Historia, teraźniejszość i przyszłość hodowli bydła simentalskiego w Polsce

Transkrypt

1 Historia, teraźniejszość i przyszłość hodowli bydła simentalskiego w Polsce Bogumiła Choroszy1,2, Edgar Beneš1, Zenon Choroszy1,2 Władysław Brejta1,2 2 1 Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Kraków

2 Bydło simentalskie według historycznych źródeł zalicza się do jednych z najstarszych europejskich ras, o czym świadczą zapiski pochodzące z około XIII wieku Kolebką bydła simentalskiego jest szwajcarska dolina rzeki Simme w okręgu Berneńskim, od której to rzeki wzięło nazwę miejscowe bydło plamiste charakteryzujące się dużym kalibrem i białą głową. Bydło simentalskie przez wiele lat użytkowane było w trzech kierunkach: mlecznym, mięsnym i roboczym przy czym ceniona była bardzo użytkowość mięsna.

3 W XIX wieku hodowla bydła simentalskiego rozprzestrzeniła się nie tylko na kraje sąsiadujące ze Szwajcarią, ale również kraje Europy Wschodniej, Bałkany, Rosję, Amerykę Północną: USA ( 1887r.), Gwatemala (1897) r., Republikę Południowej Afryki (1895 r.). Wzrost popularności tej rasy, zwłaszcza w krajach europejskich spowodował, że w 1875 r. Parlament Szwajcarski mając na względzie własne potrzeby wprowadził ograniczenie wywozu tej rasy poza granice. W 1890 r. powstał Szwajcarski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego. Rozpoczęto eksport tego bydła na szerszą skalę oraz promocję międzynarodowych, gdzie uzyskiwało ono złote medale. na wielu wystawach W 1918 r. bydło simentalskie zostało zaimportowane do Brazylii, a w 1922 r. do Argentyny. W latach 70-tych ubiegłego wieku rozpoczęto hodowlę Simentali w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii, Szwecji i Australii, a w 1976 r. trafiło ono nawet do Chińskiej Republiki Ludowej. Stąd należałoby uznać, że za wyjątkiem Antarktydy hodowane jest ono na sześciu kontynentach.

4 W Polsce bydło simentalskie pojawiło się pod koniec XVIII wieku, głównie na południu w okolicach Krakowa, Śląska i na Kresach i było po tak zwanych holendrach drugą pod względem liczebności rasą importowaną do majątków ziemskich. Krowy berneńskie pojawiły się w tym czasie m. in. na Podlasiu w majątku Siemiatycze należącym do księżnej Anny Jabłonowskiej oraz w majątku Kurowiec k. Lwowa w dobrach księżnej Elżbiety Lubomirskiej. Bydło berneńskie hodowane było przez mieszkańców gór Wschodnich Karpat ze względu na bardzo dobrą aklimatyzację. Popularny był opas wołów nie wymagających specjalnych warunków utrzymania, które również wykorzystywano jako siła robocza. Charakteryzowały się one dużym kalibrem i masą ciała oraz szybkim wzrostem.

5 Jednym z pierwszych hodowców bydła simmentalskiego w Galicji był Teofil Ostaszewski, który w 1832 roku sprowadził pierwszy transport do Wzdowa k. Sanoka. Powstały również obory koło Łańcuta, Przemyśla, Dzikowa, w Jaćmierzu i Trześniowie. Od 1882 roku rozpoczęto na dużą skalę import bydła simentalskiego, tak że pod koniec XIX wieku rozprzestrzeniło się już ono na terenie całego kraju: na Lubelszczyźnie (Krasiczyn, Rejowiec), a głównie na Kresach Wschodnich (obecnie tereny państwa ukraińskiego).

6 W 1886 roku z inicjatywy Komitetu Towarzystwa Lwowskiego utworzono 5 bardzo dobrych obór zarodowych była rasy simentalskiej pochodzącego z importu w okolicach Bukowa i Podhajec. Hodowcom za połowę ceny sprzedawano zarodowe krowy, zobowiązując ich do przekazania dobrze odchowanego potomstwa innym właścicielom obór. Miało to przyczynić się do zmniejszenia importu. Powstawały również stacje buhajów finansowane przez rząd, które miały na celu poprawę pogłowia krów włościańskich. Trzon hodowli i chowu bydła simentalskiego użytkowanego dwukierunkowo przebiegał wzdłuż wołoskiego szlaku handlowego.

