Grubosze, rozchodniki, eszewerie

Transkrypt

1 Pismo Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego Czerwiec 2010 Grubosze, rozchodniki, eszewerie glądając kolekcję sukulentów w naszym Ogrodzie, warto zwrócić uwagę na grupę roślin z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae). Można je znaleźć zarówno w starej kaktusiarni, jak i w szklarniach z sukulentami Afryki i Meksyku. Nazwa tej rodziny wywodzi się od łacińskiego słowa crassus, czyli gruby. Należą do niej rodzaje: grubosz (Crassula), rozchodnik (Sedum), eszeweria (Echeveria), kalanchoe (Kalanchoe), eonium (Aeonium), Aichryson, kotyledon (Cotyledon), Monanthes, Pachyphytum, Adromischus. Są to niewielkie rośliny zdolne gromadzić duże zapasy wody w swych mięsistych łodygach i liściach, co umożliwia im przetrwanie długich okresów suszy. W naszej kolekcji znajdują się głównie rośliny afrykańskie i meksykańskie. Najwięcej można ich zobaczyć w szklarni z ekspozycją sukulentów Afryki, gdzie najliczniejszym rodzajem jest grubosz. Są to zimozielone krzewy o wysokości od 2 cm do 1,5 m. Ich łodygi są mięsiste, zielne, czasem drewniejące u podstawy. Małe, pojedyncze kwiaty wyrastają u nasady liści, tworząc białe bądź różowe, rzadziej czerwone lub żółte grona. Grubosze mają gładkie liście, niekiedy pokryte woskowym nalotem, który ogranicza parowanie wody. Do tego rodzaju należy grubosz portulakowaty (Crassula portulacea), bardzo popularny w naszych mieszkaniach, zwany potocznie drzewkiem szczęścia, a także grubosz widłakowaty (C. lycopodioides) i jego odmiany, grubosz drzewiasty (C. arborescens) o popielatych liściach z czerwoną obwódką i wiele innych. Ciekawą grupą są występujące na Wyspach Kanaryjskich eonia krzaczaste lub mające pojedynczą łodygę rośliny, których liście tworzą ścisłe rozety. Najciekawsze to osiągające duże rozmiary Aeonium nobile, Ae. canariense, Ae. haworthii czy też O Adromischus cooperi. Fot. Anna Banasiak talerzowate Ae. tabuliforme. Kolejny interesujący rodzaj to kalanchoe. Największą wysokość osiąga okazałe Kalanchoe beharensis, które dorasta nawet do 5 m. Do cieszących się od niedawna dużą popularnością należą żyworodne, wytwarzające na obrzeżach liści dużą ilość rozmnóżek (maleńkich roślinek) K. daigremontiana i K. tubiflora. Natomiast do najładniejszych zalicza się dostępne w kwiaciarniach K. blossfeldiana i jego odmiany o pięknych, różnobarwnych kwiatach. Z kolei w szklarni z sukulentami Meksyku najliczniejszy rodzaj to rozchodnik. Najciekawsze jest Sedum rubrotinctum i jego odmiana 'Aurora' płożące się rośliny, których liście w słoneczne, letnie dni przebarwiają się na ciemnoróżowo i czerwono, a w zimie zielenieją. Podobne, lecz wyrastające w górę, jest S. pachyphyllum. Zobaczyć tu jeszcze można S. arborescens, S. stahlii, S. nussbaumerianum, S. hintonii i inne. Rozchodniki są roślinami delikatnymi i bardzo łatwo, zwłaszcza przy przesadzaniu, tracą liście. Oprócz nich w szklarni tej spotkamy jeszcze innych przedstawicieli gruboszowatych, takich jak rozetowe eszewerie, tworzące latem dzwonkowate kwiaty o różnych barwach, gatunki z rodzaju Pachyphytum o grubych, szpiczastych liściach i międzyrodzajowe mieszańce Graptoveria. Wszystkie gruboszowate potrzebują mocno przepuszczalnego podłoża, silnego nasłonecznienia i umiarkowanego podlewania. Należy pamiętać, że są to rośliny klimatu suchego i nadmiar wody może doprowadzić do uszkodzenia, a nawet do śmierci rośliny. Odpowiednio pielęgnowane będą jednak długo cieszyć nasze oczy. JACEK KAŃSKI

2 2 ZE STARYCH KSIĄG Cedr libański tóż z nas nie zna, lub nie słyszał o cedrach Libańskich, a mianowicie o siedmiu Kz nich olbrzymich wymiarów, o których legenda powiada, że krzewiły się już za czasów Salomona. Długoletność tych drzew nie ulega żadnéj wątpliwości, podanie więc to przedstawia wiele prawdopodobieństwa. Szczątki starożytnych lasów cedrowych, które niegdyś wieńczyły Liban, powiada Pouchet, są zwiedzane z religijném poszanowaniem przez wędrowców podróżujących w Syryi wszelako z lasów, które ongi Salomon polecił zniszczyć stutysięcznej armii robotników, dla zbudowania świątynii Panu, nie pozostało ani śladu. W 1787 roku, pewien podróżny naliczył blizko sto cedrów na Libanie, z pośród których siedm odznaczało się kolosalnym wzrostem. W 1830 roku, szczątki te istniały jeszcze i jak się zdaje przetrwają bardzo długo, gdyż ludność arabska otacza je osobliwszém poważaniem. Wszelako Liban nie jest wyłącznym rodzicem cedrów. Wędrowcy opisują w ma - lowniczych barwach przepyszne lasy cedrowe w Azyi Mniejszéj, a mianowicie w Taurus w Cylicyi, gdzie krzewi się flora wielce bogata. Dęby, sosny, jodły, cisy, drzewa oliwne, mirtowe i laurowe, rozrastają się tam w niezliczoném mnóstwie, lecz wśród nich cedry imponują wzrostem i wspaniałością. Fizyognomia ich jest charakterystyczną. Od jodły czerpnęły gałęzie horyzontalne, od sosny włoskiéj szeroką koronę liścienną, rozpostartą w postaci parasola, i połączyły w sobie surową powagę drzew szyszkowych, z okazałością najpiękniéjszych dębów. Obrazy z życia Flory. Opracował według najnowszych źródeł Wincenty Niewiadomski. Warszawa, drukiem Józefa Ungra, 1880, s. 68, 71 (pisownia oryginalna). Wincenty Niewiadomski ( ) warszawski literat, publicysta, populary zator wiedzy przyrodniczej; z zawodu urzędnik, pracował m.in. w mennicy Królestwa Polskiego i na kolei. Gałązka cedru z szyszkami. Za: Christoph Jakob Trew, Plantae selectae, Nürnberg Rośliny kupione i obchodzenie się z niemi