szczegółowo

Program Promocji Zdrowia Akademia zdrowia i urody na lata 2013/2016

Program Promocji Zdrowia Akademia zdrowia i urody na lata 2013/2016 Szkoła Podstawowa nr 19 im. Marii Skłodowskiej - Curie w Sosnowcu Program Promocji Zdrowia Akademia zdrowia i urody na lata 2013/2016 Szkolny Zespół ds. Promocji Zdrowia Magdalena Seweryn koordynator Paweł

Bardziej szczegółowo

Szkoła Promująca Zdrowie

Szkoła Promująca Zdrowie Szkoła Promująca Zdrowie Szkoła promująca zdrowie dąży do osiągania celów i realizuje zadania określone w podstawach programowych kształcenia ogólnego i innych obowiązujących aktach prawnych i ponadto:

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH

KONCEPCJA PRACY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH KONCEPCJA PRACY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. STEFANA ŻEROMSKIEGO W BIELSKU-BIAŁEJ NA ROK SZKOLNY 2014/2015 opracowana na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY KOORDYNATORA DS. BEZPIECZEŃSTWA W SZKOLE ROK SZKOLNY 2012/2013

PLAN PRACY KOORDYNATORA DS. BEZPIECZEŃSTWA W SZKOLE ROK SZKOLNY 2012/2013 ZESPÓŁ SZKÓŁ IM. JANA PAWŁA II W OSIEKU Liceum Ogólnokształcące Zasadnicza Szkoła Zawodowa Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych PLAN PRACY KOORDYNATORA DS. BEZPIECZEŃSTWA W SZKOLE ROK SZKOLNY 2012/2013

Bardziej szczegółowo

SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY I PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. WŁ. JAGIEŁŁY W ŁODYGOWICACH

SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY I PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. WŁ. JAGIEŁŁY W ŁODYGOWICACH SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY I PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. WŁ. JAGIEŁŁY W ŁODYGOWICACH SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY I PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. WŁ. JAGIEŁŁY

Bardziej szczegółowo

KAMPANIA EDUKACYJNA. w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem. Rzeszów, 9 września 2012r. Marszałek Województwa Podkarpackiego

KAMPANIA EDUKACYJNA. w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem. Rzeszów, 9 września 2012r. Marszałek Województwa Podkarpackiego KAMPANIA EDUKACYJNA w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem Andrzej Kulig Dyrektor Departamentu Ochrony Środowiska w Urzędzie Marszałkowskim w Rzeszowie Rzeszów, 9 września 2012r. Wstęp Kampania

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej w Hucisku

PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej w Hucisku PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej w Hucisku Hucisko 2012r. 1. PROBLEM PRIORYTETOWY 1. Problem agresji i przemocy w środowisku szkolnym, lokalnym oraz w Internecie. 2. Kształtowanie umiejętności zdrowego

Bardziej szczegółowo

VII. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA

VII. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA VII. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA Monitoring of rainfall chemistry and of the deposition of pollutants to the ground Przygotowano na podstawie zleconych

Bardziej szczegółowo

STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA PODSTAWIE BADAŃ PAŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA

STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA PODSTAWIE BADAŃ PAŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA PODSTAWIE BADAŃ PAŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA Rzeszów, maj 2016 r. CO TO JEST PAŃSTWOWY

Bardziej szczegółowo

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH

LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH NA 2015 ROK I. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

Idea dobrego sąsiedztwa

Idea dobrego sąsiedztwa Lubin 03.06.2013 Idea dobrego sąsiedztwa Dorota Włoch, Wiceprezes Zarządu KGHM PM S.A. KGHM Polska Miedź S.A. buduje swoją przyszłość z pełną świadomością, że rozwój firmy jest ściśle sprzęgnięty z rozwojem

Bardziej szczegółowo

Monitoring i ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie

Monitoring i ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Monitoring i ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie KROSNO listopad 2016 Monitoring jakości powietrza Wojewódzki inspektor ochrony środowiska

Bardziej szczegółowo

Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu

Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 2808/2018 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 stycznia 2018 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu 1 1. Określenia stosowane w niniejszej procedurze:

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY POWIATOWEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA W DYWITACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019

PROGRAM WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY POWIATOWEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA W DYWITACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019 Podstawa prawna: PROGRAM WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY POWIATOWEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA W DYWITACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019 Ustawa z 14 grudnia 2016r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017r. poz. 59) art.10

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim na lata 2011-2016

KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim na lata 2011-2016 KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim na lata 2011-2016 Koncepcja pracy szkoły została opracowana w oparciu o: 1. Ustawę o systemie oświaty z dnia 7

Bardziej szczegółowo

OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH

OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH MATERIAŁY INFORMACYJNE 1 WRZESIEŃ 2013 R. SPIS TREŚCI Na czym polega pomiar

Bardziej szczegółowo

Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r.

Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r. Załącznik do uchwały nr 56/2017, Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Lublinie z dnia 10 lipca 2017 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie przewidzianych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXXV/333/2017 RADY MIEJSKIEJ W NOWYM TOMYŚLU. z dnia 26 czerwca 2017 r.

UCHWAŁA NR XXXV/333/2017 RADY MIEJSKIEJ W NOWYM TOMYŚLU. z dnia 26 czerwca 2017 r. UCHWAŁA NR XXXV/333/2017 RADY MIEJSKIEJ W NOWYM TOMYŚLU z dnia 26 czerwca 2017 r. w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Wspierania Edukacji Uzdolnionych Dzieci i Młodzieży z terenu Gminy Nowy Tomyśl Na

Bardziej szczegółowo

(artystyczną, społeczną, sportową itp.). Strategie interwencyjne pomagają w rozwiązywaniu problemów, wspierają w sytuacjach kryzysowych.

(artystyczną, społeczną, sportową itp.). Strategie interwencyjne pomagają w rozwiązywaniu problemów, wspierają w sytuacjach kryzysowych. PROGRAM PROFILAKTYKI Zespołu Szkół z Oddziałami Integracyjnymi nr 65 Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 236 im. Ireny Sendlerowej Gimnazjum Integracyjnego nr 61 im. Ireny Sendlerowej w WARSZAWIE

Bardziej szczegółowo

Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych

Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Program Wieloletni Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Etap II Przegląd wytycznych i zalecanych rozwiązań pod kątem wykorzystania

Bardziej szczegółowo

5 LETNI PROGRAM ROZWOJU SZKOŁY

5 LETNI PROGRAM ROZWOJU SZKOŁY 5 LETNI PROGRAM ROZWOJU SZKOŁY SZKOŁA PODSTAWOWA W WINIARACH 2014/2015 2018/2019 MISJA: SZKOŁA PODSTAWOWA IM. STEFANA ŻEROMSKIEGO W WINIARACH JEST PUBLICZNĄ PLACÓWKĄ DZIAŁAJĄCĄ NA RZECZ KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

Bardziej szczegółowo

Bezpieczne szkoły w województwie łódzkim. Realizacja Programów Rządowych w latach kwietnia 2018 roku

Bezpieczne szkoły w województwie łódzkim. Realizacja Programów Rządowych w latach kwietnia 2018 roku Bezpieczne szkoły w województwie łódzkim. Realizacja Programów Rządowych w latach 2008-2018 25 kwietnia 2018 roku - art. 1 ustawy Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59 z późn. zm.) System oświaty zapewnia

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) Bezpieczeństwo i higiena pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Dz.U.2013.696 z dnia 2013.06.19 Status: Akt

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN SZKOLNEGO WOLONTARIATU. w zespole szkól nr 59. w warszawie

REGULAMIN SZKOLNEGO WOLONTARIATU. w zespole szkól nr 59. w warszawie Człowiek jest wielki nie przez to, co ma, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi". Jan Paweł II REGULAMIN SZKOLNEGO WOLONTARIATU w zespole szkól nr 59 w warszawie Wstęp Szkolny

Bardziej szczegółowo

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku Zakładane efekty dla kierunku Jednostka prowadząca kierunek studiów Nazwa kierunku studiów Specjalności Obszar Profil Poziom Forma Tytuł zawodowy uzyskiwany przez absolwenta Dziedziny nauki i dyscypliny

Bardziej szczegółowo

Przykłady dobrej praktyki. Szkoły Promujące Zdrowie na PODKARPACIU. Rzeszów,

Przykłady dobrej praktyki. Szkoły Promujące Zdrowie na PODKARPACIU. Rzeszów, Przykłady dobrej praktyki Szkoły Promujące Zdrowie na PODKARPACIU Rzeszów, 2017-04-21 Podkarpacki Kurator Oświaty zadania Promuje działania szkół realizujące ogólnopolski program Szkoła Promująca Zdrowie

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI W BURSIE NR 6 W WARSZAWIE na rok szkolny 2016/ /2018

PROGRAM PROFILAKTYKI W BURSIE NR 6 W WARSZAWIE na rok szkolny 2016/ /2018 PROGRAM PROFILAKTYKI W BURSIE NR 6 W WARSZAWIE na rok szkolny 2016/2017 2017/2018 Podstawa prawna 1. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.); 2. Ustawa

Bardziej szczegółowo

Dr n. med. Marzena Zarzeczna-Baran Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej GUMed

Dr n. med. Marzena Zarzeczna-Baran Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej GUMed Dr n. med. Marzena Zarzeczna-Baran Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej GUMed Zakłada się, że na zdrowie ludzkie ma wpływ wiele czynników pozamedycznych związanych ze środowiskiem życia, takich

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki Łowicz, ul. Kaliska 12. tel./fax. (0-46)

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki Łowicz, ul. Kaliska 12. tel./fax. (0-46) Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki 99-400 Łowicz, ul. Kaliska 12 tel./fax. (0-46) 837-37-85 sp1lowicz@wp.pl www.sp1lowicz.eu... Koncepcja pracy w Szkole Podstawowej nr 1 im. T. Kościuszki w

Bardziej szczegółowo

Z historii SPZ Konferencja międzynarodowa SPZ wiodąca rola Anglików początek projektu SPZ w Polsce.

