Doniesienie prasowe na temat odkrycia Gene'a Savoya

Transkrypt

1 W poszukiwaniu (prawdziwych odkrywców) Vilcabamby Nie będę streszczał historii odkrycia Vilcabamby przez Gene a Savoya w 1964 roku, gdyż w języku polskim wydana została jego książka Antisuyu. Podobnie jest w przypadku Hirama Binghama i jego Zaginionego miasta Inków. Niedawno jako cenne uzupełnienie tego tematu ukazała się pozycja Ostatnie dni Inków Kima MacQuarrie. Gene Savoy, uznawany na całym świecie za człowieka, który położył największe zasługi na polu poszukiwań ostatniej stolicy Inków od czasu odkrywcy Machu Picchu, kierował się właśnie jego zapiskami. Prawdą jest, że zaprowadził go do niej Benjamin Cobos, któremu z kolei (a także jego ojcu Julio) ruiny te pokazali Indianie Machiguenga. Drugą, bezsprzecznie równie ważną postacią dla tego regionu Peru jest Vincent R. Lee, który zbadał go jak nikt inny przed nim i z pewnością długo po nim. Doniesienie prasowe na temat odkrycia Gene'a Savoya 1

2 Kim MacQuarrie pisał przy omawianiu pobytu Binghama w okolicach Vitcos o jego niezbyt ładnym by rzecz ująć eufemistycznie postępowaniu w przypadku odkrycia świątyni Chuquipalta. Właściwie od tamtego momentu trwa bezpardonowa gonitwa za nowymi odkryciami, a jej zwycięzcami często wcale nie są ci, którzy dotarli gdzieś pierwsi, lecz ci, którzy potrafią to lepiej nagłośnić. Vide Jacek Pałkiewicz i źródła Amazonki. Okazuje się, że w tym mało doborowym gronie od 30 lat znajduje się również Elżbieta Dzikowska, która z uporem godnym lepszej sprawy propaguje nieprawdziwe informacje o rzekomym odkryciu Vilcabamby przez ekspedycję kierowaną przez peruwiańskiego akademika Edmundo Guilléna, w której między innymi i ona brała udział. Pierwszym przyczynkiem w jej odkrywczej karierze była książka z 1979 roku Vilcabamba ostatnia stolica Inków. Swoje rewelacje potwierdza również na stronie 82 wydanej dwa lata później książki Limańskie ABC: Edmundo Guillén spędzał lata na wertowaniu archiwalnych dokumentów i w Sewilli, w Centralnym Archiwum Indii, i w Limie. Na ich podstawie wytyczył szlak, jakim posuwała się hiszpańska ekspedycja. Postanowił pójść jej śladem. Samolotem, pociągiem, mułami, pieszo posuwaliśmy się tropem pionierskich listów, sprawozdań dowódców. Pojawiały się miejscowości wspominane podczas dawnej kampanii, przyroda była taka sama jak opisywano w przekazach, takiż stawał się klimat. Ze wzruszeniem, w równo niemal czterysta lat po upadku Vilcabamby, zstępowaliśmy wreszcie królewskimi schodami ku dżungli, w której winno leżeć miasto. Znaleźliśmy ruiny: resztki murów, wodociągi, łaźnie, tarasy, świątynie i pałace, a wśród nich wspominany przez Hiszpanów Pałac Inków, łatwy do zweryfikowania, bo przykryty jak podawały przekazy przejętymi od najeźdźców dachówkami, które podczas pożaru zsunęły się na ziemię niby talia kart. Jednej z budowli najlepiej zachowanym ruinom, które były być może resztkami murów pałacu acllas wybranek, nadał profesor Guillén imię Polonia, na cześć naszego udziału w wyprawie. Naszego bo oprócz mnie przebył drogę do Vilcabamby Tony Halik, pracujący wprawdzie dla telewizji w Stanach Zjednoczonych, ale przecież Polak. 22 lipca 1976 roku, kiedy Edmundo Guillén oficjalnie potwierdzał istnienie Vilcabamby, na maszt, czyli najwyższe cedrowe drzewo przed Pałacem Inków, obok flagi peruwiańskiej wspiął się także mały biało-czerwony proporczyk. 2

