I. Wstęp. II. Wprowadzenie do programu. III. Cele edukacyjne

Transkrypt

1 I. Wstęp Biologia z tangramem dla gimnazjum jest nowatorskim cyklem edukacyjnym, który realizuje koncepcję nauczania docenioną już przez nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych. Wyjątkowość tej koncepcji polega na łączeniu słowa z obrazem oraz umożliwieniu uczniom kilkukrotnego zetknięcia się z omawianymi zagadnieniami. Skonstruowany zgodnie z powyższymi założeniami czteroczęściowy podręcznik zwięźle a zarazem przystępnie i obrazowo ukazuje różnorodność i złożoność życia, które jest przedmiotem badań biologii. Jego zaletą jest zorganizowanie treści w tematy, na których końcu znajdują się zestawy ćwiczeń dobranych tak, aby pomagały zapamiętać, uporządkować i utrwalić zdobyte przez uczniów wiadomości i umiejętności. Na końcu działów zamieszczono ponadto obszerne zestawy pytań kontrolnych, niezastąpionych przy powtórkach i przygotowaniach do klasówek. Dzięki temu zabiegowi jedna książka łączy w sobie zalety podręcznika i zeszytu ćwiczeń, co umożliwia uczniowi samodzielną ocenę stopnia opanowania poszczególnych zagadnień. Dostosowany do oczekiwań nauczycieli podręczniki w pełni realizuje założenia obowiązującej podstawy programowej. Obudowę dydaktyczną podręcznika stanowią materiały dla nauczyciela, pomocne w prowadzeniu lekcji biologii. Składają się na nie rozkłady materiału, plany wynikowe, anaglify, sprawdziany, zestawy odpowiedzi do ćwiczeń umieszczonych w podręczniku oraz niniejszy program nauczania. II. Wprowadzenie do programu Program nauczania stanowi element obudowy dydaktycznej cyklu Biologia z tangramem przeznaczonego do kształcenia w gimnazjum (III etap edukacyjny). Jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego zawartą w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, zamieszczonym w Dzienniku Ustaw Nr 4 z 15 stycznia 2009 roku. W programie uwzględniono cele kształcenia określone jako wymagania ogólne, treści nauczania jako wymagania szczegółowe, a także zalecane doświadczenia i obserwacje. Prezentowany program stanowi jedynie propozycję realizacji celów edukacyjnych. Nauczyciel ma możliwość modyfikacji większości jego elementów w zależności od założeń szkoły, czasu, który ma do dyspozycji, oraz możliwości edukacyjnych uczniów. III. Cele edukacyjne Cykl Biologia z tangramem realizuje zawarte w podstawie programowej ogólne cele edukacyjne z zakresu biologii: 1. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. 2. Znajomość metodyki badań biologicznych. 3. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. 4. Rozumowanie i argumentacja. 5. Znajomość uwarunkowań zdrowia Na ich podstawie sformułowano szczegółowe cele kształcenia w zakresie wiadomości, umiejętności i postaw (zob. punkt VII), które będą realizowane podczas korzystania z cyklu Biologia z tangramem. 1

2 IV. Program nauczania a podstawa programowa W poniższej tabeli zestawiono działy, na które został podzielony cykl edukacyjny Biologia z tangramem, oraz odpowiadające im treści nauczania w podstawie programowej biologii. Tytuł działu Proponowana liczba godzin na realizację Treści nauczania w podstawie programowej Nauki biologiczne 4 Znajomość metodyki badań biologicznych. Budowa i czynności organizmów 8 I. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Podpunkty: 1 5 II. Budowa i funkcjonowanie komórki. Podpunkty: 1 3 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 4 5 organi- Klasyfikowanie zmów 2 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 1 2 Wirusy, bakterie, protisty i grzyby 5 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 3, 6, 7, 11 Królestwo roślin 13 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 8, 11 V. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Podpunkty: 1 6 Królestwo zwierząt 5 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 9 Zwierzęta bezkręgowe 10 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 9 11 Zwierzęta kręgowe 8 III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Podpunkty: 9 11 Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka 30 VI. Budowa i funkcjonowanie organizmu Podpunkty: , , , , , , , , , , , VII. Stan zdrowia i choroby. Podpunkty: 1 9 Ekologia 11 IV. Ekologia. Podpunkty: 1 9 Genetyka 10 VIII. Genetyka. Podpunkty: 1 9 Ewolucja życia 4 IX. Ewolucja życia. Podpunkty: 1 3 2