Pelargonia pasiasta (Pelargonium zonale). Za: Vilmorin s Blumengärtnerei, Band II, Berlin ierwsze w życiu naszem rośliny otrzymujemy zwykle w podarunku, rzadziej ku- je sami, a skoro raz obudzono w nas zamiłowanie do roślin staramy się Ppujemy przez kupno znacznej liczby najrozmaitszych, postawić swą hodowlę kwiatów pokojowych na możliwie wysokim stopniu doskonałości. Jeżeli wtedy spotka nas jeden i drugi zawód, co jest przecież rzeczą zupełnie naturalną wobec braku do - świadczenia, to zdarza się często, że przestajemy interesować się roślinami a uczucie przyjemności ustępuje miejsca zniechęceniu. Są to chwile bardzo niebezpieczne dla miłośnika kwiatów, gdy utraci wiarę w swą sztukę i ochotę do powolnego, stopniowego zżycia się ze światem roślinnym i zapoznania się ze wszystkiemi jego potrzebami. To też nie jest dobrze, jeżeli w samym początku nakupimy odrazu wiele różnych roślin. Daleko łatwiej i pewniej nabędziemy doświadczenia, jeżeli na początek sprobujemy sił naszych na kilku szczególnie wytrzymałych, jak: zielistka (chlorophytum), bluszcz, pelargonia, fuksja, tradescantia, i dopiero później weźmiemy się do roślin delikatniejszych. Najlepszą porą do kupowania roślin jest niewątpliwie wiosna i lato. Pokoje nasze mają wtedy najwięcej światła i powietrza, natomiast wolne są od suchego ciepła zimowego. W tym czasie mniejsza zachodzi różnica między pokojem a szklarnią, przeto roślinom łatwiej przyzwyczaić się do nowych warunków. Robert Betten, Praktyczna hodowla kwiatów, przekład według 5-go wydania oryginału, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie 1911, s. 21 (pisownia oryginalna). Robert Betten ( ) niemiecki ogrodnik, redaktor Praktycznego Poradnika Sadowniczo-Ogrodniczego, autor książek o pielęgnowaniu roślin pokojowych. Jego imieniem nazwano jedną z odmian gruszy. CZASOPISMO WYDAWANE PRZEZ OGRÓD BOTANICZNY UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO Adres redakcji: ul. Sienkiewicza 23 tel. (071) w Wrocław mularm@biol.uni.wroc.pl Komitet redakcyjny: Wojciech Chądzyński przewodniczący Anna Banasiak, Magdalena Mularczyk Autorzy: Ewa Biała, Hanna Grzeszczak-Nowak, Ryszard Kamiński, Jacek Kański, Justyna Kiersnowska, Jolanta Kochanowska, Jolanta Kozłowska-Kalisz, Krystyna Kromer, Tomasz Nowak, Karolina Sokołowska, Krzysztof Szczerbiński, Adam Szepiela dtp i druk: 6x7 (dtp@6x7.pl)

3 BOTANICZNE FASCYNACJE roku cała Polska eks- się podróżą pre- Wcytowała miera Donalda Tuska do Peru i przy znaniem mu przez tamtejsze władze wysokiego odznaczenia państwowego Orderu Słońca Peru. Mało kto wie, że równo 60 lat wcześniej w taki sam sposób uhonorowany został za szczególne zasługi dla tego kraju wrocławski botanik, dawny asystent Ogrodu i Muzeum Botanicznego, profesor August Weberbauer ( ) pionier badań florystycznych w peruwiańskich Andach. W latach odbył swoją pierwszą podróż po Ameryce Południowej. Potem los rzucił go do Kamerunu, gdzie przez dwa lata kierował ogrodem botanicznym w nadmorskim mieście Victoria (obecnie Limbé). Wreszcie w 1908 roku jego drugą ojczyzną stało się Peru, w którym miał spędzić resztę życia, pracując najpierw w ogrodzie zoologicznym i botanicznym, a od 1914 roku poświęcając się z wielkim zamiłowaniem badaniom florystycznym na terytorium Peru, Boliwii, Chile i Argentyny. Przez wiele lat wykładał też botanikę farmaceutyczną na Universidad Mayor de San Marcos w Limie. Grupa botaników we wrocławskim Ogrodzie Botanicznym, drugi od lewej stoi dr August Weberbauer, ok Archiwum OBUWr. Pod peruwiańskim niebem Wejście do Ogrodu Botanicznego w mieście Victoria w Kamerunie, Deutsches Bundesarchiv. Chyba żaden z dawnych pracowników wrocławskiego Ogrodu Botanicznego nie miał tyle szczęścia, co on, jeśli chodzi o możliwość eksploracji egzotycznych obszarów na drugiej półkuli. Urodzony w naszym mieście syn mikologa Ottona Weberbauera i jego żony Antonii, z domu Adamczyk, studiował biologię na uniwersytetach we Wroc - ła wiu, Berlinie i Heidelbergu. W 1894 roku, wkrótce po promocji doktorskiej, został zatrudniony w Ogrodzie na stanowisku asystenta. Z początkiem nowego stulecia pociągnął go jednak daleki świat. Fot. Carl Hohl Andy Peruwiańskie w rejonie Machu Picchu. Podczas swoich podróży, finansowanych przez Królewską Pruską Akademię Nauk, Muzeum Historii Naturalnej (Field Museum of Natural History) w Chicago oraz macierzysty uniwersytet, August Weberbauer penetrował przede wszy stkim górskie pasma Andów. Zdobyta wiedza pozwoliła mu wydać w 1911 roku fundamentalne dzieło Świat roślinny peruwiańskich Andów w zarysie. Ponadto napisał kilkanaście obszernych prac, doty czą - cych głównie szaty roślinnej po - łudniowoamerykańskich gór, i licz - ne artykuły opublikowane w fachowych czasopismach. Współ pra - co wał z ośrodkami botanicznymi w Berlinie-Dahlem, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych. Tamtejsi naukowcy opracowywali dostarczany przez niego materiał zielnikowy. Zachowana spuścizna po śląsko-peruwiańskim przyrodniku obejmuje również notatki z za kresu geografii, geologii, klimatologii, a nawet etnografii. Wśród interesujących profesora Fot. Grzegorz Wójcik Weberbauera terenów był szczególnie cenny z botanicznego i zoologicznego punktu widzenia region San Martín w północnym Peru. Charakterystyczne dla tego obszaru są lasy mgliste, rosnące w wysokich górach strefy międzyzwrotnikowej, powyżej ciepłych i wilgotnych lasów deszczowych. Bogactwo flory i fauny jest tam imponujące. W koronach drzew bujnie rozwijają