ZACHODNI. PI*mO POŚWIECONE * P R «W O m UJZflJEmNEGO *TO*UNKU.POLSKI i NIEfTlIEC

Transkrypt

1 /i ZACHODNI PI*mO POŚWIECONE * P R «W O m UJZflJEmNEGO *TO*UNKU.POLSKI i NIEfTlIEC R o k III M AJ 1935 N r. 5 Do Zarządów Okręgów, Obwodów, K ół i Członków Pol. Związku Zachodniego Dnia 12 maja br. zmarł Pierwszy Marszałek Polski, Z w y cięski W ódz w walce o Niepodległość, W ielki Wychowawca Narodu, Jó zef Piłsudski. Ustało serce, które biło najszlachetniejszą miłością Ojczyzny. Zamknęły się oczy, pilnie i czujne strzegące, by w zagon polski nie worał się pług któregokolwiek z sąsiadów. Zagasła wola twórcza, nieugięta, stojąca na straży siły i bezpieczeństwa Polski. W tego rodzaju momentach m ilkną słowa. Znaczenie poniesionej przez Polskę straty oceni historja. Dzisiaj na wieść żałobną odpowiedzieć m usim y przedewszystkiem mocniejszem zwarciem szeregów, gotowych do w szelkiej walki i ofiary, której wymagać może dobro i ivielkość Polski. Obywatele! W sm utnej dla całego Narodu dobie wzywamy W as do udziału w lokalnych m anifestacjach i uroczystościach żałobnych. Równocześnie wzywam y Was do składania, zamiast wieńców, ofiar na budowę W ielkiego Kopca, w którym zawrzeć się ma symbol niczem niewypowiedzianej wdzięczności Narodu dla swego Wodza. W okresie powszechnej żałoby pochylmy głowę w hołdzie pamięci nieporównanego w dziejow ej zasłudze S yn a Polski. W arszawa, 14 maja 1935 r. Zarząd Główny Polskiego Z w iązku Zachodniego

2 D zieło ży cia i te sta m e n t J ó zefa P iłsu d sk ieg o W ielkość głosił ludowi m ój testam ent! ' (W yspiański K azim ierz W ielki'1) W przytoczonych słowach W y spiańskiego lepiej niżeli w jakichkolwiek innych zam yka się dziedzictwo ducha i myśli Józefa P iłsudskiego. Wielkość oto jedyny cel, w arty dążenia. Józef Piłsudski nie znał kompromisów i haseł połowicznych. Gdy innym cień popraw y, zelżenie kajdan wydawało się w arto ścią istotną, On już wtedy stawiał przed sobą, jako cel realny, pełną Niepodległość, otw arcie przed P o l ską perspektyw historycznych. A później, w czasie W ojny Światowej, gdy rzucił na jedną kartę życie własne i życie oddanej mu g arstki młodzieży, gdy wielkim w ysiłkiem woli, śmiałością decyzyj kartę tę wygrał, tworząc z niczego oddane mu Wojsko Polskie wówczas również nie zaw ahał się przed rzuceniem tej w artości na szalę, by zdobyć to, co było celem istotnym. W dążeniu do Niepodległości poświęca. wszystko, co z takim trudem zdobywał. W imieniu własnem i w imieniu swego żołnierza odmawia paktu z okupantami. Za cenę wolności własnej i wolności swego żołnierza kupuje duszę N arodu, wydobyw a ze społeczeństwa nowe siły, większe i swobodniejsze, niżeli te, które poprzednio wykształcił w zbrojnym wysiłku. Przewidywania i tym razem okazały się słuszne. Przemoc miljonowych arm ij tylko pozornie zniszczyła Legjony. W ola N iepodległości i wola walki wzrosła w społeczeństwie wielokrotnie. Nadszedł nareszcie dzień wyzwolenia. W ięzień M agdeburga powrócił do W arszawy, jako jedyny, który mógł opanować chaos i przezwyciężyć trudności. I wówczas znowu staje wobec pytania, o jaką Polskę m a walczyć. I tu taj również nie zna w ahania. Przezwycięża w społeczeństwie wszystko, cobyło dążeniem do łatwego pokoju. Nie czeka, by w róg narzucił inicjatywę. Nie paktuje z nikim. P rzy j muje walkę o wszystkie granice- Polski. Społeczeństwo jest tą śmiałością częściowo porw ane, częściowo zaskoczone, zaniepokojone. Odzywają się głosy, których nigdy nie zbraknie, gdzie wielkość musi prowadzić walkę z małością. Odzywają się głosy, że Piłsudski walczy o Wilno, bo chce zaprzedać Lwów. Człowiekowi, który prow adzi najw iększą gręo przyszłą wielkość Polski, właśni rodacy gradem rzucają kamienie pod nogi. Dwojąc i trojąc siły Polski w walce o wszystko i n a w szystkich frontach, nie zapom ina Wódz o ziemiach b. zaboru pruskiego. Przew idując, że mimo klęski wojennej Niemcy znajdą możnych obrońców przy zawarciu pokoju, wiedząc, że pewne zwycięstwo jest tylko to, które się o własne siły opiera, nie radzi czekać na spradliwość zwycięzców. P rzez swych

3

4 em isarjuszy rzuca hasło walki 0 natychm iastowe zrzucenie niewoli i własnowolne zakreślenie g ra nic. Hasło to jest podjęte przez społeczeństwo, jednakże zahamowane w pół drogi przez brak zdecydowania przywódców. Powstanie daje rezultaty wielkie, jednakże nie wyzyskuje wszystkich możliwości ówczesnych. W rezultacie nasza g ra nica zachodnia jest dziś granicą największego pokrzywdzenia Polski. W wyniku wojen Polska powstała do nowego życia. Ta Polska była może niezupełnie taką, jaką wyśniła myśl Piłsudskiego. Niemniej była ona potężniejsza, niżeli szły najśm ielsze nadzieje społeczeństwa. Ta nowa Polska miała jednak przed sobą szereg wielkich tru d ności politycznych, gospodarczych 1 społecznych. To pomniejszało jej znaczenie, wywoływało skłonność niedoceniania sił polskich zarówno w samem społeczeństwie, jak przedewszystkiem u obcych. Polska jest traktowana jako kraj narażony na rozliczne niebezpieczeństwo i stąd niezasługujący na to, by stał w swem znaczeniu politycznem narówni z przodującemi państwami E u ropy. I pamiętało lata niewoli, nawet tego rodzaju sytuacja mogła się wydawać czemś usprawiedliwionem, ezemś, z czem należy się pogodzić. Dla M arszałka Piłsudskiego była to jedna z pozostałości niewoli, która musi być przezwyciężona. Pamiętny, że wartość zarówno sprzymierzeńca, jak wroga, mierzy się nietyle jego uległością, ile siłą, czuwał przedewszystkiem nad wzmocnieniem tej siły. A równocześnie przez śm iałą i zdecydowaną politykę narzucał przekonanie, że Polska przestała być państwem słabem. W rezultacie doprowadził do tego, że zarówno na wschodzie, jak na zachodzie, sąsiedzi nietylko musieli wyrzec się żywionych początkowo iluzji o naszej słabości, ale zapragnęli zamanifestowania zmiany swego do nas stosunku przez zawarcie odpowiednich p ak tów. Zm ieniał się równocześnie stosunek do Polski państw innych. W szczególności we wzajemnym stosunku Polski i F rancji Polska przestała być potrzebującym opieki klijentem, staw ała się równorzędnym sojusznikiem. Są to posunięcia lat ostatnich. Są to ostatnie dzieła żywota, którego treść istotna mierzy się właśnie tą wielką drogą, jaką przebyła Polska od okresu hańbiącej niewoli do dzisiejszej potęgi i znaczenia. R ezultaty pracy M arszałka P iłsudskiego są nieporównane. Żaden z polskich władców i mężów stanu nie wykonał pracy tak wielkiej, tak doniosłej, a równocześnie rozpoczynanej w tak ciężkich warunkach. Nawet Bolesław Chrobry, jedyne imię, które narzuca się przy porównywaniu osiągniętych rezultatów, rozpoczynał w w arunkach niewspółmiernie łatwiejszych, znowu społeczeństwu, które mając w swych rękach siłę łatwo zdobytej władzy. Rezultaty są ogromne. Dziś przed społeczeństwem stoi zadanie nietylko utrzym ania wielkiego dziedzictwa, ale i dalszy rozwój dzieła M arszałka Piłsudskiego. Do wypełnienia tego dzieła trzeba przedewszystkiem umiłowania wielkości. Oby testam ent życia M arszałka P iłsudskiego był wysłuchany i wypełniony istotnie!

