ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ KANIONU COLCA (PERU) I PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ KANIONU COLCA (PERU) I PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA Sustainable development of Rio Colca Canyon (Peru) and problems of environmental protection Andrzej GAŁAŚ Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica, Al. A. Mickiewicza 30, Kraków Streszczenie Badania polskich naukowców w Peru, prowadzone od 2003 roku, zmierzają do zaprojektowania Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów (Paulo & Gałaś, red., 2008a). Park obejmie unikalny w skali świata przekrój pasma górskiego o długości ponad 100 km i wysokości 1-3 km, ze wspaniałymi krajobrazami, zespołami aktywnych uskoków, fałdami, wulkanami, gorącymi źródłami oraz specyficznym światem roślin i zwierząt, w tym największym w Andach siedliskiem kondorów. Rozwój górnictwa, rolnictwa i turystyki oraz towarzyszący im rozwój infrastruktury stanowią zagrożenie dla walorów środowiska w Kanionie Colca, który jest najgłębszym kanionem na świecie. Istnieje pilna potrzeba równoważenia tego rozwoju przez ustanowienie ochrony najcenniejszych obszarów i wykazanie ich znaczenia dla światowego dziedzictwa przyrody. W pracy wskazano istniejące i prognozowane pola konfliktu przy wykorzystaniu różnych zasobów środowiska. Zdaniem autora największe zagrożenie dla walorów kanionu Colca niesie rozwój turystyki. Utworzenie parku wzmocniłoby ubogi dotąd system obszarów chronionych w departamencie Arequipa, podwyższyło atrakcyjność turystyczną i wyznaczyło ramy rozwoju regionu. Słowa kluczowe: Park Narodowy, zrównoważony rozwój, ochrona środowiska, Peru, Kanion Colca, Dolina Wulkanów Abstract Studies performed by the Polish scientists in Peru since 2003 are aimed at project of the Canyon Colca and Valley of Volcanoes National Park. This park should protect unique section of the orogenic belt more than 100 km long and 1-3 km high, magnificent landscape, sets of active faults, volcanoes, hot springs and specific wildlife including the largest condor habitat in the Andes. Development of mining, agriculture and tourism and related infrastructure in the region of Colca Canyon endangers environment of this deepest canyon worldwide. There is urgent need of balancing land use development by protection of the most valuable areas and proving their importance to the world heritage of nature. Article explores present and foreseen conflicts of making use of variety of environment resources. In author s opinion the biggest threat for Colca Canyon values is uncontrolled tourism development. New park would strengthen the state protected areas system in the Maciej J. Kotarba (red.) Przemiany środowiska naturalnego a rozwój zrównoważony Wydawnictwo TBPŚ GEOSFERA 2008, Kraków, str

2 Arequipa department, increase its tourist attractiveness and determine constraints of regional development. Key words: National Park, sustainable development, environmental protection, protection environment, Peru, Canyon Colca, Valley of Volcanoes 1. Wstęp Głównym celem idei zrównoważonego rozwoju jest właściwe ukierunkowanie działalności człowieka, która zawsze powoduje zmiany w środowisku. Negatywnym wpływom można często zapobiegać lub je eliminować poprzez właściwe planowanie wykorzystania potencjału