Kształtowanie się granic Polski po I wojnie światowej

Transkrypt

1 Kształtowanie się granic Polski po I wojnie światowej 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: - umiejscawia w czasie wydarzenia: powstanie wielkopolski, powstania śląskie, wojna polsko-bolszewicka, bitwa warszawska, - zna takie postaci, jak: Józef Piłsudski, Roman Dmowski, - wymienia państwa, z którymi Polska graniczyła w wyniku ukształtowania się granic po I wojnie światowej, - wymienia przyczyny wybuchu wojny polsko-bolszewickiej, - podaje różnicę w kształtowaniu się granicy wschodniej i zachodniej, - definiuje pojęcie plebiscyt. b) Umiejętności Uczeń: - wskazuje na mapie przebieg granic Polski w 1921 roku, obszar plebiscytowy, obszary, na których doszło do powstań, - formułuje przyczyny rozpoczęcia wojny z Rosją, - dobiera powody, dla których Polska przegrała plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Śląsku, - wyjaśnia, jaki wpływ na kształtowanie się granic miał traktat wersalski, - przeciwstawia sobie koncepcję państwa Piłsudskiego i Dmowskiego, - wyjaśnia powody wybuchu powstań w Wielkopolsce i na Śląsku. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna praca pod kierunkiem. Metody pomocnicze wykład, rozmowa nauczająca. Forma pracy praca z mapą, tekstem źródłowym. 3. Środki dydaktyczne - Mapa Kształtowanie się granic Polski po 1918 roku atlas, - mapa Powstania wielkopolskiego i powstania śląskiego podręcznik. 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Czas trwania 7-10 minut. Sprawdzenie listy obecności. Sprawdzenie i ocena zadania domowego; odczytanie zadania przez jednego ucznia. Rekapitulacja wtórna; nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają na nie: - Jakie decyzje w sprawie ziem polskich podjęto w Wersalu? (Odpowiedź: ziemie zaboru pruskiego Wielkopolska i część Pomorza oddano Polsce. Gdańsk stał się Wolnym Miastem pod kontrolą Ligi Narodów. Władzę miał sprawować senat gdański. W Gdańsku Polska uzyskała przywileje w dostępie do portu oraz mogła utrzymywać swoją bazę wojskową na Westerplatte. Na Warmii i Mazurach, Górnym Śląsku oraz

2 Powiślu miał się odbyć plebiscyt i mieszkańcy mieli zdecydować, do jakiego państwa chcą należeć). - Które ugrupowanie przejęło władzę w Rosji po rewolucji 1917 roku? (Odpowiedź: bolszewicy). - W jaki sposób została uregulowana kwestia Kresów Wschodnich Polski? (Odpowiedź: w traktacie brzeskim, zawarły go Rosja i Niemcy. Polska nie była jego stroną). - Dlaczego w listopadzie 1918 roku doszło do polsko-ukraińskich walk o Lwów? (odpowiedź: obie strony chciały odzyskać miasto i przyłączyć je do swojego państwa). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów. b) Faza realizacyjna 1. Podanie tematu lekcji, omówienie jej celów i krótkie wprowadzenie uczniów w nową tematykę. Nauczyciel wyjaśnia, że w 1918 roku istniały dwie koncepcje utworzenia państwa polskiego- federacyjna Piłsudskiego i inkorporacyjne Dmowskiego. Wyjaśnia krótko, na czym one polegały, a następnie zadaje pytania: - Jakie widzicie różnice między podejściem Dmowskiego i Piłsudskiego? (Uczniowie powinni wskazać na stosunek do innych narodów, chęć ich polonizacji przez Dmowskiego, przebieg granic nowego państwa). - Która z granic Polski miała traktatowe umocowanie? (Uczniowie odpowiadają, że zachodnia). - Które tereny budziły najmniej wątpliwości, co do przynależności do Polski? (Uczniowie odpowiadają: Wielkopolska). 2. Nauczyciel wyjaśnia, że w grudniu 1918 roku wybuchło tu powstanie, które miało na celu pokazanie determinacji ludności w kwestii przynależności państwowej. Nauczyciel prosi uczniów o odczytanie z mapy, jakie tereny udało się opanować powstańcom. (Uczniowie odczytują: okolice Poznania, Konina. Nauczyciel wyjaśnia, że powstanie wielkopolskie było jedynym polskim powstaniem, które zakończyło się powodzeniem). 3. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, na jakich terenach miał się odbyć plebiscyt. (Uczniowie odpowiadają, że na Śląsku, Warmii i Mazurach oraz Powiślu). Nauczyciel wyjaśnia, że we wszystkich przypadkach głosowanie zakończyło się klęską Polski. Nauczyciel zadaje pytanie: - Jak myślicie, dlaczego tak się stało? (Mogą padać różne odpowiedzi. Wśród nich powinny się pojawić następujące: na terenach tych mieszkało wielu Niemców, Polska była jeszcze słabym krajem a Niemcy gwarantowały spokojne życie, Polska toczyła w tym okresie wojny). Nauczyciel zapisuje propozycje na tablicy i prosi uczniów, aby w dalszej części lekcji zwracali uwagę na wszystko, co mogło mieć wpływ na rezultaty plebiscytów, ponieważ pod koniec lekcji ponowi pytanie. 4. Nauczyciel wyjaśnia, że od 1918 roku bardzo napięta sytuacja utrzymywała się na Śląsku. Prosi uczniów o przeczytanie fragmentu odezwy powstańczej z 1919 (załącznik 1.1) i relacji o początku powstania z 1920 (załącznik 1.2), a następnie o odpowiedź na pytanie: - Dlaczego powstanie wybuchło? (Uczniowie czytają i odpowiadają: Polacy ze Śląska chcieli przyłączenia Śląska do Polski, uważali przyłączenie do Niemiec za niewolę; w drugim powstaniu chodziło o przeciwstawienie się terrorowi policji niemieckiej przed plebiscytem). Nauczyciel wyjaśnia, że do III powstania doszło w wyniku niekorzystnych dla Polski rozstrzygnięć, które zapadły odnośnie podziału Śląska po plebiscycie.