5 Po zg o n ie M arszałka J. P iłsu d sk ieg o P ośm iertny hołd P olsk iego Związku Z achodniego dla W ielk iego Zm arłego Na wieść o zgonie Pierwszego M arszałka Polski,.Józefa Piłsudskiego, złożyła delegacja Zarządu Głównego Polskiego Związku Z a chodniego hołd zwłokom M arszałka w Belwederze. Delegacja Zarządu Głównego wzięła udział w uroczystościach pogrzebowych w W arszawie i w K rakowie. Ponadto wystosował Zarząd (Iłówny depesze kondolencyjne do Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Pani Marszałkowej Piłsudskiej następującej tre ś c i: Pan P rezydent Rzeczypospolitej Zamek W głębokim, bólu łączymy się z całym narodem w kornym hołdzie pamięci Największego w dziejowej zasłudze Wodza i Męża Stanu Polski. Pani Aleksandra Piłsudska Belweder W obliczu tragicznej śmierci i niędającej się wyrazić w słowach stra ty racz przyjąć, Czcigodna Pani, w yrazy najgłębszego współczucia oraz zapewnienie, ze wraz z całym Narodem łączym y się. w głębokim bólu i kornym hołdzie u trumny największego w dziejowej zasłudze W odza i Męża S ta n u Polski. Polonja w N iem czech w żałob ie Zgon Marszałka Piłsudskiego odbił się głośncm echem wśród ludności polskiej w Niemczech. Związek Polaków w Niemczech naczelna organizacja polska w Niemczech wydał na wieść o śmierci Marszałka do społeczeństwa. polskiego w Niemczech orędzie następującej treści: W ódz Narodu Polskiego nie żyje. Cały Naród chyli dziś głowy przed Jego trumną i w poważnem skupieniu żałoby, w głębokiej zadumie nad ż y ciem które bez reszty oddane było Polsce nie wolno pozwolić nam sobie ani na chwilę zwątpienia. Muszą sobie serca nasze w obliczu dumnej i wspaniałej Przeszłości ślubować, że niepisany testament, w y ry ty mocarnem istnieniem Narodu Polskiego, tricać będzie zawsze, oparty o wolę wspólną wszystkich na śmiecie Polaków. * Związek Polaków w Niemczech wysłał depesze kondolencyjne na ręce Marszałka Raczkiewicza, Prezesa Światowego Związku Polaków, oraz Pani Marszałkowej P iłsudskiej. W dniu 14 maja przedstawiciele Związku złożyli kondolencje na specjalnej audjencji u Pana Ambasadora R. P. w Berlinie, min. Józefa Lipskiego. Na Rodłach organizacyjnych nałożone zostały na znak żałoby czarni! przepaski. Wszystkie uroczystości i imprezy towarzyskie zostały odwołane. 69

6 B. S. D o źró d eł d ziw n eg o zjaw isk a Od pewnego czasu w prasie polskiej i w opinji publicznej zaczyna pojawiać się zagadnienie, które zdawało się powinno należeć do przeszłości: zagadnienie zachowania się organizacyj niemieckich na terenie niektórych powiatów n a szych ziem zachodnich, w szczególności Pom orza i Wielkopolski. Na czem polega to zagadnienie? O rganizacje niemieckie w P o l sce rozporządzają znacznemi środkami pieniężnemi, otrzymywanemi ze źródeł zagranicznych. Środki te mogą i powinny być zużywane na cele własnych potrzeb kulturalno - oświatowych. Tymczasem w wielu miejscowościach dało się stwierdzić ostatnio, ponad wszelką wątpliwość, że środki te używane są do celów politycznych, wyjątkowo niskiego rzędu, mianowicie do kupowania ludności polskiej dla organizacyj i narodu niemieckiego. M etoda postępow ania je st n a stępująca. K ryzys gospodarczy podniósł ogromnie znaczenie pieniądza, a równocześnie wytworzył znaczne zastępy ludzi, znajdujących się w bardzo ciężkich warunkach m aterjalnych. Do ludzi tych tra fia ją agitatorzy organizacyj niemieckich i podsuwają im następującą perspektyw ę: trzeba tylko złożyć odpowiednią deklarację, że się jest członkiem narodu niemieckiego, albo zapisać się do organizacji niemieckiej, a będzie można wzamian otrzymać zapomogę w wysokości kilkudziesięciu złotych. Człowiek w nędzy skłonny jest 70 do uczynienia podobnego kroku. W rezultacie do czynników samorządowych i adm inistracyjnych zgłaszają się ludzie, którzy słowa niemieckiego nie znają, z prośbą, aby wystawiono im zaświadczenia, że są Niemcami. W innych w ypadkach na zebraniach organizacyj niemieckich widuje się ludzi, którzy nic wspólnego do ostatnich czasów z niemczyzną nie m ieli: jedynem uzasadnieniem ich obecności jest znowu motyw zapomogi pieniężnej, k tó rą otrzym ują od danej organizacji. Tego rodzaju handel duszami ludzkiemi stanowi niezm ierne obniżenie wartości wszelkich w życiu mniejszości niemieckiej w Polsce. O rganizacje niemieckie zbytnio jednak przyzwyczaiły się do stosowania podobnych metod. Zwłaszcza na Śląsku kupowanie dusz polskich zawsze stanowiło jedną z w ażniejszych dziedzin p rac każdej organizacji niemieckiej. To też byłoby zbytnim optymizmem przypuszczać, że da się przywódcom, m niejszości niemieckiej wytłumaczyć, że w imię poszanow ania zasady n aro dowej i we własnym interesie moralnych w artości ruchu mniejszościowego niemieckiego powinni oni m etod tego rodzaju unikać. Obniżenie w artości zasad n aro dowych w działalności organizacyj niemieckich i przez to dem oralizowanie tych organizacyj byłoby dla społeczeństwa polskiego sprawą obojętną. Nie może jednak być obojętne wówczas, gdy połączone jest tak ściśle, jak w tym wypadku, z demoralizowaniem ludności polskiej i polskiego życia publicznego. M etody korupcji narodow ej, stosowane przez organizacje niemieckie, muszą ustać i to muszą ustać natychmiast. N ikt w Polsce nie może zgodzić się na to, aby organizacje mniejszościowe, za pieniądze pochodzenia zagranicznego, uprawiały na terenie Państw a Polskiego akcję germanizowania ludności polskiej przez kupowanie ludzi. Tego rodzaju m etody można było, zresztą bez