3 W historii poszukiwań Vilcabamby nazwę tę nadawano różnym stanowiskom archeologicznym. Najpierw uznano za nią ruiny Choquequirao, położone na wysokiej grani nad rzeką Apurímac. Hipotezę tę w 1909 roku zakwestionował sam Hiram Bingham. Na paradoks zakrawa, że Amerykanin dotarł do Espiritu Pampa, czyli Równiny Duchów, ale choć przyznał, że odpowiada ona położeniu geograficznemu Vilcabamby, to jednak: Stara Vilcabamba była największym miastem prowincji, a określenia tego z trudem można by użyć w stosunku do którychkolwiek z tutejszych ruin. On uznał za Vilcabambę też zresztą niesłusznie odkryte przez siebie Machu Picchu. A przecież nikt odebrał mu sławy odkrywcy najpiękniejszych ruin Ameryki Południowej, mimo że w jego przypadku lista osób, które były PRZED NIM w Machu Picchu coraz bardziej się wydłuża. Żenujące, że w polskim przypadku odkrywcy Vilcabamby byli 12 lat po Savoyu!!! Wracam do Binghama, który wyszedł z błędnego założenia, że Inkowie nie osiedlali się w dżungli. W rezultacie po zaledwie dwóch czy trzech dniach badań opuścił Espiritu Pampę, do czego skłonili go także jego ludzie, którzy z obawy przed dzikimi Indianami chcieli już wracać. Magia nazwiska odkrywcy Machu Picchu była jednak tak wielka, że przekonanie o tym, iż Vilcabamba to nie Vilcabamba, pokutowało przez następne pół wieku. Victor von Hagen wyjaśnił w swojej książce Highway of the Sun, która ukazała się w 1955 roku, jak analizując XVI-wieczne opisy podróży hiszpańskiego emisariusza brata Gabriela de Ovieda do Vilcabamby w 1571 roku, zaobserwował, że aby tam dotrzeć, zakonnik musiał przejść na drugą stronę rzeki Urubamby gdzieś w jej dolnym biegu, patrząc od strony Machu Picchu, potem wejść w dolinę Vilcabamby i dotrzeć do górnego biegu rzeki Pampaconas, gdzie nawiązał kontakt z Inką. Von Hagen na rok przed śmiercią Binghama sformułował konkluzję: Oznaczać to mogło tylko jedno: Machu Picchu nie było, jak by to chciał widzieć Hiram Bingham, fortecą Vilcabambą, gdzie tysiącom bezwzględnych wojowników udawało się przez lata zwodzić Hiszpanów i zorganizować nowe imperium. [...] Byliśmy pewni, że odosobniona w tej montañi, ale przecież dostępna, jeśli tylko ktoś poświęci czas, by ją znaleźć, znajdowała się Vilcabamba, ostatnia stolica Inków. Hiram Bingham, Zaginione miasto Inków, przeł. R. Krzanowska, Kraków

4 Jarosław Molenda przed ruinami w Eromboni Pampa, gdzie sto lat wcześniej Vilcabamby poszukiwał odkrywca Machu Picchu - Hiram Bingham Z tego samego założenia wyszedł Gene Savoy, który uważał, że w pełni można polegać na relacjach augustianów i pierwszych kronikarzy hiszpańskich. Jeśli zakonnicy i żołnierze umieszczali miasto Vilcabamba w tej właśnie dolinie, to musiało się ono tam znajdować. Warto podkreślić, że on też opierał się na relacjach kronikarzy, podobnie jak Guillén, więc jakim prawem Elżbieta Dzikowska deprecjonuje jego dokonania, podczas gdy jedyną zasługą Peruwiańczyka było wygrzebanie z archiwów nieznanej wcześniej relacji Martína Hurtado de Arbieto. Nic więcej. To Vincent Lee postawił przysłowiową kropkę nad i, odnajdując niemal wszystkie wymieniane w kronikach budowle. Ekspedycja z 1976 roku nie tylko niczego nie odkryła, lecz również de facto niczego nie udowodniła. O koronnym dowodzie, czyli vilcabambskich dachówkach pisali już w Mark Howell i Tony Morrison w książce wydanej w 1967 roku, czyli DZIEWIĘĆ lat przed wyprawą Dzikowskiej. Gene Savoy, Antisuyu, przeł. R. Krzanowska, Kraków

5 Autorzy ci dostrzegli ponadto ślady pożaru, o których wzmiankował już XVII-wieczny kronikarz Martín de Murúa: Następnego ranka, w święto Jana Chrzciciela, we wtorek, 24 czerwca 1572 roku o dziesiątej rano wkroczyli do miasta Vilcabamba wszyscy pieszo Całe miasto było ogołocone [Indianie] spalili resztę kukurydzy i prowiantu, który znajdował się w magazynach, tak że gdy nadciągnęła ekspedycja jeszcze dymiły. Świątynia Słońca, gdzie znajdował się główny bożek, została spalona Indianie odeszli rzucając do ognia wszystko, czego nie mogli zabrać. Dowód w sprawie - dachówki z Vilcabamby Nawiasem mówiąc o tych dachówkach pisze też Gene Savoy w książce wydanej PO POLSKU (sic!): Odpowiadało to opisowi Binghama zamieszonemu w książce o Machu Picchu. Wróciwszy do Limy, przejrzałem ponownie jego Along the Unchartered Pampaconas oraz jego plan Eromboni Pampa, czyli naszego Hiszpańskiego Pałacu. Stwierdziłem, że on także zauważył dachówki: pół tuzina źle wykończonych, hiszpańskich dachówek wypalonych na czerwono. Wszystkie ułamki i fragmenty, jakie mogliśmy znaleźć, nie pokryłyby nawet pół metra 5

