No we li za cja Dy rek ty wy EPBD 2010/31/UE z 15 ma -

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "No we li za cja Dy rek ty wy EPBD 2010/31/UE z 15 ma -"

Transkrypt

1 mb0110 TEMAT WYDANIA mgr inż. Jerzy B. Zembrowski* No wy wy miar ener go osz częd no ści w bu dow nic twie No we li za cja Dy rek ty wy EPBD 2010/31/UE z 15 ma - ja 2010 r. w spra wie cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu - dyn ków oraz prze pi sy wy ko naw cze obo wią zu ją ce od r., re wo lu cjo ni zu ją do tych cza so wy ry - nek bu dow la ny. Naj waż niej sze zmia ny i no wo ści, to: wpro wa dze nie jed ne go wzo ru świa dec twa cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej dla wszyst kich ro dza jów bu dyn ków; wy klu cze nie me to dy uprosz czo nej spo rzą dza nia świa dec - twa cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ku; wy klu cze nie uprosz czo nej me to dy (wg ka ta lo gu) ob li cza nia most ków ciepl nych na rzecz me to dy do kład nej; wpro wa dze nie na świa dec twach cha rak te ry sty ki ener ge - tycz nej do dat ko wych wskaź ni ków ener gii użyt ko wej EU oraz emi sji CO 2 (obok EP i EK), a tak że klas ener ge tycz nych bu dyn - ku od naj lep szej A do naj gor szej G; wpro wa dze nie obo wiąz ku okre śle nia w świa dec twie cha rak - te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ku moż li wo ści po lep sze nia cha rak - te ry sty ki w róż nych do stęp nych wa rian tach z po da niem kosz tów in we sty cyj nych i oszczęd no ści eks plo ata cyj nych; wpro wa dze nie trak to wa nia świa dec twa cha rak te ry sty ki ener - ge tycz nej bu dyn ku za wie ra ją ce go nie praw dzi we in for ma cje ja ko wa dy fi zycz nej bu dyn ku z moż li wo ścią wszel kich praw nych kon - se kwen cji wy ni ka ją cych z te go fak tu; wpro wa dze nie sys te mu cen tral nej ewi den cji i kon tro li ja ko ści wy ko na nych świa dectw cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ków oraz co fa nia upraw nień au to rom błęd nych świa dectw; wpro wa dze nie sys te mu cen tral nej ewi den cji i kon tro li pro - to ko łów prze glą dów tech nicz nych ko tłów oraz in sta la cji grzew - czo -wen ty la cyj nych; wpro wa dze nie obo wiąz ku spo rzą dze nia świa dec twa cha - rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ku lub miesz ka nia przy pierw - szym użyt ko wa niu, sprze da ży lub naj mie; spre cy zo wa nie wy ma gań do ty czą cych po sia da nia świa dec - twa cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej ist nie ją ce go bu dyn ku; za le ce nie za miesz cza nia in for ma cji o cha rak te ry sty ce ener - ge tycz nej miesz ka nia lub bu dyn ku w re kla mach i ofer tach de - we lo pe rów; za ostrze nie wy ma gań mi ni mal nych do ty czą cych do pusz - czal nych war to ści współ czyn ni ków prze ni ka nia cie pła U prze - gród oraz gór nych war to ści wskaź ni ków zu ży cia ener gii pier wot - nej EP, a tak że ich ko rek ta i opty ma li za cja w od stę pach cza su nie dłuż szych niż co 5 lat z uwzględ nie niem lo kal nych wa run - ków kli ma tycz nych i opła cal no ści eko no micz nej; do pusz cze nie sto so wa nia wen ty la cji hy bry do wej; wpro wa dze nie obo wiąz ku wy ko na nia wszyst kich prze gród ze wnętrz nych i ich złą czy oraz przejść in sta la cji i ka na łów ja ko cał ko wi cie szczel nych na prze ni ka nie po wie trza; za le ce nie wy ko ny wa nia pró by szczel no ści przed prze ka za - niem do użyt ko wa nia bu dyn ków miesz kal nych, uży tecz no ści pu blicz nej oraz pro duk cyj nych w ce lu spraw dze nia szczel no ści * Biuro Doradztwa Budowlanego BDB, Białystok n 50 <3 h -1 (z wen ty la cją gra wi ta cyj ną lub hy bry do wą) oraz n 50 < 1,5 h -1 (z wen ty la cją me cha nicz ną); spre cy zo wa nie za kre su spo rzą dza nia cha rak te ry sty ki ener - ge tycz nej bu dyn ku i ana liz opła cal no ści al ter na tyw nych sys te - mów ener ge tycz nych, któ re ma ją sta no wić obo wiąz ko wy skład - nik pro jek tu bu dow la ne go wszyst kich ro dza jów bu dyn ków za si - la nych ener gią; ujed no li ce nie wzo rów pro to ko łów kon tro li tech nicz nej sys - te mów grzew czo -wen ty la cyj nych i re ali za cji za le ceń z po przed - nich kon tro li oraz za le ceń po da nych na świa dec twach cha rak - te ry sty ki ener ge tycz nej; wpro wa dze nie moż li wo ści spo rzą dza nia i we ry fi ka cji świa - dec twa cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ku na pod sta - wie zmie rzo nej ilo ści zu ży tej ener gii przez bu dy nek pod czas eks plo ata cji; za ostrze nie obo wiąz ku po sia da nia świa dec twa cha rak te ry - sty ki ener ge tycz nej bu dyn ków zaj mo wa nych przez wła dze pu - blicz ne do po wierzch ni prze kra cza ją cej 500 m 2, a od lip ca 2015 r. prze kra cza ją cej 250 m 2 i na ka za nie umiesz cza nia ich w miej - scu wi docz nym dla lud no ści; wpro wa dze nie obo wiąz ku ubez pie cze nia od od po wie dzial - no ści cy wil nej au to rów świa dectw cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ków; wpro wa dze nie obo wiąz ku opra co wa nia przez rząd kra jo we - go pla nu zwięk sze nia licz by bu dyn ków o nie mal ze ro wym zu ży - ciu ener gii; zo bo wią za nie rzą du do wpro wa dze nia za chęt fi nan so wych i ryn - ko wych pro mu ją cych two rze nie bu dyn ków ener go osz częd nych. Pod sta wo wym ce lem no we li za cji Dy rek ty wy jest tro ska o ist - nie ją ce w Zie mi, ale ogra ni czo ne za so by ko pal nia nych pa liw na tu ral nych (gaz ziem ny, ro pa naf to wa, wę giel). Aby zwięk szyć wy ko rzy sta nie od na wial nych źró deł ener gii, wpro wa dzo no kar - ne mnoż ni ki na kła du nie od na wial nej ener gii pier wot nej w > 1 w przy pad ku ener gii z pa liw na tu ral nych oraz pro mo cyj ne w < 1 w przy pad ku źró deł od na wial nych. No wa ja kość pro jek tów bu dow la nych Wy ma ga ne uszcze gó ło wie nie cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej w przy pad ku każ de go pro jek tu bu dow la ne go oraz ana li zy eko - no micz ne róż nych wa rian tów za si le nia w ener gię po lep szą nie tyl ko ja kość pro jek tów bu dow la no -ar chi tek to nicz nych, ale też po zwo lą in we sto rom świa do mie wy bie rać roz wią za nia naj bar - dziej efek tyw ne ener ge tycz nie i uza sad nio ne eko no micz nie. Nie - wąt pli wie jest to naj bar dziej war to ścio wa zmia na bez po śred nio wpły wa ją ca na pro ces two rze nia bu dyn ków o ra cjo nal nie ni skim zu ży ciu ener gii. Zmia na ta zre wo lu cjo ni zu je pro ces pro jek to wa - nia bu dyn ków. Cha rak te ry sty ka ener ge tycz na, to nie bę dzie już kil ka war to ści współ czyn ni ków prze ni ka nia cie pła U prze gród, lecz moc no roz bu do wa ny ze staw ana liz ener ge tycz nych i eko - no micz nych. Uwzględ nio ne ma ją być nie tyl ko wszyst kie moż li - we ro dza je za si le nia w ener gię da ne go bu dyn ku, ale też moż li - we do za sto so wa nia od na wial ne źró dła ener gii. Po win ny też 1