obszaru. Jednocześnie zapewnia to ekologiczną stabilność obszaru. W artykule wskazano na problemy projektu utworzenia Parku Narodowego Kanionu Colca i Doliny Wulkanów. Pomysł na utworzenie parku narodził się w polskiej sekcji The Explorer s Club. W roku 2003 rozpoczęliśmy wraz z prof. Andrzejem Paulo (AGH) badania zmierzające do przedstawienia rządowi Peru projektu parku. W kolejnych latach odbyły się dwie duże wyprawy badawcze, w których brało udział łącznie ponad dwudziestu przyrodników z różnych ośrodków naukowych w Polsce. Istotnym celem badań jest określenie walorów obszaru oraz uwarunkowań środowiskowych dla prowadzonych działań gospodarczych i ochronnych. Omawiany obszar znajduje się w strefie działania górnictwa rud metali szlachetnych, rolnictwa, infrastruktury irygacyjnej, a w ostatnich latach realizowane są duże projekty hydrotechniczne. Kanion Colca dzięki odkryciu przez Polaków w 1981 roku stał się drugim, po Machu Picchu, najczęściej odwiedzanym przez turystów miejscem w Peru. Propozycja zrównoważonego rozwoju obszaru zmierza do racjonalnej gospodarki i ochrony zasobów środowiska. Zdaniem polskich naukowców, uczestniczących w projekcie parku (Gałaś & Paulo, 2008), na obecnym etapie rozwoju tego obszaru niezbędne jest wyznaczenie granic obszaru chronionego. 2. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza Omawiana część Andów określana jest jako pustynny step puna, o wysokości m n.p.m. Rio Colca, stanowiąca główną rzekę tego regionu, rozcina płaskowyż płynąc w dolinie na wysokości około 3600 m n.p.m. w Chivay i 3300 m w Madrigal, po czym wpływa w 120-kilometrowy kanion. Maksymalna głębokość kanionu wynosi ponad 3200 m. Wypływając z niego powyżej Aplao Colca łączy się z Rio Capiza tworząc Rio Majes (Rys. 1) na wysokości około 970 m n.p.m. Z kanionem łączy się od północy Dolina Wulkanów, której dno pokrywają liczne małe stożki piroklastyczne i kopuły lawowe otoczone potokami lawowymi. Dolina ma długość 60 km, szerokość około 5 km, a jej dno ma deniwelację ponad 2000 m. Dolina jest słabo zaludniona, a największe miasteczko Orcopampa leży na północy na wysokości 3800 m 278

3 n.p.m. W środkowej części doliny leży wioska Andahua (3600 m n.p.m.), a niewielka wioska Ayo (1800 m n.p.m.) znajduje się najbliżej ujścia Rio Mamacocha do Kanionu Colca. Na płaskowyżu, powyżej 4000 m n.p.m., jest sporo strumieni, wysokogórskich jezior i podmokłości, które tworzą dogodne warunki siedliskowe dla zwierząt i ich hodowli. Nad płaskowyżem górują pokryte wiecznym śniegiem stratowulkany Coropuna (6425 m n.p.m.), Ampato (6288 m n.p.m.), Hualca Hualca (6025 m n.p.m.), Mismi (5556 m n.p.m.) oraz grzbiet Kordyliery Shila (około 5700 m n.p.m.). Rys. 1. Mapa okolic Kanionu Colca (Gałaś, 2008a); 1 - projektowany park narodowy, 2 - strefa buforowa, 3 - stratowulkan, 4 - kopalnia złota, 5 - jezioro zaporowe, 6 - projekt Majes, 7 - strefa rezerwowa Region Kanionu Colca leży w strefie klimatu zwrotnikowego wybitnie suchego (Podbielkowski, 1987). Opady roczne wynoszą średnio 400 mm i najbardziej obfite są od grudnia do kwietnia. Tak małe zasilanie z opadów, kurczące się czapy lodowców na wysokich wulkanach i zjawisko El Niño powodują, że woda staje się dla tej części Peru cenniejsza od przysłowiowego złota. Strefa puna jest bardzo słabo zaludniona, prowincje Castilla i Caylloma zamieszkuje łącznie około 100 tysięcy ludzi, średnio 4-5 mieszkańca/km 2. Największe skupiska, to miasteczka górnicze liczące ponad 5 tysięcy mieszkańców Orcopampa położona w Dolinie 279

