Farmakologia. Podstawy antybiotykoterapii i chemioterapii

Transkrypt

1 Farmakologia Wykład 4 Podstawy antybiotykoterapii i chemioterapii

2 Co to jest antybiotyk? Antybiotyki to związki chemiczne wytwarzane naturalnie przez mikroorganizmy, które hamują rozmnaŝanie lub zabijają inne drobnoustroje (bakterie, grzyby i pierwotniaki). Antybiotyki produkowane są przez: grzyby (Penicillum notatum penicylina) bakterie (Streptomyces griseus streptomycyna) Zdolność do wytwarzania antybiotyków jest ewolucyjnym przystosowaniem organizmów do Ŝycia w środowisku naturalnym. Daje posiadającym ją drobnoustrojom przewagę nad innymi, utrudniając wraŝliwym szczepom wzrost i tym samym uniemoŝliwia im konkurowanie w walce o dostęp do poŝywienia.

3 Podział antybiotyków

4

5

6 Podział antybiotyków w ze względu na budowę chemiczną I. Antybiotyki β-laktamowe: Penicyliny: penicyliny naturalne (penicylina benzylowa) penicyliny półsyntetyczne (Amoksycylina, Ampicylina) Cefalosporyny Karbapenemy II. Aminoglikozydy: Streptomycyna Gentamycyna Neomycyna Tobramycyna

7 III. Makrolidy: Erytromycyna Spiramycyna Roksytromycyna Klarytromycyna IV. Tetracykliny: Doksycyklina (zmodyfikowana tetracyklina) Tetracyklina (naturalna) V. Linkozamidy: Linkomycyna Klindamycyna VI. Antybiotyki peptydowe: VI. Antybiotyki peptydowe: Gramicydyna (polipeptyd) Wankomycyna (glikopeptyd)

8 Podział chemioterapeutyków w ze względu na budowę chemiczną I. Chinolony: Ofloksacyna Cyprofloksacyna Kwas nalidyksowy II. Sulfonamidy: Sulfacetamid Sulfametoksazol III. Pochodne nitroimidazolu: Metronidazol IV. Pochodne nitrofuranu: Furazydyna Chemioterapeutyki są to leki przeciwdrobnoustrojowe otrzymane na zasadzie całkowitej syntezy chemicznej, nie mające odpowiednika w naturze

9 Zasady terapii przeciwbakteryjnej I. Przed rozpoczęciem kuracji naleŝy upewnić się, Ŝe mamy do czynienia z infekcją bakteryjną, gdyŝ: antybiotyki nie działają na choroby wirusowe! II. NaleŜy takŝe ustalić jaki patogen najprawdopodobniej jest przyczyną choroby (Gram(+) czy Gram(-), tlenowe czy beztlenowe) Antybiogram III. Powinno ustalić się wraŝliwość bakterii na antybiotyk (antybioram), tak aby skutecznie leczyć i nie prowadzić do powstania szczepów opornych Ciemne pola na szalce Petriego na którą nałoŝono odpowiednie antybiotyki wskazują miejsca zahamowania wzrostu i rozmnaŝania się bakterii i potwierdzają ich wraŝliwość na antybioty.

10 IV. NaleŜy dobrać moŝliwie najmniejszą dawkę terapeutyczną, aby ograniczyć działanie toksyczne na organizm (penicyliny naleŝą do najmniej toksycznych antybiotyków i powinny być lekiem z wyboru przy tzw. ślepym leczeniu. V. Brak odpowiedzi klinicznej po około 3 dniach kuracji moŝe świadczyć o całkowitej oporności bakterii i nieskutecznym leczeniu VI. Antybiotyki bakteriostatyczne (tetracykliny) stosujemy na początku choroby, w przypadku osłabienia organizmu i cięŝkich zakaŝeń lekiem z wyboru są antybiotyki bakteriobójcze (penicyliny). VII. W czasie leczenia antybiotykami nie wolno przyjmować alkoholu!

11 Terapia skojarzona Stosowanie pojedynczego antybiotyku (monoterapia) moŝliwe jest w sytuacji identyfikacji czynnika etiologicznego oraz jego wraŝliwości pozwala ograniczyć toksyczność leku na organizm oraz jego wpływ na naturalną florę bakteryjną. Często jednak nie mamy moŝliwości diagnostycznych, pozwalających na precyzyjne określenie przyczyn choroby, a więc i jej rozwoju stąd zmuszeni jesteśmy do stosowania leczenia skojarzonego, które uzasadnione jest równieŝ w przypadku zakaŝeń mieszanych oraz postępującej oporności. Celem leczenia skojarzonego jest : spotęgowanie działania terapeutycznego (bakteriobójczego) poszerzenie zakresu aktywności przeciwbakteryjnej ograniczenie lub eliminacja szczepów opornych zmniejszenie dawki leku potencjalnie toksycznego