7 poważniejszych rezultatów, stosować w okresie naszej niewoli. Dzisiaj jest już zapóźno. K to tego nie może pojąć i z tern się pogodzić, dla tego nie będzie m iejsca w Polsce. O tem organizacje niemieckie m u szą pam iętać stale! Zjawisko to nie może być tolerowane i tolerowane napewno nie będzie. Jednakże oprócz omówionej wyżej strony przekroczenia przez organizacje niemieckie wszelkich dopuszczalnych granic ich działalności istnieje jeszcze i inna strona zagadnienia, która również nie pow inna być przem ilczana i pom i nięta. Ofensywa niemiecka na ludność polską na terenie P aństw a Polskiego podjęta była w oparciu o pewne warunki, stale istniejące na terenie naszych województw zachodnich, a których nie można uważać za normalne : 1. na terenie tych województw organizacje niemieckie są dzisiaj, podobnie jak były zawsze, najlepiej pod względem m aterjalnym postawionem i placówkami, rozporządzaj ącemi środkami większemi, niż jakiekolwiek placówki społeczne polskie, 2. w związku z tem nieliczna grupa mniejszościowa może w pewnych wypadkach rozwijać tego rodzaju form y działania, które są niedostępne dla organizacyj i zrzeszeń polskich, 3. organizacje niemieckie w pow iatach p rzy g ranicznych wyzyskują stale fakt bezpo równań i a większych nakładów inwestycyjnych i gospodarczych w p a sie przygranicznym po stronie niemieckiej, wskazując na nie. jako na świadectwo o wiele większej pomyślności gospodarczej Niemiec. Tylko w związku z przytoczonemi tu taj momentami może być zrozumiały tego rodzaju fakt, jak to, że w pewnym momencie na terenie powiatu kępińskiego, o którym w rezultacie staje się głośno w całej Polsce, Niemcy rozpoczynają tak energiczną i z takim nakładem środków prow adzoną akcję organizacyjną, że wywołuje to w ersje o przygotowaniach do plebiscytu i zaniepokojenie miejscowej ludności polskiej. D la należytej oceny tego zjawiska trzeba pamiętać, że powiat kępiński liczy okrągło 95% ludności polskiej, a więc należy do tak polskich powiatów, jakich niewiele znajdziemy na terenie dawnej K ongresówki. Jeśli na terenie takiego powiatu w pewnym momencie może wyrosnąć sprawa niemiecka do rozmiarów budzącego publiczne zainteresowanie zagadnienia, to tylko naskutek zbiegu wspomnianych wyżej momentów, podobnie jak to zresztą miało miejsce i na terenie powiatów kaszubskich. Wnioski są p ro ste : 1. kategoryczne przeciwstawienie się wszelkim próbom dem oralizowania ludności polskiej i w prow adzania z a mętu ze strony organizacyj niemieckich, 2. wzmożenie aktywności zorganizowanego życia społecznego polskiego w pow iatach przygranicznych, 3. zwrócenie bacznej uwagi na potrzeby gospodarcze tych powiatów, a więc usunięcie jednego z wyzyskiwanych przez organizacje niemieckie momentów agitacyjnych rzeczowych. A wówczas nie trzeba będzie czekać długo na usunięcie nienorm alnego stanu. Zagadnienie niemieckie w Polsce sprowadzi się do ram istotnie właściwych, to je st do zagadnienia potrzeb kulturalnych drobnej grupki ludności. Jednakże nie trzeba w chwili obecnej ulegać niebezpiecznej sugesitji, że zagadnienie to jest już w pełni do tych ram sprowadzone. Momenty nienormalne istnieją, choć istnieć już nie powinny. 71

8 G im nazjum P o lsk ie w B ytom iu u zy sk a ło p raw a p u b liczn ości Znana je st h isto rja jedynej polskiej szkoły średniej w Niemczech Gimnazjum Polskiego w Bytomiu. Od kilku miesięcy gimnazjum to troską okrywało czoła wszystkich Polaków w Niemczech i nie tylko w Niemczech. Społeczeństwo polskie w Niemczech słusznie uważało fak t nieudzielenia praw publiczności za chęć ubezwładnienia jedynej wyższej polskiej p lacówki szkolnej w Niemczech. Za pośrednictwem swej organizacji naczelnej Związku Polaków w Niemczech odwołało się ono do instancyj najwyższych, wskazując na krzywdę, ja k a w ten sposób wyrządzona została. ludności polskiej w Niemczech. Uczniowie gimnazjum, którzy mieli zdawać m aturę w warunkach, przewidzianych dla gimnazjum bez praw, udziału w takim egzaminie nie wzięli. Z m aturzystam i zsolidaryzowało się całe społeczeństwo polskie w Niemczech. A z ludem polskim w Niemczech zsolidaryzowali się wszyscy Polacy w świecie. Ostatnio jednak nastąpił w tej spraw ie pocieszający zwrot na lepsze. Oto w wyniku kilkutygodniowych rozmów K om isja Mieszana w K atow icach doprow adziła do zadowalającego obie strony zainteresowane - polską i niemiecką i pojednawczego rozw iązania sp rawy. K om isja Mieszana wydała mianowicie komunikat, w którym czytamy m. in. co n astęp u je: W sprawie mniejszościowych szkół średnich na Górnym Śląsku Komisja Mieszana osiągnęła w drodze rokowań ugodowe załatwienie, które odpowiada zasadom słuszności i interesom kulturalnym mniejszości polskiej i niemieckiej. W szczególności: przyznaje się Prywatnemu Gimnazjum Polskiemu w Bytomiu i Prywatnemu Gimnazjum Niemieckiemu w Chorzowie prawa publiczności z natychmiastową mocą obowiązującą. W obu tych gimnazjach egzaminy dojrzałości odbędą się już w roku szkoinym 1934/35 w myśl przepisów, obowiązujących dla gimnazjów państwowych". W uzupełnieniu powyższego dodać jeszcze trzeba, że równocześnie do Polsko-Katolickiego Tow arzystwa Szkolnego na Śląsk Opolski w Opolu nadeszło pismo od Nadprezydenta Prow incji Śląskiej (O P II Nr. A. 28) z dnia 7-go m aja 1935 r. treści następującej: W imieniu Pana ministra Rzeszy i Prus dla Nauki, Wychowania i Oświaty uznaję niniejszem Prywatną W yższą Szkołę Mniejszościową z polskim językiem wykładowym w Bytomiu na G. Śl. za wyższy zakład naukowy o typie gimnazjum humanistycznego. Prywatnej Wyższej Szkole Mniejszościowej z polskim językiem wykładowym w Bytomiu na G. Śl. udzielam prawa urządzania egzaminów dojrzałości i wystawiania świadectw dojrzałości wyższego zakładu z pełnemi prawami z uprawnieniem do studjów uniwersyteckich". Zarówno decyzja K om isji Mieszanej w Katowicach, jak również zarządzenie M inistra Rzeszy i P rus dla Nauki, Wychowania i Oświaty reguluje ostatecznie.sprawę, którą społeczeństwo polskie w Niemczech i w kraju poparło solidarnie, by obronić w ten sposób elem entarne praw a do życia elementu polskiego w Niemczech. Pamiętaj o potrzebach ludności polskiej w Niemczech! 72