4 Wulkanów i Caylloma na wysokości 4300 m n.p.m., Chivay w Dolinie Colca ma ponad 4 tysiące, a Aplao w Dolinie Majes ponad 9 tysięcy mieszkańców (Krzak, 2005). 3. Projekt Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów Główny cel utworzenia Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów, to ochrona obszaru o niespotykanej georóżnorodności, wielkich walorach krajobrazowych, kulturowych i mało jeszcze poznanych walorach przyrodniczych (Fot. 1 i 2). Fot. 1. Widok na Kanion Colca poniżej Tapay (zdjęcie A. Gałaś) Fot. 2. Stożki piroklastyczne wśród law w Dolinie Wulkanów (zdjęcie A. Gałaś) Przyjęto, że ochroną objęty będzie cały kanion od jego początku (na zachód od wioski Madrigal) do połączenia Rio Colca z Rio Capiza (tu rzeka zmienia nazwę na Rio Majes). Głównym motywem przy ustalaniu szerokości parku jest ominięcie terenów znajdujących się obecnie pod silną presją antropogeniczną głównie obszarów użytkowanych rolniczo. 280

5 W granicach projektowanego parku powinna się znaleźć południowa część Doliny Wulkanów, w której na małej powierzchni, skupione są wyjątkowe walory krajobrazowe i naukowe. Przy tak wyznaczonych granicach park będzie miał powierzchnię około 500 km 2. Idea utworzenia Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów zyskała aprobatę władz regionalnych w Peru. Do propagowania tej szczytnej idei, angażują się naukowcy i politycy z Limy i Arequipy. Wyniki dotychczasowych prac Polskiej Ekspedycji Naukowej Peru 2006 potwierdzają dużą wartość przyrodniczą omawianego obszaru (Paulo & Gałaś, red., 2008a). 4. Problemy ochrony środowiska Powołanie w omawianym regionie obszaru prawnie chronionego może wpłynąć na intensyfikację turystyki, usług i rzemiosła w strefach buforowych i w Arequipe. Jednocześnie zadaniem parku będzie utrzymanie wysokiej ekoróżnorodności tego obszaru. Zrozumiałe jednak, że wyznaczenie granic proponowanego parku narodowego rodzi konflikt z dotychczasowym i planowanym jego zagospodarowaniem. Spośród różnych działalności gospodarczych prowadzonych na tym obszarze największe znaczenie mają: górnictwo, rolnictwo, gospodarka wodna oraz turystyka. Rozwój zrównoważony wymaga z jednej strony utrzymania wysokiej atrakcyjności turystycznej regionu, a z drugiej zapewnienia miejsc pracy dla mieszkańców, np. w obsłudze ruchu turystycznego i dziedzin pokrewnych. Uwzględniając zasoby środowiska i ich walory, a także strukturę użytkowania okolic Kanionu Colca zwrócono uwagę na możliwość wystąpienia problemów związanych z eksploatacją kopalin, rolnictwem, gospodarką wodną i turystyką Eksploatacja kopalin W tej części Peru podstawowe ilości złota i srebra pochodzą z kopalń należących do największych rodzimych przedsiębiorstw górniczych Peru Buenaventura i Hochschild. W okolicy Orcopampy istnieje wiele złóż metali szlachetnych: Arcata i Ares należące do grupy Hochschild oraz Chipmo, Shila, Paula i Poracota, należące do Buenaventury (Paulo & Gałaś, 2005, 2008b). W roku 2006 łączna produkcja górnicza z tych złóż wyniosła prawie 14 t Au i 237 t Ag. Oprócz przekazywania samorządom dużych opłat za koncesje na poszukiwanie nowych złóż i ich eksploatację, inwestorzy stwarzają