Problemy gospodarki zasobami œrodowiska w okolicy Kanionu Colca, Peru

Transkrypt

1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 2/2 ANDRZEJ GA AŒ* Problemy gospodarki zasobami œrodowiska w okolicy Kanionu Colca, Peru Wprowadzenie W artykule omówiono problemy wykorzystania zasobów œrodowiska na przyk³adzie okolic Kanionu Colca i polskiego projektu utworzenia Parku Narodowego Kanionu Colca i Doliny Wulkanów. Pomys³ na utworzenie parku narodzi³ siê w polskiej sekcji The Explorer s Club. Badania rozpoczête w 2003 roku koordynuje profesor Andrzej Paulo (AGH). W pracy wykorzystano wyniki ekspedycji naukowych kierowanych przez Andrzeja Paulo w roku 2004 i Peru jest dla nas krajem ze wszech miar interesuj¹cym. W ostatniej dekadzie coraz wiêksze znaczenie dla gospodarki kraju maj¹ zasoby surowców mineralnych, g³ównie wykorzystanie z³ó rud metali nie elaznych srebra, cynku, miedzi, cyny i z³ota ale tak e z³o a gazu ziemnego. Po latach rabunkowej eksploatacji surowców mineralnych zapocz¹tkowanej w XV w. przez konkwistadorów, obecnie dzia³alnoœæ górnicza rozwija siê zgodnie z polityk¹ proœrodowiskow¹ pañstwa. Oprócz koncesji na poszukiwanie nowych z³ó i ich póÿniejsz¹ eksploatacjê, inwestor zabezpiecza tak e pakiet socjalno-gospodarczy z myœl¹ o lokalnej spo³ecznoœci. W zwi¹zku z tym górnictwo kojarzy siê obecnie nie tylko z degradacj¹ œrodowiska, ale przede wszystkim z rozwojem gospodarczym zapewniaj¹cym miejsca pracy i komfort ycia mieszkañców. Bogate dziedzictwo kulturalne i smutna historia kresu imperium Inków œci¹ga stale rosn¹ce rzesze turystów. Inkaskie miasto Machu Picchu jest drugim, po egipskich piramidach, najczêœciej odwiedzanym miejscem na œwiecie. Turystyka jest jedn¹ z najwa niej- * Dr in., Katedra Analiz Œrodowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH, Kraków; pollux@geol.agh.edu.pl

2 136 szych ga³êzi gospodarki kraju. Mniej dostêpne, gdy zlokalizowane w niedostêpnej d ungli s¹ zasoby przyrodnicze, których bioró norodnoœæ prawdopodobnie nie ma sobie równych w skali œwiata. Najcenniejsze obszary objêto ochron¹ prawn¹ tworz¹c system ochrony przyrody, w którym najwa niejszym ogniwem s¹ parki narodowe. Kanion Colca dziêki odkryciu przez Polaków w 1981 roku sta³ siê drugim, po Machu Picchu, najczêœciej odwiedzanym przez turystów miejscem w Peru. 1. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza Omawiana czêœæ Andów ma charakter wy yny o wysokoœci m n.p.m., w czêœci o cechach pustyni. Kraina ta okreœlana jest jako pustynny step puna. Rio Colca, Rys. 1. Mapa okolic Kanionu Colca 1 projektowany park narodowy, 2 strefa buforowa, 3 stratowulkan, 4 kopalnia z³ota, 5 jezioro zaporowe, 6 projekt Majes, 7 strefa rezerwowa Fig. 1. Canyon Colca region 1 national park in project, 2 buffer zone, 3 stratovolcano, 4 gold mine, 5 water reservoir, 6 Majes Project, 7 reserve zone

3 137 stanowi¹ca g³ówn¹ rzekê tego regionu, rozcina p³askowy p³yn¹c w dolinie na wysokoœci oko³o 3600 m n.p.m. w Chivay i 3300 m w Madrigal, po czym wp³ywa w 120-kilometrowy kanion. Maksymalna g³êbokoœæ kanionu wynosi ponad 3200 m. Wyp³ywaj¹c z niego powy ej Aplao Colca ³¹czy siê z Rio Capiza tworz¹c Rio Majes (rys. 1) na wysokoœci oko³o 970 m n.p.m. Z kanionem ³¹czy siê od pó³nocy Dolina Wulkanów, której dno pokrywaj¹ liczne sto - ki piroklastyczne otoczone potokami lawowymi. Dolina ma przebieg po³udnikowy, d³ugoœæ 60 km, szerokoœæ oko³o 5 km, a jej dno ma deniwelacje oko³o 2000 m. Dolina jest s³abo zaludniona, a najwiêksze miasteczko Orcopampa le y na pó³nocy na wysokoœci 3800 m n.p.m. W œrodkowej czêœci doliny le y wioska Andahua (3600 m n.p.m.), a niewielka osada Ayo znajduje siê najbli ej ujœcia do Kanionu Colca (1800 m n.p.m.). Rolnictwo jest skupione w Dolinie Colca pomiêdzy Chivay i Madrigal. Dogodne warunki do upraw s¹ na tarasach Rio Colca oraz na ma³ych pó³kach do wysokoœci 3600 m n.p.m. Do chwili obecnej zachowa³ siê wykorzystywany ju w czasach inkaskich system sztucznych tarasów uprawnych zasilanych wod¹ poprzez kana³y irygacyjne. Wy sze tarasy s¹ ju opuszczone wskutek braku chêtnych do ich zagospodarowania. Liczba miejsc pracy wzrasta za to w obs³udze ruchu turystycznego oraz w górnictwie. W Dolinie Wulkanów rolnictwo jest ograniczone do okolic Andahua, gdy tylko tam wykszta³ci³a siê pokrywa glebowa, na starszych potokach lawy. Na p³askowy u, powy ej 4000 tys m n.p.m., jest sporo strumieni, wysokogórskich jezior i podmok³oœci, które tworz¹ dogodne warunki siedliskowe dla zwierz¹t i ich hodowli. Nad p³askowy em góruj¹ pokryte wiecznym œniegiem stratowulkany Coropuna (6425 m n.p.m.), Ampato (6288 m n.p.m.), Hualca Hualca (6025 m n.p.m.), Mismi (5556 m n.p.m.) oraz grzbiet Kordyliery Shila (oko³o 5700 m n.p.m.). Strefa puna jest bardzo s³abo zaludniona, prowincje Castilla i Caylloma zamieszkuje odpowiednio 41 i 51 tysiêcy ludzi, œrednio 4 5 mieszkañca /km 2. Najwiêksze skupiska to miasteczka górnicze licz¹ce ponad 5 tysiêcy mieszkañców Orcopampa po³o ona w Dolinie Wulkanów i Caylloma na wysokoœci 4300 m n.p.m. Chivay w Dolinie Colca ma ponad 4 tysi¹ce, a Aplao w Dolinie Majes ponad 9 tysiêcy mieszkañców (Krzak 2005). 2. Zasoby œrodowiska Do najwa niejszych zasobów w okolicy Kanionu Colca nale ¹: zasoby rud metali szlachetnych, wody, geo- i bioró norodnoœæ oraz dziedzictwo kulturowe. S¹ one na ró nym stopniu zagospodarowania Zasoby surowców Po³udniowa czêœæ Peru sta³a siê wa nym regionem wydobycia i przetwórstwa metali, a tak e penetracji geologicznej. W departamencie Arequipa w po³owie 2005 roku by³o