9 Dr» W ik to r N ech a y N iem ieck a k rytyk a m apy z r Z końcem r ukazała się w druku praca prof. Dr. W altera Geislera p. t.: D i e Sprachen- und N a t i o n a 1 i- tatenver ha ltnisse an den deutschen Ostgrenzen und i h r e Darstellung" (K r i t i k u. R i c h t i g- stell'ung der Spetitsehen K alrte). Praca ta zasługuje na naszą uwagę, gdyż dotyczy zagadnień żywo interesujących ludność polską i posiada pewne znaczenie polityczne. Autor stara się w niej wykazać szereg błędów metodycznych i rzeczowych, popełnionych jakoby w znanej mapie narodowościowej Spetta, która swego czasu odegrała ważną rolę na komisjach, ustalających polskie granice zachodnie dla Bady Czterech w traktacie wersalskim. Inż. Jakób S p ett wydał bowiem w r mapę w skali 1: p. t. N a t i o- n a 1 i t a t e n k a r t e d e r ostlicken Proyinzen des Deutsche ii R e i- h;e.s, n a c li d e n Ergc b u isse n der a m t! i o li el n Vo kszahłung vom Jahre 1910, zaznaczając na niej barwą zieloną obszary, zamieszkałe przez ludność, której ponad 50% stanowili Polacy, oraz barwą czerwoną zamieszkałe przez ludność, której ponad 50% stanowili Niemcy. Granica obu tych barw jest równocześnie granicą narodowościową zwartej masy ludności polskiej. Mapa ta wykazała naocznie, że znaczne obszary wschodnich kresów Niemiec są zamieszkałe przez większość polską i że obecna granica polityczna pomiędzy Polską a Rzeszą na wielu odcinkach nie pokrywa się z granicą narodowościową, że znaczne obszary zamieszkałe przez 50% ludności polskiej pozostały pod panowaniem Prus. Sprawa ta widocznie najwięcej troski sprawiła polonofobom niemieckim, gdyż mapa inż. Spetta została wycofana z handlu, klisze nawet u nakładcy zostały podobno zniszczone, tak że tej ze wszech miar ciekawej mapy nie można dzisiaj kupić nawet u antykwarjuszy. Praca prof. Geislera posiada tę niezmiernie cenną zaletę, że publikuje ponownie wycofaną mapę inż. Spetta, by ją następnie skrytykować. Pierwszy zasadniczy zarzut prof. Geislera, zawarty zaraz na wstępie jego pracy, polega na twierdzeniu, że mapa Spetta jest raczej mapą językową, a nie narodowościowy, gdyż oparta jest na wynikach urzędowego spisu ludności z r. 1910, zawartych w rubryce Muttersprache", że zatem podaje jedynie statystykę ludności, która przyznaje się do mowy ojczystej polskiej i niemieckiej, co nie pokrywa się wcale z poczuciem narodowościowym" tejże ludności. Zarzut ten, na pozór słuszny, godzi jednak w dotychczasowe metody wszelkich map narodowościowych", gdyż w,szelkie statystyczne kryterjum przynależności narodowej, z wyjątkiem kryterjum języka ojczystego, jest ogromnie nieuchwytne, a na terenach mieszanych wprost niemożliwe do zastosowania w badaniu naukowem, gdyż często w takich terenach członkowie tej samej rodziny przyznają się do różnych narodowości, zależnie od takich lub innych przekonań osobistych. Wszystkie dotychczasowe mapy niemieckie, których zadaniem było przedstawienie stosunków narodowościowych Niemiec i krajów sąsiednich, opierały się na tem jedynem kryterjum językowem, pomiędzy innemi mapa Langhausa N ationalitatenkarte der P r o v. Schlesien" i K ettlera V olkerkart e v o n Nordpolen und Ostdcut s c h 1 a n d. Dalszy zarzut, uczyniony Spettowi, dotyczy tego, że jednolitą zieloną barwą oznaczył Kaszubów, Mazurów, Górnoślązaków" i Polaków, podczas gdy mapa narodowości, oparta na kryterjach językowych, powinna te grupy różnemi barwami oddzielić. Według prof. Geislera zatem Spett powinien był wykonać mapę dialektów polskich na wschodnich kresach Rzeszy, a nie mapę narodowościową lub choćby tylko językową. Profesor Geisler dołącza do swej pracy mapę tego typu p. t. Sprachenkartę der ostlichen Provinzen d es Deutschen R e i e h s im U m- fangę von 1918 (Eine R i c h t i g- stellung der Jakob Spettschen N ationalitatenkarte"). Na mapie tej zaznacza różnemi odcieniami barwy brunatnej obszary o większości ponad 50% ludności, której językiem ojczystym jest: język mazurski, kaszubski i górnośląski, czerwoną barwą naznaczył obszary o większości niemieckiej, zieloną o większości polskiej, fioletową języka morawskiego. Jeślibyśmy nawet założyli stosownie do pia desideria" autora że wymienione dialekty są różnemi językami, to prof. Geisler popełnia nie mniejszy błąd, niż ten, który zarzuca Spettowi. Oto jednolitą barwą brunatną zaznacza trzy według niego odrębne języki: kaszubski, mazurski i górnośląski, a odmienną barwą wydziela jedynie język polski i morawski. Mapa prof. Geislera nie jest zatem nawet mapą dialektów ani mapą językową", jak brzmi wt tytule. N a obszarze pomiędzy Brzeźnem, Człucho 73