12 Antybiotyki naleŝy kojarzyć według mechanizmu działania, tzn. antybiotyk bakteriobójczy z bakteriobójczym, dość ryzykowne jest łączenie leku bakteriostatycznego z bakteriobójczym (lek bakteriostatyczny hamuje aktywność bakteriobójczą): Penicyliny + inhibitor β-laktamaz (kwas klawulanowy) Antybiotyk β-laktamowy + aminoglikozyd (dla spotęgowania działania bakteriobójczego) Antybiotyk β-laktamowy + metronidazol (poszerzenie zakresu o bakterie beztlenowe) Nie naleŝy natomiast kojarzyć leczenia tym samym chemioterapeutykiem (antybiotykiem) miejscowo z leczeniem uogólnionym

13 Mechanizm działania ania antybiotyków Mechanizm działania antybiotyków zaleŝy od tego, czy działają one bakteriostatycznie, czy bakteriobójczo, tj. zapobiegają wzrostowi i rozwojowi bakterii (są wtedy najbardziej wraŝliwe), czy zabijają drobnoustroje. Główne mechanizmy działania antybiotyków to: Zaburzenie syntezy ściany komórkowej bakterii (penicylina) Upośledzenie przepuszczalności błony komórkowej (gramicydyna) Zakłócenie syntezy kwasów nukleinowych (metronidazol uszkadza DNA, ryfampicyna hamuje RNA-polimerazę, sulfonamidy blokują syntezę kwasu foliowego) Zablokowanie syntezy białek strukturalnych i enzymatycznych bakterii (streptomycyna, tetracykliny, aminoglikozydy)

14

15 Odporność na antybiotyki Oporność na antybiotyki jest to cecha części szczepów bakteryjnych, która umoŝliwia im przeciwstawianie się wpływowi antybiotyku. W zaleŝności od pochodzenia, dzieli się ją na pierwotną (naturalna struktura bakterii uniemoŝliwiająca działanie leku) lub nabytą na skutek nabycia genów oporności od innych bakterii lub spontanicznych mutacji. Częsta oporność wśród bakterii wiąŝe się z nieracjonalną antybiotykoterapią oraz zbyt duŝym zuŝyciem tych leków w przemyśle spoŝywczym. Oporność pierwotna związana jest z : produkcją enzymów rozkładających antybiotyki (penicylinaza, β-laktamaza) budową ściany komórkowej modyfikacją antybiotyku (aminoglikozydy np. fosforylacja) aktywną eliminacją leku z komórki. Oporność pojawia się szczególnie często w wypadku nagłego przerwania terapii, złego dobrania antybiotyku, braku konsekwencji przyjmowania leku

16 Działania ania niepoŝą Ŝądane antybiotykoterapii Stosowanie antybiotyków poza niepodwaŝalnymi zaletami i skutkami terapeutycznymi niesie takŝe za sobą działania niepoŝądane, które obejmują: uczulenia i anafilaksję toksyczność antybiotyków (nefrotoksyczność, hepatotoksyczność) zaburzenia w naturalnej mikroflorze organizmu - zburzenia Ŝołądkowo-jelitowe, grzybice dróg rodnych kobiet rozwój oporności wśród bakterii - wzrost szczepów opornych, przekładających się bezpośrednio na efektywność leczenia antybiotykami a wraz z tym wzrost kosztów kuracji zachwianie równowagi środowiskowej pomiędzy wraŝliwymi a opornymi bakteriami

17 Antybiotyko- i chemioterapia miejscowa Celem mechanoterapii (usunięcie złogów nazębnych + polerowanie korzeni zębów) chorób przyzębia jest eliminacja nie tylko złogów nad- i poddziąsłowych, ale takŝe bakterii z kieszonek przyzębnych, w których istnieją dogodne warunki do rozwoju patologicznej mikroflory. Leki stosowane miejscowo powinny działać: Antyseptycznie Bakteriostatycznie lub bakteriobójczo Leki stosowane miejscowo uwalniane są ze specjalnych podłoŝy (nośników), które zapewniają odpowiednie wnikanie i uwalnianie leku w miejscu aplikacji. Zaletami farmakoterapii miejscowej są: Brak dolegliwości Ŝołądkowych Brak zmian we florze fizjologicznej (układu pokarmowego, jamy ustnej) Mniejsza penetracja leku w organizmie

18 Wśród preparatów stosowanych w leczeniu miejscowym naleŝą: Metronidazol Ŝel 25% (Elyzol) Włókna tetracyklinowe (Actisite) Minocyklinowy Ŝel (Dentomycin Dental Gel) Doksycyklina (Atridox, Atrigel) Chlorheksydyna (Perio Chip) Metronidazol działa bakteriobójczo, szczególnie względem bakterii beztlenowych, stosowany w zapaleniu dziąseł i przyzębia. Nośnikiem leku są pochodne glicerolu pozwalając na wprowadzenie leku do kieszonki w formie Ŝelu, który ulega resorbcji. Lek aplikuje się 2 krotnie: na początku terapii i w ósmym jej dniu, przez co zmniejsza się osoczowe stęŝenie leku w organizmie. Włókna tetracyklinowe nasączone są 25% roztworem tetracykliny, które umieszcza się na okres 7-10 dni w kieszonkach przyzębnych, a następnie usuwa. Włókna te stosowane są szczególnie u dorosłych w kuracji zapalenia tkanek przyzębia. Chlorheksydyna jest lekiem antyseptycznym występującym w postaci akrylowych listków reasorbujących w ciągu 7-10 dni.

19 Inne preparaty stosowane miejscowo Poza stosowaniem antybiotyków w leczeniu miejscowym stosuje się takŝe inne substancje czynne, głównie o działaniu przeciwzapalnym: Carident maść zawierająca enzym proteolityczny o działaniu fibrynolitycznym. Stosowany jest on do oczyszczania ran/nadŝerek oraz owrzodzeń poprzez rozpuszczanie tkanek martwiczych, skrzepu i wydzieliny ropnej ułatwiając działanie pozostałym składnikom maści o działaniu bakteriobójczym. Maść Carident wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwbakteryjne oraz gojące. Wskazania: afty jamy ustnej (nawracające), nadŝerki, owrzodzenia śluzówki jamy ustnej, odleŝyny (w tym protetyczne). W chorobach przyzębia moŝe być aplikowana do kieszonek przyzębnych.

20 Antybiotyki β-laktamowe Antybiotyki β laktamowe mają wspólny mechanizm działania bakteriobójczego, polegający na hamowaniu syntezy błony i ściany komórkowej bakterii. Wspólną cechą tych antybiotyków jest występowanie pierścienia β-laktamowego, podatnego na hydrolityczne działanie β-laktamaz (enzymów bakteryjnych) powodując inaktywacje leku. NaleŜą tutaj głównie: Penicyliny Cefalosporyny Karbapenemy Antybiotyki te charakteryzują się małą toksycznością narządową i ogólną

21 Penicyliny Penicyliny naturalne (Penicylina benzylowa) to antybiotyki o wąskim zakresie działania, aktywne wobec bakterii Gram(+) oraz niektórych Gram(-). Podawane są wyłącznie pozajelitowo, co 6 godzin. Wskazania: Zapalenie płuc Angina Meningokokowe zapalenie opon mózgowych Kiła RzeŜączka Penicylina G jest lekiem z wyboru przy zakaŝeniach wywołanych przez pneumokoki, streptokoki, meningokoki. Głównym wskazaniem do jej stosowania w praktyce stomatologicznej jest leczenie cięŝkich zakaŝeń posocznicowych, zapaleń kości i szpiku oraz cięŝkich ropowic. Działania niepoŝądane: skórne odczyny alergiczne wstrząs anafilaktyczny drgawki

22 Penicyliny o szerokim zakresie działania Aminopenicyliny: Ampicylina Amoksycyklina Antybiotyki te wykazują mniejszą aktywność w porównaniu z penicylinami naturalnymi wobec bakterii Gram(+), a kilkakrotnie większą w stosunku do bakterii Gram(-): H. influenzae, E. coli, Salmonella. Są wraŝliwe na działanie β- laktamaz. Wskazania: Ostre i przewlekłe zakaŝenia dróg moczowych, przewodu pokarmowego i układu oddechowego Zapalenie ucha środkowego ZakaŜenia skóry i tkanek miękkich Preparaty: Ampicilina (Ampicillin) Amoksycyklina (Duomox, Amotaks) Amoksycyklina + kwas klawulanowy (Augmentin)

23 Cefalosporyny Cefalosporyny to antybiotyki odkryte w 1945 roku pochodzenia grzybowego. Są to antybiotyki β-laktamowe o działaniu bakteriobójczym. WyróŜniamy IV generacje tych leków róŝniące się aktywnością przeciwdrobnoustrojową oraz opornością. Cefalosporyny I generacji: Brak oporności na β-laktamazę Działają głównie na bakterie Gram(+); są skuteczne w stosunku do gronkowców i paciorkowców oraz pałeczek E. coli Słabo przenikają do płynu rdzeniowo-mózgowego Wskazania: Infekcje układu oddechowego Zapalenie tkanek miękkich Preparaty: Cefaleksyna (Keflex) Cefadroksyl (Duracef)

24 Cefalosporyny II generacji: Antybiotyki te działają silnie na paciorkowce i bakterie Gram(-) Są bardziej odporne na działanie β-laktamaz w porównaniu z I generacją leków Podawane pozajelitowo penetrują do OUN (cefuroksym) Stosunkowo skuteczne wobec bakterii beztlenowych Wskazania: Infekcje układu oddechowego ZakaŜenia dróg rodnych ZakaŜenia dróg moczowych i Ŝółciowych Preparaty: Cefaklor (Ceclor) Cefuroksym (Zinacef, Zinnat) Cefalosporyny III generacji: wykazują szerokie spektrum działania są skuteczne w leczeniu zakaŝeń opornych na inne antybiotyki większość przechodzi przez barierę krew-mózg i jest skuteczna w leczeniu zapalenia opon mózgowych wykazują znaczną oporność na β-laktamazy wydalane są z moczem w postaci niezmienionej

25 Wreszcieee koniec Dziękuj kuję za uwagę