2 TEMAT WYDANIA być wy ka za ne kosz ty in we sty cyj ne, uzy ska ne efek ty ener ge - tycz ne, kosz ty eks plo ata cyj ne, jak też czas zwro tu po no szo - nych na kła dów. No wy bran ży sta w pro jek to wa niu Jak wy ni ka z ba dań prze pro wa dza nych przez In ter na tio nal Bu - il ding Per for man ce Si mu la tion As so cia tion (www. ibp sa. org), wy - ko na nie peł nej cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej bu dyn ku, nie za leż - nie od je go wiel ko ści, wy ma ga prac ana li tycz nych na kil ku po zio - mach: od po praw ne go za ko do wa nia da nych, przez sy mu la cje ener ge tycz ne, ana li zy eko no micz ne i ciepl no -wil got no ścio we, po na le ży tą in ter pre ta cję uzy ska nych wy ni ków sy mu la cji. Fi nal ne wy ni ki ana liz i ze sta wie nia mu szą mieć czy tel ną for mę dla pro jek - tan ta spo rzą dza ją ce go pro jekt bu dow la no -ar chi tek to nicz ny i in we - sto ra. Tak sze ro ki za kres czyn no ści wy ma ga od opra co wu ją ce go cha rak te ry sty kę ener ge tycz ną bie głej zna jo mo ści fi zy ki bu dow li i za gad nień eko no micz nych oraz naj now szych pro gra mów sy - mu la cyj nych, sys te mów i in sta la cji ogrze wa nia, wen ty la cji i kli ma - ty za cji oraz od na wial nych źró deł ener gii. Jak wy ni ka z pro gra mu stu diów na wy dzia łach ar chi tek tu ry, ża den ar chi tekt w Pol sce nie jest w sta nie po do łać no wym wy ma ga niom i bę dzie zmu szo ny do ko rzy sta nia z usług spe cja li stów fi zy ki bu dow li. Na pew no wy - dłu ży to czas opra co wy wa nia pro jek tu, gdyż naj pierw na le ży przy - go to wać wstęp ny pro jekt bu dow la ny, a po otrzy ma niu wy ni ków ana liz za sto so wać w nim kon kret ne roz wią za nia ma te ria ło we i sys - te my grzew czo -wen ty la cyj ne. Na stęp nie pro jekt mu si wró cić do opra co wu ją ce go ana li zy i sy mu la cje, aby spo rzą dził do łą czo - ną do pro jek tu osta tecz ną cha rak te ry sty kę ener ge tycz ną bu dyn - ku. Oczy wi ście, wzro sną ce ny za usłu gi pro jek to we, gdyż kom - plet ana liz ener ge tycz no -eko no micz nych i ciepl no -wil got no ścio - wych w przy pad ku śred niej wiel ko ści do mu jed no ro dzin ne go, to wy da tek ok. 4 tys. zł net to, zaś bu dyn ków wie lo ro dzin nych, ko mu - nal nych czy prze my sło wych od po wied nio wię cej. Na tej pod sta - wie oraz za [1] moż na pro gno zo wać, że kosz ty usług pro jek to wych wzro sną o ok. 1% kosz to ry so wej war to ści obiek tu. No wa ja kość świa dectw cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej Wpro wa dze nie jed ne go wzo ru świa dectw cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej dla wszyst kich ro dza jów bu dyn ków oraz klas ener - ge tycz nych po pra wi czy tel ność za pi sów wy stę pu ją cych w świa - dec twach. Po zwo li tak że na bar dziej zro zu mia łą in ter pre ta cję ener go chłon no ści bu dyn ków i po szcze gól nych miesz kań. Przy - czy ni się to do stop nio wa nia ja ko ści pro jek tów, bo wiem nie tyl ko ar chi tek tu ra bu dyn ku bę dzie wi zy tów ką au to ra, ale przede wszyst kim kla sa ener ge tycz na za pro jek to wa ne go do mu. Zmie ni się ry nek i po li ty ka de we lo pe rów. Bę dą oni zmu sze ni do za miesz - cza nia w ma te ria łach re kla mo wych i in for ma to rach oprócz cen, tak że wskaź ni ków ener ge tycz nych ofe ro wa nych miesz kań czy do mów. Ku pu ją cy, już w sta dium wy bo ru, bę dzie wie dział o cze - ka ją cych go kosz tach eks plo ata cyj nych da nej in we sty cji. Po ja wi się ry nek miesz kań i do mów na praw dę ener go osz częd nych. Cen tral ny re jestr świa dectw cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej oraz pro to ko łów prze glą dów tech nicz nych bu dyn ków i ich wy ryw ko wa cen tral na kon tro la wy eli mi nu je z ryn ku nie so lid nych, a żąd nych ła - twe go za rob ku au dy to rów ofe ru ją cych ta nie wy ko na nie świa dec - twa przez in ter net. No we wy ma ga nia zmu sza ją au to rów do szcze - gó ło wej in wen ta ry za cji bu dyn ków i wy po sa że nia. Za po wiedź kon - tro li ja ko ści tak że pro to ko łów z kon tro li tech nicz nych oraz groź ba utra ty upraw nień pod nie sie ja kość tych usług i wy eli mi nu je z ryn - ku nie uczci wych lub nie przy go to wa nych za wo do wo. Nie zwy kle waż ne dla in we sto ra bę dą za pi sy w ru bry ce za le ce nia do ty czą - ce opła cal nej eko no micz nie po pra wy cha rak te ry sty ki ener ge - tycz nej. Au dy tor po no si peł ną od po wie dzial ność za jej wy peł nie - nie, gdyż dla in we sto ra ma ona sta no wić pod sta wo wą in for ma - cję o za kre sie, ce lu, efek tach i kosz tach dal sze go in we sto wa nia w zmniej sza nie ener go chłon no ści bu dyn ku czy miesz ka nia. W ce lu wy peł nie nia tej ru bry ki au dy tor zmu szo ny bę dzie prze pro - wa dzić wie le ana liz i sy mu la cji, aby od po wie dzial nie za le cić dal - sze dzia ła nia na rzecz zwięk sze nia efek tyw no ści ener ge tycz nej lub... nie za le cać. W związ ku z tym, że au dy tor bę dzie od po wia - dać fi nan so wo za wy peł nie nie tej ru bry ki, wpro wa dza się obo wią - zek ubez pie cze nia au dy to rów od od po wie dzial no ści cy wil nej. Świa dec twa za wie ra ją ce nie praw dzi we in for ma cje bę dą też trak - to wa ne ja ko wa da fi zycz na bu dyn ku ze wszyst ki mi skut ka mi praw ny mi z te go pły ną cy mi łącz nie z unie waż nie niem za war tej umo wy kup na -sprze da ży miesz ka nia czy do mu. No wa ja kość wy ko naw stwa Wpro wa dze nie obo wiąz ku wy ko na nia cał ko wi cie szczel nych na prze ni ka nie po wie trza prze gród ze wnętrz nych, ich złą czy oraz przejść in sta la cji i ka na łów oraz za le ce nie wy ko ny wa nia pró by szczel no ści bu dyn ku przed od da niem do użyt ko wa nia pod nie sie ich ja kość. Wzro sną też ce ny usług bu dow la nych, gdyż każ de prze bi cie ścia ny ze wnętrz nej sto lar ką okien no - -drzwio wą czy styk pa ro izo la cji ze ścia na mi, okna mi lub ko mi - na mi na pod da szu bę dzie mu siał być szczel ny na prze ni ka nie po wie trza. Je śli pró by wy pad ną ne ga tyw nie, ro bo ty bę dzie trze - ba wy ko nać po now nie lub do ko nać po pra wek. Zmie ni się też pro ces wy ko naw stwa ro bót ma ją cych wpływ na cha rak te ry sty kę ener ge tycz ną bu dyn ku. Za war te w pro jek cie bu dow la nym roz wią za nia ma te ria ło we i tech no lo gicz ne bę dą mu - sia ły być jed no znacz nie okre ślo ne, a po tem za sto so wa ne przez wy ko naw ców. W prze ciw nym ra zie, za za mien ni ki czy od stęp - stwa od pro jek tu od po wie dzial ność spo cznie na ge ne ral nym wy - ko naw cy. Wy ni ka to z fak tu, iż war to ści za war te w świa dec twie cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej po zbu do wa niu bu dyn ku mu szą od po wia dać war to ściom za war tym w cha rak te ry sty ce ener ge - tycz nej w pro jek cie bu dow la nym pod ry go rem moż li wo ści rosz - czeń in we sto ra, je śli stwier dzi istot ne od stęp stwa wskaź ni ków na świa dec twie wzglę dem za war tych w pro jek cie bu dow la nym. Do dat ko wa od po wie dzial ność władz pu blicz nych Każ dy bu dy nek zaj mo wa ny przez wła dze pu blicz ne, ma ją cy po - wierzch nię po nad 500 m 2 (za dwa la ta, po nad 250 m 2 ), wy ma gać bę dzie spo rzą dze nia świa dec twa cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej i umiesz cze nia go w miej scu wi docz nym dla od wie dza ją cych. Wła dza pu blicz na bę dzie mu sia ła da wać po zy tyw ny przy kład w dzia ła niach na rzecz oszczęd no ści w zu ży wa niu ener gii przez jej bu dyn ki. Bę dzie też mu sia ła po no sić spo re kosz ty zwią za ne z mo der ni za cją, ter mo re no wa cją i re mon ta mi oraz ze spo rzą - dze niem świa dectw, a wcze śniej au dy tów uza sad nia ją cych te dzia ła nia. Ko niecz ne też bę dzie sta łe or ga ni zo wa nie i wpro wa dza - nie za chęt fi nan so wych oraz ryn ko wych pro mu ją cych two rze nie bu dyn ków ener go osz częd nych w każ dej gmi nie. Zmia ny w wy ma ga niach tech nicz nych Wa run ki tech nicz ne za war te w Roz po rzą dze niu Mi ni stra In - fra struk tu ry z 12 kwiet nia 2002 r. (Dz. U. nr 75, poz. 690, z 2003 r. ze zmia na mi z r. obo wią zu ją cy mi od 2