4 138 zarejestrowanych 2616 koncesji poszukiwawczych i górniczych, które pokrywaj¹ a 21% powierzchni ogólnej regionu (DESCO 2005). W tej czêœci Peru podstawowe iloœci z³ota i srebra pochodz¹ z kopalñ nale ¹cych do najwiêkszych przedsiêbiorstw górniczych Peru Buenaventura i Hochschild. W ostatnich latach w okolicy Orcopampy odkryto wiele z³ó metali szlachetnych: Arcata i Ares nale ¹ce do grupy Hochschilda oraz Chipmo, Shila, Paula i Poracota, nale ¹ce do Buenaventury (Paulo, Ga³aœ 2005). Ich produkcjê Au i Ag przedstawia tabela 1. Pozytywne efekty poszukiwañ i dobre rezultaty ekonomiczne kopalñ przyci¹gaj¹ nowych inwestorów i pracowników, powoduj¹c o ywienie gospodarcze regionu. TABELA 1 Produkcja górnicza w okolicy Orcopampa i Caylloma w 2006 roku (Paulo, Ga³aœ 2008) TABLE 1 Mine output in Orcopampa and Caylloma districts in 2006 Kopalnia Au [kg] Ag [kg] Chipmo ,5 Shila-Paula 819 4,9 Ares ,6 Arcata ,8 ¹cznie ,0 Wymienione z³o a nale ¹ce do Buenaventury znajduj¹ siê w s¹siedztwie projektowanego parku narodowego. Wszystkie po³o one s¹ na pó³noc od Kanionu Colca. W bliskiej odleg³oœci od projektowanych granic parku znajduj¹ siê nieczynne kopalnie rud polimetalicznych Madrigal (w Dolinie Colca) i Santa Rosa (w Dolinie Wulkanów) oraz ma³e kopalnie soli i trawertynu ko³o Huambo. Ta bliska dzia³alnoœæ górnicza jest prowadzona na ma³¹ skalê i bez wymaganej koncesji Z³o e Chipmo Z³o e Chipmo tworzy 14 y³ epitermalnych, znajduj¹cych siê w dolinie rzeki Chilcaymarca, 3 km na SW od miasteczka Orcopampa i 5 km na zachód od zak³adu wzbogacania rud, zbudowanego przy historycznej ju kopalni srebra i z³ota Orcopampa. To po³o enie jest wyj¹tkowo korzystne z powodu dostêpu do niezbêdnej infrastruktury, lecz zagro one dop³ywami wody poprzez gruboziarniste aluwia. Eksploatacja prowadzona jest w y³ach o d³ugoœci 2 km, szerokoœci 2 4 m (maksymalnie 15 m). Siêga ona ju g³êbokoœci 300 m p.p.t., a w planach ma byæ pog³êbiona jeszcze 200 m (Paulo, Ga³aœ 2005). Œrednia zawartoœæ z³ota w wydobywanej rudzie to g/mg, przy stosunku Au:Ag 5. Od pocz¹tku eksploatacji, tj. lata wydobyto oko³o 17 Mg z³ota,

5 139 a mo liw¹ jeszcze do uzyskania iloœæ Au oszacowano na 18 Mg ( Uzysk z³ota wynosi 95 96%, a srebra tylko 65%. Powodem du ych strat srebra s¹ jego domieszki w siarczkach polimetali, które s¹ tu odpadem flotacyjnym. G³ówn¹ metod¹ odzysku z³ota jest cyjanizacja z zastosowaniem wêgla aktywnego w pulpie. Z³o e, zak³ad wzbogacania i osadnik odpadów poflotacyjnych po³o one s¹ w odleg³oœci kilku kilometrów od postulowanej granicy strefy buforowej parku. Ta strefa bêdzie pe³ni³a rolê otuliny i ma na celu uporz¹dkowanie gospodarki przestrzennej w s¹siedztwie parku, w obszarach o du ych walorach przyrodniczych, pozostaj¹cych jednak na wy szym stopniu osadnictwa i zagospodarowania. Wyznaczono dwie strefy buforowe: Dolina Colca i pó³nocna czêœæ Doliny Wulkanów. Obiekty górnicze kopalni Chipom mog¹ byæ uci¹ liwe dla œrodowiska, a szczególne niebezpieczeñstwo to mo liwoœæ ska enia metalami wód rzeki Chilcaymarca, która jest dop³ywem Rio Andahua Z³o e Poracota Poszukiwania prowadzone w latach przez kanadyjskie korporacje geologiczno-górnicze Teck i Southwestern Gold (SWG) 15 km na zachód od Orcopampy doprowadzi³y do odkrycia na p³askowy u (oko³o 4300 m n.p.m.) mineralizacji z³otem, okreœlonej po raz pierwszy w tej okolicy jako tzw. manto. Udokumentowano zasoby geologiczne 1,73 mln Mg rudy o œredniej zawartoœci 10,7 g Au/Mg. Buenaventura odkupi³a z³o e od wymienionych kompanii; zbudowa³a szerok¹ drogê o d³ugoœci ponad 30 km do Poracota i w 2006 roku udostêpnia³a z³o e na poziomach 4600 i 4720 m n.p.m. Rudy okaza³y siê jednak trudnowzbogacalne i trwaj¹ doœwiadczenia nad wypracowaniem optymalnej technologii wzbogacania. Urobek wymaga zbudowania specjalnych m³ynów i nitki flotacji w zak³adzie przeróbczym w Orcopampa. Z³o e znajduje siê w odleg³oœci powy ej 30 km od granic strefy buforowej, rozdzielone dodatkowo pasmem gór i praktycznie nie stwarza zagro enia dla przyrody przysz³ego parku Z³o e Shila Z³o e Shila znajduje siê wœród rozcz³onkowanych szczytów grzbietu Shila, 15 km na wschód od Chachas i km od Orcopampy. Najkrótsza droga gruntowa ³¹cz¹ca Shilla i Orcopampa ma d³ugoœæ oko³o 50 km. Z³o e obejmuje y³ epitermalnych, ró ni¹cych siê przebiegiem i zespo³em paragenetycznym. S¹ krótkie, <100 m i umiarkowanie szerokie (0,2 2,5 m); siêgaj¹ w g³¹b do 150 m. Wystêpuj¹ one w kilku sektorach na powierzchni oko³o 10 km 2 w strefie wysokoœci m n.p.m. i s¹ udostêpnione sztolniami. Kilka kilometrów na pó³noc od kopalni, u zbiegu najwiêkszych potoków, oko³o 4700 m n.p.m. zbudowano zak³ad wzbogacania przerabiaj¹cy do 250 Mg rudy/dobê. Odzyskuje siê tylko metale szlachetne, a siarczki Cu, Zn i Pb i ich roztwory kierowane s¹ do osadnika (Paulo, Ga³aœ 2005).