się epifity: paprocie, storczyki, bromelie, czyli przedstawicielki rodziny ananasowatych (Bromeliaceae), cieniolubne mchy. W samych tylko chłodnych lasach mglistych naliczono w sumie prawie 1000 gatunków roślin, a w ca - łym regionie około Spośród ciekawych zwierząt można wymienić bardzo rzadką, zagrożoną wyginięciem małpę wełniaka żółtego, należącą do rodziny jeleniowatych tarukę, gryzonia aguti, niedźwiedzia andyjskiego, kondora królewskiego, papugę amazonkę żółtogło - wą. Warto dodać, że 1983 roku utworzono tam Park Narodowy Río Abiseo, który przed dwudzie - stu laty wpisany został na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Wśród badaczy roślin i zwierząt istnieje zwyczaj, że nowo odkrywanym gatunkom nadaje się nazwy utworzone od nazwisk bądź też imion osób, które je po raz pierwszy znalazły na naturalnych stanowiskach. O wydajności profesora Weberbauera niech świadczy fakt, że jego nazwisko, odmieniane na wszelkie możliwe sposoby weberbaueri, weberbauerianus, weberbaueriana, weberbauerianum stało się epitetem gatunkowym ponad 400 roślin całkowicie nowych dla nauki. Weberbauerocereus winterianus we wrocławskim Ogrodzie Botanicznym żywy pomnik Augusta Weberbauera. Słynny zaś niemiecki botanik samouk i znawca sukulentów Curt Backeberg na cześć swojego za słu - żo nego kolegi nadał nowo odkrytemu kaktusowi nazwę rodzajową Weberbauerocereus. Jeden z przed - stawicieli tego rodzaju, Weberbauerocereus winterianus var. australis, rośnie od niemal 50 lat w kaktusiarni wrocławskiego Ogro - du Botanicznego, upamiętniając postać wybitnego podróżnika i łow- cy roślin, kawalera orderu El Sol del Perú. MAGDALENA MULARCZYK Fot. Magdalena Mularczyk

4 4 ROŚLINY DLA CIAŁA nowy w lecznictwie. Z Egiptu rącznik dotarł do Indii, później do Anglii i Ameryki. Wzmianki o nim znaleziono też w wielu starożytnych pismach greckich, rzymskich i arabskich. W 1788 roku olej rycynowy został dopuszczony do użytku przez farmaceutów angielskich. W początkach XIX wieku rącznik uprawiano na Kaukazie i w Turkiestanie, a później w Rosji, gdzie nazywano go tureckimi konopiami. W tym okresie zaczęto stosować olej również jako smar do maszyn przemysłowych. Obecnie rącznik rośnie i jest uprawiany w pasie między 50 szerokości geograficznej północnej a 40 szerokości geograficznej po - łud niowej, na wszystkich kontynentach poza Australią i Antarktydą. Jego głównym producentem Leczniczy ciu latach prób zrezygnowano z upraw polowych. Niekorzystne warunki klimatyczne nie pozwoliły na uzyskanie zadowalającej plenności i opłacalności. Zależnie od klimatu rącznik przyjmuje różne formy życiowe. W strefach najcieplejszych jest drzewem o wysokości do 13 metrów, a kierując się ku chłodniejszym rejonom, staje się krzewem, byliną, a w końcu, jak na przykład u nas, rośliną roczną i osiąga do 3 metrów wysokości. Rącznik pospolity jest rośliną rozdzielnopłciową, jednopienną, skich. Kwitnienie trwa od lipca do września. Zapylenie jest krzyżowe (przez wiatr), ale może też dochodzić do samozapylenia. Owocami są wydłużone, trójkomorowe torebki, zwykle pokryte kolcami, pękające wzdłuż trzech szwów. W każdej komorze znajduje się jedno duże (do 22 mm długości), lekko spłaszczone nasienie. Łupina nasienna jest błyszcząca, marmurkowo plamista, purpurowobrunatna, srebrzystoszara lub inna, w zależności od odmiany. Nasiona zawierają silnie działające glikoproteiny należące do najgroźniejszych i śmiertelnie niebezpieczny ącznik pospolity (Ricinus com- popularnie zwany ry- Rmunis), cynusem lub kleszczowiną pospolitą, należy do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae). Ojczyzną rącznika jest najprawdopodobniej Etiopia i Erytrea. W Egipcie znany był od 4000 lat pod nazwą kiki, w grobowcach znaleziono jego nasiona, a w starych papirusach wskazówki, jak go uprawiać i jak stosować olej rycy- Rącznik pospolity w Ogrodzie Botanicznym. Fot. Jolanta Kochanowska są Indie. Część systematyków uznaje rącznik pospolity za gatunek zbiorowy z wieloma podgatunkami i od mianami, inni wyróżniają 16 odrębnych gatunków. W uprawie najbardziej rozpowszechnione są podgatunki: perski, krwistoczerwony, zanzibarski, chiński i indyjski. W Polsce wyhodowano odmiany krajowe, jednak po kilkudziesięsilnie rozgałęzioną. Liście są niezwykle dekoracyjne, długoogonkowe, 5 11-klapowe, ząbkowane, z czerwono zabarwionymi nerwami. Największe dolne liście mają do 1 metra szerokości. Wyraziste, czerwone kwiatostany złożone są u dołu z kwiatów męskich o bardzo licznych pręcikach (do 1000 w kwiecie), a u góry z kwiatów żeńroślinnych trucizn. Zatrucie rycyną objawia się u ludzi pieczeniem w ustach, zawrotami głowy, wymiotami, gwałtowną biegunką i skurczem jelit, zakłóceniem pracy serca, drgawkami. Może nastąpić zapaść i śmierć. Absolutnie nie wolno przyjmować doustnie żadnych części rośliny. Nie należy również sadzić rącznika w ogródkach, w których bawią się dzieci. Ładne, kolorowe nasiona mogą być dla nich śmiertelnie niebezpieczne! Natomiast wytłaczany z nasion olej rycynowy (36 70%) to powszechnie stosowany, wyjątkowo skuteczny środek przeczyszczający. Można go również stosować zewnętrznie do smarowania skóry dotkniętej stanem zapalnym, brzegów powiek i lekkich oparzeń. Świeży olej nie ma zapachu ani smaku, ale na powietrzu łatwo jeł - czeje, staje się piekący i może być niebezpieczny dla zdrowia. W po - łączeniu z kłączami paproci nerecznicy samczej (Dryopteris filix-mas) leczy robaczycę. W kosmetyce pomaga wywabiać piegi i jest składnikiem brylantyny. Służy do wyrobu plastrów. Jest także szeroko wykorzystywany w technice, metalurgii, przemyśle chemicznym, skórzanym, tekstylnym (barwi tkaniny) i innych. Makuchy są wartościowym nawozem, a po dokładnym uparowaniu (ugotowaniu na parze) mogą być użyte na paszę. Z włókna łodyg sporządza się płótno na worki i sznury. W Chinach liśćmi rącznika karmi się jedwabnika Attacus ricini. W Polsce rącznik pospolity to przede wszystkim roślina ozdobna, a przy okazji odstraszacz kretów. JOLANTA KOCHANOWSKA