3 TEMAT WYDANIA r.) do pusz cza ją sto so wa nie no we go ty pu wen ty la cji: hy bry do wej, po le ga ją cej na mo dy fi ka cji wen ty la cji gra wi ta cyj nej przez czę ścio we i okre so we jej wspo ma ga nie me cha nicz ne. W każ dym ro dza ju wen ty la cji wy mu szo nej wpro wa dza się obo - wią zek sto so wa nia wy łącz nie wen ty la to rów o re gu lo wa nej wy - daj no ści, co po zwo li zmniej szyć kosz ty eks plo ata cyj ne przez do pa so wa nie pra cy wen ty la to rów do ak tu al nych po trzeb. Zwięk - szy to nie ste ty kosz ty in we sty cyj ne in sta la cji. Ist nie ją cy do tych - czas obo wią zek sto so wa nia od zy sku cie pła z po wie trza wy wie - wa ne go w in sta la cjach wen ty la cji me cha nicz nej lub kli ma ty za cji utrzy ma no, ale znacz nie zmniej szo no gra nicz ną wy daj ność wen - ty la cji (z 2000 m 3 /h do 500 m 3 /h), co obej mie też więk sze do my jed no ro dzin ne i re zy den cje. W miej sce al ter na tyw ne go obo wiąz ku nie prze kra cza nia gór - nych war to ści współ czyn ni ków prze ni ka nia cie pła U prze gród i wskaź ni ka rocz ne go za po trze bo wa nia bu dyn ku na nie od na - wial ną ener gię pier wot ną EP, wpro wa dza się obo wią zek jed no - cze sne go speł nie nia obu tych wa run ków, przy do dat ko wym wa - run ku ogra ni cze nia po wierzch ni prze szklo nych. Do pusz czal ne war to ści współ czyn ni ków prze ni ka nia cie pła U C ścian, da chów, stro po da chów, pod łóg i fun da men tów sty ka ją cych się z grun tem uwzględ nia ją cych tak że po praw ki zwięk sza ją ce, zo sta ły znacz - nie zmniej szo ne. Bę dą wpro wa dza ne eta pa mi w la tach 2014, 2017 i 2021 (w 2019 r. dla bu dyn ków pu blicz nych). Przy kła do wo, gór na war tość U C ścian ze wnętrz nych w po miesz cze niach miesz - kal nych zo sta je zmniej szo na z 0,30 W/m 2 K do war to ści od po wied - nio: 0,25/0,23/0,20, zaś da chów z war to ści 0,25 W/m 2 K do 0,20/0,18/0,15. Po dob nie, gór na war tość U okien i drzwi bal ko no - wych z war to ści 1,8 W/m 2 K zo sta je zmniej szo na od po wied nio do 1,3/1,1/0,9, na to miast okien da cho wych do 1,5/1,3/1,1. Ogra - ni cze nia te do ty czą wszyst kich ro dza jów bu dyn ków. Gór na war - tość U prze gród szkla nych i prze zro czy stych, przy któ rej wy stę - pu je ogra ni cze nie do pusz czal nej po wierzch ni prze szkle nia, zo sta - ła zmniej szo na z 1,5 W/m 2 K do 0,9 W/m 2 K. Ozna cza to znacz ne zmniej sze nie prze szkleń fa sad w bu dyn kach. Wszyst kie te ogra - ni cze nia istot nie zmniej szą stra ty cie pła bu dyn ków, ale też pod - nio są kosz ty in we sty cyj ne. Obo wią zek spraw dze nia za pro jek to wa nych roz wią zań ma te - ria ło wych eli mi nu ją cych po wierzch nio wą kon den sa cję pa ry wod - nej oraz jej ku mu la cję we wnątrz prze gród bę dzie te raz obej mo - wać wszyst kie (bez wy jąt ku) prze gro dy i most ki cie pła. Do ty czyć bę dzie nie tyl ko bu dyn ków miesz kal nych, uży tecz no ści pu blicz - nej i pro duk cyj nych, ale tak że ma ga zy no wych i go spo dar czych. Zwięk sza się też szczel ność sto lar ki okien no -drzwio wej we wszyst kich ro dza jach i wy so ko ści bu dyn ków. Gór na war tość wskaź ni ka EP zo sta je zmniej szo na dla wszyst - kich ro dza jów bu dyn ków eta pa mi w la tach 2014, 2017 i 2021 (w 2019 r. bu dyn ków pu blicz nych). W przy pad ku bu dyn ków jed - no ro dzin nych na po trze by ogrze wa nia, wen ty la cji oraz c.w.u. wskaź nik EP wy no si od po wied nio 120/95/70 kwh/m 2 r., wie lo - ro dzin nych od po wied nio: 105/85/65 kwh/m 2 r., zaś bu dyn ków uży - tecz no ści pu blicz nej in nych niż opie ki zdro wot nej od po wied nio 65/60/45 kwh/m 2 r. Ener go osz częd ność a opty ma li za cja roz wią zań Zgod nie z no we li za cją Dy rek ty wy EPBD wszyst kie bu dyn ki zu ży wa ją ce ener gię ma ją mieć moż li wie naj mniej szy wskaź nik zu ży cia ener gii pier wot nej EP z mak sy mal nym wy ko rzy sta niem od na wial nych źró deł ener gii (OZE). Jed nak to nie wskaź nik EP prze kła da się bez po śred nio na wiel kość kosz tów eks plo ata cyj - nych, a wskaź nik zu ży cia ener gii koń co wej EK, któ ry po mno żo - ny przez po wierzch nię ogrze wa ną bu dyn ku okre śla ilość ener - gii zu ży wa nej rocz nie. Roz pa trz my pro jekt lo so wo wy bra ne go do mu jed no ro dzin ne go prze zna czo ne go dla 5-oso bo wej ro dzi ny, zlo ka li zo wa ne go pod Ło - dzią. Po wierzch nia ogrze wa na: par te ru 69 m 2, pod da sza 72 m 2. Ku ba tu ra ogrze wa na 480 m 3. Pro jekt zo stał opra co wa ny je sie - nią 2013 r., a bu do wa roz pocz nie się wio sną 2014 r. Zgod nie z me - to do lo gią za war tą w pro jek cie z r. roz po rzą dze nia MTBiGM w spra wie me to do lo gii ob li cza nia cha rak te ry sty ki ener - ge tycz nej bu dyn ku i lo ka lu miesz kal ne go lub czę ści bu dyn ku sta - no wią cej sa mo dziel ną ca łość tech nicz no -użyt ko wą oraz spo so bu spo rzą dza nia i wzo rów świa dectw ich cha rak te ry sty ki ener ge tycz - nej ob li czo no cha rak te ry sty ki ener ge tycz ne do mu w kil ku wy bra - nych wa rian tach za si le nia w ener gię: wa riant 1 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną i ko tłem ga zo wym; wa riant 2 jak wa riant 1, lecz po opty ma li za cji współ czyn ni - ków prze ni ka nia cie pła U prze gród (ścian, da chu, pod ło gi, fun - da men tu, sto lar ki okien no -drzwio wej); wa riant 3 jak wa riant 2, ale po za mia nie wen ty la cji gra wi - ta cyj nej na me cha nicz ną; wa riant 4 jak wa riant 3, ale z re ku pe ra cją wy wie wa ne go cie - pła wen ty la cyj ne go; wa riant 5 jak wa riant 4, lecz z grun to wym wy mien ni kiem cie - pła GWC; wa riant 6 jak wa riant 2, lecz z in sta la cją so lar ną dla po trzeb c.w.u.; wa riant 7 jak wa riant 2, lecz po za mia nie ko tła ga zo we go na pom pę cie pła so lan ka -wo da; wa riant 8 jak wa riant 4, lecz po za mia nie ko tła ga zo we go na pom pę cie pła so lan ka -wo da; wa riant 9 jak wa riant 2, lecz po za mia nie ko tła ga zo we go na opa la ny pel le ta mi lub drew nem. Ry su nek 1 przed sta wia ob li czo ne wskaź ni ki za po trze bo wa nia ener gii pier wot nej EP oraz koń co wej EK, a tak że wy ma ga ną moc źró dła cie pła Q. Speł nie nie przez pro jek tan ta wy ma gań okre ślo - nych przez do tych czas obo wią zu ją ce wa run ki tech nicz ne (wa - riant 1), jest roz wią za niem nie do przy ję cia, gdyż war tość wskaź - ni ka EP = 199,76 kwh/m 2 r. znacz nie prze kra cza do pusz czo ny wy ma ga nia mi Roz po rzą dze nia Mi ni stra In fra struk tu ry obo wią zu - ją cy mi od r. wskaź nik EP WT2014 = 120 kwh/m 2 r. Prze pro wa dzo na wg [1] opty ma li za cja (wa riant 2) usta la ją - ca eko no micz nie uza sad nio ne war to ści współ czyn ni ków prze - ni ka nia cie pła U, da je war to ści: U ścian = 0,128 W/m 2 K, U da chu = 0,129 W/m 2 K, U podło gi = 0,173 W/m 2 K, U ok na = 1,1 W/m 2 K, U drzwi = 1,7 W/m 2 K. Są one znacz nie niż sze niż okre ślo ne wy ma ga nia mi wa run ków tech nicz nych zno we li zo wa nych w 2013 r. Uzy ska na war tość EP = 138,24 kwh/m 2 r. jest jed nak na dal wyż sza niż EP wg WT2014. Dom w wa rian - cie 2 nie speł nia wy ma gań zno we li zo wa nych WT. Mo dy fi ka cja przez wpro wa dze nie re ku pe ra cji cie pła za war te go w po wie trzu wy wie wa nym o śred niej spraw no ści eks plo ata cyj nej 70% (wa riant 4) po zwa la uzy skać wskaź nik EP = 103,55 kwh/m 2 r., któ ry jest niż szy niż do pusz czal ny wg WT2014. Jest on jed nak więk szy niż wy ma ga ny bę dzie od ro ku 2017 r., tj. 95,0 kwh/m 2 r. Je śli w wa rian cie 2 za mie ni się ko cioł ga zo wy na pom pę cie - pła pra cu ją cą w ukła dzie so lan ka -wo da o śred niej spraw no ści COP = 3,5 dla c. o. oraz COP = 3,0 dla c. w. u. (wa riant 7), uzy - sku je się zmniej sze nie wskaź ni ka EP o 20,6%. Speł ni on wy ma - ga nia WT2014, na to miast wy ma gań WT2017 nie ste ty nie. Jesz - 3