10 wem a granicą Wol. Miasta Gdańska zaznacza autor pas o ludności mieszanej polskokaszubskiej brunatnemi plamami na zielonem tle. Prof. Geisler uzasadnia swój podział na język mazurski, kaszubski, górnośląski i polski koniecznością ścisłości naukowej, która w danym wypadku opiera się na urzędowych rubrykach w arkuszach spisowych ludności, wyróżniających jako Muttersprache" wymienione języki. W żadnym jednak innym języku ani wrydawnictwie naukowem nie ukazała się dotychczas mapa narodowościowa czy językowa, któraby na wschodnich kresach Rzeszy Niemieckiej stosowała podział na język kaszubski, mazurski, górnośląski i polski. Czyżby dotychczasow i badacze niemieccy nie znali własnego państwa na tyle, ażeby w granicach Rzeszy zauważyć te nowe języki? Sprawa ta tem bardziej wygląda na naginanie ścisłych danych naukowych do celów politycznych, że na obszarach, znaczonych barwą czerwoną, a więc zamieszkałych przez ludność niemiecką, odmiany językowe i różne dialekty niemieckie nie są uwidocznione. Ludność niemiecka, jako napływowa, złożona z kolonistów', pochodzących z różnych terenów N iemiec, mówi na kresach wschodnich Rzeszy różnemi językami, względnie dialektami niemieckiemi, które częstokroć o wiele więcej różnią się pomiędzy sobą, aniżeli różne dialekty polskie, w danym wypadku mazurski i kaszubski. Kolonista z zachodu, z pogranicza holenderskiego, z Nadrenji lub z Saksonji Dolnej nie rozmówi się nawet z kolonistą z Niemiec Południowych. Prof. Geisler ponadto zaznaczył na swej poprawionej" mapie barwą brunatną tę ludność Śląska, która na urzędowych arkuszach figurowała jako dwujęzyczni", w objaśnieniach zaś do swej mapy podał pod tą barwą również język górnośląski", w nawiasie zaś Mischspracłie. Jesteśmy przeto świadkami wykrycia przez niego na mapie, która nosi tytuł Sprachkarte", nowego języka: Mischspracłie". Fakt, ten stoi nietylko w sprzeczności ze ścisłością naukową, lecz jest wprost nielogiczny, gd3rż ci, którzy w y pełnili na arkuszach spisowych rubrykę dwujęzyczni", a wtięc mówiący po polsku i po niemiecku, zostali zaliczeni do tych, którzy wypełnili rubrykę: język macierzysty. górnośląski". Inż. Spett postąp ił z tą trudnością ściśle administracyjnego pochodzenia znacznie sprytniej, gdyż zaliczył dwujęzycznych" do ludności polskiej, wnioskując słusznie, że żaden rdzenny N iemiec nie wpisze się do rubryki dwujęzyczny" lub górnośląski", lecz tylko do rubryki deutsch". # 74 Następne zarzuty dotyczą metodycznej strony opracowania mapy Spetta. Nienaukową metodą nazywa prof. Geisler metodę powierzchniową", stosowaną przez Spetta z pominięciem gęstości zaludnienia, przez co obszary polskie o rządkiem zaludnieniu zostały na mapie Spetta tak samo przedstawione, jak obszary o gęstej ludności niemieckiej. Jednak Spett, używając metody powierzchniowej, zastosował ją również i do ludności niemieckiej, zamieszkującej tereny słabo zaludnione, jak np. puszcza nadnotecka, lub Kujawy Białe, nie faworyzując bynajmniej ludności polskiej. N a mapie różnic prof. Geisler podaje korekturę pod tym względem mapy Spetta. N a mapie tej są zaznaczone fioletowe plamy celem wykazania przestrzeni, które dzięki metodzie powierzchniowej Spetta wypadły niekorzystnie dla ludności niemieckiej, względnie polskiej, jak również i te powierzchnie, które na mapie Spetta wypadły jako zamieszkałe a w istocie są niezamieszkałe. Są to przeważnie obszary leśne, które należało według prof. Geislera zaznaczyć białemi plamami jako anekumeny. W istocie na swej poprawionej mapie" prof. Geisler wydziela obszary leśne, lecz jedynie w kompleksach, zamieszkałych przez ludność polską wzgl. mazurską i kaszubską, natomiast nie w y dziela ich na terenach, zaznaczonych barwą czerwoną, zamieszkałych przez większość niemiecką. Popełnia tu prof. Geisler ten sam błąd metodyczny, który na kilkudziesięciu stronach zwalcza w mapie Spetta! Ponadto pod koniec swej rozprawy prof. Geisler atakuje tabelę, umieszczoną na mapie Spetta, za zaliczenie ludności kaszubskiej i mazurskiej do ludności polskiej, sam zaś na swej J.,poprawione " tabjeli zalicz do ludności górnośląskiej" iure caduco również i tych, którzy podali jako swój język ojczysty język polski. Jeśli mapa ta ma być wiernem graficznem przedstawieniem wyników urzędowego spisu ludności z r. 1910, to nie wolno było żadną miarą zaliczać ludności, podającej za swój ojczysty język poiski, clo ludności górnośląskiej" i łączyć obu tych grup razem! * W rezultacie pracy prof. Geislera poprawiona" mapa przedstawia z po w nem; zmianami podobne wyniki, jak mapa Spetta, chociaż użyto innych barw dla zaznaczenia terytorjów, zamieszkałych przez ludność mazurską, kaszubską i górnośląską. Na tery torjum Śląska niema ani jednej plamki zielonej dla oznaczenia ludności polskiej. Według mapy prof. Geislera na Śląsku mieszka ludzi, mówiących po górnośląsku". Rezultat ten w zupełności nas zadowala, gdyż żadne naciągane nazwy nowych narodowości, czy języków nie zmienią istotnego stanu rzeczy, że na Górnym Śląsku polskim i niemieckim w r mieszkało osób, mówiących po polsku.

11 D ew aluacja gu ld en a a stosu n k i p olsk o -gdań sk ie Ostatnia dewaluacja guldena gdańskiego i sprowadzenie go do poziomu złotego polskiego wynikło przedewszystkiem z trudnej sytuacji gospodarczej, w jakiej już od dłuższego czasu znajdował się Gdańsk naskutek błędnej w swojem założeniu polityki gospodarczej gdańskich czynników rządowych. Czynniki te z uporem, godnym lepszej sprawy, nie chciały zrozumieć, że na dłuższą metę nie da się przeprowadzić gospodarki finansowej, opartej o Rzeszę Niemiecką, wtedy, kiedy Gdańsk jest gospodarczo całkowicie uzależniony od zaplecza, polskiego. Jak się zdaje, fakt dewaluacji nie przyniesie jakiegoś zasadniczego zwrotu w wzajemnych stosunkach polsko-gdańskich. Świadczą o tem wypowiedzi czołowych reprezentantów dzisiejszego reżimu w Gdańsku, przyoblekających uwagi swoje na ten temat, skierowane wyraźnie przeciwko Polsce, w sformułowania dobitne i wyraźne, nie nasuwające żadnych wątpliwości co do istotnych zamierzeń i tendencyj hitlerow- skich na przyszłość w odniesieniu do późniejszych losów Gdańska. Gauleiter" partji hitlerowskiej na Gdańsk, Forster, zaznaczył w jednem z swych przemówień publicznych, poświęconych dewaluacji, że to co ludzie stworzyli, ludzie znowu zmienić mogą. Rozchodzi się tylko o wybór właściwej drogi. Nie należy popadać w zwątpienie mówił Forster dlatego tylko, że Gdańsk nie może brać udziału w rozwoju Rzeszy. Będziemy wysoko dzierżyć w Gdańsku sztandar niemczyzny i czekać na godzinę wolności, która kiedyś nadejść musi. Nikomu nie wolno wierzyć, że to wolne państwo ( 1!!) będzie istnieć 100 lat. I tutaj znajdzie się rozsądne rozwiązanie, kiedy narody dojdą do rozumu". A podkreśliwszy silne więzy, łączące Gdańsk z Rzeszą, Forster w taki oto sposób zakończył swoje wywody: Będziemy stać zawsze w żywym kontakcie z Rzeszą. Szczęśliwem zarządzeniem losu znajduję się w osobistym i stałym kontakcie z Wodzem. Możemy z pełną wiarą i zaufaniem odnosić się do tego człowieka, który również i nasze przesądzi losy. Z y g z a k i S trzeżcie się P o lsk i1* Fabryka tytoniu J. Doms w Raciborzu dodaje dla zareklamowania swych papierosów marki Achmed do każdej paczki obrazek. Jedna z seryj tego typu obrazków nosi tytu ł W alka o Górny Śląsk, obejmując w sumie 100 obrazków, przedstawiających różne momenty z okresu plebiscytowego na Śląsku a utrzymanych w tonie w ybitnie antypolskim. Obrazek nr. 19 zawiera scenę z w ielkiej manifestacji plebiscytowej na rzecz N iemiec, odbytej w Opolu. Jakich w tedy chwytano się środków agitacyjnych, widać z afisza, noszącego, wielki napis: H iitet Euch xor Polen i przedstawiającego pozatem obok wspomnianego napisu jakieś fantastyczne zwierzę, mające jakoby obrazować apetyty Polski na Śląsk. Puszczanie w św iat tego ro/dzaju podburzających reprodukcyj jest nie do pom y ślenia w czasach, kiedy najwyżsi dostojnicy państwowi Niemiec unoszą się w prawieniu kpmplementów pod adresem Polski i zapewniają o sivej miłości. W arto, by tego, rodzaju działalnością fabryki tytoniu w Raciborzu zainteresowały się odpowiednie czynniki niemieckie i nie zezwalały na stałe a systematyczne kpiny różnych utra-patrjotycznych czynników w R zeszy z oświadczeń i deklaracyj wodza dzisiejszych Niemiec, kanclerza A dolfa Hitlera...,,Pole, h a s t das Lan d gesto h le n Prasa na Górnym Śląsku zwraca uwagę na niesłychane stosunki, jakie panują w różnych towarzystwach młodzieży, grupującej w sobie młodzież polską. Organizacje te stoją pof.1 silnym wpływ em agitatorów niemieckich, prowadzących na ich terenie żywą a niczem niekrępowaną akcję antypolską. Charakterystyczna dla ducha, jaki ożyw ia tę młodzież, jest śpiewana przez nią piosenka następującej prowokacyjnej treści: Pole, hast das Land gestohlen, Gib es wieder her Sonst w ird es der H itler holen M it dem Schiessgewehr. ( Po,laku, ukradłeś ziemię. Oddaj ją spowrotem. W przeciwnym razie zabierze ją H itler karabinem ). 75