także pakiet socjalnogospodarczy dla lokalnej społeczności. W związku z tym górnictwo kojarzy się obecnie nie tylko z degradacją środowiska, ale przede wszystkim z rozwojem gospodarczym zapewniającym miejsca pracy i komfort życia mieszkańców (Paulo & Gałaś, 2006). Na terenie projektowanego parku brak udokumentowanych zasobów kopalin oraz perspektyw ich znalezienia. W strefie buforowej parku znajduje się nieczynna kopalnia Madrigal o wyczerpanych zasobach. Problemem są jednak pozostawione hałdy odpadów eksploatacyjnych i przeróbczych, które mogą zawierać toksyczne metale. Wymagają one rozpoznania i zabezpieczenia. W pobliżu granic projektowanego parku narodowego są ponad- 281

6 to nieczynne kopalnie rud antymonu (Santa Rosa) i złota (Shila i Orcopampa) oraz czynne złota - Chipmo i Paula (Rys. 1). Rudy metali pozyskiwanych we wszystkich wymienionych złożach zawierają małe ilości siarczków mobilizowanych w strefie wietrzenia i raczej nie będą stanowiły źródeł skażenia środowiska (Gałaś, 2008a). Kopalnia Paula jest najbliżej położoną czynną kopalnią w stosunku do Kanionu Colca. Odległość do Rio Colca w linii prostej wynosi 14 km, lecz jest ona oddzielona wysokim grzbietem Kordyliery Shila. Potencjalne niebezpieczeństwo dla przyszłego parku stanowią hałdy odpadów eksploatacyjnych zgromadzone przy wylotach sztolni. Nieodpowiednio zabezpieczone mogą w przyszłości stać się ogniskiem skażenia wód spływających poprzez Rio Molloco do Rio Colca. Dobre wyniki finansowe tych kopalń oraz utrzymująca się koniunktura cenowa na metale szlachetne jest przyczyną penetracji za nowymi zasobami rud, zwłaszcza w strefie Pucaylla-Jallhua (północno-zachodnie obrzeżenie Doliny Wulkanów) i okolicy. Przy obecnej wiedzy i rozpoznaniu geologicznym wydaje się, że znalezienie złóż w kanionie jest mało prawdopodobne. Można więc określić, że możliwość konfliktu pomiędzy rozwojem górnictwa a przyszłym parkiem jest niewielka Uprawy rolnicze W granicach przyszłego parku narodowego, na północnych stokach kanionu istnieją tylko niewielkie osady (np. największa Tapay liczy około 100 mieszkańców). Wydaje się, że ich istnienie nie zagraża w istotny sposób walorom omawianego obszaru. Osady i przyległe do nich tarasy pól uprawnych (Fot. 3) stanowią raczej walor kulturowy, podobnie jak Dolina Colca charakteryzująca się wysoką kulturą i wielowiekowymi tradycjami rolniczymi. Uprawy są różnorodne i prowadzone bez nawożenia chemicznego. Nie stwarzają więc zagrożenia dla środowiska, a według projektu parku Dolina Colca niemal w całości mają się znaleźć w strefie buforowej. Mozaika upraw na setkach pracowicie uformowanych i nawadnianych tarasów zwiększa estetykę krajobrazu oraz poczucie harmonii. Barokowe kościoły przypominają kolonizację hiszpańską w XVI i XVII wieku. Poza Doliną Colca rolnictwo w omawianym regionie, na obecnym etapie rozwoju i stosowania maszyn (w 2006 roku w Huambo zakupiono pierwszy traktor) nie ma wpływu na środowisko obrzeży kanionu. Pojedyncze gospodarstwa, zużywające dla swoich celów niewielkie zasoby wody są małe i prowadzą uprawy ekologiczne. Prawdopodobieństwo konfliktu rolnictwa z przyszłym parkiem można określić w obecnej sytuacji jako niewielkie, natomiast dopuszczenie do użytkowania nawozów i pestycydów w Dolinie Colca będzie skutkowało skażeniem wód rzeki, a tym samym może nastąpić utrata stabilności całego ekosystemu proponowanego parku. 282