4 TEMAT WYDANIA Rys. 1. Zestawienie wyników analiz energetycznych wg różnych wariantów zasilenia w energię cze lep sze efek ty ener ge tycz ne uzy sku je się, za mie nia jąc w wa - rian cie 4 (z wen ty la cją me cha nicz ną i re ku pe ra cją) ko cioł ga zo - wy na pom pę cie pła (wa riant 8) ta ką sa mą jak w wa rian cie 7. Wskaź nik ener gii pier wot nej speł nia wy ma ga nia WT2014 oraz WT2017, ale jesz cze nie speł nia wy ma gań, któ re bę dą obo wią zy wać od 2021 r. Je śli w wa rian cie 2 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną za mie ni się tyl ko ko cioł ga zo wy na ko cioł opa la ny pel le ta mi lub drew nem, to uzy - sku je się wskaź nik EP = 39,64 kwh/m 2 r., któ ry z du żym za pa sem speł nia na wet przy szło ścio we wy ma ga nia WT2021 (wa riant 9). Ry su nek 1 po ka zu je, że po ję cie dom ener go osz częd ny ma róż ne zna cze nia. Sto su jąc tra dy cyj ne nie od na wial ne źró dła ener - gii, bez wspo ma ga nia się w du żym stop niu ener gią po cho dzą cą z OZE, nie speł ni my wy ma gań obo wią zu ją cych po 2017 r. Po 2021 r. za sto so wa nie bę dą mia ły wy łącz nie OZE co jest zgod ne z za ło że nia mi Dy rek ty wy EPBD. Jak wy ni ka z przed - sta wio nych wa rian tów, z punk tu wi dze nia EPBD, ener go osz - częd ne są te, któ re po zwa la ją uzy skać naj niż sze war to ści wskaź ni ka nie od na wial nej ener gii pier wot nej EP, czy li w przy - pad ku ana li zo wa ne go do mu jest to nie wąt pli wie wa riant 9. Jed - nak, z punk tu wi dze nia in we sto ra czy użyt kow ni ka, ener go osz - częd ny mi wa rian ta mi są te, któ re po zwa la ją uzy skać naj niż sze zu ży cie ener gii koń co wej czy li wa riant 7 i 8. Czy bę dą one opła cal ne? Ry su nek 2 przed sta wia ze sta wie nie kosz tów in we - sty cyj nych oma wia nych wa rian tów za si le nia w ener gię. Na ry - sun ku 3 ze sta wio no rocz ne kosz ty eks plo ata cyj ne. Z uwa gi na wy go dę eks plo ata cji oraz do stęp ność ga zu ziem - ne go w da nej lo ka li za cji do mu, in we stor skła nia się ku wa rian - to wi 2 z ko tłem ga zo wym. Bę dzie on pod sta wą ana li zy po rów - naw czej, z któ rej pły ną na stę pu ją ce wnio ski: wa riant 2 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ale ko tłem na gaz płyn - ny ma te sa me kosz ty in we sty cyj ne, ale o 2207 zł wyż sze rocz - ne kosz ty eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 2 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ale ko tłem na olej opa ło - wy ma o 14 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 2758 zł wyż - szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 2 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ale ogrze wa niem elek trycz nym ma o 5450 zł niż szy koszt in we sty cyj ny, ale też o 5062 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; na gaz ziem ny ma o 30 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny, ale o 1164 zł niż szy rocz ny koszt eks plo ata cji. Czas zwro tu na kła - dów wy nie sie 26 lat, co czy ni wa riant nie opła cal nym; na gaz płyn ny ma tak że o 30 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny Rys. 2. Koszty inwestycyjne na cele grzewczo-wentylacyjne i c.w.u. przy różnych źródłach zasilania domu w energię Rys. 3. Roczne koszty eksploatacji na cele grzewczo-wentylacyjne i c.w.u. w przypadku poszczególnych wariantów Nr wariantu oraz o 570 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal - ny; na olej opa ło wy ma o 44 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 830 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 4 z wen ty la cją me cha nicz ną, re ku pe ra cją i ogrze - wa niem elek trycz nym ma o 25 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj - ny oraz o 2002 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła - cal ny; i ko tłem na gaz ziem ny ma o 48 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj - ny, ale o 1429 zł niż szy rocz ny koszt eks plo ata cji. Czas zwro tu na kła dów wy nie sie 34 la ta, co czy ni wa riant nie opła cal nym; i ko - tłem na gaz płyn ny ma o 48 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 197 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; Nr wariantu 4