6 140 Wydobycie rozpoczêto w 1990 r. W poszczególnych systemach y³ trwa³o ono po kilka lat. Rozpoznawane stopniowo zasoby ³¹czne wynios³y oko³o 10 Mg Au i 250 Mg Ag w z³o u. W 2005 roku wyczerpano zasoby z³o a. Niedawno kopalniê Shilla po³¹czono z kopalni¹ Paula. ¹cznie koncesje tych kopalñ obejmuj¹ obszar 374 km 2. Zbudowano na nich sieæ dróg i 3 osiedla górnicze. W ci¹gu 17 lat dzia³ania zespó³ Shila-Paula wydoby³ oko³o 1 mln t rudy dostarczaj¹c Mg z³ota i 221 ton srebra (Paulo, Ga³aœ 2006a). Z³o e Shila znajduje siê w odleg³oœci 20 km od projektowanej granicy parku i w odleg³oœci oko³o 15 km od granicy strefy buforowej. Spoœród wszystkich obiektów górniczych zagro enie dla obszaru parku mog¹ stanowiæ sk³adowiska odpadów eksploatacyjnych, gdy ulokowane s¹ w Ÿródliskowej czêœci zlewni zasilaj¹cej potoki sp³ywaj¹ce do Chachas, a poprzez nie rzekê Andahua. Potwierdzeniem tego zagro enia jest odnotowane ju ska enie chemiczne i bakteriologiczne tych cieków. Ze wzglêdu na zakoñczonie dzia³alnoœci wydobywczej nale y zwróciæ szczególn¹ uwagê na zabezpieczenie wyrobisk, ha³d i rekultywacjê obszaru Z³o e Paula Z³o e Paula 49 S.A.C. po³o one jest we wschodniej czêœci Cordillera Shila na wysokoœci m n.p.m. Posiada ono jedn¹ z najwy ej po³o onych na œwiecie baz górniczych 5015 m. W kopalni zatrudnionych jest 150 osób. W z³o u odkryto 12 y³ g³ównych o d³ugoœci m i gruboœci 0,2 2,5 m, z licznymi odga³êzieniami. Eksploatacja w tym miejscu prowadzona jest na ma³¹ skalê i w stosunkowo bogatych partiach z³o a, w celu zapewnienia szybkich korzyœci ekonomicznych. Zawartoœæ brze na z³ota w rudzie jest wiêc bardzo wysoka, 15 g/mg. Do 2001 roku wydobyto Mg rudy o œredniej zawartoœci 20 g/mg Au i 175 g/mg Ag (Llosa et al. 2002). W ostatnich latach produkcja przekroczy³a Mg rudy na rok, a w 2003 r. uzyskano z niej 338 kg z³ota i 2,14 t srebra ( Zasoby przemys³owe rudy wynosz¹ 105 tys. Mg, co gwarantuje wydobycie przez kolejnych 7 lat. Mo liwoœci udokumentowania nowych zasobów s¹ ju niewielkie. Rozwa a siê budowê sztolni poszukiwawczych z s¹siedniej doliny (od zachodu), która jest na razie niedostêpna komunikacyjnie. Budowa drogi przez tê dolinê, a mo e i tunelu, skróci³aby znacznie transport rudy z kopalni Paula do zak³adu przeróbczego przy kopalni Shila. Odleg³oœæ powietrzna miêdzy tymi kopalniami wynosi tylko 10 km, ale obecnie wozi siê rudê drog¹ o d³ugoœci 35 km przez dwie zaœnie one prze³êcze na wysokoœci oko³o 5200 m n.p.m. (Paulo, Ga³aœ 2006b). Kopalnia Paula jest najbli ej po³o on¹, czynn¹ kopalni¹, w stosunku do Kanionu Colca. Odleg³oœæ do Rio Colca w linii prostej to 14 km, w rzeczywistoœci jest ona oddzielona wysokim grzbietem Quiscapanca-Silanque-Escribano. Walory przyrodnicze i krajobrazowe terenów przyleg³ych do kopalni od wschodu zachêcaj¹ do objêcia ich granicami przysz³ego

7 141 parku narodowego choæ obszar ten nie zosta³ jeszcze zbadany. Wstêpnie wyznaczono strefê rezerwow¹, której granica bieg³aby dnem Doliny Rio Molloco w odleg³oœci 15 km od kopalni Paula. Potencjalne niebezpieczeñstwo dla przysz³ego parku stanowi¹ ha³dy odpadów eksploatacyjnych zgromadzone przy wylotach sztolni. Nieodpowiednio zabezpieczone mog¹ w przysz³oœci staæ siê ogniskiem ska enia wód sp³ywaj¹cych poprzez Rio Molloco do Rio Colca Z³o e Madrigal Madrigal jest najni ej po³o on¹ osad¹ górnicz¹ w omawianym regionie (3200 m n.p.m.). Osada powsta³a prawdopodobnie wczeœniej ni kopalnie (przed konkwist¹) skupiaj¹c ludnoœæ zajmuj¹c¹ siê rolnictwem. Le y ona na skraju uprawnej Doliny Colca, w miejscu gdzie rzeka wp³ywa w g³êboki kanion. W dwóch w¹wozach rozwiniêtych na stokach, na wysokoœci m n.p.m. erodowane jest z³o e polimetaliczne i tam poprowadzono sztolnie kopalniane. y³y kruszcowe zawieraj¹ stosunkowo du o siarczków Fe, Cu, Zn, Pb i Ag (Tumialán 1991). Z³o e to tworzy kilka y³ szczelinowych, a najwiêksza z nich, Santa Rosa ma d³ugoœæ 4 km. Inne y³y s¹ krótkie. W drugiej po³owie XIX wieku kopalnie te by³y modernizowane przez polskiego uchodÿcê, in. Aleksandra Babiñskiego ( ). Od kilku lat kopalnia Madrigal jest nieczynna. Z³o e zlokalizowane jest w granicach projektowanej strefy buforowej, 5 km na wschód od granicy parku. Mimo, e od lat nieczynne brak wiedzy na temat zabezpieczania wyrobisk górniczych i ha³d przed wymywaniem metali. Grozi³oby to ska eniem Rio Colca w najbardziej niekorzystnym miejscu. Ten problem jest tematem sporu lokalnego samorz¹du z urzêdami górniczymi (DESCO 2005) Sól kamienna i surowce skalne Kopalnia soli kamiennej Rodriguez znajduje siê na wysokoœci 3800 m n.p.m. na stoku Cerro Sucna nad Huambo. Piêæ kilometrów od niej na zachód dzia³a³a kopalnia Pucahuayco eksploatuj¹ca w tych samych warstwach górnokredowej formacji Seraj. Wœród osadów piaszczysto-mu³owcowych znajduj¹ siê warstwy ska³ wêglanowych, przechodz¹ce w soczewki gipsów i soli kamiennej o gruboœci od 1 do 2 m (Caldas 1993). Sól wydobywana jest na ma³¹ skalê, rêcznie i w postaci kawa³ków wysy³ana karawanami z³o onymi z lam, nawet do odleg³ych rejonów np. Cuzco. Eksploatacja prowadzona jest bez wymaganej koncesji. Opisane powy ej kopalnie soli znajduj¹ siê w odleg³oœci mniejszej ni 1 km od granicy projektowanego parku. Przy obecnej skali wydobycia ich oddzia³ywanie na œrodowisko parku mo na uznaæ za nieistotne. Kopalnia trawertynu w Huambo eksploatuje z³o e czwartorzêdowego trawertynu w dolinie Huambo. Z³o e ma formê 10-kilometrowego jêzora. Kamieñ eksploatowany jest na skalê lokaln¹ i wykorzystywany do produkcji materia³ów wi¹ ¹cych. Niewielka kopalnia