Z historii SPZ Konferencja międzynarodowa SPZ wiodąca rola Anglików początek projektu SPZ w Polsce. Z historii SPZ 1986 Konferencja międzynarodowa SPZ wiodąca rola Anglików. 1991 początek projektu SPZ w Polsce. 1992 utworzenie przez Komisję Europejską, Radę Europy i ŚOZ Europejskiej Sieci SPZ obecnie

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY PRZEDSZKOLA MIEJSKIEGO NR 214 Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI W ŁODZI

KONCEPCJA PRACY PRZEDSZKOLA MIEJSKIEGO NR 214 Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI W ŁODZI PM214.410.1.2012 KONCEPCJA PRACY PRZEDSZKOLA MIEJSKIEGO NR 214 Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI W ŁODZI na lata 2012-2017 Misja Nasze przedszkole zapewnia swoim wychowankom warunki do wszechstronnego, radosnego

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół Ekonomicznych im. Michała Kaleckiego w Bielsku Białej

Zespół Szkół Ekonomicznych im. Michała Kaleckiego w Bielsku Białej Zespół Szkół Ekonomicznych im. Michała Kaleckiego w Bielsku Białej KONCEPCJA PRACY SZKOŁY rok szkolny 2017/2018 opracowana na podstawie rozporządzenia Ministra Edukac podstawie rozporządzenia Ministra

Bardziej szczegółowo

Raport z ewaluacji wewnętrznej Szkoły Podstawowej nr 9 im M. Kopernika w Tarnowskich Górach rok szkolny 2013/2014

Raport z ewaluacji wewnętrznej Szkoły Podstawowej nr 9 im M. Kopernika w Tarnowskich Górach rok szkolny 2013/2014 Działania szkoły na rzecz bezpieczeństwa i zdrowia uczniów oraz kształtowania ich postaw prozdrowotnych. Raport z ewaluacji wewnętrznej Szkoły Podstawowej nr 9 im M. Kopernika w Tarnowskich Górach rok

Bardziej szczegółowo

Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne. Zdrowie środowiskowe

Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne. Zdrowie środowiskowe Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne Zdrowie środowiskowe 1. Podaj definicję ekologiczną zdrowia i definicję zdrowia środowiskowego. 2. Wymień znane Ci czynniki fizyczne

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM ZESPOŁU SZKÓŁ W ZEGRZU w roku szkolnym 2014/2015

PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM ZESPOŁU SZKÓŁ W ZEGRZU w roku szkolnym 2014/2015 Strona1 PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM ZESPOŁU SZKÓŁ W ZEGRZU w roku szkolnym 2014/2015 CELE: 1. Zapobieganie problemom i zachowaniom problemowym młodzieży. 2. Kreowanie zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego

Bardziej szczegółowo

ZDROWIE DLA POMORZAN WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO

ZDROWIE DLA POMORZAN WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZDROWIE DLA POMORZAN 2005-2013 WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Referat Zdrowia Publicznego Departament Zdrowia UMWP Sopot 8 listopad 2011 Przygotowała dr Jolanta Wierzbicka

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 11 stycznia 2018 r. Poz. 88 USTAWA z dnia 14 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz ustawy Prawo ochrony środowiska

Bardziej szczegółowo

Analiza ciągłości edukacji dla zrównoważonego rozwoju w aspekcie środowiskowym na różnych poziomach kształcenia ogólnego w Polsce

Analiza ciągłości edukacji dla zrównoważonego rozwoju w aspekcie środowiskowym na różnych poziomach kształcenia ogólnego w Polsce Analiza ciągłości edukacji dla zrównoważonego rozwoju w aspekcie środowiskowym na różnych poziomach kształcenia ogólnego w Polsce Cel analizy: Uzyskanie odpowiedzi na pytania 1. Czy ogólne kształcenie

Bardziej szczegółowo

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 8 W DĄBROWIE GÓRNICZEJ

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 8 W DĄBROWIE GÓRNICZEJ SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 8 W DĄBROWIE GÓRNICZEJ rok szkolny 2013 / 2014 Cele programu : Kształtowanie osobowości uczniów przez ukazywanie właściwych systemów wartości. Podniesienie

Bardziej szczegółowo