5 TEMAT WYDANIA i ko tłem na olej opa ło wy ma o 62 tys. zł wyż szy koszt in we sty - cyj ny oraz o 391 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie - opła cal ny; i ogrze wa niem elek trycz nym ma o 43 tys. zł wyż szy koszt in we - sty cyj ny oraz o 1304 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 6 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ko tłem na gaz ziem ny i in sta la cją so lar ną ma o 13 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz tyl ko o 90 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła - cal ny; wa riant 6 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ko tłem na gaz płyn ny i in sta la cją so lar ną ma o 13 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 2334 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 6 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ko tłem na olej opa ło wy i in sta la cją so lar ną ma o 27 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 2907 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 6 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną, ogrze wa niem elek - trycz nym i in sta la cją so lar ną ma o 7 tys. zł wyż szy koszt in we - sty cyj ny oraz o 6343 zł wyż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny; wa riant 7 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną i pom pą cie pła so lan - ka -wo da COP 3,5 ma o 67 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny, ale o 785 zł niż szy rocz ny koszt eks plo ata cji. Czas zwro tu na kła dów wy nie sie 85 lat, co czy ni wa riant nie opła cal nym; wa riant 8 z wen ty la cją me cha nicz ną, re ku pe ra cją i pom - pą cie pła so lan ka -wo da COP 3,5 ma o 97 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny, ale o 1706 zł niż szy rocz ny koszt eks plo ata cji. Czas zwro tu na kła dów wy nie sie 57 lat, co czy ni wa riant nie - opła cal nym; wa riant 9 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną i ko tłem na pel le ty ma o 3 tys. zł wyż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 275 zł wyż szy rocz - ny koszt eks plo ata cji i jest nie opła cal ny. wa riant 9 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną i ko tłem zga zo wu - ją cym drew no ma o 4 tys. zł niż szy koszt in we sty cyj ny oraz o 1535 zł niż szy rocz ny koszt eks plo ata cji i jest naj bar dziej opła cal ny. Wa riant ten jest nie wszę dzie moż li wy do za sto so - wa nia z uwa gi na dość uciąż li wą eks plo ata cję zwią za ną z ko - niecz no ścią ma ga zy no wa nia opa łu w cią gu ro ku w ilo ści 9 13 m 3 drew na opa ło we go (za leż nie od kla sy i ja ko ści drew na) lub ok. 6 t pel let, a tak że nie do god ność zwią za ną z okre so wym ła - do wa niem opa łu do ko tła, je go od po pie la niem oraz czysz cze - niem ka na łów spa li no wych. Z ana li zy wy ni ka, że wa riant 2 z wen ty la cją gra wi ta cyj ną i ko - tłem na gaz ziem ny, opła cal ny eko no micz nie do za sto so wa nia i pre fe ro wa ny przez in we sto ra (z uwa gi na wy go dę eks plo ata - cji), nie ste ty nie uzy ska ze zwo le nia na eks plo ata cję z uwa gi na prze kro cze nie do pusz czal ne go wskaź ni ka za po trze bo wa nia na nie od na wial ną ener gię EP (ry su nek 1). Naj bliż sze speł nie - nia no wych wy ma gań roz wią za nia, to wa rian ty 4, 5, 6 i 7, ale są one nie ste ty nie opła cal ne eko no micz nie, gdyż wy ma ga ją zwięk - sze nia kosz tów in we sty cyj nych pod czas bu do wy o tys. zł oraz po nie sie nia w cza sie ży cia do mu (np. 30 lat) zwięk szo - nych kosz tów eks plo ata cyj nych o tys. zł. Trze ba bę dzie więc po nieść do dat ko we kosz ty sta no wią ce 10 40% kosz tów ca łej in we sty cji, aby speł nić wy ma ga nia WT2014. Dra ma tycz niej przed sta wia się ko niecz ność speł nie nia już za 3 la ta wy ma gań WT2017, gdyż w tym przy pad ku wy brać moż na tyl ko wa riant 8. Jed nak do dat ko wy koszt in we sty cyj ny wy nie sie 97 tys. zł, zaś czas zwro tu tych na kła dów wy no szą - cy 57 lat czy ni go ir ra cjo nal nym. Do sko na le wska zu ją to wy ni - ki opty ma li za cji wg me to do lo gii po da nej w nor mie PN - -EN 15459: 2008 Cha rak te ry sty ka ener ge tycz na bu dyn ków. Eko no micz na oce na in sta la cji ener ge tycz nych w bu dyn kach, gdzie war tość glo bal na do mu w okre sie je go ży cia uwzględ nia do dat ko we ob cią że nia fi nan so we dla użyt kow ni ka i in we sto ra (kosz ty ser wi so wa nia, na praw, wy mia ny ele men tów in sta la cji po okre sie zu ży cia) oraz re al ne sto py pro cen to we i sto py dys - kon to we. Wy ma ga nia WT2021 speł ni wy łącz nie wa riant 9, ale ko niecz ne bę dą du że zmia ny w pro jek cie oraz na wet in na lo - ka li za cja do mu z wy ko rzy sta niem ener gii wia tru czy sło necz nej lub bio ma sy i znacz nie więk szy do dat ko wy na kład in we sty cyj - ny i eks plo ata cyj ny. Przed sta wio ny przy kła do wy, choć nie peł ny, ra chu nek opty ma - li za cyj ny in we sty cji wska zu je na ce lo wość spo rzą dza nia ana liz ener ge tycz nych i eko no micz nych pod czas spo rzą dza nia pro - jek tu bu dow la ne go, co słusz nie zo sta ło wpro wa dzo ne w wy ma - ga niach Roz po rzą dze nie Mi ni stra In fra struk tu ry w spra wie szcze - gó ło we go za kre su i for my pro jek tu bu dow la ne go (ze zmia na mi z r.) od no śnie do opra co wa nia przez pro jek tan ta peł - nej cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej. Tyl ko na jej pod sta wie in we - stor bę dzie mógł do ko nać świa do me go wy bo ru roz wią zań ener - ge tycz nych swo jej in we sty cji. Wy ni ki ana liz ener ge tycz no -eko - no micz nych bę dą ści śle do pa so wa ne do da nej in we sty cji. Fakt ten ka że wąt pić w sen sow ność od gór nie usta wio nych przez mi - ni ster stwo jed na ko wych dla wszyst kich przy pad ków wy ma gań cha rak te ry sty ki ener ge tycz nej, po da nych w zno we li zo wa nych w 2013 r. wa run kach tech nicz nych. Je dy nym roz sąd nym roz wią - za niem jest pil na mo dy fi ka cja tych wy tycz nych, wska zu ją ca na ko niecz ność sto so wa nia roz wią zań o moż li wie naj niż szym zu ży ciu ener gii pier wot nej przez bu dy nek, ale uza sad nio nych ra - chun kiem opty ma li za cyj nym każ de go przy pad ku od dziel nie wg PN -EN 15459: Ta kie po dej ście jest zgod ne z no we li za cją Dy rek ty wy EPBD. Po zo sta wie nie ar bi tral nie usta lo nych i sztyw nych wy ma gań jest moż li we, ale pod wa run kiem po kry cia przez pań stwo do - pła ty bez po śred niej dla in we sto ra w wy so ko ści rów nej nad - wyż ce kosz tów in we sty cyj nych i eks plo ata cyj nych wy mu sza - nych wy ma ga nia mi roz wią za nia nad su mą kosz tów z opty ma - li za cji dla da nej in we sty cji. Moż li we, że mi ni ster stwo ma ta ki za miar, gdyż we wstę pie do no we li za cji Dy rek ty wy EPBD w punk cie 20 prze wi du je się, aby każ de pań stwo człon kow - skie stwo rzy ło środ ki, któ rych ce lem jest za chę ca nie do in we - sty cji lub in nych dzia łań zwięk sza ją cych efek tyw ność ener ge - tycz ną no wych i ist nie ją cych bu dyn ków. Prze wi du je się też, że środ ki ta kie mo gły by obej mo wać dar mo wą lub do to wa ną po - ra dę i po moc tech nicz ną, bez po śred nie do ta cje, do to wa ne pro gra my kre dy to we lub ni sko opro cen to wa ne kre dy ty... Je śli jed nak ta kich środ ków rząd nie wy go spo da ru je i nie przy go - tu je do wdro że nia w naj bliż szych 2 3 la tach, to in we sto rów cze ka wzrost kosz tów bu do wy o 10 30%, a w ko lej nych la - tach na wet o 40%. Li te ra tu ra [1] Po go rzel ski J. A., Rud czyk -Ma li jew ska E., Opty mal na izo la cyj ność ciepl na prze gród ze wnętrz nych, Ma te ria ły Bu dow la ne nr 1/2004. [2] PN -EN 15459: 2008 Cha rak te ry sty ka ener ge tycz na bu dyn ków. Eko - no micz na oce na in sta la cji ener ge tycz nych w bu dyn kach. 5

PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU PRAWO SPÓŁDZIELCZE I MIESZKANIOWE... Część 6, rozdział 1, punkt 4.1, str. 1 6.1.4. PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU 6.1.4.1. Usta no wie nie od ręb nej wła sno ści Z człon kiem spół dziel ni ubie ga ją

Bardziej szczegółowo

Rozwiązywanie umów o pracę

Rozwiązywanie umów o pracę Ryszard Sadlik Rozwiązywanie umów o pracę instruktaż, wzory, przykłady Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012 Wstęp...7 Rozdział I Wy po wie dze nie umo wy o pra cę za war tej na

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 5. Pro mie nio wa nie elek tro ma gne tycz ne (PEM) nie jo ni - zu ją ce wy stę pu je w po sta ci na tu ral nej (źró dła mi są Zie - mia, Słoń ce, zja wi ska at mos fe rycz ne) oraz sztucz nej (zwią za

Bardziej szczegółowo

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key Master Key Zalety i korzyści Ochro na praw na klu cze sys te mo we pro du ko wa ne są wy łącz nie w fir mie WIL KA. Ponad to WIL KA chro ni je przed nie upraw nio ną pro duk cją, umiesz - cza jąc na nich

Bardziej szczegółowo

Rewolucja dziewczyn na informatyce

Rewolucja dziewczyn na informatyce Rewolucja dziewczyn na informatyce Wro ku aka de mic kim 2017/18 od no to wa no w Pol sce naj więk szy w hi sto rii przy rost licz by stu den tek kie run ków in for ma tycz nych o 1179 w ska li kra ju

Bardziej szczegółowo

Opakowania na materiały niebezpieczne

Opakowania na materiały niebezpieczne Założyciel firmy Georg Utz 1916 1988 Opakowania na materiały 208 GGVS Opakowania na materiały 209 Opakowania na materiały Cer ty fi ko wa ne po jem ni ki Utz jest pro du cen tem sze ro kiej ga my opa ko

Bardziej szczegółowo

przekrój prostokàtny

przekrój prostokàtny Szcze gól ne miej sce w wen ty la cji me cha nicz nej znaj du je wen ty - la cja o prze kro ju pro sto kąt nym. Co raz czę ściej sto so wa na i co raz czę ściej po szu ki wa na przez wy ko naw ców. Naj

Bardziej szczegółowo

Montaż okna połaciowego

Montaż okna połaciowego Montaż okna połaciowego L Okna do pod da szy do star czają na pod da sze pra wie 40% świa tła wię cej niż okna o tej sa mej po wierzch ni za mon to wa ne pio no wo. Wy bór okna za le ży od: po wierzch

Bardziej szczegółowo

FASADY FOTOWOLTAICZNE

FASADY FOTOWOLTAICZNE JANUSZ MARCHWIŃSKI FASADY FOTOWOLTAICZNE TECHNOLOGIA PV W ARCHITEKTURZE WARSZAWA 2012 SPIS TREŚCI WSTĘP...........................................................7 1. Przedmiot, uzasadnienie i cel pracy....................................7

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne od.

Bardziej szczegółowo

Opis tech nicz ny. Prze zna cze nie

Opis tech nicz ny. Prze zna cze nie Nie jed no krot nie chęć po sia da nia ko min ka w dom ku let ni sko wym wy mu sza zna le zie nie ta kie go roz wią za nia, aby by ło spraw ne i bez piecz - ne, a jak to uczy nić je śli w samym dom ku

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11 SPIS TRE ŚCI WSTĘP.....................................................9 ROZ DZIAŁ I ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI.......................11 1. TEO RIE OR GA NI ZA CJI A NA UKI O ZAR ZĄ

Bardziej szczegółowo

Gwarantowana Renta Kapitałowa. Ogólne warunki ubezpieczenia

Gwarantowana Renta Kapitałowa. Ogólne warunki ubezpieczenia Gwarantowana Renta Kapitałowa Ogólne warunki ubezpieczenia OGÓL NE WA RUN KI UBEZ PIE CZE NIA GWARANTOWANEJ RENTY KAPITAŁOWEJ GRK/R/4/2007 1. DE FI NI CJE Ile kroć w ni niej szych ogól nych wa run kach

Bardziej szczegółowo

Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów

Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów Wojciech Świątek Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów Praktyczne wskazówki dla specjalistów ds. ochrony środowiska Ochrona środowiska VERLAG DASHÖFER www.dashofer.pl Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp.

Bardziej szczegółowo

Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni?

Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni? 2 Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni? biuletyn informacyjny dotyczący ochrony praw pracowników USTA WA z dnia 19 grud nia 2008 r. o po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w pod mio tach o szcze

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA Miejsce na naklejk z kodem ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA Instrukcja dla zdajàcego POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut 1. Spraw dê, czy ar kusz eg za mi na cyj ny za wie ra 11 stron (zadania

Bardziej szczegółowo

Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa

Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa Zasady bezpieczeństwa WAŻNE Przed użyciem piły należy uważnie przeczytać instrukcję obsługi, dołączoną do urządzenia. 1. Pi łę na le ży moc no trzy mać obiema rę ka mi.