8 142 podziemna, m³yn i piec do wypalania wapna znajduj¹ siê przy drodze, w odleg³oœci 2 3 km na po³udnie od pueblo. Pracuje tu kilkanaœcie osób. Dzia³alnoœæ wydobywcza nie jest zarejestrowana w Ministerstwie Energii i Górnictwa, ani uwzglêdniona w raporcie DESCO (2005). W sztolniach wydobywczych brak podstawowych zabezpieczeñ, co stanowi zagro- enie dla stabilnoœci stropu. Uwzglêdniaj¹c jej po³o enie w stosunku do granic projektowanego parku (oko³o 4 km) i skalê wydobycia mo e mieæ ona jedynie lokalne oddzia³ywanie. Kamieñ budowlany. Eksploatacja ska³ prowadzona jest w ró nych miejscach na potrzeby budowy lokalnych dróg i kana³ów irygacyjnych. Przedmiotem eksploatacji s¹ przewa nie ska³y wulkaniczne. Pozyskiwanie omówionych powy ej kopalin skalnych odbywa siê m.in. w sto kach piroklastycznych np. Cerro Mauras nad Orcopampa i Antapuna Este (przy drodze Orcopampa-Caylloma). Ich po³o enie w du ej odleg³oœci od granic projektowanego parku powoduje, e przy obecnej skali wydobycia nie stanowi zagro enia dla jego walorów krajobrazowych i œrodowiskowych. Eksploatacja jest prowadzona doraÿnie, bez koncesji Obszary perspektywiczne rud metali Na po³udnie od Poracota znajduj¹ siê dwa du e obszary poszukiwawcze Buenaventury Prospekt Pucaylla-Jallhua. S¹ one na wschodnim obrze eniu rowu tektonicznego Rio Orcopampa. Pó³nocny obszar ma powierzchniê ponad 100 km 2, a po³udniowy 48 km 2. Podobna jak w zagospodarowanych obszarach z³otonoœnych budowa geologiczna zachêca do poszukiwañ, ale nie znaleziono dot¹d obiektów dla rozpoznania górniczego. Pozosta³e z³o a Au i Ag oraz inne obszary poszukiwawcze s¹ znacznie oddalone od projektowanych granic parku. Nie ma gwarancji, e poszukiwania geologiczne przesun¹ siê bli ej granic parku choæ zasoby rud metali wydaj¹ siê byæ ju wyczerpane. Œwiadczy o tym porzucona kopalnia antymonu Santa Rosa w Dolinie Wulkanów i kopalnia Cu-Ag Madrigal w Dolinie Colca Zasoby wodne Region Kanionu Colca le y w strefie klimatu zwrotnikowego wybitnie suchego (Podbielkowski 1987). Opady roczne to œrednio 400 mm i najbardziej obfite s¹ od grudnia do kwietnia. Tak ma³e zasilanie z opadów, kurcz¹ce siê czapy lodowców na wysokich wulkanach i zjawisko El Nino powoduj¹, e woda staje siê dla tej czêœci Peru cenniejsza od przys³owiowego z³ota. Taka sytuacja zmusza rz¹d Peru do szukania rozwi¹zañ problemu zaopatrzenie ludnoœci w wodê. Projekt hydrotechniczny Majes-Siguas ma na celu doprowadzenie wód wyp³ywaj¹cych spod lodowców Nevado Mismi oraz rzek Apurimac i Colca na pustynn¹ równinê Majes-Siguas na zachód od Arequipy ( (rys. 1). Jego realizacjê rozpoczêto w 1973 i w 1985 r. oddano do u ytku pierwszy etap (Majes). Zbudowano

9 143 zbiornik retencyjny Condoroma w górnym biegu Rio Colca, dwa pomocnicze spiêtrzenia, 88 km tuneli przesy³owych i kana³ g³ówny o d³ugoœci 28 km i sieæ kana³ów irygacyjnych. Dziêki powsta³ej inwestycji nawadniane s¹ tereny na œredniej wysokoœci 1375 m n.p.m., na pustynnej dot¹d Pampa de Majes i Santa Rita de Siguas. Stworzono w ten sposób korzystne warunki dla rolnictwa i hodowli zwierz¹t. W pierwszym etapie projektu nawodniono obszar do ha, na którym powsta³y tysi¹ce gospodarstw wielkoœci oko³o 5 ha i kilka miasteczek. Stworzono 9600 miejsc pracy w rolnictwie i zwi¹zanym z nim przemyœle przetwórczym oraz miejsc w us³ugach. Ocenia siê, e projekt œci¹gn¹³ osadników. By³ te powa nym impulsem do budowy dróg w rejonie prac hydrotechnicznych. Obecnie realizowany jest drugi etap projektu, obejmuje on budowê zapory Angostura na rzece Apurimac (dop³yw Amazonki, zlewnia Oceanu Atlantyckiego) na wysokoœci 4220 m n.p.m. Wody z niej kierowane bêd¹ tunelami pod pasmem górskim stanowi¹cym kontynentalny dzia³ wodny do Rio Chalhuanca, dop³ywu Rio Colca (zlewnia Oceanu Spokojnego). St¹d woda pop³ynie istniej¹cym ju systemem tuneli i kana³ów do rzeki Siguas. W projekcie przewidziano tak e budowê trzech hydroelektrowni Lluta (274 MW) i Lluclla (382 MW) i ewentualnie Tarucani. Efektem bêdzie nawodnienie dodatkowo ha terenu na Pampa de Majes i ha na Pampa de Siguas. Produkty rolne i energia elektryczna maj¹ byæ przedmiotem eksportu. Opisana inwestycja da tysiêcy sta³ych miejsc pracy, a poœrednio miejsc. Koszty zwi¹zane z inwestycyjn¹ oszacowano na 261 mln USD, z czego 120 mln USD mia³oby pochodziæ z bud etu pañstwa (Autodema 2000, Omawiany projekt Majes-Siguas przypomina rozmachem dawne czasy pewnego mocarstwa w innej czêœci œwiata, które zawraca³o bieg rzek. Ca³a inwestycja ma zast¹piæ doskonale dzia³aj¹cy i z pewnoœci¹ bardziej ekologiczny, istniej¹cy niegdyœ w Dolinie Colca system tarasów uprawnych, których powierzchnia dziœ jest wykorzystywana zaledwie w 40%. Z pewnoœci¹ trudniej by³oby œci¹gn¹æ osadników do pracy w wysokich Andach na ma³ych poletkach zawieszonych wysoko na stoku. Skutki ekologiczne bêd¹ wysokie, dziœ odczuwalny jest spadek poziomu Rio Colca na ca³ym odcinku. Tak e pojedyncze gospodarstwa po³o one w zawieszonych dolinach nad Kanionem Colca upad³y na skutek zaniku wody. Jednak ogromny entuzjazm z jakim witana jest woda dla wszystkich na równinie Majes-Siguas, powoduje brak protestów ekologów, a pojedyncze g³osy nie maj¹ praktycznie wp³ywu. Niedobór wody pitnej w odleg³ej stolicy regionu Arequipie, s¹ powodem projektu przerzucenia wód Rio Molloco i innych strumieni z Altiplano do Rio Chilii, która jest g³ównym Ÿród³em zaopatrzenia 800-tysiêcznego miasta. Spowoduje to dalszy spadek poziomu wody w Rio Colca. Dla œrodowiska projektowanego Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów istotne jest zakoñczenie na jego terenie prac zwi¹zanych z projektem Majes-Siguas. Nie spowodowa³y one wiêkszych zmian w komponentach œrodowiska przyrodniczego. Projekt Angostura spowoduje powstanie jeziora górskiego o powierzchni 40 km 2 i skomplikowanej linii brzegowej. Bêdzie ono nowym elementem w krajobrazie, powiêkszaj¹cym liczbê jezior