12 N iem cy w Polsce P raktyki germ anizacyjne E w an gelick iego K ościo ła U nijnego na Śląsku Odbyty w dniu 15 kwietnia br. w Katowicach synod krajowy Ewangelickiego Kościoła Unijnego nie zadowolił Polakówewangelików, stanowiących na Śląsku prawie 80% wyznawców różnych kościołów ewangelickicłi. Synod stanął na stanowisku, że Polacyewangelicy wyznania augsburskiego nie mają prawa do automatycznego przejścia z chwilą przesiedlenia się na Górny Śląsk do kościoła unijnego, utrzymując tem samem w mocy swoją uchwałę z r., na mocy której odrzucił on zgłaszanie członkostwa Polaków - ewangelików wyznania augsburskiego. W przyjmowaniu tych członków dopuszcza obecnie synod pewne wyjątki. Jak to w praktyce będzie wyglądało, nietrudno się domyśleć! Charakterystyczna jest dalej dla panującego wśród niemieckiego kierownictwa kościoła unijnego na Śląsku ducha uchwała w sprawie zwiększenia ilości nabożeństw polskich. Synod bowiem stwierdził tutaj, że praktycznie nie da się przeprowadzić zasady, że Polak - ewangelik powinien być obsługiwany przez duchownego narodowości polskiej wtedy, kiedy w samym kościele unijnym na Śląsku jest Polaków ca 80%! Synod zgodził się jednak na powiększenie ilości nabożeństw polskich gdzie tego zajdzie potrzeba" oraz na gościnne odprawianie nabożeństw przez duchownych innych kościołów ewangelickich w Polsce". Iluzoryczność tego ustępstwa występuje jednak wyraźnie o krok dalej uchwała bowiem powiada, że odpowiednie zezwolenie może być każdej chwili odwołane!! Z pozostałych uchwał zasługuje jeszcze na uwagę inne, równie iluzoryczne ustępstwo. Chodzi tu o zatwierdzenie duchownych - Polaków wyznania augsburskiego w kościele unijnym, i to w wypadku posiadania przez nich wszelkich kwalifikacyj, przyczem takich zastrzeżeń synod nie wysunął w stosunku do kilku duchownych- Niemców wyznania augsburskiego, już działających na terenie kościoła unijnego! Po- ^a tem synod domaga się, by nauki religji w szkołach i klasach mniejszościowych w obrębie kościoła unijnego udzielali nie duchowni wyznania augsburskiego, lecz duchowni kościoła unijnego! Uchwały synodu stwierdzają niedwuznacznie, że od) dzisiejszych kierowników kościoła unijnego w Polsce daleka jest jeszcze myśl przyznania ewangelickiemu elementowi polskiemu pełnych praw w tym kościele. Z jazd p a r tji m ło d o n ie m ie c k ie j w P o z n a n iu W dniu 5-go maja odbył się w Poznaniu w cyrku Olimpja" licznie przez członków i sympatyków partji młodoniemieckiej - - szczególnie z prowincji obesłany wojewódzki zjazd partyjny. (Poznański organ Młodoniemców Deutsche Nachrichten" podaje liczbę uczestników z lekką przesadą na zgórą (i tys. osób). Zjazd stał pod znakiem obrachunku ze starym systemem, któremu zarzucono niezrozumienie doniosłości wpływu wewnętrznych przemian w Rzeszy na życie mniejszości niemieckiej w Polsce i negatywne ustosunkowanie się do tych przemian. Zjazdowi przewodniczył działacz młodoniemiecki IJhle, przemawiali zaś pokolei: Fenner, Schneider (zastępca kierownika partji na Wielkopolskę) oraz inż. Wiesner z Bielska, wódz partji i jej twórca. N o w e p ism o n ie m ie c k ie n a Ś lą sk u Działająca na terenie Wielkopolski Odpowiednik Deutsche Vereinigung na i Pomorza Deutsche Vereinigung, ugrupowanie polityczne mniejszości niemieckiej nie posiadając dotąd własnego organu pra Śląsku t. zw. Niemiecki Blok Ludowy, w Polsce, pomyślane jako przeciwwaga sowego, przystąpił ostatnio do wydawania wobec partji młodoniemieckiej, posługuje tygodnika p. t. N eue_zeit, którego redaktorem został dawniejszy działacz młodo- się istniejącą już oddawna na tym terenie prasą codzienną ( Deutsche Rundschau" niemiecki Hoffmann. z Bydgoszczy, Posener Tageblatt" i in.). 76