3 Nauczyciel prosi o odczytanie z mapy dat kolejnych powstań oraz odpowiedź, jakie tereny udało się opanować powstańcom. Uczniowie odczytują daty i odpowiadają: tereny aż po górę św. Anny w III powstaniu. Nauczyciel wyjaśnia, że doprowadziło to do zmiany decyzji. 5. Nauczyciel wyjaśnia, że najtrudniej było Polsce walczyć o granicę wschodnią. Nauczyciel prosi uczniów o odczytanie rozkazu Tuchaczewskiego (załącznik 1.3) i odezwy Lenina (załącznik 1.4) i odpowiedź na pytanie: - Jakie cele stawiali sobie bolszewicy? (Uczniowie czytają i odpowiadają: przeprowadzenie ogólnoświatowej rewolucji). Nauczyciel prosi o odczytanie z mapy, jak przebiegała wojna. (Uczniowie odpowiadają: początkowo sukcesy strony polskiej, jednak latem 1920 ruszyła wielka ofensywa radziecka, Polacy musieli się wycofać aż do Warszawy. Do decydującej bitwy doszło pod Warszawą 15 VIII 1920 roku. W jej efekcie rozpoczął się odwrót bolszewików). 6. Nauczyciel prosi o przeczytanie fragmentu tekstu D Abernona (załącznik 1.5) i odpowiedź, dlaczego uważa on, że bitwa warszawska należała do jednych z najważniejszych w historii. (Uczniowie odpowiadają: ponieważ gdyby Warszawa upadla to bolszewicy bez przeszkód mogliby dojść do Niemiec co doprowadziło by do całkowitej zmiany sytuacji politycznej Europy). Nauczyciel wyjaśnia, że do ostatecznego ukształtowania się granicy wschodniej doszło w wyniku podpisanego traktatu ryskiego. 7. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o podejście do mapy i wskazanie przebiegu granicy wschodniej po traktacie ryskim. Jeden z uczniów wskazuje granicę na mapie. 8. Nauczyciel prosi uczniów o porównanie dat plebiscytu na Warmii i Mazurach z datą wojny polsko-bolszewickiej i pyta, czy uczniowie widzą jakieś związki. (Uczniowie powinni zauważyć, że plebiscyt odbył się w momencie, gdy Polska była najbardziej zagrożona). c) Faza podsumowująca Rekapitulacja pierwotna (7-10 minut). Nauczyciel zadaje pytania: Z jakimi państwami graniczyła Polska po I wojnie światowej? Wskaż na mapie przebieg granic. (Odpowiedź: Niemcy, Czechosłowacja, Rosja, Rumunia, Litwa) Jakie widzisz różnice w kształtowaniu się granicy wschodniej i zachodniej Polski? (odpowiedź: granica zachodnia ukształtował się w wyniku decyzji wersalskich i polskiego czynu powstańczego natomiast granica wschodnia w wyniku regularnej wojny z Rosją Radziecką). Która z koncepcji kształtu terytorialnego Polski zwyciężyła? (Odpowiedź: koncepcja Dmowskiego, nie udało się stworzyć systemu państw buforowych). Dlaczego Polska przegrała plebiscyty? (Uczniowie odpowiadają, że Polacy byli zastraszani przez Niemców, wydawało się, że Polska nie przetrwa, zostanie zajęta przez bolszewików, Niemcy sprowadzili na tereny plebiscytowe osoby, które się tam urodziły, ale nie mieszkały na stale, Polska była młodym państwem). Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji oraz ich odpowiedzi. 5. Bibliografia 1. Atlas historii Polski, Demart, Warszawa Czubiński A., Problem obszaru i granic odrodzonego państwa polskiego , Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1992.