6 kwadratowego. Miały bardzo różne rozmiary, jak gdyby ktoś eksperymentował przy ich wyrobie. Prawdopodobnie Inkowie widząc nowe dachy w Cuzco, próbowali zrobić takie same w dżungli, ale bez powodzenia. Américo Cobos i Roman Warszewski nad stertą zgruchotanych dachówek Gene Savoy powtarza to wiele lat później Romanowi Warszewskiemu, któremu udało się z nim skontaktować. To, czego się dowiedział, zaprezentował na łamach numeru 1 z 2003 roku Nieznanego Świata, dzięki czemu mogę przytoczyć część odpowiedzi Amerykanina, jakich mu udzielił. Która z Pańskich ekspedycji do Ameryki Południowej była najważniejsza? Niewątpliwie wyprawa na północny zachód od Cuzco, którą prowadziłem w latach W jej rezultacie doszło do odkrycia Vilcabamby ostatniej stolicy Inków, w której zamieszkiwał Inka Manco II. Gene Savoy, Antisuyu, przeł. R. Krzanowska, Kraków

7 Są dwa uzasadnienia. Po pierwsze, było to moje pierwsze doświadczenie związane ze starożytnymi ruinami w tropikalnych lasach; po drugie, Vilcabamba z historycznego punktu widzenia była bardzo ważnym miastem, poszukiwanym od przeszło czterech stuleci. Zdarzenia związane z tym odkryciem opisałem w książce Antisuyu opublikowanej także w Polsce. To się zgadza, ale zdaje się, że Elżbieta Dzikowska nie ma o niej pojęcia. Nie ona jedna. Znamienny przykład stanowi przypadek Luisa A. Pardo, peruwiańskiego antropologa, który wydał w 1972 roku krótką rozprawę w języku hiszpańskim. Najlepszym potwierdzeniem, że w tamtych czasach Peruwiańczycy też żyli chyba w innym wymiarze, jest jego uwaga: Otrzymaliśmy informacje prosto od profesora Antonio Santandera Caselliego, który utrzymuje, że to on jest odkrywcą Starej Vilcabamby. Po czym dodaje: Wykazał, że 14 lipca 1964 roku to on odkrył tajemniczą Vilcabambę. Zapomniał jednak dodać, że profesor Santander był członkiem ekspedycji Gene a Savoya i że w ruinach gościł dwa dni po Amerykaninie. Jak widać w historii odkrywania ostatniej stolicy Inków niedopowiedzenia idą w parze ze zwykłymi oszustwami, które częstokroć ustępują miejsca ordynarnemu kantowi. Elżbieta Dzikowska ma swoją wersję wydarzeń, którą przedstawiła Nelly Kamińskiej w artykule Serce zostało w Meksyku, a kawałek także w Peru ( Gazeta Wyborcza 2006, 9-10 września): Stypendium i spotkanie Toniego zmieniło całe moje życie, a zadecydował o tym jeden dzień! Jego następstwem był drugi bardzo ważny dla mnie dzień dwa lata później razem z Tonim uczestniczyłam w wyprawie, która odkryła w Peru ostatnią stolicę Inków Vilcabambę (oficjalnie 22 lipca 1976 r.). A było tak... Z Meksyku wracałam do Warszawy przez Limę, gdzie spotkałam prof. Edmundo Guillena, historyka. W Archiwum Indiańskim w Sewilli odnalazł on listy żołnierzy, którzy brali udział w podboju Vilcabamby i opisali trasę wyprawy. Twierdził, że można dzięki nim odnaleźć miasto, gdyby tylko były pieniądze Zafascynowana tą ideą zainspirowałam Tony ego, a on NBC. I pieniądze się znalazły. Powtarza to samo w numerze 4. Globtrotera z 2006 roku: 7