13 Z życia Polafców w N iem czech A kcja osied leń cza w Prusach W schodn. ja k o narzędzie germ an izacji wym osobnikiem pełnowartościowym. Kandydaci pochodzenia żydowskiego wzgl. kandy daci z domieszką krwi obcej ( fremdrassisch ) nie są brani przy przydziale miejsc wogóle w rachubę. Przyszły osadnik nie może być kawalerem; na pierwszem miejscu uwzględniani będą przedewszystkiem kandydaci, posiadający już rodzinę, przyczem żona winna odpowiadać również w całej pełni warunkom, jakie się stawia kandydatowi na osadnika. Przedstawione wyżej zasadnicze warunki stwierdzają jasno i dobitnie, że władze niemieckie prowadzą całą akcję wyłącznie pod kątem utrwalenia sił niemieckich na wschodzie Rzeszy. Z udziału w akcji osiedleńczej nie ulega to żadnej wątpliwości - wyłączona jest cała tubylcza ludność polska, zmuszona naskutek tego do wegetowania, mimo, że sama posiada nadmiar rąk do pracy w młodem pokoleniu, rąk, mogących z całem powodzeniem budować nowe placówki gospodarcze i odpowiednio je poprowadzić. Ustawa o zagrodzie dziedzicznej i akcia osiedleńcza oto główna broń, jaką strona niemiecka posługuje się w walce z elementem polskim na wschodzie Rzeszy, walce, mającej przedewszystkiem na celu likwidowanie tam życia polskiego! W związku z wzmożeniem przez rząd niemiecki w ostatnich miesiącach akcji kolonizacyjnej na terenie prowincyj wschodnich państwa niemieckiego warto zwrócić uwagę na ciekawy artykuł, jaki ukazał się ostatnio na marginesie tej akcji w organie wschodniopruskich sfer rolniczych Georgine (w n-rze z 3 maja b. r.). Artykuł ten, stwierdzając, że program akcji osiedleńczej na terenie Prus Wschodnich jest wykonywany w stu procentach, przynosi zkolei szczegółowe rozważania nad kwalifikacjami, jakiemi winien się wyka zać kandydat na kolonistę i zwraca p rzy tem uwagę na to, że odpowiednie czynnikizajmujące się wprowadzaniem w życie samej akcji, biorą przedewszystkiem pod uwagę poruszone w artykule momenty. Ścisłe przestrzeganie ich jest motywowane okolicznością, że osadnik będzie gospodarzył na ziemi niemieckiej" i że dlatego przeprowadzenie wśród kandydatów' na osadników gruntowej selekcji jest ze względów narodowo-połitycznych konieczne. Przedewszystkiem więc kandydat na osadnika pod względem politycznym nie może budzić żadnych wątpliwości. Kandydat musi być dalej rolnikiem zawodowym, tkwiącym od najwcześniejszej młodości w pracy na roli, musi być bezwzględnie zdrowy, pod względem biologiczno-raso- W alka z p o lsk o ścią Z terenu Polskiej Warmji dochodzą nas ostatnio wieści, świadczące o tem, że tamtejsza ludność polska znowu staje się objektem szykan i akcji germanizatorskiej ze strony różnych terenowych niemieckich społecznych. Oto jeden z klasycznych przykładów, charakteryzujących ducha i formy ostatnich wystąpień antypolskich. Dnia 13 kwietnia b. r. wygłosiła niejaka Agata Kwahs na zebraniu b. uczenie szkoły gospodarstwa domowtego w Olsztynie referat sprawozdawczy z t. zw. "V olkstumslehrgang" (kursu, poświęconego za na P olskiej W armji gadnieniom narodowościowym), odbytego w Gietrzwałdzie na Polskiej Warmji, gdzie przed półtora rokiem zamknięto szkołę polską naskutek nieprzebierającej w środkach ostrej akcji niemieckiej. Pani Kwahs omówiła metody germanizacji dzieci polskiej ludności, zaznaczając, że ze względu na bliskość korytarza" należy dążyć wszelkiemi siłami do wytępienia na terenie W armji języka polskiego wśród młodego pokolenia polskiego. Jest bowiem rzeczą oczywistą - mówiła prelegentka że po zlikwidowaniu polskości w Prusach 77

14 Wschodnich wzmocniłaby się znakomicie pozycja niemczyzny w korytarzu". W dyskusji część słuchaczek opowiedziała się za bezwzględnym zakazem mówienia po polsku, inne natomiast zalecały łagodniejszy sposób postępowania, by odwieść dzieci polskio od używania języka polskiego. Zebranie uchwaliło pozatem rezolucję, aby zewzględu na wzmagające się na siłach szkolnictwo polskie w Prusach Wschodnich i złączone z tem utrwalanie się wpływów polskich dążyć do zlikwidowania szkół polskich na W armji! Z am ierzone św iętokradztw o Na Kleparzu w Olsztynie znajduje się figura Chrystusa, krzyż dźwigającego, z polskim napisem na cokole: Idź za mną. Przy ulicy Olsztynkowskiej istnieje druga figura z napisem: Od powietrza, głodu, ognia i wojny wybaw nas, Panie". Napisy powyższe nie dają spokoju hakatystom, którzy oddawna usiłowali zniszczyć te dwie pamiątki. Rokrocznie niemal wypływa sprawa usunięcia napisów i rokrocznie zamierzenia polakożerców rozbijały się o nieustępliwość ludu polskiego. Po zawarciu porozumienia polsko-niemieckiego zdawało się, iż Niemcy zaniechali nareszcie drażnienia ludności polskiej i że pozostawią figury w spokoju. Tymczasem ostatnio sprawa ta wypłynęła znów na nowo. Tym razem podnieśli ją norodowi-socjaliści. Oto burmistrz miasta Olsztyna, Schiedat, zarazem kierownik partji narodowo-socjalistycznej na pow. Olsztyn-miasto i przewodniczący Związku Niemieckiego Wschodu'1 (BDO) w jednej osobie, polecił przedsiębiorcy murarskiemu w Olsztynie rozebrać figurę Chrystusa na Kleparzu. Przedsiębiorcę, wierzącego katolika, ruszyło sumienie. Nie przyjął tego zlecenia. W tedy burmistrz: zwrócił się do ewangelika. I ten odmówił. Do tej pory nie znalazł się rzemieślnik, któryby wykonał tę robotę. Ale nie jest w y kluczone, iż znajdzie się taki wandal, który nie przelęknie się wzburzenia, wzrastającegocoraz bardziej wśród ludności Olsztyna i okolic. + W obliczu p rzygotow ań do now ej im prezy antyp olsk iej Zwołany na czas 7 10 czerwca b. r. do Królewca zjazd delegatów V DA ( Volksbund fur das Deutschtum im Auslande ), organizacji, działającej na terenie Rzeszy miecką fakt, że do chwili obecnej w płynęło już ponad 40 tys. zgłoszeń na wzięcie udziału w tej imprezie. Rozgłos, jaki zjazdowi nadaje strona niemiecka, świadczy Niemieckiej na rzecz Niemców, żyjących o tem, że tegoroczny zjazd Y D A będzie poza niemieckiemi granicami państwowemi, imprezą polityczną, której wagi w dzisiejszym stanie się jak się można już dziś orjentowae układzie stosunków polsko-niemiec na podstawie głosów prasy niemieckiej kich społeczeństwo polskie nie powinno zbawątpliwie imprezą, której ostfze będzie niegatelizować. Nagromadzone w programie zwrócone przeciwko Polsce. Zjazd sam ma według opublikowanych dotąd zapowiedzi prasowych dać głównie wyraz zjazdu momenty odwetowe (wycieczka nad granicę polsko-niemiecką, manifestacje pod Olsztynkiem i in.) pozwalają już dzisiaj przywiązania Rzeszy do niemieckich stwierdzić, że antypolski jego charakter nie ziem wschodnich i ma zająć stanowisko będzie ulegał żadnej wątpliwości. W arto wobec aktualnych zadań żywiołu niemieckiego, o tem pamiętać szczególnie w czasach ostat żyjącego na terenach, położonych nich, przynoszących ze sobą wyraźny re na wschód od granic państwa niemieckiego. nesans niemieckich prądów imperialistycznych O w Europie. rozmiarach powyższej imprezy niech świadczy podany ostatnio przez prasę nie- 78