10 144 naturalnych krainy Puna, wzbogacaj¹c jej krajobraz i stanowi¹c siedliska dla wielu gatunków ptaków W Dolinie Colca, w Kanionie oraz w jego okolicy wystêpuj¹ liczne Ÿród³a wód termalnych o zró nicowanej temperaturze, wydajnoœci i sk³adzie chemicznym. W Dolinie Colca wody termalne s¹ wykorzystywane w celach turystycznych i rekreacyjnych. Ko³o Chivay i Yanque urz¹dzono du e k¹pieliska wyposa one w niezbêdn¹ infrastrukturê (np. drogi, parkingi, szatnie). Natomiast mniejsze, bez potrzebnej turystom infrastruktury s³u ¹ miejscowej ludnoœci np. w Kanionie Colca, do którego prowadzi stroma œcie ka z Cabanaconde. Inny, popularny oœrodek turystyczny, wykorzystuj¹cy wodê termaln¹ znajduje siê tak e na pó³noc od Orcopampa w Dolinie Wulkanów. Inne Ÿród³a z gor¹c¹ wod¹, obserwowane przez polskich kajakarzy, którzy sp³ynêli Kanionem Colca s¹ praktycznie niedostêpne dla masowej turystyki lub rekreacji Georó norodnoœæ G³ównym walorem Kanionu Colca i Doliny Wulkanów jest wyj¹tkowa budowa geologiczna, której odzwierciedleniem jest du e zró nicowanie litologiczne, stratygraficzne i tektoniczne. Mo na obserwowaæ aktywne procesy geologiczne: trzêsienia Ziemi i uskoki, erozjê i ruchy masowe oraz ró nego rodzaju formy aktywnoœci wulkanicznej Kanion Colca Ci¹g³y profil osadów, który mo na zobaczyæ w Kanionie Colca na przestrzeni ponad 120 km, obejmuje 3,2 km w pionie. Na wysokich œcianach kanionu mo na przeœledziæ profil sk³adaj¹cy siê z utworów osadowych jury i kredy, metamorficznego masywu Arequipa oraz ró nego wieku intruzji. W tym naturalnym ods³oniêciu mo na obserwowaæ ciekawe zespo³y ska³ i minera³ów, zw³aszcza te zwi¹zane z wulkanizmem (przy gejzerach, wyziewach H 2 SiSO 2 ) i strefach kontaktowych intruzji ze ska³ami otaczaj¹cymi. Na stromych zboczach kanionu mo na œledziæ ró ne rodzaje nasuniêæ, fa³dów i uskoków, tak e tych aktywnych w ostatnich latach. Na stokach rozwijaj¹ siê procesy osuwiskowe isp³ywygruzowe. Do najcenniejszych geokompleksów mo na zaliczyæ: pocz¹tkow¹ czêœæ kanionu poni ej Madrigal, ods³oniêcie potoku lawowego sponad 150 m gruboœci, wyraÿnym ciosem s³upowym, w œcianie kanionu na wysokoœci Tapay, wodospady Jana Paw³a II, ujœcie Doliny Wulkanów do Kanionu Colca z rowem tektonicznym, fa³dem skrzynkowym, uskokami progowymi przecinaj¹cymi czwartorzêdow¹ pokrywê law, Kanion Czekoladowy i inne. To tylko te najwa niejsze z punktu widzenia ró norodnoœci geologicznej obiekty, których liczba bêdzie wzrastaæ wraz z rozpoczêtymi w minionych latach pracami badawczymi.

11 Dolina Wulkanów Dolina Wulkanów zosta³a odkryta dopiero w 1934 roku przez amerykañskich lotników (Sheepe), ze wzglêdu na ukrycie w cieniu wielkich stratowulkanów (Coropuna, Ampato, Hualca Hualca i Mismi). Granice projektowanego parku powinny obj¹æ po³udniow¹ czêœæ Doliny Wulkanów, poni ej osady Andahua. Na ma³ej powierzchni skupione s¹ tutaj wyj¹tkowe walory krajobrazowe i naukowe bêd¹ce przedmiotem odrêbnego projektu badawczego. Stanowi je bogactwo form wulkanicznych, œwietnie zachowanych, praktycznie bez œladów erozji (Ga³aœ, Paulo 2005; Ga³aœ 2008). S¹ to wyj¹tkowo atrakcyjne sto ki piroklastyczne (Hoempler 1960; Cabrera, Thouret 2000; Delacour i in. 2002), kopu³y lawowe i potoki lawy (Ga³aœ, Paulo 2005), które s¹ znakomitym uzupe³nieniem georó norodnoœci projektowanego obszaru parku. Sto ki piroklastyczne maj¹ stosunkowo niewielkie rozmiary oko³o 250 m wysokoœci. Z kilku wyp³ywa³y potoki lawy, a w innych miejsca wyp³ywu, najczêœciej kopu³y i szczeliny mo na ³atwo zlokalizowaæ. Powierzchnia potoków zbudowana jest z ostrokrawêdzistej lawy typu aá, a g³êbiej lawy blokowej. Badania wskazuj¹, e ostatnia aktywnoœæ wulkaniczna mia³a w tym regionie (tej okolicy?) miejsce oko³o 300 lat temu, nie uwzglêdniaj¹c pojedynczych wyziewów siarki. Dolina Wulkanów ma charakter rowu tektonicznego, którego krawêdzie s¹ aktywne tektonicznie. Œwiadcz¹ o tym liczne ods³oniêcia z luster tektonicznych, a tak e rozjechane przyczó³ki betonowego mostu na rzece Rio Andahua. Dolinê przecina tak e kilka uskoków poprzecznych. S¹ one przyczyn¹ obni enia dna doliny z 3600 m n.p.m. ko³o Andahua do 1800 m n.p.m. ko³o Ayo (w pobli u ujœcia do Kanionu Colca). Na progach utworzonych przez te uskoki zastyg³e lawy utworzy³y kaskady. Lawy pokrywaj¹ niemal ca³e dno Doliny Wulkanów a do po³¹czenia z Kanionem Colca. Rzeka Andahua tworzy ko³o Chachas stosunkowo du e jezioro, poni ej którego wp³ywa pomiêdzy œwie e lawy i zupe³nie niknie z powierzchni terenu. Oko³o 25 km w dó³ doliny (1200 metrów w pionie) Rio Andahua poœród law ponownie wyp³ywa na powierzchniê tworz¹c ma³e jeziorko Laguna Mamacocha. Z tego g³êbokiego jeziora po³o onego na pod³u nym progowym uskoku Rio Andahua po kilku kilometrach ³¹czy siê z Rio Colca. W œcianie uskoku pod czwartorzêdowymi lawami ods³aniaj¹ siê starsze formacje wulkaniczne Zasoby biotyczne Prace badawcze rozpoczête w 2006 roku przez polskich botaników nale ¹ w zasadzie do pierwszych systematycznie prowadzonych zdjêæ roœlin pionierskich w tym obszarze Peru. Przedstawiona charakterystyka szaty roœlinnej oparta jest na obserwacjach poczynionych w trakcie rekonesansu i dopiero dalsze badania mog¹ przynieœæ dok³adniejszy obraz ró - norodnoœci biologicznej na terenie projektowanego parku. Du e ró nice wysokoœci (nawet 3500 m) na krótkich dystansach s¹ powodem wystêpowania w omawianym obszarze kilkunastu piêter ekologicznych. Roœlinnoœæ omawianego obszaru jest otwarta, o strukturze bardzo luÿnej, z du ymi p³atami gleby i licznymi ods³o-