3 Ochrona środowiska 5 X. Globalne i lokalne problemy środowiska. Podpunkty: 1 3 V. Ramowy rozkład materiału Na realizację materiału zawartego w pierwszej części podręcznika z serii Biologia z tangramem należy przeznaczyć 32 godziny lekcyjne, drugiej 23, trzeciej i czwartej po 30 godzin lekcyjnych. Proponowany przydział godzin jest orientacyjny nauczyciel może przeznaczyć więcej czasu na gruntowniejsze omówienie wybranych treści oraz zilustrowanie wprowadzanych zagadnień dodatkowymi doświadczeniami, o ile pozwoli mu na to czas i możliwości uczniów. Cześć pierwsza (32 godz.) Numer i tytuł rozdziału N a u k i b i o l o g i c z n e ( 4 g o d z. ) 1. Biologia, nauka o organizmach 1 2. Metody badawcze w biologii 2 Praca klasowa 1 B u d o w a i c z y n n o ś c i o r g a n i z m ó w ( 8 g o d z. ) 3. Poziomy organizacji życia 1 4. Budowa komórkowa 1 5. Transport substancji przez błony komórkowe 6. Organizmy jedno- i wielokomórkowe 1 7. Czynności życiowe organizmów 8. Odżywianie 1 9. Oddychanie Wydalanie Rozmnażanie 1 Praca klasowa 1 K l a s y f i k o w a n i e o r g a n i z m ó w ( 2 g o d z. ) 12. Klasyfikacja organizmów 2 W i r u s y, B a k t e r i e, P r o t i s t y i G r z y b y ( 5 g o d z. ) 13. Wirusy Królestwo bakterii Królestwo protistów Królestwo grzybów 1 Praca klasowa 1 K r ó l e s t w o r o ś l i n ( 1 3 g o d z. ) 17. Królestwo roślin Zielenice i krasnorosty 19. Tkanki roślinne Organy roślinne Budowa i funkcje korzenia 22. Budowa i funkcje łodygi 1 Proponowana liczba jednostek lekcyjnych 3

4 23. Budowa i funkcje liścia Mszaki Paprotniki Rośliny nagonasienne Rośliny okrytonasienne Nasiona i owoce Bogactwo roślin okrytonasiennych 1 Praca klasowa 1 Cześć druga 23 godz. Numer i tytuł rozdziału Proponowana liczba jednostek lekcyjnych K r ó l e s t w o z w i e r z ą t ( 5 g o d z. ) 1. Królestwo zwierząt 1 2. Gąbki 1 3. Tkanki zwierzęce 2 Praca klasowa 1 Z w i e r z ę t a b e z k r ę g o w e ( 1 0 g o d z. ) 4. Parzydełkowce 1 5. Płazińce 1 6. Nicienie 1 7. Pierścienice 1 Praca klasowa 1 8. Stawonogi 1 8a. Skorupiaki 8b. Pajęczaki 1 8c. Owady 1 9. Mięczaki 1 Praca klasowa 1 Z w i e r z ę t a k r ę g o w e ( 8 g o d z. ) 10. Kręgowce Ryby Płazy Gady 1 Praca klasowa Ptaki Ssaki 1 Praca klasowa 1 Cześć trzecia 30 godz. Cześć czwarta 30 godz. 4