5 TO LUBIĘ! 5 szklarniach wrocławskiego WOgrodu Botanicznego znajduje się wiele roślin, które poza swoim przyciągającym uwagę wyglądem wyróżniają się także wciąż mało poznaną w naszej strefie geograficznej użytkowością. I chociaż na innych kontynentach wykorzystywane są kulinarnie, a często stanowią ważny składnik diety, dla nas ich smak stanowi tajemnicę. Tajemnicę, którą niełat - wo będzie poznać. Do ciekawszych roślin, uprawianych na szeroką skalę w rejonie Morza Śródziemnego oraz w Azji Mniejszej, zaliczyć można rożkowiec strąkowy (Ceratonia siliqua). Inne nazwy to: szarańczyn strąkowy, drzewo karobowe, karob. Należy do rodziny brezylkowatych (Caesalpiniaceae). Jest drzewem dorastającym do metrów wysokości, o szarobrązowej korze. Ma skórzaste, zimozielone liście, złożone z 5 9 listków. Kwiaty zaś są rozdzielnopłciowe, niepozorne i zebrane w groniaste, kotkowate kwiatostany. Owoce to brązowofioletowe strąki, osiągające do 20 centymetrów długości. Szarańczyn jest jedną z roślin biblijnych, a jego strąki określane są powszechnie mianem chleba świętojańskiego. Nazwa ta pochodzi od imienia świętego Jana Chrzciciela, który podczas odosobnienia na pustyni spożywał nasiona ceratonii. Według podań roślina ta była głównym pożywieniem dawnych pustelników. Stanowiła także pokarm ludzi ubogich. I chociaż owoc nie jest ani wykwintny, ani też szczególnie smaczny, to często był prawdziwym dobrodziejstwem w okresach długotrwałego nieurodzaju. Nasiona są bardzo pożywne i mają lekko słodki smak. Zawierają ponad 50% węglowodanów i 6 7% białka. Zanim zaczęto upra- waną mączką chleba świętojańskiego), stosowaną do zagęszczania produktów spożywczych oznaczoną symbolem E410. Dodaje się ją do lodów, sosów, serów i zup. Poza powszechnym wykorzystaniem w przemyśle spożywczym nasiona szarańczynu zasłynęły także ze względu na inną charakterystyczną dla nich cechę. Stały się uosobieniem precyzji natury, która sprawiła, że są one identyczne. Każde z ziaren ma stałą masę równą 0,2 grama. W dawnych czasach wykorzystywane były do ważenia kamieni szlachetnych. Waga jednego nasionka ceratonii Chleb świętojański wiać na szeroką skalę buraki cukrowe i trzcinę cukrową, nasiona szarańczynu były podstawowym źródłem cukru w rejonie występowania rośliny. Przerabiano je na mąkę wykorzystywaną do wypieku chleba i ciastek, a także wyrobu masy podobnej do czekolady, która ze względu na smak zbliżony do kakao używana była jako jego substytut. Mąka uzyskana z ceratonii nadaje wypiekom ciemną barwę. Z na sion szarańczynu wytwarza się także gumę karobową (często nazy- odpowiada jednemu karatowi. Samo słowo karat wywodzi się od nazwy karobu, czyli Ceratonia siliqua. W Ogrodzie Botanicznym szarańczyn uprawiany jest w pojemniku. Od maja do października roślinę wystawia się poza szklarnię, na zimę natomiast wraca do pomieszczenia, w którym utrzymywana jest temperatura około 10 C. Nie wymaga szczególnych warunków klimatycznych czy uprawowych. KAROLINA SOKOŁOWSKA Rożkowiec strąkowy chleb świętojański. Za: Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz, Gera 1885 ( Drzewko rożkowca z niedojrzałymi strąkami w Ogrodzie Roślin Użytkowych w Bonn. Fot. Magdalena Mularczyk

6 6 200 LAT OGRODU 2011 roku Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego bę- obchodzić 200-lecie swojego istnienia. Z tej okazji chcemy Wdzie przybliżyć Państwu dzieje placówki, która od 1974 roku wpisana jest na listę zabytków województwa dolnośląskiego (dawniej wrocławskiego), a od 1994 znajduje się w granicach historycznego centrum Wrocławia objętego szczególną ochroną. Ogród, kierowany od początku przez wybitnych botaników, już w połowie XIX wieku zyskał opinię wzorowej instytucji naukowo-badawczej i dydaktycznej. Odbudowany po zniszczeniach ostatniej wojny, zajmuje obecnie powierzchnię 7,4 ha i posiada około 12 tysięcy gatunków i odmian roślin z całego świata. Wyróżniają go zachowane do dziś obiekty paleobotaniczne, z profilem geologicznym z 1856 roku na czele, bogate kolekcje roślin ozdobnych oraz liczne elementy służące popularyzacji wiedzy botanicznej i ogrodniczej w szerokich kręgach społeczeństwa. Piękne położenie na skraju Ostrowa Tumskiego sprzyja wypoczynkowi i zadumie. Udajmy się więc nie tylko na spacer po malowniczych alejkach Ogrodu, lecz także w podróż w głąb jego imponującej historii. Złote lata systematyki roślin grody botaniczne przeżywały Ookres swojego największego znaczenia na przełomie XIX i XX wieku, gdy wśród dyscyplin botanicznych dominowała systematyka i geografia roślin. We Wrocławiu w tej właśnie epoce, w latach , sprawował obowiązki dyrektora profesor Ferdinand Pax ( ) urodzony i wychowany w Czechach, wykształcony na Uniwersytecie Wrocławskim i przez resztę życia związany głównie z naszym miastem. Od wczesnej młodości interesował się roślinami: najpierw florą Śląska, w szczególności Karkonoszy, póź - niej przede wszystkim Karpat. Był też najlepszym w tamtych czasach znawcą niektórych