12 146 niêciami utworów skalnych. Zbiorowiska zdominowane przez trawy (np. Calamagrostis sp., Festuca sp., Stipa ichu), drobne krzewy, drzewa oraz liczne, znacznych rozmiarów kaktusy (do 3 4 m wysokoœci), agawy, aloesy, puje i opuncje. W wy szych partiach terenu w krajobrazie wyraÿnie zaznaczaj¹ siê roœliny pionierskie mszaki i porosty, a mo na równie spotkaæ roœlinê (Azorella yareta) tworz¹c¹ kêpy (tzw. Yareta). W ni ej po³o onej czêœci kanionu, przy Ÿród³ach wód i rzece, bujnie rozwijaj¹ca siê roœlinnoœæ tworzy wyspy (Flakus, Cykowska 2007). Zbocza pó³nocne doliny i kanionu wystawione przez ca³y dzieñ na dzia³anie s³oñca s¹ raczej ubogie w roœlinnoœæ. Na zboczach po³udniowych spotyka siê natomiast bogatsz¹ roœlinnoœæ, czêsto z krzewami i kêpami drzew w postaci wy³¹cznie eukaliptusów pochodz¹cych ze sztucznych nasadzeñ. W wielu miejscach kanionu krajobraz naturalny s¹siaduje z tarasami u ytkowanymi rolniczo. Œwiat zwierzêcy nie by³ jeszcze szczegó³owo badany, chocia znane s¹ prace o jego ró norodnoœci, prowadzone przez peruwiañskich zoologów dotycz¹ce raczej obszarów dzia³alnoœci górniczej, po³o onych dalej na pó³noc. Znaczne zró nicowanie piêter roœlinnych i klimatycznych mo e sugerowaæ wiêksze zró nicowanie fauny w kanionie i okolicy ni ko³o Orcopampa. W Kanionie Colca, na skraju przepaœci, oko³o 1000 m nad nurtem rzeki znajduje siê punkt widokowy Cruz del Condor (Krzy Kondora) przygotowany dla turystów. O poranku mog¹ oni st¹d podziwiaæ szybuj¹ce kondory, które tutaj znalaz³y dla siebie najlepsze warunki siedliskowe. Ocenia siê, e w kanionie znalaz³a swoje siedlisko najwiêksza czêœæ populacji tych ptaków w Andach. W bardziej niedostêpnych czêœciach gór mo na spotkaæ dwie odmiany wielb³¹dowatych: vicu a (Vicugna vicugna) i guanaco (Lama guanicoe), a tak e kozioro ce, kolibry, a w Laguna Mamacocha wydry. W pobli u osady Huambo yj¹ tak e pumy, niestety czêsto padaj¹ce ofiar¹ poluj¹cych mieszkañców. W 2007 roku w kanionie rozpoczêli badania polscy ornitolodzy, których badania mog¹ wzbogaciæ listê dotychczas znanych ptaków. 3. Pola konfliktu Powo³anie w omawianym regionie obszaru prawnie chronionego mo e wp³yn¹æ korzystnie na dotychczasow¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ i tereny przyleg³e. Niezbêdne bêdzie bowiem wprowadzenie monitoringu œrodowiska i dokonywania uzgodnieñ z w³adzami administracyjnymi parku w przypadku powstawania nowych inwestycji. Utworzony park narodowy musi bowiem chroniæ i zabezpieczaæ walory przyrodnicze w nim wystêpuj¹ce, ale tak e okolic przyleg³ych w celu zachowania ci¹g³oœci siedlisk i ekosystemów, zapewniaj¹cych warunki ycia zwierzêtom i ludziom w regionie. Wymagania te zapewniaj¹ z jednej strony utrzymanie wysokiej atrakcyjnoœci turystycznej regionu, a z drugiej miejsca pracy dla mieszkañców np. w obs³udze ruchu turystycznego i dziedzin pokrewnych.

13 147 Zrozumia³e jednak, e wyznaczenie granic proponowanego parku narodowego rodzi konflikt z dotychczasowym i planowanym jego zagospodarowaniem. Spoœród ró nych dzia³alnoœci gospodarczych prowadzonych na tym obszarze najwiêksze znaczenie maj¹: górnictwo, rolnictwo, gospodarka wodna oraz turystyka. Uwzglêdniaj¹c scharakteryzowane powy ej zasoby œrodowiska i ich walory a tak e strukturê u ytkow¹ okolic Kanionu zwrócono uwagê na mo liwoœæ wyst¹pienia wymienionych ni ej Ÿróde³ konfliktów G ó r n i c t w o Na terenie projektowanego parku brak udokumentowanych zasobów kopalin oraz perspektyw ich znalezienia. W strefie buforowej parku znajduje siê nieczynna kopalnia Madrigal o wyczerpanych zasobach. Problemem s¹ jednak pozostawione ha³dy odpadów eksploatacyjnych i przeróbczych, które mog¹ zawieraæ toksyczne metale. Wymagaj¹ one rozpoznania i zabezpieczenia. W pobli u granic projektowanego parku narodowego s¹ ponadto nieczynne kopalnie rud: antymonu (Santa Rosa) i z³ota (Shila i Orcopampa) oraz czynne: z³ota Chipmo oraz Paula. Rudy metali pozyskiwanych we wszystkich wymienionych z³o ach zawieraj¹ ma³e iloœci siarczków, a podstawowe ich sk³adniki wykazuj¹ w³aœciwoœci inertne w strefie wietrzenia i raczej nie bêd¹ stanowi³y Ÿróde³ ska enia œrodowiska. Dobre wyniki finansowe tych kopalñ oraz utrzymuj¹ca siê w œwiecie wzrostowa koniunktura cenowa na te metale jest przyczyn¹ penetracji za nowymi zasobami rud, zw³aszcza w strefie Pucaylla-Jallhua i okolicy. Z pewnoœci¹ znalezienie z³ota w kanionie przekreœli³oby szanse na stworzenie parku. Przy obecnej wiedzy i rozpoznaniu geologicznym wydaje siê to byæ jednak ma³o prawdopodobne. Mo na wiêc okreœliæ konflikt pomiêdzy rozwojem górnictwa a przysz³ym parkiem jako ma³y Rolnictwo Na pó³nocnych stokach kanionu istniej¹ tylko niewielkie osady, skupiaj¹ce niewielk¹ liczbê mieszkañców (np. najwiêksza Tapay liczy oko³o 100 mieszkañców rys. 1). Wydaje siê, e ich istnienie w obecnej formie nie zagra a w istotny sposób walorom proponowanego parku. Osady i przyleg³e do nich tarasy pól uprawnych stanowi¹ raczej walor kulturowy, podobnie jak Dolina Colca charakteryzuj¹ca siê wysok¹ kultur¹ i wielowiekowymi tradycjami rolniczymi. Uprawy s¹ ró norodne i prowadzone bez nawo enia chemicznego. Nie stwarzaj¹ wiêc zagro enia dla œrodowiska, a wed³ug projektu Dolina Colca niemal w ca³oœci ma siê znaleÿæ w strefie buforowej. Mozaika upraw na tarasach mo e wp³yn¹æ na estetykê krajobrazu oraz poczucie harmonii. Poza Dolin¹ Colca rolnictwo w omawianym regionie, na obecnym etapie rozwoju i stosowania maszyn (w 2006 roku w Huambo zakupiono pierwszy traktor) nie ma wp³ywu na œrodowisko obrze y kanionu. Pojedyncze gospodarstwa, zu ywaj¹ce dla swoich celów niewielkie zasoby wody s¹ ma³e i prowadz¹ uprawy ekologiczne.