8 Nie to było jednak najważniejsze, bowiem profesor Guillén jako że to on był odkrywcą, my tylko mu towarzyszyliśmy, a następnie spopularyzowaliśmy odkrycie poprzez filmy, które obejrzały miliony widzów na całym świecie zdobył dowody na to, że miejsce, do którego dotarliśmy, to istotnie Vilcabamba, stolica Inków na wygnaniu, zaś konkwista nie zakończyła się, jak sądzono, wraz zajęciem przez Hiszpanów Cuzco w 1533 roku, ale dopiero 40 lat później. Ta wyprawa stała się dla nas przepustką do członkostwa w polskiej sekcji nowojorskiego The Explorers Club. Warto też dodać, że w tym roku, 16 czerwca, w Cuzco wmontowano w ścianie muzeum wizerunek profesora Guilléna z brązu. Wmurowana została też tablica upamiętniająca naszą ekspedycję i odkrycie sprzed 30 lat; znajduje się na niej i moje nazwisko. Czy to była najważniejsza z wszystkich podróży, które pani odbyła? Była bardzo ważna, choćby dlatego, że była odkrywcza, w dosłownym znaczeniu tego słowa. Byłem w tym muzeum i widziałem tę tabliczkę. Nawet Peruwiańczycy nie wykazali tyle tupetu, aby w dzisiejszych czasach nadal utrzymywać przed całym światem, że ich profesor odkrył Vilcabambę. Na owej plakietce jest mowa wyłącznie o rocznicy EKSPEDYCJI, ani słowa o ODKRYCIU. Na dowód załączam zdjęcie. 8

9 Trudno uwierzyć, iż w chwili podejmowania eskapady do Espiritu Pampa, ona i Tony Halik nie wiedzieli, że Gene Savoy był tam przed nimi ponad 10 lat wcześniej, bo stacja NBC nie dałaby pieniędzy na wyprawę, gdyby nie fakt, że wcześniej miejsce to odkrył Amerykanin. Nic mnie również nie przekona, że do uszu miejscowego historyka nie dotarło, że w ostatniej stolicy Inków buszował jakiś gringo z Los Estatdos Unidos de América. Gene Savoy był podobnego zdania. Ponownie posłużę się fragmentem rozmowy przeprowadzonej przez Romana Warszewskiego: W latach 70. w naszym kraju pojawiły się relacje poddające w wątpliwość fakt odkrycia przez Pana Vilcabamby. Padały stwierdzenia, że, mimo iż w 1964 roku w okolicach Espiritu Pampa rzeczywiście natrafił Pan na rozlegle ruiny, nie udowodnił, iż rzeczywiście chodziło o Vilcabambę. Palmę pierwszeństwa, jeśli chodzi o ostatnią stolicę Inków, przypisywano profesorowi Edmunda Guillénowi, który w 1976 roku poprowadził w tamten rejon ekspedycję, W wyprawie uczestniczyła dwójka polskich dziennikarzy Elżbieta Dzikowska i Tony Halik. Po jej zakończeniu, w 1979 roku Elżbieta Dzikowska opublikowała książkę Vilcabamba ostatnia stolica Inków, w której pada stwierdzenie, że rzeczywistym odkrywcą Vilcabamby jest prof. Guillén, a nie Gene Savoy. Jaka była rzeczywista rola prof. Edmunda Guilléna w odkryciu Vilcabamby? Przytoczone przez Pana twierdzenie jest kuriozalne i bezzasadne. Trudno mi rozstrzygnąć, czy wynika ono z niedoinformowania, czy też ze złej woli. Nie będę w to wnikał. Fakty są bezsporne. Nie dla Elżbiety Dzikowskiej. Aby nie być gołosłownym, zacytuję wypowiedź z portalu internetowego Wirtualna Polska, zamieszczoną w dziale Turystyka pod tytułem: Ja lublju tiebia żyzń (23 stycznia 2009 roku): Vilcabamby poszukiwano od dawna. Kiedy w 1911 roku Hiram Bingham odkrył Machu Picchu, był przekonany, że to jest właśnie ostatnie stolica inków. Później poszukiwano jej w wielu miejscach, także w Espiritu Pampa, dokąd dotarła nasza wyprawa, ale NIKT [podkreślenie moje J.M.] nie potrafił udowodnić, że zagubione w dżungli ruiny mogły być niegdyś najważniejszym miejscem Inków. Najważniejszym, bowiem ich wspaniała stolica Cusco upadła w 1533 r., i wtedy zdaniem zwycięzców zakończył się podbój Peru. Tymczasem zwyciężeni mówili: ależ skąd, imperium Inków upadło dopiero w 1572 r., kiedy zdobyto Vilcabambę. Nasza 9