5 VI. Realizacja programu Trzyletni cykl kształcenia biologii przewiduje na realizację materiału cztery godziny lekcyjne w dowolnym układzie: 1+2+1, 2+1+1, Podział podręcznika na cztery części umożliwia realizację programu we wszystkich tych wariantach. VII. Treści nauczania i cele kształcenia oraz procedury osiąganie celów W poniższej tabeli zestawiono treści nauczania i odpowiadające im szczegółowe cele kształcenia w zakresie wiadomości, umiejętności oraz postaw, które zostały oparte na ogólnych celach edukacyjnych z zakresu biologii zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a także propozycje procedur osiągania tych celów. Cześć pierwsza Materiał nauczania Cele kształcenia Procedury osiągania celów Dział: NAUKI BIOLOGICZNE 1. Biologia nauka o organizmach przedmiot badań i dyscypliny biologii 2. Metody badawcze w biologii obserwacja i doświadczenie: planowanie i sposoby prezentacji wyników przyrządy optyczne mikroskopowanie: budowa i działanie mikroskopu świetlnego, przygotowanie preparatów mikroskopowych, dokumentowanie obserwacji Poznanie zakresu badań biologii oraz jej wybranych dyscyplin. Zdobywanie i doskonalenie umiejętności posługiwania się różnymi źródłami informacji biologicznej. Poznanie i zrozumienie podstawowych metod badawczych i przyrządów optycznych stosowanych w biologii. Zaplanowanie, przeprowadzenie i udokumentowanie doświadczenia biologicznego oraz obserwacji makro- i mikroskopowych i jej udokumentowanie. Zainteresowanie biologią i przedmiotem jej badań. Kształtowanie przekonania o użyteczności przeprowadzania badań i obserwacji biologicznych. Rozwijanie odpowiedzialności, a także potrzeby dokładności i staranności w wykonywaniu samodzielnych zadań na lekcji biologii. Poszukiwanie i analiza tekstów źródłowych dotyczących różnych dyscyplin biologii i praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu tych dyscyplin. Obserwacja zjawisk, określanie problemów badawczych, formułowanie hipotez, planowanie doświadczeń i interpretacja ich wyników oraz formułowanie wniosków i weryfikacja hipotez. Prezentacja wyników doświadczeń i obserwacji w formie notatek lub rysunków. Przygotowanie preparatów i prowadzenie obserwacji mikroskopowych oraz wykonanie jej dokumentacji. Dział: BUDOWA I CZYNNOŚCI ORGANIZMÓW 3. Poziomy organizacji życia hierarchiczna struktura materii pierwiastki i związki chemiczne w organizmach rola wody w organizmie i przyrodzie Poznanie i zrozumienie hierarchicznej struktury materii oraz poziomów organizacji życia. Poznanie podstawowych pierwiastków oraz związków chemicznych wchodzących w skład organizmów roślinnych i zwierzęcych. Porównanie składu chemicznego komórki roślinnej i zwierzęcej. Zrozumienie związku między właściwościami wody a jej rolą w przyrodzie. Analiza schematów przedstawiających poziom organizacji życia. Analiza diagramów przedstawiających procentową zawartość pierwiastków lub związków chemicznych w komórkach i organizmach. 4. Budowa komórkowa założenia teorii komórkowej budowa komórek: zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej Poznanie głównych założeń teorii komórkowej. Poznanie i porównanie budowy komórek: zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej. Zrozumienie związku między budową poszczególnych organelli komórkowych a Analiza zdjęć, anaglifów i schematów budowy komórek: zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej. Wykonywanie preparatów mikroskopowych różnych rodzajów komórek roślinnych i ich obserwacja. 5