grup roślin, zwłaszcza klonów (Acer), wilczo - mleczy (Euphorbia) i pierwiosnków (Primula). W Ogrodzie Botanicznym wielokrotnie reorganizował i udoskonalał układ działu systematyki roślin według aktualnego stanu wiedzy. Kierował także Muzeum Botanicznym, które mieściło się w budynku dzisiejszego Instytutu Biologii Roślin przy ul. Kanonii. Z myślą o studentach przygotował sześć wydań znakomitego podręcznika botaniki, a dla zwiedzających napisał przewodnik, który po raz trzeci i ostatni ukazał się w 1914 roku. Prof. Ferdinand Pax kierował Ogrodem Botanicznym przez 33 lata. Fot. Ferdinand Pax jr Ferdinand Pax z narzeczoną, przed Archiwum OBUWr. Szklarnie ekspozycyjne, lata 30. XX w. Służbowy dom dyrektora Ogrodu, w tle kościół św. Krzyża, lata 30. XX w. W budynku dzisiejszego Instytutu Biologii Roślin UWr profesor Pax pracował do ostatnich lat życia. Fot. Magdalena Mularczyk Fot. Hans Hildebrand Fot. Hans Hildebrand

7 200 LAT OGRODU 7 o naszych czasów przetrwało Dwiele śladów działalności profesora Ferdinanda Paxa, którego imię nosi główna aleja Ogrodu biegnąca w kierunku północ południe. Rosnące przy niej kasztanowce sadził ponoć własnymi rękami w początkach swojej profesorskiej kariery. Jego dziełem jest też alpinarium w obecnym kształ - cie, z fragmentem lasu bukowego, jaki występuje w naturze w niż - szych partiach Sudetów. Kompleks szklarni dla roślin tropikalnych po zachodniej stronie alei powstał w latach Tym, co sprawia, że postać prof. Paxa jest szczególnie bliska dzisiejszym opiekunom Ogrodu, są trwające od wielu lat kontakty z jego bliską rodziną, przede wszystkim z wnukami: Gabriele i Norbertem. Fot. Magdalena Mularczyk Kasztanowce przy alei zasadził ponad 100 lat temu profesor Pax. Widok na szklarnie i Instytut Zoologiczny, lata 30. XX w. Fot. Hans Hildebrand Projekt kompleksu szklarni, Archiwum Budowlane we Wrocławiu. Alpinarium stan obecny. Magdalena Mularczyk Wnętrze szklarni z roślinami tropikalnymi, lata 30. XX w. Fot. Hans Hildebrand

8 8 NASZE PASJE pokoju pana Tomasza każ - Wdy, kto cierpi na arachnofobię, czuje się bardzo niepewnie. Ze szklanych terrariów spogląda na człowieka siedem potężnych, wło - chatych stworów. Patrząc na nie, czuję, jak ciarki przechodzą mi po plecach na samą myśl, że któryś z nich mógłby wydostać się na wolność i podbiec do mnie. A potrafią poruszać się całkiem szybko. W na - turalnym bowiem środowisku polują na owady, małe gady, ptaki, a nawet ssaki. Doganiają swoją ofiarę, wskakują na nią i wbijają dwa jadowe kolce. LUDZIE BOJĄ SIĘ i brzydzą pająków mówi Tomasz Zadworny, pracownik działu roślin wodnych wrocławskiego Ogrodu Botanicznego. Ten niczym nieuzasadniony lęk sprawia, że te bardzo pożyteczne stawonogi są bezlitośnie tępione. A przecież to wspaniały sojusznik człowieka w walce z owadami. W krajach, gdzie klimat jest gorący, zwierzęta te są wręcz hołubione i bardzo chętnie trzymane w mieszkaniach. Pojawienie się pająka uważane jest za dobrą wróżbę, a jego zabicie zwiastuje nieszczęście. Południowoamerykańskie plemię indiańskie Piaora uważa nawet, że ptaszniki są zwierzętami świętymi. Przygoda pana Tomasza z pają - kami zaczęła się sześć lat temu na studiach. Zamieszkał na stancji z ko legą, który hodował ptaszniki. W ich pokoju stało kilka terrariów, a w nich włochate, ogromne stwory. Nigdy nie bałem się pająków i mieszkanie z nimi pod jednym dachem nie przerażało mnie. Wręcz przeciwnie, z wielkim zaintereso- waniem zacząłem je obserwować i po pewnym czasie zauroczyły mnie do tego stopnia, że postanowiłem stworzyć własną hodowlę. Kupiłem cztery ptaszniki, a piątego dostałem jakiś czas później od mojej dziewczyny. Do dziś są ozdobą mojej kolekcji, która obecnie liczy siedem osobników. NA ŚWIECIE ŻYJE około pięćdziesięciu tysięcy róż - nych gatunków pająków i oprócz Antarktydy występują na wszystkich kontynentach. Najmniejsze osiągają jeden milimetr długości, największe mogą być wielkości dużego talerza. Niewątpliwie najpotężniejszy z nich jest ptasznik goliat (Theraphosa blondi) zamieszkujący lasy tropikalne Surinamu, Gujany, Wenezueli i Brazylii. Z rozpostartymi odnóżami osią - ga ponad trzydzieści centymetrów i potrafi ważyć nawet około ćwierci kilograma. Hodowla ptaszników nie jest trudna. Wystarczy szklane terrarium o wymiarach cm, podłoże z torfu lub włókna kokosowego, kawałek wypukłej kory, aby pająk mógł się pod nią schować, oraz miseczka z wodą. Zjadają żywe świerszcze, szarańcze, karaluchy lub noworodki myszy. WIELU HODOWCÓW oswaja swoje pająki i próbuje bawić się z nimi. Może się wówczas zdarzyć, że zwierzę zaatakuje swojego opiekuna. Ich jad nie jest jednak groźny dla człowieka i porównać go można z jadem pszczoły lub osy. Ukąszenie jest co prawda bolesne, nieprzyjemne, lecz nie śmier telne. Jednak w wypadku osób uczulonych na jad może się to skończyć wizytą u lekarza. Zdaniem pana Tomasza pająki Mieszkania pająków. Ogromne i włochate Ptasznik olbrzymi (Lasiodora parahybana). Tomasz Zadworny i jego Balbinka. nie są zabawkami i dlatego nie powinno się próbować ich oswajać, branie ich zaś do ręki często kończy się śmiercią zwierzęcia. Dlatego prawdziwy hodowca nie powinien zbyt często wyjmować swoich podopiecznych z terrarium. Hodowla pająków twierdzi Tomasz Zadworny jest wspaniałym hobby. Pozwala podglądać życie tych ciekawych i tajemniczych zwierząt. Jeśli stworzy się im odpowiednie warunki, bardzo łatwo się rozmnażają. Samiczka, która jest większa od samca, żyje lat. Samiec o połowę krócej. Czasami się zdarza, że któryś z pająków ucieka z terrarium. Nie ma jednak obawy, aby taki uciekinier zawędrował do mieszkania sąsiada. W związku z tym, że ptaszniki nie lubią przeciągów i boją się ludzi, zamiast wędrować po kamienicy, wolą siedzieć w pokoju, w któ rym stoją ich terraria. WOJCIECH CHĄDZYŃSKI Zdjęcia: Tomasz Zadworny Fot. Agata Tomaszewska