7 Fot. 3. Tarasy uprawne nad Laguna de Chachas, w Dolinie Wulkanów (zdjęcie A. Gałaś) 4.3. Gospodarka wodna Stały niedobór opadów zmusza rząd Peru do szukania rozwiązanie problemu zaopatrzenie ludności w wodę. Projekt hydrotechniczny Majes-Siguas ma na celu doprowadzenie wód wypływających spod lodowców Nevado Mismi oraz rzek Apurimac i Colca na pustynną równinę Majes-Siguas na zachód od Arequipy ( (Rys. 1). W 1985 r. oddano do użytku pierwszy etap (Majes). Zbudowano zbiornik retencyjny Condoroma w górnym biegu Rio Colca, dwa pomocnicze spiętrzenia, kryty kanał do Huambo, 88 km tuneli przesyłowych, kanał główny na Pampa de Majes o długości 28 km oraz sieć kanałów irygacyjnych. Dzięki powstałej inwestycji nawadniane są tereny na pustynnej dotąd Pampa de Majes i Santa Rita de Siguas. W pierwszym etapie projektu nawodniono obszar około ha, na którym powstały tysiące gospodarstw wielkości 5 ha i kilka miasteczek. Ocenia się, że projekt ściągnął osadników. Obecnie realizowany jest drugi etap projektu. Obejmuje on budowę zapory Angostura na rzece Apurimac (dopływ Amazonki) na wysokości 4220 m n.p.m. Wody z niej kierowane będą tunelami pod pasmem górskim stanowiącym kontynentalny dział wodny do Rio Chalhuanca, dopływu Rio Colca. Stąd woda popłynie istniejącym już systemem tuneli i kanałów do rzeki Siguas. W projekcie przewidziano także budowę trzech hydroelektrowni. Efektem będzie nawodnienie dodatkowych ha terenu. Produkty rolne i energia elektryczna mają być przedmiotem eksportu. Opisana inwestycja da tysięcy stałych miejsc pracy, a pośrednio miejsc. Koszty związane z inwestycyjną oszacowano na 261 mln USD, z czego 120 mln USD miałoby pochodzić z budżetu państwa ( Paulo & Gałaś, 2006). Skutki ekologiczne całego przedsięwzięcia będą wysokie; już dziś odczuwalny jest spadek poziomu wody w Rio Colca na całym odcinku. Także pojedyncze gospodarstwa położone w zawieszonych dolinach nad Kanionem Colca upadły na skutek zaniku wody. 283

8 Jednak powstające nowe miejsca pracy na równinie Majes-Siguas, powodują brak protestów ekologów. Niedobór wody pitnej w odległej stolicy regionu Arequipa, jest powodem projektu przerzucenia wód Rio Molloco i innych strumieni z Altiplano do Rio Chili, która jest głównym źródłem zaopatrzenia 800-tysięcznego miasta (Plan, 2006). Spowoduje to dalszy spadek poziomu wody w Rio Colca. Dla środowiska projektowanego Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów istotne jest zakończenie na jego terenie prac związanych z projektem Majes-Siguas. Projekt Angostura spowoduje powstanie jeziora górskiego o powierzchni 40 km 2 i skomplikowanej linii brzegowej. Będzie ono nowym elementem w krajobrazie, powiększającym liczbę jezior płaskowyżu Andów, tworzącym siedlisko dla wielu gatunków ptaków. Uruchomienie projektu Majes już obecnie powoduje zmniejszenie przepływu wód w Rio Colca i zasobów dyspozycyjnych górnej części zlewni. Odkryty i zdobyty przez kajakarzy z Polski kanion właśnie z tego względu jest już niespławny przez znaczną część roku. Spłynięcie najgłębszym kanionem na świecie stanowiłoby dużą atrakcję turystyczną. Tymczasem uprawianie raftingu przynosi duże zyski agencjom turystycznym w sąsiedniej Dolinie Cotahuasi. Realizacja dalszych etapów projektu Majes-Siguas i projektu Molloco będą sprzyjały