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku. Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych

Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku. Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych Ogólne Warunki Ubezpieczenia Ryzyka Śmierci lub Kalectwa

Bardziej szczegółowo

w umowach dotyczących

w umowach dotyczących Niezbędne postanowienia w umowach dotyczących utworów audiowizualnych Produkcja utworu audiowizualnego wymaga nie tylko sporych nakładów finansowych i organizacyjnych, ale również współpracy wielu podmiotów

Bardziej szczegółowo

War sza wa 2015 PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE

War sza wa 2015 PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE Pu bli ka cja po wsta ła w ra mach pro jek tu re ali zo wa ne go z do fi nan so wa niem NFOŚiGW w ra mach pro gra mu prio ry te to we go Edu ka cja eko lo gicz na Lider projektu: Wyż sza Szko ła Eko lo

Bardziej szczegółowo

Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych. Ubezpieczenie Składki

Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych. Ubezpieczenie Składki Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych Ubezpieczenie Składki OGÓL NE WA RUN KI UBEZ PIE CZE NIA SKŁAD KI US/J/3/2007 Ni niej sze ogól ne wa run ki ubez pie cze nia sto su je się wy

Bardziej szczegółowo

Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry

Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry Tomasz LATAWIEC członek SIDiR Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry pod ziem nej miesz czą się w sze ro ko ro zu mia nej dzie - dzi nie in ży nie rii sa ni tar nej i ochro nie śro

Bardziej szczegółowo

Wpro wa dze nie dzie ci w tym wie ku

Wpro wa dze nie dzie ci w tym wie ku DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Europejski Dzień Wiosny Eu ro pej ski Dzień Wio sny w Szko le Pod sta wo wej nr 59 im. Ja na Ma tej ki w kla sach na ucza nia zin te gro wa ne go za ini cjo wa li na uczy cie

Bardziej szczegółowo

Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji

Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji Zajęcia zgodne z niniejszym konspektem przeprowadzono z uczniami klasy I gimnazjum podczas Klubu Młodego Odkrywcy DawBas, działającego przy Zespole Szkół w Górsku.

Bardziej szczegółowo

Opis techniczny Przeznaczenie Instrukcja montażu

Opis techniczny Przeznaczenie Instrukcja montażu Sys tem ko mi no wy HY BRY DA IZO to re wo lu cyj ne roz wią za nie w tech ni ce ko mi no wej i ab so lut nie no wy pro dukt fir my Spi ro flex. Wie lo let nie do świad cze nie po zwo li ło nam na stwo

Bardziej szczegółowo

1. PRZEWODNIK. 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów PRZEWODNIK.

1. PRZEWODNIK. 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów PRZEWODNIK. PRZEWODNIK Rozdzia³ 1, str. 1 SKUTECZNE ZARZ DZANIE SPÓ DZIELNI MIESZKANIOW Spis treœci 1. PRZEWODNIK 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów

Bardziej szczegółowo

Konstrukcja szkieletowa

Konstrukcja szkieletowa Obudowa wanny Obudowę wanny mocuje się na konstrukcji szkieletowej zbudowanej z listewek o grubości 40 x 40 mm, rozstawionej wzdłuż boków wanny i przymocowanej do ściany. NARZĘDZIA poziomnica wyrzynarka

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież

Bardziej szczegółowo

I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE:

I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE: 44 Scenariusz 10 I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE: Te ma ty ka lek cji do ty czy pod r cz ni ka Wie dza o spo e czeƒ stwie, cz Êç I. Pod

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do

Bardziej szczegółowo

Wy daw ca - GREMI MEDIA Sp. z o.o. z sie dzi bą w War sza wie przy ul. Pro sta 51, płat nik VAT za re je stro wa ny

Wy daw ca - GREMI MEDIA Sp. z o.o. z sie dzi bą w War sza wie przy ul. Pro sta 51, płat nik VAT za re je stro wa ny Ogól ne za sa dy za miesz cza nia ogło szeń wy mia ro wych i re klam w Par kie cie i je go do dat kach oraz wkład ko wa nia I. PO STA NO WIE NIA OGÓL NE 1 Ile kroć w ni niej szych za sa dach ogól nych

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM i Gazetą Wyborczą. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM i Gazetą Wyborczą. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne od po wie dzi.

Bardziej szczegółowo

Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku

Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku Mi chał Gra bia, Grze gorz So ko łow ski, Piotr Ho łu bo wicz In sty tut Lo gi sty ki i Ma ga zy no wa nia GS1 Polska Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku Śle dząc

Bardziej szczegółowo

Układanie wykładzin podłogowych

Układanie wykładzin podłogowych Układanie wykładzin podłogowych Sposoby układania Sposób układania Układanie swobodne Zastosowanie Zalety Wady W małych pomieszczeniach, tam gdzie wystarcza jeden arkusz lub rzadko odwiedzanych Szybkie

Bardziej szczegółowo

Jaki podatek. zapłaci twórca? podatki. prawo. Twór ca i ar ty sta wy ko naw ca w pra wie au tor skim

Jaki podatek. zapłaci twórca? podatki. prawo. Twór ca i ar ty sta wy ko naw ca w pra wie au tor skim Jaki podatek zapłaci twórca? Zbliża się czas rozliczenia z fiskusem. Wielu twórcom rozliczenia podatkowe mogą nastręczać trudności, zwłaszcza, gdy prowadzą kilka rodzajów działalności, albo osiągają przychody

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież

Bardziej szczegółowo

Elżbieta Judasz. Prawo pra cy. pierwsze kroki

Elżbieta Judasz. Prawo pra cy. pierwsze kroki Elżbieta Judasz Prawo pra cy pierwsze kroki War sza wa 2012 Aktualizacja Katarzyna Piecyk Pro jekt okład ki www.jsphoto.eu Opra co wa nie re dak cyj ne Izabella Skrzecz Opra co wa nie ty po gra ficz ne

Bardziej szczegółowo

Na uczy ciel jest oso bą wspo ma ga ją cą,

Na uczy ciel jest oso bą wspo ma ga ją cą, DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Ratujmy kasztanowce Metoda projektu Istota metody projektów polega na tym, że grupa osób uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcia, a następnie

Bardziej szczegółowo

ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011: :34 Strona 1

ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011: :34 Strona 1 ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011:02 2011-09-05 11:34 Strona 1 ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011:02 2011-09-05 11:34 Strona 2 Przydatne pojęcia Czas pra cy to czas, w któ rym po zo sta jesz w dys - pozycji

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna # Modlitwa nad darami " # # K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. lub... Któ

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. Modlitwa nad darami... Któ - ry ży - e

Bardziej szczegółowo

Medyczny laser CO2. C jaki aparat jest optymalny dla lekarza medycyny estetycznej/dermatologa?

Medyczny laser CO2. C jaki aparat jest optymalny dla lekarza medycyny estetycznej/dermatologa? 1 3aparatura i technika Dr n. farm. S 0 0awomir Wilczy Ґski Katedra i Zak 0 0ad Podstawowych Nauk Biomedycznych, Wydzia 0 0 Farmaceutyczny z OML w Sosnowcu 0 1l 0 2skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Bardziej szczegółowo

Świat współczesny. 1 wy mie nia głów ne kie run ki pol skiej. z sąsia da mi i pań stwa mi Unii Eu ro - wymienia zadania am ba sa d i kon -

Świat współczesny. 1 wy mie nia głów ne kie run ki pol skiej. z sąsia da mi i pań stwa mi Unii Eu ro - wymienia zadania am ba sa d i kon - 1 Plan wy ni ko wy Pol ska we współ - cze snym świe cie NA TO od zim nej woj ny do współ - ist nie nia In te gra cja eu ro - pej ska Pol ska w sys te - mie po li tycz nym i go spo dar czym Świat współczesny

Bardziej szczegółowo

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej aparatura i technika Dr n. farm. Sławomir Wilczyński Katedra i Zakład Biofizyki Wydziału Farmaceutycznego z OML w Sosnowcu, SUM w Katowicach Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. fiz. Barbara Pilawa

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Chemia Poziom podstawowy

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Chemia Poziom podstawowy Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z PERNEM Chemia Poziom podstawowy Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież uznać od po wie dzi

Bardziej szczegółowo

Budowa i zasada działania. Budowa. instrukcja obsługi grupy pompowej. powrót GW 1/2. zasilanie GW 1/2

Budowa i zasada działania. Budowa. instrukcja obsługi grupy pompowej. powrót GW 1/2. zasilanie GW 1/2 instrukcja obsługi grupy pompowej Rys. 1. Budowa grupy pompowej powrót 2 3 GW 1/2 6 7 1 zasilanie 4 GW 1/2 1. zawór termostatyczny ZT 2. zawór regulacyjny ZR 3. zawór odcinający G1" belki zasilającej 4.