9 ROŚLINA ROKU 9 nącza są ważnym elementem Pw ogródkach, zwłaszcza małych miejskich, w których powierzchnia pozioma jest niewielka. Rośliny wspinające się mogą wykorzystać ścianę domu i stworzyć dużą połać zieleni. Ciekawym rozwiązaniem jest użycie pnączy również jako zielonych przegród na granicy działek zamiast martwych ogrodzeń ceglanych, drewnianych lub metalowych. Mogą też z powodzeniem zastąpić żywopłoty, często oklepane i ozdobne zwykle jedynie z liści. Dodatkowo na właściwy efekt tradycyjnego żywopłotu trzeba cze- ciężarem i naporem wiatru. Początkowy koszt takiego założenia może być wysoki, ale w następnych latach nakład pracy w utrzymaniu jest znacznie mniejszy. Oprócz popularnych pnączy, takich jak bluszcz pospolity, kokornak wielkolistny (Aristolochia macro phylla), chmiel (Humulus), winobluszcz (Parthenocissus), winorośl (Vitis), zielone bariery moż - na tworzyć z wielu innych mniej znanych, ale już dostępnych w han dlu gatunków i odmian. Winnik tojadowy (Ampelopsis aconitifolia) delikatne pnącze o dużej miąższości, osiąga 2 3 met- Zielone parawany ry wysokości, czepia się wąsami. Liście są wyjątkowo pięknie, fantazyjnie, głęboko powcinane. Dodatkową ozdobę stanowią szkliście pomarańczowe owoce. Lubi słoneczne stanowiska i dobre, wilgotne podłoże; innych wymagań nie ma. Rośnie szybko i świetnie znosi cięcie. W literaturze opisywana jest jego niska mrozoodporność, tymczasem okaz rosnący od 14 lat w Ogrodzie nigdy nie był osłaniany i nie przemarzł. Winnik tojadowy. Rdestówka Auberta (Fallopia aubertii) bardzo bujne pnącze, któ rego owijające się pędy mogą przyrosnąć rocznie nawet 8 me - trów! Przez swój szybki, silny rozwój i dużą objętość świetnie nadaje się do wielkich naturalistycznych ogrodów, może optycznie wyraźnie zamykać przestrzeń i być tłem dla innych roślin. Świetnie nadaje się do sadzenia przy wysokich ekranach akustycznych. Zieloną masę liści rozjaśniają od lipca do przymrozków dość duże, ale delikatne wiechy białych kwiatków o delikatnym zapachu. Kwiaty wiciokrzewu zaostrzonego. Miesięczniki: dahurski (Menispermum dauricum) i kanadyjski (M. canadense) pnącza owijające się pędami i ogonkami liściowymi. Wydają liczne odrośla korzeniowe, na co należy zwrócić uwagę, aby rośliny nie rozrosły się nadmiernie wszerz. Osiągają 5 metrów wysokości. Liście są wyraźnie klapowane, długości do 12 cm (m. dahurski) lub o niezbyt wyraźnych klapach, za to większe (m. kanadyj- Rdestówka Auberta. ski). Oba gatunki lubią miejsca słoneczne lub półcieniste i osłonięte od wiatru. W ostre zimy mogą lekko przymarzać. Szczelną, bardzo dekoracyjną osłonę wizualną two - rzą dzięki dachówkowato ułożo - nym liściom. Kolcorośl (Smilax) wiele gatunków z tego rodzaju stworzy ogrodzenie nie do przejścia. Nie rosną bardzo wysoko, ich pokrój jest dość chaotyczny, liście i kwiaty nie wyróżniają się niczym szczególnym, ale ich niewątpliwym walorem są liczne i ostre kolce. Winnik zmienny odm. różnolistna. kać co najmniej kilka lat, a tymczasem zieloną ściankę z właściwie do - branych pnączy można mieć już po roku. Szczególnie sprawdzają się w wą skich miejscach, gdzie strzy - żenie roślin może być uciążliwe. Ich wadą jest to, że tylko jeden gatunek bluszcz pospolity (Hedera helix) przez cały rok tak samo szczelnie przesłania widok. Rekompensatą będą wrażenia estetyczne, których dostarczą w okresie wegetacyjnym pnącza zachwyca ją - ce nie tylko zróżnicowanym ulistnieniem, ale też pięknymi, oryginalnymi kwiatami i owocami. Poza tym zimą nie potrzebujemy prywatności w ogrodzie, a nagie pnącza przepuszczą dużo cennego światła słonecznego. Przegroda z pnączy wieloletnich musi posiadać solidną podporę, trwałą, sztywną i wytrzymałą, która poradzi sobie z dodatkowym Owoce winnika zmiennego. Winnik zmienny odm. różnolistna (Ampelopsis brevipedunculata var. heterophylla) wspina się dwa razy wyżej od swojego krewnego i sprawia wrażenie masywniejszego, liście są płycej powcinane, ciemnozielone, błyszczące, z fakturą. Kuliste owoce, troszkę mniejsze od zielonego groszku, stanowią ich niewątpliwą ozdobę. Przycią - gają wzrok rzadko spotykaną wśród owoców barwą od jasnoniebieskiej przez turkusową do fioletowej, dodatkowo są delikatnie czarno nakrapiane. Wymagania podobne jak winnika tojadowego. Wiciokrzew zaostrzony (Lonicera acuminata) łatwo się rozkrzewia, coroczne przycinanie korzystnie tę cechę potęguje i w efekcie otrzymamy cienką, gęstą zieloną ściankę. Gatunek ten jest w zasadzie rośliną zawsze zieloną, w łagodne zimy owłosione liście pozostają na roślinie, tylko przy silniejszych przymrozkach część z nich opada. Obficie kwitnie od czerwca do września jasnożółtymi, pachnącymi kwiatami. Dorasta do 4 metrów. Miesięcznik kanadyjski. Paederia scandens. Paederia scandens pnącze bylinowe, corocznie odrastające na wio snę licznymi pędami, ściśle i rów nomiernie owijającymi się wokół podpór. Jasnozielone liście ładnie zachodzą jedne na drugie. Kwiaty są liczne, drobne, białe z czerwonymi środkami. Paederia wydziela specyficzny zapach gniją - cej cebuli, słabo wyczuwalny dla człowieka, ale nieznośny dla szkodników, kretów i kotów. Tekst i zdjęcia: JOLANTA KOCHANOWSKA

10 10 CO NAM GROZI? zpeciele stanowią grupę szkod- zaliczanych do rzędu roz- Sników toczy. Są tak małych rozmiarów, że zobaczenie ich nawet przy użyciu mikroskopu może okazać się bardzo trudne. Zasiedlają wiele roślin, zazwyczaj jabłonie, lipy, grusze, orzechy, winorośle. Uszkodzenia mogą mieć różny charakter i w dużej mierze za leżą od gatunku żyjącego na danej roślinie. Najczęściej obserwuje się pojawienie galasów charakterystycznych wyrostków na pora żo - nych organach. Zmiany te są efektem oddziaływania zawartych w śli - tość liści (pordzewiacz jabło nio wy, wzdymacz gruszowy). Dru gą grupę stanowią roztocze o ksz tał cie wy - dłużonym, długości około 0,2 mm. Ich rozwój przebiega wewnątrz blaszki liściowej. Zmiany, jakie wywołują, to pęcherzyki, wgłębienia i plamki. Tę grupę szkodników szczególnie trudno zwalczyć ze względu na miejsce ich żerowania. Pierwsze objawy żerowania szpe cieli obserwujemy już wczesną wiosną. W sezonie występuje kilka pokoleń tych szkodników. Rozwój od jaja do formy dorosłej, w zależności od warunków pogodo- Objawy żerowania szpecieli na liściach lipy. Fot. Leszek Kośny Szkodliwe i pożyteczne pajęczaki nie szpecieli enzymów powodu - jących nadmierny wzrost komórek. W konsekwencji zredukowana powierzchnia asymilacyjna roślin oraz zmiany w procesach fotosyntezy i oddychania wpływają w znacznym stopniu na osłabienie roślin. Silnie uszkodzone liście i kwiaty przedwcześnie opadają. Ze względu na miejsce występowania szpeciele dzielimy na że ru ją - ce na powierzchni skórki oraz wewnątrz tkanek. Do pierwszej grupy zaliczamy roztocze o kształcie wrzecionowatym, długości około 0,15 mm i słomkowym zabarwieniu cia - ła. Występują one na dolnej stronie blaszki liściowej. Objawy żerowania tej grupy szkodników to najczęściej ordzawienie spodu blaszki liściowej, matowienie i łódkowawych, może trwać od 2 do 5 tygodni. Zimują samice ukryte w pąkach liściowych lub kwiatowych. Pierwsze zabiegi środkami ochrony roślin należy wykonać wiosną, powtarzając je trzy razy w odstępach jedno- lub dwutygodniowych, tak by pozbyć się wszystkich stadiów rozwojowych szkodnika. Skuteczność zwalczania zależy od terminu wykonania zabiegu, a także od sposobu jego przeprowadzenia. Ważne jest pokrycie roztworem dolnej strony blaszki liściowej miejsca występowania szpecieli. Do środków zarejestrowanych do ich zwalczania zaliczamy Talstar. Mówiąc o tych szkodnikach, nie zapominajmy jednak o pożytecznych roztoczach, które również należą do grupy taksonomicznej szpecieli. W Polsce możemy wyróżnić kilkanaście gatunków, takich jak dobroczynek jabłoniowy, gruszowy czy finlandzki. Są to naturalni wrogowie szkodliwych szpecieli i pomagają nam w ich zwalczaniu. Należy także wspomnieć o dobrotnicy szklarniowej pajęczaku o długo - ści około 0,5 mm, barwy pomarańczowej. Dorosłe osobniki są pasożytami wszystkich stadiów rozwojowych przędziorków. Jej skuteczność w zwalczaniu tych szkodników jest bardzo duża, dlatego bywa ona rozmnażana przez firmy zajmujące się biologiczną ochroną roślin. Historia pokazała, że nieumiejętne i bezmyślne stosowanie pestycydów poważnie zaburzyło równowagę ekosystemów. Z roku na rok obserwuje się mniejszą skuteczność ich działania, ponieważ szkodniki szybko uodparniają się na związki chemiczne. Dlatego stosowanie biologicznych metod zwalczania nieprzyjaznych roślinom szpecieli jest wspaniałą alternatywą dla ochrony chemicznej. ADAM SZEPIELA Narośle na gałązkach topoli efekt żerowania szpecieli. Fot. Leszek Kośny Galasy powstałe na liściach lipy wskutek żerowania szpecieli. Fot. Janusz Mazurek Zniekształcenie liści bukszpanu wskutek żerowania szpeciela wzdymacza. Fot. Janusz Mazurek Objawy żerowania szpecieli na liściach jarzębu. Fot. Janusz Mazurek Objawy żerowania szpecieli na liściach klonu. Fot. Janusz Mazurek Gałązka jesionu z objawami żerowania szpecieli. Fot. Janusz Mazurek

11 WIEŚCI Z WOJSŁAWIC 11 o okresie fascynacji ogrodami Pzło żonymi głównie z roślin iglastych łatwymi w pielęgnacji, ale nie co monotonnymi, powraca moda na barwne rabaty bylinowe. 130 lat temu Edmund Jankowski wybitny ogrodnik i przyrodnik, doktor honoris causa Szkoły Głó w - nej Gospodarstwa Wiejskiego w War - szawie w swojej książce Kwiaty naszych ogrodów w taki oto sposób zachęcał Polaków do za kładania w dużych grupach najokazalsze byliny, m.in. pochodzący z Kaukazu głowaczek olbrzymi (Cephalaria gigantea), amerykańską werbesynę skrętolistną (Verbesina alternifolia), chińską lilię Browna (Lilium brownii) oraz bokkonie (Macle aya), sadźce (Eupatorium), miskanty (Miscanthus) ponad 30 odmian, azjatyckie aralie (Aralia schmidtii var. verticillata, A. continentalis, A. cordata). Doceniając dorobek ogrodniczy naszych poprzedników, zdecydowaliśmy się kolekcjonować także stare, historyczne odmiany floksa wiechowatego (Phlox paniculata) ulubione rośliny naszych babć i... dyrektora naszego Ogrodu Botanicznego. Od lipca do jesieni zakwita kolejno blisko 60 odmian tych intensywnie pachnących kwiatów. Trwający ponad sześć miesięcy Byliniarnia w maju Nowa byliniarnia* trwałych ogrodów kwia towych: Raz założony ogródek trwały ma ło wymaga starania i pracy, a wywdzięcza się sowicie widokiem bogatym i bez ustanku urozmaiconym; zimotrwałe bowiem kwitną od wiosny aż do późnej jesieni w różnych porach, niektóre przemijają prędko, gdy kwitnienie innych trwa po parę lub kilka miesięcy. Dzisiaj mamy ogromne możliwości wyboru bylin. Polskie szkółki