4 3. D Abernon V. H. R., Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą, Herold- Press, Warszawa 1990, s Norman D., Orzeł biały, czerwona gwiazda, Znak, Kraków Szcześniak A. L., Historia , Bellona, Warszawa Śniegocki R., Historia. Burzliwy wiek XX. Podręcznik dla 3 klasy liceum ogólnokształcącego, profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Nowa Era, Warszawa Załączniki Załącznik 1 Teksty źródłowe. Kształtowanie się granic Polski po I wojnie światowej 1. Odezwa powstańcza z VII 1919 roku Nie chcemy dłużej jęczeć pod panowaniem niemieckim, chcemy być złączeni z braćmi naszymi tej samej mowy, tej samej krwi, tego samego ducha. Chcemy wydostać się z niewoli, chcemy być panami we własnym domu. Chcemy należeć do wolnej, niepodległej, zjednoczonej ojczyzny. 2. Relacja o początku II powstania śląskiego Nastała niedziela 19 VIII 1920 rok. W Katowicach Niemcy zaczęli urządzać demonstracje. Napadając na Polaków, podpalili i zdemolowali siedzibę Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Wtedy też został zamordowany przez tłum doktor Mielecki. Wojsko francuskie było bezradne ( ) Na wieść o napadzie ( ) posypały się groźby i żądania odwetu. W nocy został rozbrojony posterunek policji w Janowie i zaczęło się II powstanie. W poniedziałek został na znak protestu ogłoszony strajk. Teraz, kto miał jeszcze jaką broń z I powstania, wyciągał ją i popołudniem razem z powstańcami z Szopienic ruszyliśmy na Mysłowice, gdzie stacjonowała cała sotnia policji. Miasto wnet zostało zdobyte. 3. Rozkaz dzienny Tuchaczewskiego z 2 VII 1920 Armia spod znaku Czerwonego Sztandaru i armia łupieżczego Orła Białego stają twarzą w twarz w śmiertelnym pojedynku. Ponad martwym ciałem białej Polski jaśnieje droga ku ogólnoświatowej pożodze. Na naszych bagnetach poniesiemy szczęście i pokój ludności pełnej mozołu. Na Zachód! Wybiła godzina ataku! Do Wilna, Mińska, Warszawy! Naprzód marsz! 4. Odezwa Lenina

5 Jeżeli nasi towarzysze z zagranicy pomogą nam, teraz zorganizować jednolitą armię, to żadne niedociągnięcia nie przeszkodzą nam w wykonaniu naszego zadania. Zadaniem tym jest dokonanie światowej rewolucji proletariackiej, stworzenie światowej Republiki Radzieckiej. Teksty na podstawie: Szcześniak A. L., Historia , Warszawa 1994 r 5. D Abernon o bitwie warszawskiej Współczesna historia mało zna wydarzeń posiadających większe znaczenie niż bitwa pod Warszawą w 1920 roku. Nie zna zaś ani jednego, które byłoby mniej doceniane ( ) Gdyby bitwa pod Warszawą zakończyła się zwycięstwem bolszewików, nastąpiłby punkt zwrotny w dziejach Europy, nie ulega bowiem wątpliwości, że z upadkiem Warszawy Środkowa Europa stanęłaby otworem dla propagandy komunistycznej i dla sowieckiej inwazji ( ) w żadnym momencie niebezpieczeństwo nie było większe. Materiały źródłowe przygotowane na podstawie: V. H. R. D Abernon, Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą, Herold- Press, Warszawa 1990, s Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza Lekcja przeznaczona dla klas technikum.