Bardziej szczegółowo

1. Zdecydowane masowanie wzdłuż ramienia: 2. Zdecydowane uciskanie całego ramienia: od nad garst ka w kie run ku ra mie nia

1. Zdecydowane masowanie wzdłuż ramienia: 2. Zdecydowane uciskanie całego ramienia: od nad garst ka w kie run ku ra mie nia masazyk_layout 1 10/9/13 2:29 PM Page 1 Ćwi cze nie Spo sób wy ko na nia Ma su je te ra peu ta lub sa mo dziec ko ko lej no każ dą rę kę od od ra mie nia w kie run ku dło ni po stro nie ze wnętrz nej ra

Bardziej szczegółowo

Rozdział 4. Blokada nadgarstka PODSTAWY WSKAZANIA DO ZASTOSOWANIA ŚRODKI OSTROŻNOŚCI

Rozdział 4. Blokada nadgarstka PODSTAWY WSKAZANIA DO ZASTOSOWANIA ŚRODKI OSTROŻNOŚCI Rozdział Blokada nadgarstka PODSTAWY Blo ka da nad garst ka po le ga na znie czu le niu trzech ner wów: pro mie nio we go, po środ ko we go oraz łok cio we go. 1. Nerw łok cio wy ma ga łąz kę czu cio wą

Bardziej szczegółowo

Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach

Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach BAR BA RA WOY NA ROW SKA, MA RIA SO KO OW SKA, MAG DA LE NA WOY NA ROW SKA -SO DAN Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach W nowej podstawie programowej kszta³cenia

Bardziej szczegółowo

Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się

Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się ZE ŚWIATA Wspieranie rozwoju dziecka na Litwie Na świe cie za uwa ża się wy raź ną ten den cję do wspie ra nia roz wo ju dziec ka. Uza leż nio ne jest to jed nak od tra dy cji edu ka cyj nych, kul tu ro

Bardziej szczegółowo

Regulamin prowadzenia rachunków bankowych dla Klientów indywidualnych w Allianz Bank Polska S.A.

Regulamin prowadzenia rachunków bankowych dla Klientów indywidualnych w Allianz Bank Polska S.A. Regulamin prowadzenia rachunków bankowych dla Klientów indywidualnych w Allianz Bank Polska S.A. Roz dział 1 In for ma cje ogól ne 1. Po sta no wie nia ogól ne 1. Re gu la min pro wa dze nia ra chun ków

Bardziej szczegółowo

Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da

Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da postęp hodowlany Ka mil Siat ka Ma zo wiec kie Cen trum Ho dow li i Roz ro du Zwie rząt Sp. z o.o. w Ło wi czu Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da Ho dow la to skom pli ko wa ny, dłu go trwa

Bardziej szczegółowo

Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji

Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji Mi ro sław No wak, Ja cek Za jąc In sty tut Lo gi sty ki i Ma ga zy no wa nia Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji Wy daj ność sys te mów dys try bu cji

Bardziej szczegółowo

o przetargach nieograniczonych na sprzedaż zespołów składników majątku Stoczni Gdynia SA

o przetargach nieograniczonych na sprzedaż zespołów składników majątku Stoczni Gdynia SA w po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w STOCZ NI GDYNIA S.A., pro wa dzo nym na pod sta wie prze pi sów usta wy z dnia 19 grud nia 2008 r. o po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w pod mio tach o szcze gól

Bardziej szczegółowo

Środ ka mi ochro ny indywidualnej wska za ny mi w oce nie ry zy ka za wo do we go przy ob słu dze LPG są także: oku

Środ ka mi ochro ny indywidualnej wska za ny mi w oce nie ry zy ka za wo do we go przy ob słu dze LPG są także: oku BHP NA STACJACH LPG Pra cow nik, przy stę pu jąc do pra cy na sta no wi sku ope ra to ra LPG po wi nien za po znać się z oce ną ry zy - ka za wo do we go dla je go sta no wi ska oraz sto so wać odzież

Bardziej szczegółowo

Jakość usług energetycznych i redukcja emisji z dystrybucji i przesyłu energii. Tomasz Bańkowski

Jakość usług energetycznych i redukcja emisji z dystrybucji i przesyłu energii. Tomasz Bańkowski Jakość usług energetycznych i redukcja emisji z dystrybucji i przesyłu energii Tomasz Bańkowski Poprawa jakości usług energetycznych oraz możliwości redukcji emisji w wyniku modernizacji i rozwoju sieci

Bardziej szczegółowo

dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem

dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem War sza wa 2010 Pro jekt okład ki Do ro ta Za jąc Zdję cie na okład ce Wojciech Sternak Opra co wa nie re dak cyj ne Iza bel la Skrzecz Re dak cja

Bardziej szczegółowo

250 pytań rekrutacyjnych

250 pytań rekrutacyjnych 250 pytań rekrutacyjnych które pomogą Ci zatrudnić właściwych ludzi 250 pytań rekrutacyjnych, które pomogą Ci zatrudnić właściwych ludzi Autorzy Katarzyna Chudzińska dyrektor zarządzający zasobami ludzkimi

Bardziej szczegółowo

STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE

STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE Statut Zwi zku Kynologicznego w Polsce 2/ 1 STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE Roz dzia³ I Po sta no wie nia og l ne 1 Sto wa rzy sze nie no si na zw Zwi zek Ky no lo gicz ny w Pol sceµ zwa ny

Bardziej szczegółowo

Terminy określone w ogólnych warunkach umowy podstawowej stosuje się odpowiednio w niniejszych ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Terminy określone w ogólnych warunkach umowy podstawowej stosuje się odpowiednio w niniejszych ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci lub trwałego i całkowitego inwalidztwa w wyniku nieszczęśliwego wypadku Niniejsze ogólne warunki ubezpieczenia na wypadek śmierci lub trwałego

Bardziej szczegółowo

Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku

Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku Jo an na Ba ra n 1 Szko ła Głów na Go spo dar stwa Wiej skie go w War sza wie To masz Cho mic ki 2 Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku Po

Bardziej szczegółowo

JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe

JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach działania

Bardziej szczegółowo

Ogólne warunki grupowego pracowniczego ubezpieczenia na życie GRU/P. Ogólne warunki dodatkowych ubezpieczeń grupowych

Ogólne warunki grupowego pracowniczego ubezpieczenia na życie GRU/P. Ogólne warunki dodatkowych ubezpieczeń grupowych Ogólne warunki grupowego pracowniczego ubezpieczenia na życie GRU/P Ogólne warunki dodatkowych ubezpieczeń grupowych Szanowni Państwo, Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych Klientów, zamieściliśmy

Bardziej szczegółowo

Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych

Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych BE ATA DZIE WIĘC KA Głów nym za da niem wy cho waw czo dy - dak tycz nym re ali zo wa nym przez pla - ców ki przed szkol ne jest stwo rze

Bardziej szczegółowo

Jakość paliw w systemie zaopatrywania w Polsce

Jakość paliw w systemie zaopatrywania w Polsce Ka zi mierz Ba czew ski 1 Ja cek Ry czyń ski 2 Jakość paliw w systemie zaopatrywania w Polsce Pa li wa sil ni ko we są nie zbęd ne do pra wi dło we go funk cjo no - wa nia środ ków trans por to wych. Na

Bardziej szczegółowo

Koncepcje i strategie logistyczne

Koncepcje i strategie logistyczne Ewa Ku liń ska 1 Agniesz ka Do rn fel d 2 Za rzą dza nie ry zy kiem pro ce sów lo gi stycz nych - studium przypadku 3 Przed mio tem pu bli ka cji jest oce na ry - zy ka to wa rzy szą ce go re ali za cji

Bardziej szczegółowo

Kontrola inbredu. hodowla NEGATYWNE SKUTKI INBREDU DEPRESJA INBREDOWA

Kontrola inbredu. hodowla NEGATYWNE SKUTKI INBREDU DEPRESJA INBREDOWA hodowla Ka mil Siat ka Ma zo wiec kie Cen trum Ho dow li i Roz ro du Zwie rząt Sp. z o.o. w Ło wi czu Kontrola inbredu Terminem inbred, chów wsobny albo kojarzenie krewniacze określa się kojarzenia spokrewnionych

Bardziej szczegółowo

Zygmunt Wieczorek Bezpieczeñstwo i higiena pracy

Zygmunt Wieczorek Bezpieczeñstwo i higiena pracy Zygmunt Wieczorek Bezpieczeñstwo i higiena pracy poradnik dla pracodawcy 1 Projekt okładki Dorota Zając Opracowanie redakcyjne Izabella Skrzecz Opracowanie typograficzne i łamanie Barbara Charewicz Copyright

Bardziej szczegółowo

RAPORT. Kobiety w IT i TECH. womenintechsummit.pl

RAPORT. Kobiety w IT i TECH. womenintechsummit.pl RAPORT Kobiety w IT i TECH 2018 RAPORT Kobiety w IT i TECH 2018 Na świe cie trwa ci cha re wo lu cja: zmie nia się ro la ko biet w no wych tech no lo giach. Ich wpływ, do tych czas nie wiel ki, za czy

Bardziej szczegółowo

Koncepcje i strategie logistyczne

Koncepcje i strategie logistyczne Alek san dra Koź lak Uni wer sy tet Gdań ski Trans port w lo gi sty ce a lo gi sty ka w trans por cie W kla sycz nym uję ciu za leż no ści mię - dzy trans por tem a lo gi sty ką pod kre śla się ro lę trans

Bardziej szczegółowo

Układanie paneli z PCV

Układanie paneli z PCV Układanie paneli z PCV Wybór paneli 1. Panele z PVC są produktem gotowym do użytku. Można kłaść je we wszystkich rodzajach pomieszczeń. Szczególnie dobrze sprawdzają się w pomieszczeniach wilgotnych (łazienki,

Bardziej szczegółowo

Niezbędnik finansowy. Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel. Produkty oszczędnościowe

Niezbędnik finansowy. Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel. Produkty oszczędnościowe Niezbędnik finansowy Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel Produkty oszczędnościowe Pro duk ty ofe ro wa ne przez ban ki są two rzo ne z my ślą o klien tach i ich po - trze bach. Planując co miesiąc

Bardziej szczegółowo

1 3Przyj 0 1cie FOT. MAT. PRASOWE CUKIERNIA KACZMARCZYK. 58 magazyn wesele

1 3Przyj 0 1cie FOT. MAT. PRASOWE CUKIERNIA KACZMARCZYK. 58 magazyn wesele 1 3Przyj 0 1cie W E S E L N E 58 magazyn wesele 1 3 Tortowy zawr t g 0 0owy C o fantazjach w 0 2wiecie s 0 0odko 0 2ci C u kier ni czy 0 2wiat roz wi ja si 0 1 w b 0 0y ska wicz - nym tem pie, ofe ru j

Bardziej szczegółowo

Sztuka i komputer. Fotografia opracowana w kom pu te ro wym pro gra mie gra ficz nym.