10 wyprawa potwierdziła szlak podboju i z wielkim trudem, bo to, co pozostało zakryła dżungla i żeby zobaczyć i sfotografować cokolwiek trzeba było wycinać maczetami kilkusetletnie drzewa znalazła dowody, że w tym właśnie miejscu była niegdyś ostatnia stolica Inków. Tony zrobił film dla NBC, ja dla Intepressu, była konferencja prasowa w Limie, świat się o tym dowiedział. Co na to Gene Savoy? Moje raporty na temat odkrycia Vilcabamby zostały opublikowane w wielu językach już w roku 1964, a więc na 12 lat przed wyprawą Guilléna. Zresztą, jak wynika z jej opisu, Guillén wcale nie dotarł do serca ruin Vilcabamby, lecz jedynie na ich obrzeże, podobnie jak w 1911 roku dosłownie w miesiąc po odkryciu Machu Picchu Hiram Bingham. Bingham zlekceważył okruchy ruin, na jakie wtedy natrafił; intuicja najwyraźniej go zawiodła. Bo, gdyby podążył kilkaset metrów dalej w głąb lasu, natknąłby się na właściwe mury Vilcabamby, które w 1965 roku moja druga ekspedycja oczyszczała przez 120 dni. Inną kwestią, która wzbudza we mnie niesmak, jest fakt, że na owej pamiątkowej tablicy w cuzceńskim muzeum widnieje nazwisko Elżbiety Dzikowskiej, a nie ma Tony Halika człowieka, który załatwił fundusze na tę odkrywczą wyprawę. Ponoć to Pani Elżbieta była inicjatorką tej tablicy. Jeśli tak było, to wynika z tego, że zadbała tylko o siebie. W jakim świetle ją to stawia? Tymczasem w rozmowie z Aleksandrą Wiśniowską w Dzienniku Polskim z dnia 17 czerwca 2009 roku do znudzenia powtarza: To wydarzenie stało się naszą przepustką w prestiżowym The Explorer Club. Było to olbrzymie przeżycie, wielka przygoda. Tę wyprawę zorganizował nieżyjący już prof. Edmundo Guillén peruwiański historyk, który w archiwum indiańskim znalazł listy żołnierzy hiszpańskich biorących udział w podboju tejże Vilcabamby, opisujące trasę. Dzięki temu udało nam się dotrzeć do ruin, to był rok Powstał wówczas film, mieliśmy konferencję prasową. Fakt upamiętnia tablica w muzeum w Cuzco, poświęcona tejże wyprawie, na której figuruje także moje nazwisko. 10

11 W drzwiach pałacu inki Dzikowska niczym wstępujący na tron egipski faraon wszelkimi sposobami wymazuje z kartusza nazwisko Gene a Savoya prawdziwego odkrywcy Vilcabamby. Nie może być przypadkiem, że chyba nigdy nie wymienia jego nazwiska. Być może i 11

12 jego i Binghama trudno nazwać odkrywcami, bardziej adekwatne będzie przypisanie im zasługi przywrócenia Machu Picchu i Vilcabamby cywilizacji Zachodu, ale dokonanie pozostaje faktem. Savoy nie natknął się na ruiny przypadkiem, on wyruszył w celu ich odszukania i zdobycia śladów potwierdzających jego hipotezę. Nie tylko zmierzył się z legendą samego Binghama, lecz także został uznany w oczach całego zachodniego świata za ODKRYWCĘ Vilcabamby. On, nie Guillén. Elżbieta Dzikowska nie chce tego przyjąć do wiadomości, podobnie jak jej wierny i długoletni poplecznik, Maciej Kuczyński. Można się o tym przekonać w książce Wielcy zdobywcy, w rozdziale ponoć autoryzowanym przez Elżbietę Dzikowską. Właściwie nie warto przytaczać tych fragmentów ze stron , zwłaszcza że pozostała część książki opowiada o wspaniałych himalaistach, ale z kronikarskiego obowiązku uczynię to: Z czasem zapomniana stolica, o której wzmiankowały jedynie dokumenty podboju, wzbudziła zainteresowanie badaczy. Zaczęli jej poszukiwać archeolodzy i awanturnicy. Jednak ŻADNE penetrowane przez nich ruiny NIE POTWIERDZAŁY [oba podkreślenia moje J.M.] nadziei. Amerykanin Hiram Bingham sądził, że odkryte przez niego Machu Picchu było właśnie tą poszukiwaną, ostatnią siedzibą. Nie wszyscy uczeni dali się do tego przekonać. Tak zdaniem Vincenta Lee wyglądała Vilcabamby 12

13 Ten opis zakrawa na jakąś absurdalną hucpę. Kuczyński przedstawia tę wyprawę, jakby jej uczestnicy jako pierwsi znaleźli się w opisywanych miejscach, a przed nimi nikogo tam nie było! Znowu ani słowa o Savoyu, zamiast tego mamy niezasłużone peany z tego wręcz niesmacznie apologetycznego rozdziału Wielkich zdobywców: Ostatecznym sprawdzianem, czy rzeczywiście znaleźli się w poszukiwanym pałacu, miał być Yuraq Rumi. Profesor Guillén przypomniał słowa kronikarza, według którego pałac był wspaniały i elegancki, wzniesiony z wielkim kunsztem budowlanym i zmysłem artystycznym, a w jego pobliżu miał się znajdować wielki Biały Kamień Yuraq Rumi w języku kiczua. Wyprawa zeszła na dno podmokłej, bagnistej kotliny i oto był kamień! Jarosław Molenda na Yurak Rumi Znane jest powiedzenie: Nie jest prawdą, to co jest prawdą, ale to, co zdołają nam wmówić. Na szczęście można zapoznać się z polskim wydaniem książki Hirama 13