6 5. Transport substancji przez błony komórkowe rodzaje transportu przez błonę zjawisko osmozy i cytozy pełnionymi przez nie funkcjami. Zrozumienie właściwości błon biologicznych i ich roli w transporcie substancji. Poznanie różnych typów transportu przez błony. Prowadzenie obserwacji mikroskopowej trwałych preparatów komórki roślinnej i komórki zwierzęcej. Sporządzenie rysunków komórki roślinnej i zwierzęcej uwzględniających elementy ich budowy. Rozpoznawanie prezentowanych w różnej formie komórek: zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej. Przeprowadzenie doświadczenia wykazującego istnienie transportu przez błonę komórkową. 6. Organizmy jedno- i wielokomórkowe budowa oraz procesy życiowe organizmów jedno- i wielokomórkowych 7. Czynności życiowe organizmów reakcje metaboliczne 8. Odżywianie pozyskiwanie materii i energii przez organizmy: samożywność i cudzożywność zjawisko fotosyntezy sposoby trawienia u heterotrofów Charakteryzowanie organizmów jedno- i wielokomórkowych oraz podanie ich przykładów. Porównanie przebiegu wybranych procesów życiowych w organizmie jedno- i wielokomórkowym. Wymienienie czynności życiowych organizmu. Scharakteryzowanie różnych sposobów odżywiania się. Porównanie różnych strategii odżywiania się heterotrofów. Rozpoznawanie organizmów jedno- i wielokomórkowych. Analiza schematów dotyczących różnych sposobów odżywiania się, oddychania, wydalania i rozmnażania się organizmów (np. schematy, plansze, gabloty, animacje komputerowe ilustrujące przebieg fotosyntezy, oddychania beztlenowego i tlenowego, cykle rozwojowe roślin i zwierząt). Przeprowadzenie doświadczenia demonstrującego wpływ ilości światła na intensywność fotosyntezy. 9. Oddychanie komórkowe oddychanie tlenowe i beztlenowe (fermentacja alkoholowa i mlekowa) fotosynteza a oddychanie komórkowe 10. Wydalanie produkty metabolizmu roślin i zwierząt 11. Rozmnażanie rozmnażanie bezpłciowe przez podział komórki, pączkowanie, fragmentację i zarodniki rozmnażanie płciowe: gamety, rodzaje zapłodnienia, dymorfizm płciowy, obojnactwo, partenogeneza przemiana pokoleń Scharakteryzowanie różnych rodzajów oddychania. Omówienie procesu wydalania roślin i zwierząt. Porównanie różnych strategii wydalania azotowych produktów przemiany materii u zwierząt. Poznanie różnorodnych sposobów rozmnażania się roślin i zwierząt. Porównanie różnych typów rozmnażania się. Kształtowanie odpowiedzialności za powierzane zadania, w tym za opiekę nad uprawami roślin i hodowlami zwierząt oraz używany Planowanie i przeprowadzenie doświadczenia wykazującego, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla Obserwacja mikroskopowa drożdży. Prowadzenie upraw i zakładanie hodowli mających na celu obserwację czynności życiowych roślin i zwierząt. Przeprowadzenie rozmnażania wegetatywnego roślin. 6

7 sprzęt. Dział: KLASYFIKOWANIE ORGANIZMÓW Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa podczas przygotowywania i używania preparatów i mikroskopowych. Rozwijanie umiejętności pracy w grupie i wyrabianie przekonania o wartości takiej pracy. 12. Klasyfikowanie organizmów Karol Linneusz twórca systematyki system naturalny i sztuczny podwójne nazewnictwo gatunków jednostki klasyfikacji systematyczny podział organizmów klucze do oznaczania roślin i zwierząt Zrozumienie roli systematyki w biologii oraz potrzeby przeprowadzania klasyfikacji organizmów. Poznanie historii rozwoju systematyki i różnych sposobów klasyfikacji organizmów w zależności od przyjętych kryteriów. Zrozumienie systematycznego podziału organizmów na podstawie charakterystycznych cech przedstawicieli poszczególnych królestw. Posługiwanie się prostymi kluczami do oznaczania roślin i zwierząt. Rozwijanie przekonania o użyteczności porządkowania wiedzy. Analiza schematu prezentującego systematyczny podział organizmów. Przygotowanie lub analiza planszy ukazującej hierarchiczny układ poszczególnych jednostek taksonomicznych na przykładzie wybranego gatunku rośliny lub zwierzęcia. Rozpoznawanie przynależności systematycznej organizmu. Oznaczanie roślin i zwierząt za pomocą prostych kluczy do oznaczania roślin i zwierząt. Dział: WIRUSY, BAKTERIE, PROTISTY I GRZYBY 13. Wirusy budowa i rodzaje wirusów etapy zarażania komórki przez wirusa wirusowe choroby człowieka Poznanie budowy wirusów. Określenie znaczenia wirusów dla Analiza schematów budowy wirusów, bakterii, protistów, grzybów i porostów. Analiza tekstów źródłowych dotyczących chorób wywoływanych przez wirusy, bakterie, protisty i grzyby. 14. Królestwo bakterii budowa i czynności życiowe bakterii znaczenie bakterii w przyrodzie: saprobionty, bakterie chorobotwórcze i symbiotyczne sposoby wykorzystania bakterii przez człowieka 15. Królestwo protistów budowa i czynności życiowe protistów: roślinnych, zwierzęcych i grzybopodobnych rola protistów w przyrodzie 16. Królestwo grzybów budowa i czynności życiowe grzybów (budowa grzyba kapeluszowego) znaczenie grzybów w przyrodzie (saprobionty, pasożyty, mikoryza) i dla człowieka zasady zbierania grzybów budowa i formy plechy porostów porosty jako organizmy pionierskie Przedstawienie różnorodności budowy, czynności życiowych i środowisk życia bakterii. Określenie roli bakterii w przyrodzie i gospodarce Scharakteryzowanie różnorodności, czynności życiowych i środowisk życia w grupie protistów. Przedstawienie różnorodności budowy i czynności życiowych grzybów. Określenie znaczenia grzybów w przyrodzie i dla Stosowanie zasad obowiązujących podczas grzybobrania. Scharakteryzowanie budowy praz form plechy porostów. Określenie przyrodniczego znaczenia porostów jako organizmów pionierskich. Prowadzenie hodowli oraz obserwacji mikroi makroskopowych przedstawicieli bakterii, protistów i grzybów. Prowadzenie hodowli bakterii. Obserwacja mikro- i makroskopowa różnorodności protistów, grzybów i porostów. Hodowla grzybów pleśniowych. Oznaczanie wybranych przedstawicieli grzybów za pomocą atlasu do oznaczania grzybów jadalnych. Analiza skali porostowej i wyszukiwanie informacji na temat jej wykorzystania. Wyszukiwanie w tekstach źródłowych informacji o pozytywnym i negatywnym znaczeniu wirusów, bakterii, protistów, grzybów i porostów w przyrodzie i gospodarce Przygotowanie przetworów związanych z działalnością bakterii i grzybów, np. jogurtu, kiszonek, ciasta drożdżowego itp. 7