15 P olsk i Z w iązek Z achodni K urs dla p relegen tów i referen tów w Łodzi W okresie przedświątecznym Obwód Łódzki P. Z. Z. zorganizował w Łodzi kurs dla prelegentów i referentów dla spraw polsko-niemieckich, mający za zadanie: 1) głęboko i wszechstronnie naświetlić dzisiejsze stosunki polsko-niemieckie ze wskazaniem roli, jaką musi odgrywać polski czynnik społeczny w kształtowaniu rzeczywistości polsko-niemieckiej; 2) zorganizować grupę osób, zdolnych do dalszego przekazania nabytych wiadomości w innych środowiskach społecznych; 3) przygotować i wprowadzić na teren wszelkich ugrupowań społecznych instytucję referentów dla spraw polsko-niemieckich, po skończeniu kursu, w oparciu o materjały Polskiego Związku Zachodniego oraz o stałą współpracę z Zarządem Obwodu będą czuwali nad biegiem spraw polsko-niemieckich i informowali swych współczłonków o najaktualniejszych zagadnieniach z tej dziedziny. Na program kursu złożyły się następujące tematy: 1) Trzecia Rzesza" stosunki polityczne w dzisiejszych Niemczech 2) Dzisiejsze stosunki polityczne polsko-niemieckie 3) Polacy w Niemczech 4) Prusy Wschodnie 5) Teoretyczne podstawy hitleryzmu 6) Śląsk ziemia ciągłych walk o duszę polskiego dziecka 7) Łódź, jako baza ruchu niemieckiego w Polsce 8) Kolonizacja niemiecka w b. Kongresówce 9) Kolonje letnie dla dzieci polskich a Niemiec i ich znaczenie dla podtrzymania ducha polskiego na obczyźnie 10) Polski Związek Zachodni i jego rola w kształtowaniu rzeczywistości polsko-niemieckiej. Kurs był w zasadzie dostępny dla wszystkich, w pierwszym rzędzie jednak dla delegatów instytucyj społecznych, nauczycielstwa i członków PZZ. Na skutek wielkiej ilości zgłoszeń Zarząd Obwodu Łódzkiego PZZ był zmuszony zamknąć zapisy przy liczbie 150 słuchaczy. Frekwencja ta wykładach przez cały tydzień została utrzymana na tejże wysokości. W charakterze wykładowców wzięli udział: dyr. Kudlicki, dr. Szulczewski i dyr. Zaleski Warszawa; red. Kopeć Katowice; dr. Oksza-Strzelecki, mgr. Szubert i pos. Waszkiewicz Łódź. Wykład wstępny, dostępny dla ogółu,, odbył się w specjalnej sali przy udziale ponad 700 słuchaczów. Obecnie, zgodnie z założonym programem, Zarząd Obwodu zbiera wszystkich słuchaczów Kursu na specjalnych zebraniach, informując o najaktualniejszych sprawach i czuwając równocześnie nad przerzuceniem pracy Polskiego Związku Zachodniego na tereny wtszelkich ugrupowań społecznych. Zainicjowana w ten sposób praca już dziś wydaje rezultaty. B yli słuchacze organizują koła fabryczne, przeprowadzają odczyty na własnym terenie, organizują akademje specjalne szerząc idee Polskiego Związku Zachodniego i budząc głębokie zainteresowanie dla spraw polsko-niemieckich wśród najszerszych sfer społeczeństwa łódzkiego. Jeśli chcesz otrzymywać Front Zachodni" sprawdź, czyś opłacił prenumeratę. Konto P. K. O. Nr

16 R ecen zje Stan praw ny lu d n ości polskiej w N iem czech Związek Polaków w Niemczech jako naczelna reprezentacja ludności polskiej w Niemczech przeprowadził w czasie od do u władz niemieckich cały szereg interwencyj. Interwencje te zostały omówione dwukrotnie w K ulturwehr, organie Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech, w numerach 8/10 z 1934 r. (interwencje za czas od do ) oraz w nr. 1/3 z 1935 r. (interwencje za czas od do ). Ponieważ szczegółowe omówienie poszczególnych wypadków interwencyjnych zajęłoby za dużo miejsca, ograniczamy się niżej do przedstawienia najważniejszych, obszerniej potraktowanych w nr. 1/3 z 1935 Kulturwehr a dotyczących przedewszystkiem prawnego uregulowania sytuacji ludności polskiej w Niemczech. 1. Przynależność narodowa. Pruskie ministerstwo spraw wewnętrznych zadecydowało, że spowodu przynależności do mniejszości polskiej w Niemczech nie wolno Polakom wyrządzać krzywdy. Również, według orzeczenia jednego z prezydentów rejencji, nie wolno obrażać Polaka spowodu jego przynależności narodowej. Członków mniejszości polskiej w Niemczech nie wolno wykluczać przy rozdzielaniu zapomogi zimowej (W interhilfe), ani pozbawiać ich spowodu ich polskości prawa do kryzysowej zapomogi dla bezrobotnych. Polacy nie mogą brać udziału w pomocy rolnej (Landhilfe), co jednak nie uprawnia do pozbawienia ich jakiejkolwiek zapomogi. 2. Szkoła polska. Pruskie ministerstwo oświaty orzekło, że Polacy, którzy dzieci swe posyłają do szkoły polskiej, nie mogą być gospodarczo pokrzywdzeni. Nie wolno też dzieci polskich krzywdzić wt szkole niemieckiej, ani wykluczać ich przy rozdzielaniu bezpłatnego materjału szkolnego (książek, zeszytów itd.) dlatego, że uczęszczają na prywatne kursy jęeyka polskiego. Urzędnik niemiecki, który usiłuje rodziców polskich namówić do posyłania ich dzieci do szkoły niemieckiej, przekracza swe upoważnienia i naraża się na karę. Czasopismo dla dzieci Mały Polak w Niemczech" jest uznane przez władze szkolne i wolno je rozpowszechniać wśród dziatwy szkolnej. 3. Żucie organizacyjne. Rozwiązanie towarzystwa, należącego do mniejszości polskiej, jest niedozwolone, taksamo zasadniczo niedopuszczalna jest konsfiskata akt i majątku organizacyj i towarzystw polskich. Omyłkowa skonfiskowany m ajątek, podobnie jak i akta, muszą być zwrócone. Towarzystwa nie są zobowiązane zdawać sprawozdań ze swej działalności urzędom partj i narodowo-socjalistycznej. D o tyczy to m. in. kwestjonarjuszy ministerstwa propagandy Rzeszy. Podobnie imprez towarzystw polskich nie trzeba zgłaszać u kierownika wydziału kulturalnego przv N SDAP. Przedstawiony obraz uzyskanych zapewnień co do praw ludności polskiej w Niemczech przedstawia się wprost idylicznie. Niestety, z dotychczasowego doświadczenia wiemy, że entuzjazmować się samemi zapowiedziami nie można. Równocześnie bowiem praktyka dnia codziennego, a w szczególności stan spraw szkolnych i kościelnych ludności polskiej w Niemczech przedstawia się zupełnie odmiennie, niż wynikałoby to z powyższych zapewnień. Przy ocenie wyszczególnionych wyżej uprawnień w żadnym razie o tem zapominać nie można. Adresy biur i oddziałów: Warszawa Al. Jerozolimskie 20; Katowice Pocztowa 16; Kraków Karmelicka 9; Toruń Kopernika 7 Adres Redakcji i Administracji: Poznań, Fredry 7, tel Konto: PKO Cena prenumeraty: rocznie 4 zł, kwartalnie 1 zł Cena ogłoszeń: 1 strona za tekstem 300 zł, y 2 strony 160 zł, % strony 80 zł, */8 strony 40 zł. W tekście o 50% drożej Wydawca Polski Związek Zachodni Redaktor Antoni Cieśliczak Czcionkami Drukami Dziennika Poznańskiego S. A. w Poznaniu