14 148 Konflikt rolnictwa z przysz³ym parkiem mo na okreœliæ w obecnej sytuacji jako ma³y, natomiast dopuszczenie do u ytkowania nawozów i pestycydów w Dolnie Colca bêdzie skutkowa³o ska eniem wód rzeki, a tym samym mo e nast¹piæ utrata stabilnoœci ca³ego ekosystemu proponowanego do utworzenia parku Gospodarka wodna Uruchomienie projektu Majes ju obecnie powoduje zmniejszenie przep³ywu wód w Rio Colca i zasobów dyspozycyjnych górnej czêœci zlewni. Odkryty i zdobyty przez kajakarzy z Polski kanion w³aœnie z tego wzglêdu jest ju niesp³awny. Uprawianie raftingu, który stanowi³by du ¹ atrakcjê turystyczn¹ (sp³yniêcie najg³êbszym kanionem na œwiecie) jest mo liwe i przynosi du e zyski agencjom turystycznym w s¹siedniej Dolinie Cotahuasi. Rrealizacja dalszych etapów projektu Majes-Siguas i projektu Molloco bêd¹ sprzyja³y pog³êbianiu zarysowanego problemu. Zmiany stosunków wodnych na tak du ¹ skalê bêd¹ mia³y wp³yw na okalaj¹ce ekosystemy, co mo e wi¹zaæ siê ze zmniejszeniem bioró norodnoœci, która jest wa nym kryterium przy powo³ywaniu obszarów chronionych. Jednoczeœnie inwestycje hydrotechniczne stwarzaj¹ dogodne warunki do rozwoju intensywnego rolnictwa na terenach daleko poza obszarem przysz³ego parku. Konflikt gospodarki wodnej z przysz³ym parkiem ju istnieje i ma œredni¹ skalê. Przysz³y park nie bêdzie mia³ wp³ywu na jego zmniejszenie, ale samo istnienie parku mo e byæ wa nym krokiem w zmniejszeniu negatywnego oddzia³ywania T u r y s t y k a G³ównym kierunkiem rozwoju gospodarczego Doliny Colca a w przysz³oœci tak e obrze enia kanionu jest turystyka. Turystyka mo e jednak nadmiernie obci¹ aæ œrodowisko i degradowaæ cenne obszary. Europejskie parki narodowe doœwiadczaj¹ nadmiernego ruchu na niektórych szlakach, inwestycji budowlanych trwale zubo aj¹cych cenne walory krajobrazowe, utratê cennych gatunków flory i fauny. Przy tworzeniu zasad ochrony Kanionu Colca i Doliny Wulkanów powinno siê wykorzystaæ te doœwiadczenia. Nadmierna rozbudowa infrastruktury, charakterystyczna dla spo³eczeñstw konsumpcyjnych, umo liwia wygodny dojazd i komfortowy pobyt, ale pozbawia doznañ p³yn¹cych z obcowania z natur¹. Pewne czêœci kanionu s¹ obecnie na tyle niedostêpne, e jeszcze przez d³ugi czas bêd¹ odwiedzane tylko przez turystów o du ych kwalifikacjach. Zagro enia bêd¹ zwi¹zane raczej z infrastruktur¹ hotelow¹ i rekreacyjn¹. W Dolinie Colca brak do chwili obecnej kanalizacji, a zwiêkszenie bazy noclegowej bêdzie zwi¹zane ze zwiêkszeniem produkcji odpadów i zanieczyszczeñ komunalnych. Dzisiejszy konflikt turystyki z przysz³ym parkiem narodowym nale y okreœliæ jako najwiêksze zagro enie dla idei ochrony omawianego obszaru.

15 Projekt Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów G³ówny cel utworzenia Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów, to ochrona obszaru o niespotykanej georó norodnoœci, wielkich walorach krajobrazowych (rys. 1), kulturowych i ma³o jeszcze poznanych walorach przyrodniczych. Przyjêto, e ochron¹ objêty bêdzie ca³y kanion od jego pocz¹tku (na zachód od wioski Madrigal) do po³¹czenia Rio Colca z Rio Capiza (tu rzeka zmienia nazwê na Rio Majes), czyli na d³ugoœci 120 km. G³ównym motywem przy ustalaniu szerokoœci parku jest ominiêcie terenów znajduj¹cych siê obecnie pod siln¹ presj¹ antropogeniczn¹ g³ównie obszarów u ytkowanych rolniczo. W granicach projektowanego parku powinna siê znaleÿæ po³udniowa czêœæ Doliny Wulkanów, w której na ma³ej powierzchni skupione s¹ wyj¹tkowe walory krajobrazowe i naukowe. W kierunku utworzenia parku narodowego w rejonie Kanionu Colca zmierzaj¹ dzia³ania polskich naukowców i podró ników, rozpoczête przez Sekcjê Polskiej The Explorer s Club. Od 2003 roku trzon zespo³u naukowego stanowi¹ Andrzej Paulo i autor artyku³u, obaj z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Od 2006 roku ich dzia³ania wspieraj¹ tak e przyrodnicy z innych oœrodków naukowych (Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Uniwersytetu Jagielloñskiego, Uniwersytetu Œl¹skiego, Polskiej Akademii Nauk, Pañstwowego Instytutu Geologicznego). Idea utworzenia Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów zyska³a aprobatê w³adz regionalnych w Peru. Propagowaniem tej szczytnej idei, anga uj¹ siê naukowcy i politycy z Limy i Arequipy. Wyniki dotychczasowych prac Polskiej Ekspedycji Naukowej Peru 2006 potwierdzaj¹ du ¹ wartoœæ przyrodnicz¹ omawianego obszaru. Prace wszystkich uczestników ekspedycji, omawiaj¹ce poruszane w artykule problemy, zosta³y z³o one do druku w jêzyku polskim (Kwartalnik 2008) i s¹ przygotowywane do publikacji w jêzyku hiszpañskim.pos³u ¹ w Peru do uruchomienia procesu utworzenia parku. Konflikt przysz³ego parku z dzia³alnoœci¹ górnicz¹ i rolnicz¹ jest niewielki, a z inwestycjami hydrotechnicznymi œredni. Œwiadczy to o w³aœciwym wykorzystaniu poszczególnych zasobów œrodowiska. Najwiêksze zagro enie dla omawianego obszaru zwi¹zane jest z narastaj¹cym ruchem turystycznym. Dzia³ania inwestorów tej bran y s¹ realizowane bez uwzglêdniania uwarunkowañ œrodowiskowych i prowadz¹ do utraty podstawowych walorów tego obszaru czyli geo- i bioró norodnoœci, a tym samym do zmniejszenia, a nawet zaniku atrakcyjnoœci turystycznej. Aby temu zapobiec nale y wskazaæ mo liwoœci uprawiania okreœlonych rodzajów turystyki i rekreacji, które bêd¹ dopuszczone na terenie parku i eliminowaæ te, które mog¹ wp³ywaæ negatywnie na zasoby parku, np. motocrossy, helikopterowe wycieczki nad kanionem i Dolin¹ Wulkanów, penetracja stanowisk archeologicznych. Rozbudowa bazy noclegowej i zaplecza turystycznego jest konieczna, ale mo na j¹ ograniczyæ do stref buforowych, które proponuje siê utworzyæ na obrze ach Kanionu. Koniecznie nale y wykszta³ciæ grupê przewodników górskich i pracowników biura obs³ugi ruchu turystycznego. Trzeba