Sztuka i komputer. Fotografia opracowana w kom pu te ro wym pro gra mie gra ficz nym. Sztuka i komputer Jak już wie cie, za po mo cą kom pu te ro wych pro gra mów gra ficz nych moż na wy ko ny wać róż ne dzie ła pla stycz ne, czy li two rzyć gra fi kę kom pu te ro wą. Ta ki ob raz moż na

Bardziej szczegółowo

Otwar cie 1. Zna cze nie Otwar cie 1 ma na stę pu ją ce zna cze nia:

Otwar cie 1. Zna cze nie Otwar cie 1 ma na stę pu ją ce zna cze nia: 20 Wspólny Język 2010 Wspólny J zyk 2010 Standard Otwar cie Zna cze nie Otwar cie ma na stę pu ją ce zna cze nia: A) 5 kar w si le 12 17, B) układ 4441 z czwór ką ka ro w si le 12 17, C) układ 4 ka ra,

Bardziej szczegółowo

u j e d n o l i co ny te kst u staw y

u j e d n o l i co ny te kst u staw y CIT NOWE PRAWO 2012 u j e d n o l i co ny te kst u staw y Czwartek nr 302 (9118) 29 grudnia 2011 TOMASZ WAWER Czwartek G 2 CIT 2012 29 grudnia 2011 rp.pl/prawo Ujednolicony tekst ustawy o podatku dochodowym

Bardziej szczegółowo

Walizki. Walizki i pojemniki zamykane

Walizki. Walizki i pojemniki zamykane Założyciel firmy Georg Utz 1916 1988 Pod kluczem 62 i pojemniki zamykane 63 Systemy zamknięć Po jem ni ki RA KO moż na za my kać za po mo cą po kry - wy z za wia sa mi. Je że li do te go na dłuż szym bo

Bardziej szczegółowo

Be ton sprę żo ny suk ces zaw dzię -

Be ton sprę żo ny suk ces zaw dzię - mb1121 dr inż. Wit Derkowski* mgr inż. Mateusz Surma* Ze spo le nie w sprę żo nych stro pach gę sto że bro wych z bel ka mi bez zbro je nia po przecz ne go Be ton sprę żo ny suk ces zaw dzię - cza przede

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2010 Instrukcja dla zdającego Czas pracy 120 minut 1. Sprawdź, czy ar kusz eg za mi

Bardziej szczegółowo

Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres

Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres inwestycje Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składką podstawową opłacaną jednorazowo indeks PIMP/11/11/02

Bardziej szczegółowo

Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM. G d y n i a 2 0 0 9

Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM. G d y n i a 2 0 0 9 Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM G d y n i a 2 0 0 9 Program nauczania do nowej podstawy programowej (Rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23.2.2008 r.) skonsultowany

Bardziej szczegółowo

BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN

BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN Włodzimierz Łabanowski BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN Poradnik dla pracodawców Warszawa 2013 Spis treści 1. Wprowadzenie 2. Europejska koncepcja bezpieczeństwa użytkowania maszyn 3. Wymagania dla maszyn

Bardziej szczegółowo

Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres

Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres inwestycje Ogólne warunki ubezpieczenia Plan Inwestycyjny Multi Progres ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składką podstawową opłacaną jednorazowo indeks PIMP/11/11/02

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia osobowe. Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY. Allianz ubezpieczenia od A do Z.

Ubezpieczenia osobowe. Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY. Allianz ubezpieczenia od A do Z. Ubezpieczenia osobowe Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY Allianz ubezpieczenia od A do Z. Spis treœci.........................................................................................................

Bardziej szczegółowo

W p r o w a d z e n i e. do sprawozdania finansowego

W p r o w a d z e n i e. do sprawozdania finansowego Monitor Polski B Nr 994 969 09 SPRAWOZDANIE FINANSOWE 07 SZPITAL WOJSKOWY Z PRZYCHODNI SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAK AD OPIEKI ZDROWOTNEJ 78-600 Wa³cz, ul. Ko³obrzeska 44 tel. 67 50-8-09; fax 50-8-0 REGON

Bardziej szczegółowo

Wy ko rzy sta nie ener gii wod nej w Pol sce. do celów energetycznych 2

Wy ko rzy sta nie ener gii wod nej w Pol sce. do celów energetycznych 2 An na Sto bier ska 1 Wy ko rzy sta nie ener gii wod nej w Pol sce do celów energetycznych 2 Abs trakt Au tor ka w pra cy opi su je bu do wę je zior za po ro wych i spo sób ich wy ko rzy sta nia do ce lów

Bardziej szczegółowo

Piotr Wojciechowski PRAWO PRACY. Poradnik dla pracodawcy

Piotr Wojciechowski PRAWO PRACY. Poradnik dla pracodawcy Piotr Wojciechowski PRAWO PRACY Poradnik dla pracodawcy Projekt graficzny okładki Dorota Zając Opracowanie redakcyjne Izabella Skrzecz Opracowanie typograficzne i łamanie Barbara Charewicz Copyright Główny

Bardziej szczegółowo

An drzej S. Grze la kow ski

An drzej S. Grze la kow ski An drzej S. Grze la kow ski Aka de mia Mor ska w Gdy ni Wpływ in ter na li za cji kosz tów ze wnętrz nych na funk cjo no wa nie ryn ków trans por to wych w UE (cz. 2) Ko niecz nym bę dzie też za sto so

Bardziej szczegółowo

Bez pie czeń stwo w łań cu chu do staw

Bez pie czeń stwo w łań cu chu do staw Bo gu sław Śliw czyń ski In sty tut Lo gi sty ki i Ma ga zy no wa nia Wyż sza Szko ła Lo gi sty ki Bez piecz ne łań cu chy do staw Po czu cie bez pie czeń stwa jest jed ną z pod sta wo wych war to ści

Bardziej szczegółowo

FIDIC a polskie regulacje prawne czy stosowanie warunków kontraktowych FIDIC przeszkadza w sprawnej realizacji kontraktów?

FIDIC a polskie regulacje prawne czy stosowanie warunków kontraktowych FIDIC przeszkadza w sprawnej realizacji kontraktów? Tomasz LATAWIEC Członek Zarządu SIDiR FI DIC a pol skie re gu la cje praw ne. Od dłu ższe go cza su w śro do wi sku in fra struk tu ral nym trwa dys ku sja na te mat te go, czy wa run ki kon trak to we

Bardziej szczegółowo

Art Lift nowa technologia liftingu

Art Lift nowa technologia liftingu medycyna estetyczna Marcin Wujtowicz Sales manager MYDERM Laboratories S.A. Art Lift nowa technologia liftingu Me dy cy na este tycz na to no wa ga łąź na uk me dycz nych po wsta ła zpo łą cze nia der

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Geografia Poziom rozszerzony

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Geografia Poziom rozszerzony KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom rozszerzony Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne

Bardziej szczegółowo

ubezpieczenia komunikacyjne ogólne warunki ubezpieczeń komunikacyjnych

ubezpieczenia komunikacyjne ogólne warunki ubezpieczeń komunikacyjnych ubezpieczenia komunikacyjne ogólne warunki ubezpieczeń komunikacyjnych Ogólne Warunki Ubezpieczenia Odpowiedzialności Cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w ruchu zagranicznym - Zielona Karta 24.02.2016

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia osobowe. Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY. Allianz ubezpieczenia od A do Z.

Ubezpieczenia osobowe. Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY. Allianz ubezpieczenia od A do Z. Ubezpieczenia osobowe Og lne Warunki Ubezpieczenia Sp³aty Kredytu dla Kredytobiorc w Banku PAKIET MULTIBEZPIECZNY Allianz ubezpieczenia od A do Z. Spis treœci.........................................................................................................

Bardziej szczegółowo

Skąd się bie rze si ła drę czy cie li?

Skąd się bie rze si ła drę czy cie li? Skąd się bie rze si ła drę czy cie li? Drę czy ciel nie jest ani ta ki zły, ani ta ki sil ny, na ja kie go wy glą da. Sam, bez po mo cy dzie ci, drę czy ciel jest ni kim. q Si ła drę czy cie la bie rze

Bardziej szczegółowo

Typowe błędy popełnione na maturze z chemii w roku 2006

Typowe błędy popełnione na maturze z chemii w roku 2006 Typowe błędy popełnione na maturze z chemii w roku 2006 Po dob nie jak w ro ku po przed nim, tak i w tym pra gnę przed sta wić ty po we błę dy ma tu rzy stów po peł nio ne pod czas roz wią zy wa nia za

Bardziej szczegółowo