7 Buhaj i krowa simentalska z zarodowej obory Kazimierza Wiktora w Zarszynie. Fot. Archiwum rodziny Wiktorów

8 W drugiej połowie XIX wieku odnotowane są już pierwsze osiągnięcia polskich hodowców bydła simentalskiego. Mogli oni poszczycić się złotych medali na międzynarodowych wystawach m. in. w Paryżu w 1870 roku i w Wiedniu w 1871 i 1890 roku. Krowa simentalska z zarodowej obory Kazimierza Wiktora w Zarszynie odznaczona na wystawie bydła w Wiedniu w 1890 r.

9 Brązowy medal za krowę simmentalską z obory Kazimierza Wiktora z Zarszyna uzyskany na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w 1894 roku.

10 Według Galicyjskiego Towarzystwa Górskiego mleczność krów simentalskich w latach była niezbyt wysoka i wynosiła średnio 1104 litry, a w 6 najlepszych oborach rasy simentalskiej 2191 litrów. W tych latach rozpoczęto prace hodowlane mające na celu poprawę użytkowości mlecznej. W zarodowej oborze czystej krwi simentalskiej Jana Wiktora w Zarszynie, w pierwszym roku kontroli użytkowości 1904/1905 uzyskano średnio od krowy 2479 kg mleka, a już w następnym roku po poprawie żywienia 3356 kg mleka.

11 W 1910 roku najwyższa odnotowana w rejestrach wydajność krowy rasy simentalskiej wynosiła 7238 kg mleka i 253 kg masła. W tym okresie znana była też obora dr S. Grodzickiego z Bzianki (okolice Sanoka), która wielokrotnie wymieniana była jako najlepsza. Średnia wydajność krów w tej oborze wynosiła ponad 4000 kg mleka za laktację, a rekordzistka uzyskała 6076 kg mleka o zawartości tłuszczu 4,29%.

12 W 1920 roku utworzono Związek Hodowców Bydła Górskiego, który zrzeszał 7 obór bydła simentalskiego (747 krów i 51 buhajów). Ostatecznie rejon hodowli bydła simentalskiego skoncentrował się w południowowschodniej Polsce.

13 Druga wojna światowa, a także wprowadzona w Polsce powojenna rejonizacja ras przyczyniły się do stopniowego zmniejszenia pogłowia bydła simentalskiego. Pozostało ono tylko w rejonie południowo-wschodniej Polski, w okolicach Sanoka, w 90% w małych, indywidualnych gospodarstwach. W roku 1954 rozpoczęto reaktywację hodowli bydła simentalskiego tworząc jedyne w Polsce większe stado hodowlane w Państwowym Ośrodku Hodowli Zarodowej w Brzozowie. W ośrodku tym koncentrowała się w zasadzie cała praca hodowlana. Pomimo likwidacji tego ośrodka wiele lat temu rezultaty prowadzonej tam pracy hodowlanej wywarły pozytywny wpływ na stan obecnej hodowli.

14 W Ośrodku Hodowlanym Pakoszówka znajdowała się większość matek buhajów wybieranych do programu hodowlanego (na ogólną ilość 80 matek, 50 pochodziło z tego Ośrodka). W wychowalni buhajów przez lata odchowywano buhajki przeznaczone na ojców następnego pokolenia, które były założycielami wielu stad.] W celu przyspieszenia rozwoju populacji bydła simentalskiego i jego genetycznego doskonalenia, buhaje krajowe uzupełniano importem rozpłodników z Niemiec, Austrii i Rumunii (około 2 tys. szt.), który trwał nieregularnie aż do roku 1988.

15 Na początku lat 90-tych nastąpił regres w hodowli bydła simentalskiego spowodowany zarówno przemianami ustrojowymi i gospodarczymi (likwidacją wielu państwowych ośrodków hodowlanych). Powstanie w 1994 r. Polskiego Związku Hodowców Bydła Simentalskiego przyczyniło się niewątpliwie do zahamowania regresu i ożywienia hodowli bydła simentalskiego w Polsce. Hodowcy i użytkownicy bydła tej rasy zrzeszyli się w celu doskonalenia wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt, organizacji pracy hodowlanej, prowadzenia ksiąg oraz działań zmierzających do powiększania populacji, prowadzenia szkoleń i organizacji wystaw hodowlanych.