pogłębianiu zarysowanego problemu. Zmiany stosunków wodnych na tak dużą skalę będą miały wpływ na okalające ekosystemy, co może wiązać się ze zmniejszeniem bioróżnorodności, która jest ważnym kryterium przy powoływaniu obszarów chronionych. Z drugiej strony inwestycje hydrotechniczne stwarzają dogodne warunki do rozwoju intensywnego rolnictwa, na terenach daleko poza obszarem przyszłego parku. Konflikt gospodarki wodnej z przyszłym parkiem już istnieje na średnią skalę. Przyszły park nie będzie miał wpływu na jego zmniejszenie, ale samo istnienie parku może być ważnym krokiem w zmniejszeniu negatywnego oddziaływania Turystyka Budowa geologiczna i formy krajobrazowe lokują omawiany obszar wśród największych atrakcji geoturystycznych Ziemi. Ciągły profil osadów, który można zobaczyć w Kanionie Colca na przestrzeni ponad 120 km, obejmuje 3,2 km w pionie. Na wysokich ścianach kanionu można prześledzić profil składający się z utworów osadowych jury i kredy, metamorficznego masywu Arequipa oraz różnego wieku intruzji. W tym ogromnym naturalnym odsłonięciu można obserwować ciekawe zespoły skał i minerałów, zwłaszcza te związane z wulkanizmem (przy gejzerach, wyziewach H 2 S i SO 2 ), w strefach kontaktowych intruzji ze skałami otaczającymi. Na stromych zboczach kanionu można śledzić różne rodzaje nasunięć, fałdów i uskoków, także tych aktywnych w ostatnich latach. Na stokach rozwijają się procesy osuwiskowe i spływy gruzowe. Granice projektowanego parku powinny objąć południową część Doliny Wulkanów, poniżej osady Andahua. Na małej powierzchni skupione są tutaj wyjątkowe walory krajobrazowe i naukowe będące przedmiotem odrębnego projektu badawczego. Stanowi je bogactwo form wulkanicznych, świetnie zachowanych, praktycznie bez śladów erozji (Gałaś 284

9 & Paulo, 2005; Gałaś, 2008b). Są to wyjątkowo atrakcyjne stożki piroklastyczne (Hoempler, 1962; Cabrera & Thouret, 2000; Delacour et al., 2002), kopuły lawowe i potoki lawy, które są znakomitym uzupełnieniem georóżnorodności projektowanego obszaru parku. Obserwowany jest od kilkunastu lat szybki wzrost liczby odwiedzających okolicę najgłębszego kanionu na świecie. Pozazdrościła tego społeczność sąsiedniej Doliny Cotahuasi, która w biurach turystycznych w Arequipa reklamuje swoją piękną dolinę jako najgłębszy kanion świata, mimo, że nie spełnia ona w najgłębszym przekroju definicji kanionu. Ta konkurencja świadczy o ogromnej roli, jaką turystyka odgrywa w rozwoju gospodarczym tego regionu. Turystyka może jednak nadmiernie obciążać środowisko i degradować cenne obszary. Europejskie parki narodowe doświadczają nadmiernego ruchu na niektórych szlakach, inwestycji budowlanych trwale zubożających cenne walory krajobrazowe, utraty cennych gatunków flory i fauny. Pewne części kanionu są obecnie na tyle niedostępne, że jeszcze przez długi czas będą odwiedzane tylko przez turystów o dużych kwalifikacjach. Zagrożenia będą związane raczej z infrastrukturą hotelową i rekreacyjną. W Dolinie Colca brak do chwili obecnej kanalizacji, a zwiększenie bazy noclegowej będzie związane ze zwiększeniem produkcji odpadów i zanieczyszczeń komunalnych. Dzisiejszy konflikt turystyki z przyszłym parkiem narodowym należy określić jako największe zagrożenie dla idei ochrony omawianego obszaru. 