SYSTEMATYKA GLEB. - przyrodnicza, - bonitacyjna, - kompleksy przydatności rolnicznej

Transkrypt

1 SYSTEMATYKA GLEB - przyrodnicza, - bonitacyjna, - kompleksy przydatności rolnicznej

2 Systematyka gleb Uporządkowanie gleb pod względem zbliżonych właściwości lub podobnej budowy profilu. W zależności od kryterium podziału wyróżnia się klasyfikacje: - przyrodnicze (wg cech morfologicznych, właściwości fizycznych, chemicznych uwzględniające genezę) - użytkowe (np. bonitacyjna kryterium jest produkcyjność przy odpowiednim użytkowaniu, kompleksy przydatności rolniczej, kompleksy wilgotnościowo-glebowe, klasyfikacja leśna gleb Polski)

3 Przyrodnicza klasyfikacja gleb Kryterium genetyczne podobny sposób powstania pod wpływem określonych czynników. Jednostki systematyczne: Dział jednostka nadrzędna dominujący czynnik glebotwórczy (litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) lub ich zespół (autogeniczne), Rząd podobny układ czynników biotycznych i abiotycznych, Typ określony kierunek rozwoju procesu glebotwórczego - podobna budowa profilu Podtyp nakładanie się cech innego procesu, Rodzaj kryterium - skała macierzysta (np. na glinie zwałowej) Gatunek kryterium - skład granulometryczny równoważny z podziałem na grupy granulometryczne (na glinie lekkiej, piasku luźnym)

4 Dział Rząd Typ 1.Litogeniczne 1. mineralne bezwęglanowe Inicjalne i słabo wykształcone 2. wapniowcowe 1. rędziny 2. pararędziny 2. Autogeniczne 1. czarnoziemne 1. czarnoziemy 2. brunatnoziemne 1. brunatne właściwe 2. brunatne kwaśne 3. płowe 3. bielicoziemne 1. rdzawe 2. bielicowe 3. bielice 3.Semihydrogeniczne 1.glejobielicoziemne Glejobielicowe, glejobielice 2. czarne ziemie 1.czarne ziemie 3. gleby zabagnione 1.opadowo-glejowe 2. gruntowo-glejowe

5 Dział Rząd Typ 4. Hydrogeniczne 1. bagienne 1.mułowe 2. torfowe 2. pobagienne 1. murszowe 2. murszowate 5. Napływowe 1.aluwialne 1. mady rzeczne 2.mady morskie 2. deluwialne 1. deluwialne 6. Słone 7.Antropogeniczne 1. kulturoziemne 1. hortisole 2. rigosole 2. industrio i urbanoziemne

6 Dział 1: Litogeniczne Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe Gleby inicjalne Pierwsze stadium rozwoju gleb ze skał bezwęglanowych. Nie mają wykształconego profilu glebowego. Występują głównie w górach, na wydmach, i na terenach rekultywowanych. Budowa: (A)C-C

7 Litogeniczne, mineralne bezwęglanowe, inicjalna luźna J J u A C J Ab Eesb Bfeb C Kopalna gleba bielicowa przykryta piaskami wydmowymi z glebą inicjalną w stropie (fot. M. Jankowski)

8 Dział 1: Litogeniczne Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe Gleby słabo wykształcone Drugie stadium rozwojowe gleb. Wyraźny poziom próchniczny, o miąższości kilka cm Budowa AC-C

9 Dział 1: Litogeniczne, Rząd 2: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju Skała macierzysta: Typ 1: Rędziny - lite wapienne skały węglanowe różnych formacji geologicznych (margle, wapienie, opoki, dolomity, kreda) - skały siarczanowe (gips) Powierzchnia gruntów ornych kraju 1,5% Występowanie: Wyżyna Lubelska Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Wyżyna Śląska

10 Dział 1: Litogeniczne, Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju Cechy: - duża zawartość wapnia - wolne tempo wietrzenia skała - obecność połączeń organiczno-mineralnych trwała struktura - kompleks sorpcyjny wysycony zasadami. - zawartość próchnicy do 4% - trudne w uprawie (frakcja kamieni i żwirów) Budowa: A - ACca - Cca

11 Litogeniczne, wapniowcowe, rędzina A ACca Cca

12 Dział 1: Litogeniczne, Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju Typ 2: Pararędziny Skała macierzysta: - piaski i piaskowce zawierające węglany wapnia i magnezu - łupki ilaste o spoiwie węglanowo-wapniowym

13 Dział 2: Autogeniczne Rząd 1: Czarnoziemne Typ: Czarnoziemy Skała macierzysta: głównie lessy, Warunki klimatu stepowego, roślinność trawiasta Powierzchnia gruntów ornych 1,5% Najlepsze gleby w Polsce.

14 Dział 2: Autogeniczne Rząd 1: Czarnoziemne Podtyp: Czarnoziemy niezdegradowane Budowa profilu: A-AC-C zasobne w składniki pokarmowe dla roślin, duża miąższość poziomu A, zawierają węglany w całym profilu, zawartość próchnicy do 4%, struktura gruzełkowata

15 Dział 2: Autogeniczne Rząd 1: Czarnoziemne Podtyp: Czarnoziemy zdegradowane Degradacja czarnoziemów - zmiana warunków powstawania prowadząca do wymycia węglanu wapnia w głąb profilu, - nakładanie się procesu brunatnienia w poziomie A (poziom A/Bbrca), - nakładanie się procesów deluwialnych, - zmywanie górnej warstwy poziomu A,

16 Autogeniczne, czarnoziemne, czarnoziem A AC Cca

17 Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne Gleby umiarkowane wilgotnych lasów iglastych i mieszanych. Stanowią 50% powierzchni gruntów ornych (w tym 20% brunatne i 30% płowe) Występowanie: na Pojezierzu Mazurskim, na Nizinie Wielkopolskiej, na Wyżynie Małopolskiej

18 Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne Typ 1: Brunatne właściwe Skała macierzysta bogata w wapń: lessy, gliny zwałowe, piaski gliniaste na terenach podmokłych Budowa profilu: (O) A - Bbr -Cca - dobrze wykształcony poziom A, o zawartości do 3% próchnicy, - niekiedy mało przewiewne,

19 Autogeniczne, brunatnoziemne, brunatna właściwa 10 A 20 Bbr BbrC C Zw. Próchniczne, 2.Fe 2 O 3 3. Al 2 O 3, 4.Cząstki ilaste

20 Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne Typ 2: Brunatne kwaśne powstają na skałach kwaśnych litych lub bezwęglanowych iłach niższe ph niż w glebach brunatnych właściwych, mniejsze wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami <30%

21 Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne Typ 3: Płowe powstają głównie ze skał mało zasobnych w składniki pokarmowe: pyłowych, glin zwałowych, piasków gliniastych silniejsze wymycie związków ilastych i żelazistych. Budowa profilu: (O) A Eet- Bt C

22 Autogeniczne, brunatnoziemne, płowa O A Eet Bt BtC Cca 1.Zw. próchn., 2.Fe 2 O 3 3. Al 2 O 3, 4.Cząstki ilaste 5. CaCO 3

23 Dział 2: Autogeniczne Rząd 3: Bielicoziemne Powierzchnia gruntów ornych ok. 20% Skała macierzysta piaszczysta, kwaśna, uboga w składniki pokarmowe

24 Dział 2: Autogeniczne Rząd 3: Bielicoziemne Typ 1: Rdzawe - rozkład glinokrzemianów, uwalnianie związków żelaza i glinu (bez przemieszczania) - brak cech bielicowania, powstają związki kompleksowe substancji organicznej z półtoratlenkami, wolne żelazo tworzy rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych - stanowiska suche

25 Dział 2: Autogeniczne Rząd 3: Bielicoziemne Typ 2: Bielicowe niskie ph, kompleks sorpcyjny wysycony jonami wodoru i glinu ubogie w składniki pokarmowe roślin Budowa: (O) A Ees Bhfe C

26 Autogeniczne, bielicoziemne, bielicowa O A Ees Bhfe Bhfe C

27 Dział 2: Autogeniczne Rząd 3: Bielicoziemne Typ 3: Bielice silne zbielicowanie i zakwaszenie brak poziomu A, 3 podpoziomy w poziomie O Budowa profilu: Ol-Of-Oh Ees Bh Bfe C