oferują blisko 3 tysiące ich różnych gatunków i odmian bo też w os ta t - nich latach przybyło do naszego kra ju wiele roślin ozdobnych, zupeł nie dawniej nieznanych, głów - nie z Azji i Ameryki Północnej. Jednocześnie praca hodowców, zwłaszcza z Europy Zachodniej i USA, wydała krocie znakomitych nowości. Zafascynowani tym szalonym po stępem, postanowiliśmy zaprezentować naszym gościom wielką róż norodność bylin i dwa lata temu rozpoczęliśmy budowę ogrodu bylinowego, który właśnie w tym roku kończymy urządzać. Przeznaczyliśmy na niego dwa hektary nie - użytków sąsiadujących od zachodu ze starym parkiem, a od wschodu z założonym trzy lata wcześniej sadem historycznych odmian czereśni. W tym samym miejscu, 100 lat temu, Fritz i Arno von Oheimbowie, przedwojenni właściciele Woj - sławic, prowadzili szkółkę produkującą byliny na sprzedaż. Zapewne wybrali tę lokalizację z rozmy - słem, jako że jest to najcieplejsze miejsce w naszym Arboretum za - równo od zachodnich, jak i wschod - nich wiatrów rośliny są osłonięte przez niewysokie wzgórza. Byliniarnię podzieliliśmy szerokim, falistym spacerowym pasem trawnika na cztery mniejsze rabaty. Na największej z nich, sąsiadującej ze starym parkiem, posadziliśmy Na pozostałych trzech kwaterach, graniczących bezpośrednio z sadem, pogrupowaliśmy byliny według barw. I tak powstała rabata biała, różowa i niebieska. Na tej ostatniej wzrok przyciągają kobaltowe kwiaty baptysji błękitnej (Baptisia australis), pszczelnika wąskolistnego (Dracocephalum ruyschianum) i ostróżki wielkokwiatowej (Delphinium grandiflorum) oraz błękitnoszare liście modraka morskiego (Crambe maritima), mikołajków (Eryngium) i funkii (Hosta). spektakl kwitnienia byliniarni zdumiewa przepychem barw i form, a nad roślinami unoszą się roje motyli warto zobaczyć. Tekst i zdjęcia: HANNA GRZESZCZAK-NOWAK Inspektor Arboretum w Wojsławicach *Byliniarnia ogród bylinowy, obsadzony ozdobnymi roślinami trwałymi, czyli bylinami, oraz niewielką liczbą krzewinek i krzewów; często służy dydaktyce, głównie w ogrodach botanicznych i szkolnych. Polowa uprawa bylin w Wojsławicach w latach 20. XX wieku. Za: Schlesische Zeitung Zakładanie byliniarni maj Byliniarnia w jesieni Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni), zimujący w opadłych liściach, spija nektar z szałwii (Salvia) 'Amethyst'. Kosaciec mieczolistny (Iris ensata) 'Tamo-Shirga'. Jeżówka żółta (Echinacea paradoxa).

12 12 BYŁO, JEST, BĘDZIE Plan Ogrodu Botanicznego Warto zobaczyć W czerwcu lato dopiero się zaczyna, ale mogą już nadejść upały groźne dla wielu roślin. Z wysokiej temperatury i suszy nic sobie jednak nie robią sukulenty z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae), uprawiane przede wszystkim w szklarniach (1, opis na str. 1). Przedstawicielem tej samej grupy roślin jest też żółto kwitnący rozchodnik ościsty (Sedum reflexum) (2), rosnący wśród swoich licznych krewniaków w alpinarium. Na wschodnim brzegu stawu warto zobaczyć azjatyckie drzewo korkowiec amurski (Phellodendron amurense) (3), z którego kory na Dalekim Wschodzie wyrabia się korek. Przy pomoście kwitnie natomiast piękna krajowa bylina krwawnica pospolita (Lythrum salicaria) (4), którą w naturze nietrudno dostrzec na podmokłych łąkach. Do rodzimych roślin należy też wiązówka bulwkowa (Filipendula vulgaris), ale w dziale roślin ozdobnych uprawiana jest jej pełnokwiatowa odmiana 'Flore Pleno' (5). Miłośnikom roślin egzotycznych polecamy chleb świętojański, czyli rożkowiec strąkowy (Ceratonia siliqua) (6, opis na str. 5). CZERWCOWE IMPREZY CZERWCOWE IMPREZY SPACERY Z PRZEWODNIKIEM We wszystkie niedziele czerwca będą Państwo mieli okazję lepiej poznać Ogród Botaniczny i jego kolekcje roślinne dzięki spacerom z przewodnikiem. Pracownicy z długoletnim stażem będą oprowadzać po poszczególnych działach, dzieląc się swoją wiedzą botaniczną i ogrodniczą. Na kiermaszach można będzie kupić rośliny pochodzące z naszych kolekcji lub z renomowanych szkółek. Wstęp w cenie biletu do Ogrodu. Zbiórka w niedzielę o godz. 12 pod dębem przy Alei prof. F. Paxa. 6 czerwca Kaktusy i inne sukulenty + kiermasz Jacek Kański 13 czerwca Roślina Roku pnącza + kiermasz mgr inż. Jolanta Kochanowska 20 czerwca Ogród dawniej i dziś dr Magdalena Mularczyk 27 czerwca Rośliny wodne naszych ogrodów dr Ryszard Kamiński PLENER PLASTYCZNY Lubiące malować dzieci i młodzież będą mogły wziąć udział w plenerze malarskim Powiew lata, który odbędzie się w sobotę, 26 czerwca. Spotykamy się o godz obok kasy przy ul. Sienkiewicza. Organizatorzy: Zespół Centrum Edukacji Kulturalnej Dzieci i Młodzieży oraz Ogród Botaniczny, proszą uczestników o przyniesienie papieru rysunkowego, farb i pędzli. Najlepsze prace zostaną nagrodzone. Życzymy dobrej zabawy! W WOJSŁAWICACH Miłośników królewskiej gry zapraszamy do wojsławickiego Arboretum w niedzielę, 6 czerwca. Zostanie tam rozegrany XVIII Turniej Szachów Błyskawicznych O Złotą Azalię. Zgłoszenia uczestników przyjmuje Andrzej Kukuła, dyrektor Niemczańskiego Ośrodka Kultury, tel. (74) , akukula@nok.niemcza.pl lub nok@nok.niemcza.pl Długosz królewski (Osmunda regalis). Kwiat paproci Zakwita w puszczach dziwny kwiat paproci, Na jedną chwilę w tajemniczym cieniu Cały świat blaskiem czarodziejskim złoci, Lecz można tylko dotknąć go w marzeniu. [ ] Młodość, co wierząc sama cuda tworzy, Umie go dojrzeć w cudowności lesie, Żadne widziadło w biegu jej nie strwoży Pewnej, że skarb ten na sercu uniesie. ADAM ASNYK Fot. Tomasz Nowak