5. Podsumowanie W okolicy Kanionu Colca konflikt ochrony środowiska z działalnością górniczą i rolniczą jest niewielki, a z inwestycjami hydrotechnicznymi średni. Świadczy to o właściwym wykorzystaniu poszczególnych zasobów środowiska. Największe zagrożenie dla omawianego obszaru związane jest z narastającym ruchem turystycznym. Działania inwestorów tej branży są realizowane bez uwzględniania uwarunkowań środowiskowych i prowadzą do utraty podstawowych walorów tego obszaru, czyli ekoróżnorodności, a tym samym do zmniejszenia, a nawet zaniku atrakcyjności turystycznej. Mozaika obszarów funkcjonalnych jest na omawianym obszarze wyjątkowo bogata: obszary górnicze i koncesje poszukiwawcze rud metali szlachetnych, uprawy tarasowe, sztuczne zbiorniki wodne i kanały przerzutowe oraz wsie i miasteczka z reliktami architektury kolonialnej. W tym układzie pojawienie się obszaru chronionego wypełni przestrzeń, która pozwoli na wyważenie eksploatacji i ochrony zasobów środowiska. Naklejenie ochronnego plastra w postaci Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów będzie stanowiło etap początkowy równoważenia rozwoju tego regionu. Podziękowanie Praca została wykonana w ramach badań własnych Akademii Górniczo-Hutniczej, nr

10 Literatura CABRERA M., THOURET J.C., 2000 Volcanismo monogenético en el sur del Perú. X Congr. Peruano de Geología, Sociedad Geológica del Perú, Lima Res. DELACOUR A., PAQUEREAU P., GERBE M.C., THOURET J.C., WÖRNER G., 2002 Quaternary minor volcanic centres in southern Peru: volcanology, petrology and geochemistry. 5th International Symposium on Andean Geodynamice, Touluse, GAŁAŚ A., 2008a Problemy gospodarki zasobami środowiska w okolicy Kanionu Colca, Peru. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 24 (2/2): GAŁAŚ A., 2008b Zasięg i budowle wulkaniczne grupy Andahua. [W:] Paulo A., Gałaś A., (red.) - Polskie badania w Kanionie Colca i Dolinie Wulkanów. Kwartalnik AGH, Geologia, 34 (2/1): GAŁAŚ A., PAULO A., 2005 Karłowate wulkany formacji Andahua w południowym Peru. Przegląd Geologiczny, 53 (4): GAŁAŚ A., PAULO A., 2008 Idea ochrony Kanionu Colca i Doliny Wulkanów. [W:] Paulo A., Gałaś A. (red.) - Polskie badania w Kanionie Colca i Dolinie Wulkanów. Kwartalnik AGH, Geologia, 34 (2/1): HOEMPLER A., 1962 Valle de volcanes de Andahua, Arequipa. 2 o Congreso Nac. de Geología, Sociedad Geológica del Perú, Lima, 37: KRZAK M., 2005 Ruch turystyczny w rejonie Arequipy i możliwości jego rozwoju w Dolinie Wulkanów (prowincja Castilla) w południowym Peru. Geoturystyka, 2 (2): PAULO A., GAŁAŚ A., 2005 Epitermalne złoża złota i srebra w okolicy Orcopampa i Caylloma, południowe Peru. Przegląd Geologiczny, 53 (8): PAULO A., GAŁAŚ A., 2006 Górnictwo a rozwój zrównoważony i ryzyko inwestycyjne w Peru. Gospodarka surowcami mineralnymi, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków, 22 (2): PAULO A., GAŁAŚ A. (red.), 2008a Polskie badania w Kanionie Colca i Dolinie Wulkanów. Kwartalnik AGH, Geologia, 34 (2/1). PAULO A., GAŁAŚ A., 2008b Górnictwo i inne inwestycje w sąsiedztwie Kanionu Colca. [W:] Paulo A., Gałaś A. (red.) - Polskie badania w Kanionie Colca i Dolinie Wulkanów. Kwartalnik AGH, Geologia, 34 (2/1): PLAN, 2006 Plan de gobierno regional, (propuesta). Movimentoregional Arequipa Tradicion y Futuro. Arequipa. PODBIELKOWSKI Z., 1987 Fitogeografia części świata. T. II, PWN, Warszawa. Źródła internetowe: