INFRASTRUKTURA LOGISTYCZNA NA PRZYKŁADZIE FIRMY TRANSPORTOWO-SPEDYCYJNEJ

Transkrypt

1 INFRASTRUKTURA LOGISTYCZNA NA PRZYKŁADZIE FIRMY TRANSPORTOWO-SPEDYCYJNEJ ANITA FAJCZAK-KOWALSKA Politechnika Łódzka URSZULA MOTOWIDLAK Uniwersytet Łódzki Streszczenie W artykule przedstawiono istot transportu kombinowanego. Zaprezentowano rozwój systemu przewozów intermodalnych w Polsce ze szczególnym zwróceniem uwagi na technologi kontenerow. Scharakteryzowano istotne elementy infrastruktury liniowej i punktowej firmy Spedcont. Słowa kluczowe: infrastruktura logistyczna, transport intermodalny, przewozy kontenerowe 1. Wprowadzenie Transport to jeden z elementów infrastruktury społeczno-gospodarczej, której nadrz dnym celem jest zapewnienie podstawowych warunków rozwoju społeczno-gospodarczego. Wszelka działalno gospodarcza wymaga, bowiem odpowiedniego wyposa enia transportowego, a rozwój gospodarczy i aktywizacja ycia społecznego wymuszaj dalszy rozwój przedsi wzi infrastrukturalnych. Rozwój ten powinien obejmowa wszystkie elementy składowe infrastruktury, tj. zarówno siec transportow jak równie tabor transportowy. Poziom kapitałochłonno ci infrastruktury transportowej, wynikaj cy w du ym stopniu z rozwoju struktur liniowych i punktowych sieci transportowej, decyduje o sprawno ci i kosztach funkcjonowania infrastruktury. Wysok kapitałochłonno infrastruktury transportowej nale y rozpatrywa ł cznie ze zjawiskiem wywoływanych przez ni efektów zewn trznych, które s jednym z istotnych determinant warunków, mo liwo ci i wyników funkcjonowania innych podmiotów ycia społeczno-gospodarczego 1. Niski poziom rozwoju infrastruktury transportowej stanowi istotn barier rozwoju gospodarczego. Ilo ciowy i jako ciowy rozwój infrastruktury transportowej wpływa pozytywnie na wszelkie formy ycia gospodarczego i społecznego. W du ym stopniu oddziałuje tak e na zagospodarowanie przestrzenne regionów oraz krajów. 2. Istota transportu kombinowanego Transport obok magazynowania i czynno ci manipulacyjnych stanowi jedn z podstawowych działalno ci logistycznych. Stanowi on istotne ogniwo w dwóch spo ród trzech najwa niejszych przepływów logistycznych, zapewniaj c fizyczny przepływ towarów oraz przepływ informacyjny 2. St d te bezpo rednim przedmiotem zainteresowania logistyki jest transport towarowy ł cz cy w ła cuchu logistycznym poszczególne jego komponenty zaczynaj c od dostawców surowców 1 E. Gołembska, Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa-Pozna 2002, s J. ak, Transport, [w:] red. D. Kisperska-Moro, S. Krzy aniak, Logistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 2009, s. 140.

2 Anita Fajczak-Kowalska, Urszula Motowidlak Infrastruktura logistyczna na przykładzie firmy transportowo-spedycyjnej 25 i materiałów przez producentów wyrobów gotowych, hurtowników, detalistów a do ostatecznych konsumentów. Zmiany zachodz ce w globalnej gospodarce oraz nieustanne d enie do integracji ła cuchów dostaw maj istotny wpływ na rol i zadania poszczególnych gał zi transportu. W systemach dystrybucji i dostaw ko cowych, opartych na coraz wy szych rynkowych standardach poziomu logistycznej obsługi klienta, transport samochodowy odgrywa dominuj c rol w przewozie ładunków w całej Unii Europejskiej (UE). Równie w Polsce dominuj cym rodzajem transportu jest transport drogowy, którego rola w ostatnich lata wzrasta (rys. 1). Rys. 1. Struktura przewozu ładunków w Polsce w tonach (%) ródło: Opracowano na podstawie Transport wyniki działalno ci w roku 2005 i lata nast pne, GUS, Warszawa 2006 i lata nastepne. W Polsce dysproporcje mi dzy udziałem transportu drogowego i kolejowego w strukturze przewozów s mniejsze ni w Europie. Według kryterium zrealizowanej pracy przewozowej wyra onej w tonokilometrach (tkm) w 2007 roku w Polsce udział transportu drogowego w strukturze transportu ładunków wynosił 59% natomiast kolejowego 20%. W tym samym roku w UE wielko ci te kształtowały si na poziomie 44% dla transportu samochodowego i 10% dla przewozów kolejowych Technologia kontenerowa w Polsce Wa nym priorytetem w polityce transportowej UE jest równowa enie poszczególnych gał zi transportu, jak równie lepsze wykorzystanie ich potencjałów przewozowych. Zało enia te w du ym stopniu realizuje transport kombinowany 4, który stanowi alternatyw dla tradycyjnego transportu drogowego. W transporcie kombinowanym ładunki przewo one s od dostawcy do odbiorcy w ustalonych jednostkach (modułach) transportowych UTI (Intermodalna Jednostka Transportowa) obejmuj cych ci gniki siodłowe, wymienne i kontenery 5 standardu ISO. 3 J. ak, Transport op.cit., s Transport kombinowany (ł czony) definiuje si jako przemieszczanie ładunków w jednostkach ładunkowych (kontenerach, naczepach itp.) rodkami kilku gał zi transportu (kolej, samochodami itp.) z u yciem terminali przeładunkowych. 5 Zgodnie z definicj opracowan w roku 1968 przez Mi dzynarodow Organizacj Standaryzacyjn, kontener jest urz dzeniem transportowym o trwałym charakterze, którego konstrukcja gwarantuje wielokrotne u ycie, umo liwia przewóz jednym lub wieloma rodkami transportu bez konieczno ci przeładowywania ładunku, wyposa onym

3 26 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 Kluczow rol w systemach transportu kombinowanego odgrywaj terminale, które usprawniaj prace przeładunkowe. W tym sensie pełni one funkcje pogranicza dwóch lub wi cej systemów transportowych nale cych do ró nych gał zi transportu. Terminal poza czynno ciami przeładunkowymi, mo e by równie wa nym centrum logistycznym i o rodkiem dystrybucji towarów. Sprawne funkcjonowanie nowoczesnych, multimodalnych systemów transportowych w sposób zasadniczy warunkuje technologia informatyczna (IT Information Technology) i najnowsze systemy przesyłania danych (EDI Electronic Data Interchange), w tym wiatowa poczta elektroniczna ( 6 ). Podstaw informatycznego wsparcia systemów transportowych stanowi przede wszystkim cyfrowe systemy kodów i indeksów. Dotycz one przewo onych ładunków, materiałów i usług oraz jednostek ładunkowych, rodków transportowych, urz dze przeładunkowych, placów i miejsc składowych. Wa n rol odgrywa tak e cyfrowa komunikacja i ł czno oparta na poczcie elektronicznej i wiatowym systemie pozycjonowania obiektów (pojazdów, ładunków, terminali). Natomiast komputerowe procedury identyfikacji, rejestracji i przetwarzania strumieni informacyjnych o stanie sieci transportowej, poło eniu ró norodnych obiektów, zaj to ci portów i terminali, pozwalaj na optymalne sterowanie jednostkami ładunkowymi, rodkami transportowymi oraz prac terminali. Poj cie transportu kombinowanego w ostatnich latach ewoluuje. W literaturze przedmiotu mo na spotka si z poj ciem transportu intermodalnego 7 lub multimodalnego 8. Ze wzgl du na rodzaj technologii wykorzystywanych w realizacji wy ej wymienionych procesów transportowych mo emy wyodr bni technologie kontenerowe (zunifikowane), specjalizowane i uniwersalne 9. Ł cz c zalety poszczególnych gał zi transportu i jednocze nie ograniczaj c ich mankamenty transport kombinowany stanowi wa ny kierunek działa w polityce transportowej UE. Na pocz tku 2003 r. uruchomiła ona program o nazwie Marco Polo na lata z bud etem 100 mln euro dla 25 krajów członkowskich, którego głównym celem było wspieranie rozwoju tej formy transportu. W połowie lipca 2004 r. komisja zaproponowała utworzenie drugiego programu Marco Polo na lata z jeszcze wi kszym bud etem wynosz cym 740 mln euro i z rozszerzeniem ma kraje granicz ce z Uni, który wspiera ma przede wszystkim tzw. autostrady morskie 10. Stanowi to wa ne wyzwanie dla rozwoju polskiego transportu. Transport kombinowany jest bowiem wa nym elementem polityki transportowej pa stwa. Spowodowane jest to potrzeb ograniczania przewozów towarowych transportem drogowym ze wzgl du na zły stan infrastruktury drogowej, zatłoczenie i aspekty ochrony rodowiska. Spełnienie wymogów czasowych dostaw, szczególnie w transporcie kombinowanym jest uzale nione przede wszystkim od stanu infrastruktury liniowej i punktowej. Ze wzgl du na du e zaległo ci w tym zakresie, wysiłki koncentruj si na liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzysz cych obj tych Umow AGTC 11. Podejmowane s sukcesywnie działania dostosowuj ce parametry linii kolejowych na głównych kierunkach tranzytowych do standardów w udogodnienia ułatwiaj ce mocowanie, manipulowanie oraz przeładunek z jednego rodka transportu na drugi, skonstruowanym w sposób zapewniaj cy łatwy załadunek i rozładunek towarów. 6 K. Fico, Zarys mikrologistyki, BEL Studio Sp. z o.o., Warszawa 2005, s Transport intermodalny to przewóz realizowany za pomoc, co najmniej dwóch gał zi transportu na podstawie jednej umowy o przewóz i przy wykorzystaniu jednej jednostki ładunkowej. 8 Poj cie przewozów multimodalnych definiuje si jako przewozy towarów przy u yciu, co najmniej dwóch ró nych gał zi transportu na podstawie umowy o przewóz multimodalny w czasie, którego towary mog zmienia jednostki ładunkowe. 9 J. ak, Transport op.cit., s Umowa europejska o wa nych mi dzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzysz cych.

4 Anita Fajczak-Kowalska, Urszula Motowidlak Infrastruktura logistyczna na przykładzie firmy transportowo-spedycyjnej 27 tej umowy. Istotnym problemem jest stan infrastruktury punktowej, czyli terminali transportu kombinowanego. W Umowie AGTC uj te zostało 13 terminali transportu kombinowanego, tj.: w Gda sku, Gdyni, Gliwicach, Krakowie, Łodzi, Małaszewiczach, Poznaniu, Pruszkowie, Sosnowcu, Szczecinie, winouj ciu, Warszawie i Wrocławiu, jako priorytetowych dla sprawno ci systemu transportu kombinowanego. W Polsce z roku na rok obserwujemy stopniowy rozwój systemu przewozów intermodalnych. W latach przewóz ładunków w formule intermodalnej w Polsce wzrósł o 90% w masie przewiezionych ładunków i o 120% w pracy przewozowej. Mimo tak wyra nej dynamiki zmian przewozy intermodalne w 2008 roku stanowiły w naszym kraju jednak ok. 2% kolejowych przewozów towarowych, podczas gdy w wi kszo ci krajów unijnych rednio 10 15%. Kontenery zdominowały dzi przewozy intermodalne, cho jako jednostek ładunkowych u ywa si w nim tak e naczep, nadwozi wymiennych, samochodów ci arowych i pojemników specjalistycznych. W Polsce w 2008 roku ich udział w przewozach intermodalnych wynosił ponad 97%. Obecnie na całym wiecie przeładowuje si ponad 500 mln TEU. Według prognoz do roku 2014 przewozy te osi gn wielko ponad 700 mln TEU 12. Wpływa na to przede wszystkim rozwój wiatowego handlu, a tak e prowadzona przez wiele krajów Unii Europejskiej promocja transportu intermodalnego. W latach zdolno transportowa kontenerowców w naszym kraju zwi kszyła si z 307 tys. do 706 tys. TEU (rys.2). Rys. 2. Przewozy kontenerów wielkich transportem kolejowym normalnotorowym w Polsce (tys. TEU) ródło: Opracowano na podstawie Transport wyniki działalno ci w roku 2005 i lata nast pne, GUS, Warszawa 2006 i lata nastepne. Do transportu kontenerów konieczne s odpowiednio przystosowane jednostki transportowe, umo liwiaj ce sprawny załadunek i wyładunek. W transporcie kolejowym funkcjonuj specjalne wagony kontenerowe i wagony platformy, wyposa one w odpowiedni liczb czopów do mocowania kontenera. Kontenery w Polsce transportowane s kolej zasadniczo w relacjach północ - południe (porty poło one w gł bi kraju terminale i bocznice) oraz zachód wschód, przede wszystkim w tranzycie. Do licz cych si firm zajmuj cych si tego rodzaju transportem nale y 12

5 28 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 mi dzy innymi spółka Spedcont. 4. Infrastruktura firmy transportowo-spedycyjnej Infrastruktura logistyczna prezentowanej firmy jest zwi zana z zakresem jej działalno ci. W głównej mierze jest to działalno przewozowo-organizatorska wykorzystuj ca rodki kolejowe i drogowe. Spółka jest wła cicielem sprz tu specjalistycznego, tj. około tysi ca kontenerów 20 ft (tara 1,8 2,5 t, ładowno do 21,8 t) i 40 ft ((ft-stopa, stopy (ang. foot, feet) miara długo ci, 1ft = 30,48cm), ci gniki siodłowe i kontenerowe, specjalistyczne wozy oraz suwnice odpowiednio przystosowane do przeładunków kontenerów. Spółka posiada ogólnopolsk sie własnych terminali kontenerowych w Warszawie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu oraz Sosnowcu. Sie ta jest poł czona z Agencjami Kontenerowymi w Gdyni, Gda sku i Szczecinie oraz z kontenerowym punktem granicznym w Małaszewiczach. Firma wiadczy usługi w kierunku wschodnim: Mongolia, Kazachstan, Rosja, Ukraina, Białoru, Uzbekistan, Turkmenistan, Tad ykistan, Kirgistan, Afganistan oraz republik nadbałtyckich, na południe Europy: Czechy, Słowacja, W gry, Rumunia i zachodnim: Hamburg, Bremerhaven. Firma Spedcont na rynku przewozów kombinowanych funkcjonuje jako operator terminalowy, operator przewozów i spedycja. Do zada firmy, jako operatora terminalowego, nale czynno ci terminalowe i odwozowe wyst puj ce jako elementy kompleksowej oferty spedycyjnej, na zlecenie armatorów morskich, organizatorów transportu lub spedytorów. W ramach funkcji operator przewozów firma organizuje transport w poł czeniu z usługami terminalowymi i dowozowymi, które s wykonywane na zlecenie spedytorów. Funkcja spedycyjna polega na prowadzeniu bezpo redniej akwizycji w ród klientów oraz na realizacji kompletnej usługi drzwi-drzwi w przewozach kombinowanych. Główna działalno Spedcontu opiera si na transporcie kontenerowym. Spółka dysponuje nast puj cymi rodzajami kontenerów: kontener uniwersalny ogólnego przeznaczenia (general purpose container), kontener z otwartym dachem (open top / hard top container), kontener o bokach otwartych (open sided container), kontener z otwartym dachem i bokiem (flat rack container), kontener platforma (platform container), kontener cysterna (tank container), kontener do ładunków masowych (bulk container), kontener do ładunków stałych luzem (dry bulk container), kontener z wentylacj (ventilated container), kontener chłodniczy (refrigerated container), kontener izotermiczny (insulated container), kontener ogrzewany (heated container), kontener termiczny (thermal container), kontener termiczny mechanicznie chłodzony (mechanically refrigerated container). W głównej mierze firma korzysta z kontenerów uniwersalnych, które przeznaczone s do przewozu wszystkich ładunków drobnicowych. Po dokonaniu czasowych lub prowizorycznych "modyfikacji" mog by równie wykorzystywane do transportu ładunków luzem, zarówno sypkich, jak i ciekłych. Ładunki sypkie przewozi si w jednym big begu ładowanym pneumatycznie i wypełniaj cym wn trze kontenera. Do wyładunku potrzebne jest urz dzenie pneumatyczne lub naczepa kontenerowa wywrotka. Pozostałe rodzaje kontenerów wykorzystywane s sporadycznie. Jak ju wcze niej wspomniano, firma posiada pi terminali l dowych. Terminal w Łodzi jest jednym z najwi kszych terminali w Polsce i w Europie. Mo liwo ci techniczne terminali kontenerowych zostały przedstawione w tabeli 1.

6 Anita Fajczak-Kowalska, Urszula Motowidlak Infrastruktura logistyczna na przykładzie firmy transportowo-spedycyjnej 29 Mo liwo ci przeładunkowe Ilo i długo torów kolejowych Powierzchnia terminalu (m 2 ) Obszar składowania (m 2 ) Mo liwo ci składowania (TEU) Rodzaj przeładowywanych UTI Tabela 1. Mo liwo ci techniczne terminali kontenerowych Spedcontu TERMINAL Łód Warszawa Kraków Pozna Sosnowiec 45 t 42 t 31 t 40 t 40 t 2 tory, 1400 mb 2 tory, 715 mb 2 tory, 600 mb 3 tory, 450 mb 3 tory, 690 mb warstwy warstwy warstwy warstwy warstwy ródło: Opracowano na podstawie danych Spedcont. Ł czne uzbrojenie terminali opiewa na 616 kontenerów 20 i 40 stopowych, 7 suwnic do przeładunku wszystkich typów kontenerów, nadwozi wymiennych i naczep, 6 wozów do przeładunku wszystkich typów kontenerów, nadwozi wymiennych i naczep, 7 ci gników siodłowych, 97 naczep do przewozu kontenerów i nadwozi wymiennych. Z danych przedstawionych na rysunku 3 wynika, e roczne obroty kontenerów wykazywały do systematyczny wzrost w latach , natomiast w roku 2008 wyst pił spadek, zarówno przewozów wschodnich, jak i przewozów ogółem. Udział przewozów wschodnich w przewozach ogółem w roku 2002 wynosił 2,07%, w roku 2003 wzrósł o 0,39% i wynosił 2,46%, natomiast w latach ich udział był zdecydowanie wy szy i wynosił odpowiednio 67,02%, 71,41%, 75,42%. Systematycznie zwi kszała si równie liczba kontenerów obsługiwana w portach polskich. Najwi kszym portem jest Gdynia, gdzie liczba obrotów kontenerami w latach wynosiła od do Drugim co do wielko ci jest port w Gda sku, gdzie firma Spedcont wykonała obrót kontenerami w badanym okresie od do Jak wida wzrost ten wynosił W winouj ciu w latach liczba wzrosła z do 56428, w roku 2008 spadła do Tak du y spadek spowodowany jest przerzuceniem wi kszo ci ładunków do portu w Gda sku.

7 30 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, przewozy wschodnie przewozy ogółem Obroty [TEU] Rys. 3. Obroty kontenerów [TEU] w Spedcont w latach ródło: Opracowano na podstawie danych Spedcont. 5. Posumowanie Przedstawiony w artykule rozwój technologii zunifikowanej stanowi wa ny kierunek przewozów intermodalnych. Dobór oraz odpowiednie wykorzystanie dost pnych gał zi transportu traktowane s priorytetowo w polityce transportowej krajów Unii Europejskiej, co jest zgodne z zało eniami trwałego i zrównowa onego rozwoju gospodarki. Z roku na rok obroty kontenerów systematycznie wzrastaj, co potwierdzaj wyniki działalno ci firmy Spedcont. Stan infrastruktury liniowej i punktowej stanowi istotny wyznacznik zdolno ci transportowej kontenerowców.

8 Anita Fajczak-Kowalska, Urszula Motowidlak Infrastruktura logistyczna na przykładzie firmy transportowo-spedycyjnej 31 Bibliografia [1] Fico K., Zarys mikrologistyki, BEL Studio Sp. z o.o., Warszawa [2] Gołembska E., Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa Pozna [3] Transport wyniki działalno ci w roku 2005 i lata nast pne, GUS, Warszawa 2006 i lata nastepne. [4] ak J., Transport, [w:] red. D. Kisperska-Moro, S. Krzy aniak, Logistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna [5] [6] LOGISTIC INFRASTRUCTURE ON THE CASE OF A TRANSPORT-SHIPPING COMPANY Summary The article presents the importance of combined transport. The development of intermodal transport system in Poland was shown but the special attention was paid the container technology. In the article also the essential elements of linear and point infrastructure of Spedcount company were described. Keywords: logistic infrastructure, intermodal transport, container transport Anita Fajczak-Kowalska Instytut Informatyki Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechnika Łódzka ul. Wólcza ska 215, Łód afajczak@interia.pl Urszula Motowidlak Zakład Logistyki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki ul. Rewolucji 1905 r. 41, Łód umotowidlak@onet.eu