16 150 roztoczyæ panoramê ró nych walorów regionu: krajobrazowych, geologicznych, etnograficznych, historycznych, zdrowotnych Ale zanim przedstawi siê bogat¹ ofertê dla turystyki poznawczej trzeba te walory poznaæ i kompetentnie opisaæ, co jest dewiz¹ w dzia³aniach zespo³u polskich naukowców kierowanych przez profesora Andrzej Paulo. Praca zosta³a wykonana w ramach badañ statutowych AGH, nr LITERATURA DESCO, 2005 Proyecto Vigila Peru: Vigilancia de las industrias extractivas. Reporte Regional de Arequipa No. 2. Grupo Propuesta Ciudadana & Centro de Estudios y Promoción del Desarollo. Arequipa. F l a k u s A., C y k o w s k a B., 2007 Flora mszaków i porostów Kanionu Colca w Peru. [W:] Red. Mirek Z. & Flaku A., Polskie badania œrodowiska przyrodniczo-kulturowego w Ameryce aciñskiej, materia³y konf., maj, PAN, Kraków. G a ³ a œ A., 2008 Budowle wulkaniczne grupy Andahua i jej zasiêg. Kwartalnik AGH Geologia. G a ³ a œ A., P a u l o A., 2005 Kar³owate wulkany formacji Andahua w po³udniowym Peru. Przegl¹d Geologiczny 53, 4, G a ³ a œ A., P a u l o A., 2008 Idea ochrony Kanionu Colca i Doliny Wulkanów. Kwartalnik AGH Geologia. G u t i é r r e z R., E s t e r a z C., M á l a g a A., 1986 El Valle del Colca (Arequipa). Inst. Argentino de Invest. en Historia de Arquit. y del Urbanismo. Buenos Aires, 185 s. H o e m p l e r 1962 Valle de volcanes de Andahua, Arequipa. 2 Congreso Nac. de Geología, Sociedad Geológica del Perú 37, 59 69, Lima. INRENA 2005 SINANPE: Sistema Nacional de Áreas Naturales Protegidas por el Estado. Kalicki T., Kukulak J., 2007 Formowanie sieci rzecznej zachodniego ak³onu Andów Peruwiañskich na przyk³adzie doliny Rio Colca. [W]: Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych formy rzeÿby i osady. Mat. Konf., Warszawa, K r z a k M., 2005 Ruch turystyczny w rejonie Arequipy i mo liwoœci jego rozwoju w Dolinie Wulkanów (prowincja Castilla) w po³udniowym Peru. Geoturystyka 2, 2, Kwartalnik AGH Geologia. Red. Paulo A., Ga³aœ A., praca z³o ona do druku. M a j c h e r c z y k J., 2000 The conquest of Rio Colca the world s deepest canyon. Layconsa Impresiones, Arequipa, 269. P a u l o A., G a ³ a œ A., 2005 Epitermalne z³o a z³ota i srebra w okolicy Orcopampa i Caylloma, po³udniowe Peru. Przegl¹d Geologiczny 53, 8, P a u l o A., G a ³ a œ A., 2006a Górnictwo a rozwój zrównowa ony i ryzyko inwestycyjne w A. Peru. Gospodarka surowcami mineralnymi t. 22, z. specj. 2, s , Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. P a u l o A., G a ³ a œ A., 2006b Górnictwo rud w po³udniowym Peru a ochrona œrodowiska i zrównowa ony rozwój regionu. Mat. Konf. Szko³y Eksploatacji Podziemnej, s Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. P a u l o A., G a ³ a œ A., 2008 Górnictwo i inne inwestycje w s¹siedztwie Kanionu Colca. Kwartalnik AGH Geologia.Plan 2006 Plan de gobierno regional (propuesta). Movimiento regional Arequipa Tradicion y Futuro. Arequipa. Podbielkowski Z.,1987 Fitogeografiaczêœci œwiata. Tom II. PWN, Warszawa. S h e p p e R., 1934 A forgotten Valley of Peru. The National Geographic Magazine. Washington DC, Kwartalnik AGH Geologia Red. Paulo A., Ga³aœ A. Praca z³o ona do druku. T u m i a l a n de la Cruz P.H., 2004 La Geología en relación al sistema ecológico en el Perú. Revista del Instituto de Investigación, Fac. Minas Metal Cienc. Geogr 7, 13, 9 15.

17 151 PROBLEMY GOSPODARKI ZASOBAMI ŒRODOWISKA W OKOLICY KANIONU COLCA, PERU S³owa kluczowe Park narodowy, ochrona œrodowiska, Peru, Kanion Colca, Dolina Wulkanów, strefa buforowa, rozwój zrównowa ony Streszczenie Rozwój górnictwa, rolnictwa i turystyki oraz towarzysz¹cy im rozwój infrastruktury stanowi¹ zagro enie dla walorów œrodowiska w Kanionie Colca, który jest najg³êbszym kanionem na œwiecie. Istnieje pilna potrzeba równowa enia tego rozwoju przez ustanowienie ochrony najcenniejszych obszarów i wykazanie ich znaczenia dla œwiatowego dziedzictwa przyrody. Na pó³noc od Kanionu Colca i Doliny Wulkanów dzia³aj¹ kopalnie rud z³ota i srebra nale ¹ce do przedsiêbiorstw Buenaventura i Hochschild. Przedstawiono zarys budowy geologicznej z³ó oraz historiê, bie ¹c¹ produkcjê, perspektywy i wp³yw na œrodowisko. Badania Polskiej Wyprawy Naukowej do Peru, kierowanej przez profesora Andrzeja Paulo (AGH), prowadzone od 2003 roku, zmierzaj¹ do zaprojektowania Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów. Park obejmie unikalny w skali œwiata przekrój pasma górskiego o d³ugoœci ponad 100 km i wysokoœci 1 3 km, ze wspania³ymi krajobrazami, aktywnych zespo³ami aktywnych uskoków, fa³dami, wulkanami, gor¹cymi Ÿród³ami oraz specyficznym œwiatem roœlin i zwierz¹t, w tym najwiêkszym w Andach siedliskiem kondorów. W pracy wskazano istniej¹ce i prognozowane pola konfliktu przy wykorzystaniu ró nych zasobów œrodowiska. Górnictwo i rolnictwo nie powoduje du ego konfliktu. Budowa tuneli irygacyjnych dla projektu hydrotechniczego Majes-Siguas zosta³a na omawianym terenie zakoñczona powoduj¹c lokalne zmiany i spadek poziomu wód w Rio Colca. Zdaniem autora najwiêksze zagro enie dla walorów kanionu Colca niesie niekontrolowany rozwój turystyki. Dzia³ania inwestorów tej bran y s¹ realizowane bez uwzglêdniania uwarunkowañ œrodowiskowych i prowadz¹ do utraty podstawowych walorów tego obszaru czyli geo- i bioró norodnoœci, a tym samym do zmniejszenia, a nawet zaniku atrakcyjnoœci turystycznej. Idea utworzenia Parku Narodowego Kanion Colca i Dolina Wulkanów zyska³a aprobatê w³adz regionalnych wperu. PROBLEMS OF THE ENVIRONMENTAL RESOURCES MANAGEMENT AROUND COLCA CANYON, PERU Key words National park, environmental protection, Peru, Colca Canyon, Valley of Volcanoes, buffer zone, sustainable development Abstract Development of mining, agriculture and tourism and related infrastructure in the region of Colca Canyon endangers environment of this deepest canyon worldwide. There is urgent need of balancing landuse development by protection of the most valuable areas and prooving their importance to the world heritage of nature. Several gold and silver mines currently operated by Buenaventura and Hochschild to the north of Rio Colca Canyon and the Valley of the Volcanoes. Geological structure of ore deposits is given along with history, production activity, perspectives and environmental impact. Studies performed by the Polish Scientific Expedition to Peru with profesor Andrzej Paulo as a leader, since 2003 are aimed at project of the Canyon Colca and Valley of Volcanoes National Park. This park should protect unique section of the orogenic belt more than 100 km long and 1 3 km high, magnificient landscape, sets of active faults, volcanoes, hot springs and specific wildlife including the largest condor habitat in the Andes. Article explores present and foreseen conflicts of making use of variety of environment resources. Mining areas, which are known only in buufer zone, and traditional agriculture do not engender important conflict. Constructions of Majes - Siguas hydrotechnical project is finished in this area. This caused local

18 152 environment changes and lowered of Rio Colca water level. In author s opinion the biggest threat for Colca Canyon values is uncontrolled tourism development. Tourism developers do not care for environmental contrains and their activities result in loss of fundamental values and attractiveness of the area, it is landscape, geo- and biodiversity. Local authorities show great interest in developing the project of the Canyon Colca and Valley of Volcanoes National Park. Creation of park shall strengthen poor system of protected areas in Arequipa region.