28 Dział 3: Semihydrogeniczne Rząd 1: Glejobielicoziemne Tworzą się w warunkach okresowego silnego uwilgotnienia z luźnych piasków, ubogich w składniki pokarmowe roślin. Górna cześć profilu objęta procesem bielicowania, dolna oglejeniem gruntowym Budowa profilu: O - Ees Bhfegg - G

29 Semihydrogeniczne, glejobielicoziemne, glejobielica O Ees Bhfe Bfegg Cgg IIGca (kreda jeziorna) (fot. M. Świtoniak)

30 Dział 3: Semihydrogeniczne Rząd 2: Czarne ziemie Powstały z bogatych w próchnicę utworów mineralnych zawierających węglan wapnia o różnym składzie granulometrycznym (np. gliny zwałowe, piaski gliniaste). Warunki długotrwałego uwilgotnienia (pod wpływem wysokiego poziomu wód gruntowych). Substancja organiczna pochodzenia roślinnego: roślinność łąkowo-darniowa lub bagienna (tereny zabagnione). Stanowią 2% powierzchni kraju. Duża miąższość poziomu A (ponad 30 cm) o zawartości próchnicy do 6%. Obecność oglejenia w profilu.

31 Dział 3: Semihydrogeniczne Rząd 2: Czarne ziemie Występowanie: na Kujawach, w Wielkopolsce, okolice Wrocławia, Szamotuł i Grójca.

32 Dział 4: Hydrogeniczne Rząd 1: Bagienne Dział łączy gleby powstające z utworów kształtowanych pod wpływem wody stojącej (z materiału mineralnego lub organicznego osadzonego na miejscu) bądź przepływającej (z materiału naniesionego w formie zawiesin). Stanowią 9% powierzchni kraju Gleby bagienne powstają w procesie bagiennym, który ma dwa kierunki: mułotwórczy - słabsza anaerobioza, typ gleb: mułowe torfotwórczy całkowita anaerobioza, typ gleb: torfowe Budowa profilu: PO-O-D

33 Hydrogeniczne, bagienne, torfowe 10 POtni OT OT

34 Rodzaje torfowisk torfowiska niskie

35 Rodzaje torfowisk torfowiska wysokie Soczewkowata regeneracja torfowiska wysokiego:1-kępka, 2-dolinka. Fazy a) Powstawanie kępek i dolinek, b) na powierzchni pierwotnych kęp wytworzyły się dolinki, zaś w dawnych dolinkach powstały nowe kępki, c),d) narastanie nowych kępek w miejsce dawnych dolinek) Linia przerywana-przebieg poziomu wody (Kulczyński)

36 Rodzaje torfowisk torfowiska wysokie

37 Dział 4: Hydrogeniczne Rząd 2: Pobagienne Powstają z gleb bagiennych w wyniku obniżenia się zwierciadła wód gruntowych. Powstają w procesie murszenia

38 Przyrodnicza klasyfikacja gleb - hydrogeniczne, bagienne, murszowe M1 M2 T1 T2 D

39 Dział 5. Napływowe Erozyjno - sedymentacyjna działalność wód powierzchniowych. Utwory mineralne, rzadziej organiczne Uziarnienie zależy od charakteru materiałów w zlewniach

40 Dział 5. Napływowe Rząd 1: Aluwialne Gleby aluwialne powstały z materiału osadzonego przez stałe cieki wodne. Mady stanowią 5% powierzchni kraju Występują w dolinach większych rzek (Wisły, Odry, Warty, Sanu). Są zasobne w biogeny

41 napływowe, aluwialne, mada rzeczna

42 Dział 5. Napływowe Rząd 2: Deluwialne Powstają z namułów osadzonych przez spływ powierzchniowy na mineralnym podłożu lub na torfie stanowiącym dno nie zalewanej doliny Miąższość deluwiów wynosi co najmniej 30 cm. Namuły deluwialne są mniej przesegregowane przez wodę niż aluwia. Mniej wyraźnie zaznacza się warstwowanie ich profilu. Gleby napływowe deluwialne powstają zwykle w sąsiedztwie pól ornych, Akumulacja najczęściej zachodzi pod wpływem rozwoju procesu darniowego, co powoduje gromadzenie znacznych ilości materii organicznej i wzrost roślinności. Gleby deluwialne powstały z materiału osadzonego przez okresowy spływ wód;

43 Dział 6. Słone Występują głównie w klimacie kontynentalnym suchym Zawierają znaczne ilości soli (np. sodowych) Mało urodzajne, wymagają zabiegów odsalających i nawodnień Dzielą się na rzędy: sołodzie, sołońce, sołonczaki

44 Dział 7. Antropogenne Rząd 1: Kulturoziemne Przeobrażone przez człowieka w wyniku intensywnej, racjonalnej gospodarki rolnej; pod wpływem głębokiej uprawy, silnego nawożenia, zabiegów agromelioracyjnych Zmieniona budowa profilu glebowego (korzystna dla jej żyzności i produkcyjności) Dzielą się na typy: hortisole gleby ogrodowe, rigosole gleby regulówkowe.

45 Dział 7. Antropogenne Rząd 2: Industrio i urbanoziemne Gleby terenów przemysłowych: zmienione w wyniku gospodarki przem., powstałe gł. pod wpływem zapylenia przem., które zmienia skład i właściwości chemiczne. (np. odczyn, zawartość metali ciężkich) i naturalne układy biologiczne w glebie, oraz gleby ukształtowane przez gospodarkę przemysłową, tworzące się na rodzaju zwałowiskach (hałdach), i terenach bezglebowych powstałych po wyeksploatowaniu kopalin; Gleby terenów zabudowanych

46 Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza) Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza) Ocena jakości gruntów (gleb) Kryteria podziału na klasy bonitacyjne: -właściwości gleby (głównie cechy morfologiczne) warunkujące możliwość uprawy określonych grup roślin -rzeźba terenu, -stosunki wodne,

47 Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza) Tabele klas gruntów: Tabela gruntów ornych Tabele użytków zielonych (łąki i pastwiska) Tabele gruntów pod lasami

48 KLASY BONITACYJNE I gleby orne najlepsze (struktura agregatowa, zasobne w składniki pokarmowe, łatwe do uprawy, głęboki poziom próchniczny, dobre plony wszystkich roślin) II gleby orne bardzo dobre (gorsze właściwości fizyczne, np. wodne, dobre plony wszystkich roślin) IIIa i IIIb gleby orne średnio dobre (gorsze właściwości fizyczne i chemiczne, wahania poziomu wód gruntowych, dobry plon żyta i ziemniaków)

49 KLASY BONITACYJNE IVa i IVb gleby orne średnie (mała zdolność produkcyjna, zależna od ilości opadów, łatwo przesychające lub ciężkie, nieprzepuszczalne, często wymagają melioracji) V - gleby słabe (nieurodzajne, zbyt lekkie i za suche) VI (VI Rz) gleby orne najsłabsze (niskie plony, wadliwe, zawodne, nadają się pod zalesienia)

50 BONITACJA GLEB W POLSCE Najwięcej jest gleb średnich (IV klasa), a najmniej bardzo dobrych (I klasa). Gleby średniej jakości i gleby słabe zajmują >50% powierzchni kraju (dominują w części północnej i środkowej). Większość gleb wymaga nawożenia lub wapnowania, a niekiedy melioracji Pasowy układ dobrych gleb w Polsce: - równoleżnikowy - od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską - południkowy - od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim do Żuław i Warmii

51 KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (rolniczo-glebowe) Łączą różne jednostki genetyczne o podobnej przydatności rolniczej 9 kompleksów terenów nizinnych i wyżynnych 5 kompleksów gleb górzystych 3 kompleksy gleb użytków zielonych

52 KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (gleby uprawne) 1. Kompleks pszenny bardzo dobry 2. Kompleks pszenny dobry 3. Kompleks pszenny wadliwy 4. Kompleks żytni bardzo dobry 5. Kompleks żytni dobry 6. Kompleks żytni słaby 7. Kompleks żytni bardzo słaby 8. Kompleks zbożowopastewny mocny 9. Kompleks zbożowopastewny słaby 10. Kompleks pszenny górski 11. Kompleks zbożowy górski 12. Kompleks owsianoziemniaczany górski 13. Kompleks owsianopastewny górski 14. Kompleks gleb ornych, z przeznaczeniem na użytki zielone

53 KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (użytki zielone) 1z. Użytki zielone bardzo dobre 2z. Użytki zielone średnie 3z. Użytki zielone słabe i bardzo słabe