16 Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego jako jeden z dwóch związków rasowych jest członkiem Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka skupiających hodowców bydła wszystkich ras w Polsce. W roku 1997 Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego wstąpił do Europejskiej Federacji Hodowców Bydła Simentalskiego, a w roku 2012 został przyjęty do Światowej Federacji Hodowców Bydła Simentalskiego. Sanok Rudawka Rymanowska Landshut, Niemcy 2012.

17 W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost zainteresowania hodowlą bydła simentalskiego w Polsce, o czym świadczy wzrastająca liczba krów objętych kontrolą użytkowości i rejestracja nowych stad na terenie całego kraju. Obecnie szacuje się, że populacja czystorasowych krów simentalskich wynosi około 60 tys. sztuk, w tym pod kontrolą użytkowości znajduje się 1,40% krów.

18

19 Przeciętne wydajności krów simentalskich ocenianych w latach Rok Ilość krów Mleko(kg) Tłuszcz(%) Białko(%) , , , , , , , ,94 3, ,01 3, ,10 3, ,18 3, ,12 3, ,15 3,44

20 Krajowy Program Hodowlany dla Bydła Rasy Simentalskiej w Polsce Celem programu hodowlanego realizowanego przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka jest: l l l postęp genetyczny w zakresie cech mleczności cech typu i budowy cech opasowych i rzeźnych prowadzący do doskonalenia populacji w kierunku mięsno mlecznym W realizacji programu hodowlanego dla bydła rasy simentalskiej współpracuje z Instytutem Zootechniki Państwowym Instytutem Badawczym w Krakowie i Małopolskim Centrum Biotechniki w Krasnem.

21 Doskonaleniu podlegają cechy wpływające w zasadniczy sposób na poprawę opłacalności produkcji: l l l l l l wydajność mleka wydajność białka wydajność tłuszczu cechy typu i budowy ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg cechy funkcjonalne cechy opasowe i rzeźne

22 Krajowy Program Hodowlany dla Bydła Rasy Simentalskiej w Polsce zakłada wybór buhajów na rodziców następnego pokolenia zarówno z listy krajowej jak i europejskiej. Z hodowli europejskiej pochodzą najczęściej buhaje z Niemiec, Austrii i Szwajcarii Matki buhajów wybierane są z hodowli krajowych Krowa Sonia, Superczempion wystawy GR Jerzy Stączek, Jaćmierz Buhaj Rasy Simentalskiej Wołosaty, PL , MCB Krasne

23 Od roku 1975 prowadzona jest ocena wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech mlecznych. Metody doskonalenia podlegają ciągłej modyfikacji, zgodnie z zapotrzebowaniem hodowców i realizacją Krajowego Programu Hodowlanego dla bydła rasy simentalskiej. W 2016 r. wprowadzono nowy indeks selekcyjny PFSM (Produkcja i Funkcjonalność Simentali) dla buhajów i krów rasy simentalskiej. PFSM = 0,40 x PI_PROD +0,35 x PI_POKR + 0,10 x PI_PłOD + 0,08 x WH_KSOM + 0,07 x WH_DŁUG gdzie: PI_PROD - podindeks produkcyjny PI_POKR - podindeks pokrojowy PI_PŁOD - podindeks płodności WH_KSOM - wartość hodowlana dla zawartości komórek somatycznych WH_DŁUG - wartość hodowlana dla długowieczności

24 Ocena buhajów w zakresie użytkowości mięsnej prowadzona jest w Polsce od roku 1994, metodą stacjonarną na podstawie cech opasowych i rzeźnych potomstwa. Wartość hodowlaną buhajów simentalskich w zakresie cech mięsnych szacuje się w oparciu o uzyskany Indeks mięsności IM. IM= 7,21*klasa tuszy+0,96*pow.mld+0,21*przyrost dobowy ne@o

25 Od 2016 r. hodowcy mają możliwość utrzymywania stad wyłącznie w mięsnym kierunku użytkowania. ZZD IZ Odrzechowa Sp.z.oo.

26 Przyszłość dla hodowli bydła simentalskiego w Polsce, to lepsze wykorzystanie mleka od krów simentalskich do przetwórstwa na produkty mleczne, masło i w dużo większym niż dotychczas zakresie sery. Utrzymanie i szersze wykorzystanie doskonałych walorów opasowych i rzeźnych bydła simentalskiego pozwoli na zwiększenie produkcji wysokiej jakości wołowiny w oparciu o pasze z użytków zielonych. Dziękuję za uwagę