14 Binghama, który był w tamtych okolicach w 1911 roku. Nie będę liczył, ile to lat wcześniej? Poniższy fragment dokumentuje dokonania ojca Machu Picchu: Oczywiście nie mieliśmy ze sobą liczącego 1000 stron in folio tomu Kroniki Augustianów ojca Calanchy, jedynie kilka notatek, jakie byłem w stanie zrobić pod kierunkiem Romero. Odnosiły się one do miejsc w sąsiedztwie Vitcos. [ ] Nasi gospodarze, señora Carmen Vargas i jej rodzina, z zainteresowaniem przeczytali skopiowane przeze mnie te ustępy z Kroniki Calanchy, które odnosiły się do położenia ostatniej stolicy Inków. Dowiedziawszy się, że pragniemy odkryć Vitcos, miejsce, o którym nigdy nie słyszeli, polecili przyjść najinteligentniejszym dzierżawcom w majątku, by ich wypytać. Najlepiej poinformowany ze wszystkich był silny Metys, zaufany nadzorca, który stwierdził, że w niewielkiej odległości, w dolinie zwanej Ccollumayu, kilka godzin jazdy w dół Urubamby, znajdują się «ważne ruiny», które widziało kilku z Indian señory Carmen. Jeszcze bardziej interesujące i emocjonujące było jego stwierdzenie, że na grzbiecie, w górę doliny Salcantay, znajduje się miejsce zwane Yurak Rumi (yurak biały; rumi kamień), gdzie jakieś bardzo interesujące ruiny znaleźli jego robotnicy przy ścinaniu drzew na opał. Wszystkich nas to podnieciło, gdyż wśród ustępów przepisanych przeze mnie z Kroniki Calanchy znajdowało się stwierdzenie, iż blisko Vitcos jest biały kamień ze wspomnianym już Domem Słońca, który nazywają Yurak Rumi. Nawet Bingham, który słynął z autoreklamy, bez upiększeń przedstawia, w jaki sposób dotarł w tamto miejsce: Jednakże nadzorca powiedział, że szlak tam wiodący jest obecnie nie do przejścia, ale mała grupa Indian może go przygotować w ciągu niecałego tygodnia. Nasi gospodarze natychmiast wydali polecenie, aby ścieżka na Yurak Rumi została dla naszej wygody oczyszczona. Cóż, można się spierać, czy Bingham był pierwszym białym człowiekiem, który zobaczył Machu Picchu, ale pewnej uczciwości nie sposób mu odmówić. Na taką nie stać Elżbiety Dzikowskiej. Pytam tylko, dlaczego swoim nazwiskiem potwierdza to Maciej Kuczyński? Pomijam, że nie raczył odpowiedzieć na mój mail z zarzutami. Cóż, w świecie podróżników, w którym każdy musi być kimś, zwyczajny człowiek jest skazany na wymarcie albo ignorowanie. Hiram Bingham, Zaginione miasto Inków, przeł. R. Krzanowska, Kraków

15 Elżbieta Dzikowska w latach 70. była zdeterminowana przebić się za wszelką cenę. Ten rys jej osobowości tłumaczy fakt eksploatowania owego odkrycia Vilcabamby do granic możliwości, gdyż jak sama przyznaje dało ono jej przepustkę do świata globtroterów. Teraz przyznanie się do podkoloryzowania swych osiągnięć, strąciłoby ją z piedestału. Ochrona ze strony Macieja Kuczyńskiego wskazuje, że są do siebie podobni. Przytoczę opinię dr Marcina Gawryckiego na temat wyczynu Pana Kuczyńskiego, który z kolei jemu przyniósł rozgłos: Nie jestem speleologiem, być może nie mam kompetencji, żeby w pełni docenić ten wyczyn, ale na kartach książki nie znalazłem przekonywających słów, które dałyby czytelnikowilaikowi dowód, że wyczyn jest tak niesamowity, zwłaszcza że nie tyle jaskinie odkryto (bo to uczynił już wcześniej ktoś inny), ale je jedynie zbadano. Polscy naukowcy, zwłaszcza archeolodzy, nieprzerwanie prowadzą badania w Ameryce Łacińskiej i nigdy nie spotkałem się z takim skrajnym popadaniem w samozachwyt. W relacjach z wyprawy Guilléna dużo miejsca poświęcono faktowi, iż jej uczestnicy w rejonie poszukiwań odnaleźli dachówki. Miał to być decydujący dowód wspierający tezę, że budowle, na które natrafiono, rzeczywiście są ruinami Vilcabamby. Wszak Vilcabamba jako stolica wojenna i awaryjna rozwijała się dopiero w czasach konkwisty, natomiast w okresie przedkolonialnym Inkowie dachówek nie znali. Savoy skomentuje ten fakt w swoim stylu: To, czy Guillén natrafił na dachówki, czy nie, też jest bez większego znaczenia. Dachówki na tym terenie odkryła już w 1892 roku [sic! dop. J.M.] ekspedycja armii peruwiańskiej, w 1911 roku widział je tam Bingham, a w 1964 moja własna ekspedycja zebra ła ich pokaźną kolekcję. Mówienie więc, iż znajdując dachówki Guillén dostarczył decydującego dowodu na to, iż ruiny w rejonie Espiritu Pampa są Vilcabambą, stanowi kolejne nieporozumienie. Czy Edmundo Guillén, będąc profesorem historii, mógł tego wszystkiego nie wiedzieć? Marcin F. Gawrycki, W pogoni za wyobrażeniami. Próba interpretacji polskiej literatury podróżniczej poświęconej Ameryce Łacińskiej, Warszawa

16 Nie wiem, choć... nie sądzę. Prawdą jest jednak, że w środowisku akademickim spotkałem się z tak wielką dozą zawiści i zazdrości, że z czasem postanowiłem tego typu stwierdzeń nie komentować. Dla nauki i postępu badań pozostaje to bowiem w gruncie rzeczy bez żadnego znaczenia. Ważne jest samo odkrycie i co z niego wynika. Kolejne skupisko dachówek Kronika Martína de Murúy nie została opublikowana w całości aż do roku 1922 (w Limie), ponad 330 lat po jej ukończeniu i ponad 10 lat po odkryciu Machu Picchu przez Binghama. Została wydana przez Carlosa Romera, tego samego peruwiańskiego historyka, który pomógł Binghamowi zlokalizować Espiritu Pampę. Dzięki niej angielski historyk John Hemming w swoim sztandarowym dziele The Conquest of the Incas (pierwsze wydanie w 1970 roku, czyli sześć lat przed ekspedycją Guilléna!) zwrócił uwagę, że opis Murúy wspiera identyfikację Vilcabamby autorstwa Savoya, nie Binghama, a tym bardziej Guilléna! Oto, co konkludował na stronie 480: 16

17 Pierwsi współcześni goście w Espiritu Pampa Bingham, Savoy, Howell i Morrison wspominają o znalezisku, które do tej pory nie zostało odnotowane w żadnych ruinach Inków w całym Peru. Wszyscy oni stwierdzili obecność sterty starych dachówek wykonanych na podobieństwo hiszpańskich. Jednak nie wiedzieli, że Murúa opisywał ten bardzo ważny element w mieście Vilcabamba Túpaca Amaru: Inkowie mieli pałac na różnych poziomach pokryty dachówkami. Oto jest ostateczny dowód. Dopóki ktoś nie odnajdzie innych ruin ściśle odpowiadających geograficznym i topograficznym szczegółom znanym na temat Vilcabamby, a także posiadającym imitacje hiszpańskich dachówek, zaginione miasto Vilcabambę należy umiejscawiać w Espiritu Pampa. Skoro Polacy wiedzą już, że to nie Jan z Kolna odkrył Amerykę, a laur ten należy się Kolumbowi, którego zasługi na tym polu są NAJWIĘKSZE (choć podobno on też był Polakiem), to może czas już, aby podobnie stało się w przypadku Vilcabamby? Jeśli Guillén chciał zdobyć ostateczne potwierdzenie, powinien postąpić jak Vincent Lee. Amerykanin doszedł do logicznego wniosku, że trzeba poświęcić czas na odszukanie w sąsiedztwie Vilcabamby ruin, które zostały opisane w kronikach. W podobny sposób jak Hiram Bingham dowiódł, że ruiny na Rosaspata są w rzeczywistości pozostałościami starożytnego Vitcos odkrywając pobliską skalną świątynię Chuquipalta i Yurak Rumi, tak jedynie poprzez odszukanie dodatkowych, powiązanych z ostatnią stolicą Inków miejsc można ze stuprocentową pewnością udowodnić, iż ruiny Espiritu Pampy są naprawdę Vilcabambą Manco Inki. Vincent Lee nie tylko odnalazł i zidentyfikował większość stanowisk archeologicznych na szlaku z Vitcos do Espiritu Pampa, lecz także sporządził znakomite mapy. Czy ośmielił się choćby w żartach nazwać kiedykolwiek odkrywcą Vilcabamby? NIGDY! A my wciąż i jedynie czytamy oklepane frazesy Elżbiety Dzikowskiej, jak choćby te z Gazety Wyborczej (9-10 września 2006 rok): Dlaczego nasze odkrycie było takie ważne? Bo potwierdziło, że upadek imperium Inków nastąpił nie w 1533 r., jak głosili najeźdźcy (Hiszpanie zamordowali wtedy króla Inków Atahualpę i zajęli oficjalną stolicę Cusco), lecz 40 lat później. Inkowie bronili się długo, Vilcabamba padła dopiero w 1572 r. 16 czerwca 2006 r. odsłonięto w Cuzco tablicę 17

18 upamiętniającą 30-lecie naszej wyprawy. Jest na niej portret prof. Guillena, mojego wielkiego przyjaciela, który już, niestety, podobnie jak Tony, przebywa w innym świecie. Przed dotarciem Dzikowskiej do Vilcabamby nikt nie wiedział o istnieniu stanowiska oporu w ostatniej stolicy Inków? W żadnym opracowaniu nie padło słowo o roli Vilcabamby i egzekucji ostatniego króla Inków Túpaca Amaru w 1572 roku? Takimi odkrywczymi rewelacjami dzieli się Pani Dzikowska z bracią dziennikarską, a ta powtarza te brednie i żaden/żadna nie podejmie próby zweryfikowania słów swojej interlokutorki. To się nazywa reporterska rzetelność I to w dobie Internetu i powszechnego dostępu do literatury. Nawet koncepcja Guilléna nie była odkrywcza, nie mówiąc o tym, co pisze się o podążaniu śladem konkwistadorów, bo stwierdzenie takie nie całkiem odpowiada prawdzie. Jechali bowiem zwyczajnym szlakiem wiodącym do Espiritu Pampa, z którego dzisiaj korzystają wszyscy mieszkańcy, a nie drogą, którą maszerowały hiszpańskie oddziały. Metodę poszukiwań Guilléna ilustruje sama Dzikowska: Słoneczne popołudnie, widoczność doskonała. Tak jakmy teraz dawniej stali tu Hiszpanie, przyglądając się długiemu grzbietowi leżącegonaprzeciw wzgórza z charakterystycznym garbem z jednej strony. Na jego szczycie znajduje się PEWNIE [podkr. moje J.M.] twierdza Wayna Pucara, mówi Edmundo. 18

19 Grzbiet Media Luna, gdzie wznoszą się ruiny Huayna Pucara Czy Guillén i Dzikowska mogli stamtąd zobaczyć mury twierdzy? Przemierzałem ten szlak dwa razy i sprawdziłem, że z opisywanego miejsca jest to niemożliwe. Na dowód przedstawiam zdjęcie. Żaden z uczestników ekspedycji nie pofatygował się, aby dotrzeć na szczyt, w zamian mamy frywolne stwierdzenie, które jest leitmotivem ekspedycji z 1976 roku: Profesor Guillén postanowił nie marnować czasu na badanie wzgórza i nazajutrz rano ruszyć wprost w głąb doliny, której broniła forteca. Trudno mi pojąć, po co błąkał się w pobliżu Yurak Rumi, gdzie był zarówno Bingham, jak i Savoy, a zlekceważył ruiny, których nikt nie zbadał do czasu jego bytności? Zamiast dokonać czegoś, co rzeczywiście potwierdziłoby, że znajdują się na szlaku konkwistadorów, pan profesor podążył dalej, jakby nigdy nic: Wszystko, co odkryli, ujrzeli i sprawdzili do tej pory, wskazywało na to, że zagubiona w dżungli Vilcabamba Inków została znaleziona. Z dawnymi przekazami zgadzała się wysokość nad poziomem morza, ciepły klimat, tropikalna roślinność, nazwy miejscowości na szlaku, 19

20 rozmiary miasta, budynki i gmachy, świątynia i pałac, wodociągi, tarasy i schody, odrzwia o podwójnym profilu, dachówki, resztki stiuków Américo Cobos pokazuje resztki stiuku na ścianie inkaskiej rezydencji w Vilcabambie Wystarczy zapoznać się z fragmentem książki Johna Hemminga z 1970 roku, aby przekonać się, że wszystko, co niby odkryła ekspedycja Guilléna, w której uczestniczyła Dzikowska, angielski historyk zdążył udowodnić kilka lat wcześniej nie ruszając się zza swojego oksfordzkiego biurka. Jednak Brytyjczyk, w przeciwieństwie do peruwiańskiego pseudonaukowca, nie ośmielił się nazwać siebie odkrywcą, oddając sprawiedliwość Savoyowi. Może Dzikowska nie znała książki Johna Hemminga? weźmie ją ktoś w obronę. Niestety, ona sama w Limańskim ABC przyznaje: Okup ten nie uratował pięknej i miłej księżniczki. John Hemming w «The conquest of the Incas» podaje, iż hiszpańscy żołnierze zarazili ją chorobą weneryczną, a w końcu została zmuszona do poślubienia 20