8 Dział: KRÓLESTWO ROŚLIN 17. Królestwo roślin cechy wspólne i różnorodność roślin (podział roślin) 18. Zielenice i krasnorosty cechy charakterystyczne, środowisko życia oraz przedstawiciele zielenic i krasnorostów 19. Tkanki roślinne rodzaje, budowa, lokalizacja oraz funkcje tkanek roślinnych twórczych i stałych (okrywających, miękiszowych, przewodzących i wzmacniających) 20. Organy roślinne ogólna budowa i funkcjonowanie organów roślinnych: liścia, korzenia, łodygi, kwiatu i owocu 21. Budowa i funkcje korzenia zewnętrzna i wewnętrzna budowa korzenia systemy korzeniowe: palowy i wiązkowy modyfikacje korzeni 22. Budowa i funkcje łodygi zewnętrzna i wewnętrzna budowa łodygi rodzaje łodyg modyfikacje łodygi reakcje ruchowe: nastie i tropizmy 23. Budowa i funkcje liścia budowa zewnętrzna i rodzaje liści (rodzaje unerwienia i blaszki liściowej) budowa wewnętrzna liścia płaskiego i igły sosny wymiana gazowa i aparaty Kształtowanie przekonania o konieczności stosowania profilaktyki chorób człowieka spowodowanych przez wirusy, bakterie, protisty i grzyby. Przestrzeganie zasad higieny jako element profilaktyki w celu uniknięcia zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi. Kształtowanie przekonania o użyteczności wykorzystania wiedzy biologicznej w gospodarce Poznanie kryteriów podziału roślin na glony i rośliny wyższe. Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia oraz znaczenia w przyrodzie zielenic i krasnorostów, zaliczanych do glonów. Poznanie podziału tkanek roślinnych. Scharakteryzowanie budowy i lokalizacji w roślinie poszczególnych tkanek. Określenie związku budowy i funkcji poszczególnych tkanek roślinnych. Rozpoznanie tkanek roślinnych obserwowanych pod mikroskopem oraz na schematach. Poznanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej oraz funkcji korzenia. Scharakteryzowanie związku budowy i funkcji korzenia. Poznanie wybranych przykładów modyfikacji korzeni. Poznanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej oraz funkcji łodygi. Określenie zróżnicowania budowy łodygi roślin jednoliściennych i dwuliściennych. Scharakteryzowanie związku budowy i funkcji łodygi. Poznanie wybranych przykładów modyfikacji łodygi. Poznanie rodzajów reakcji ruchowych roślin. Poznanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej liści oraz ich funkcji. Porównanie budowy liścia rośliny nago- i okrytonasiennej. Scharakteryzowanie związku budowy i funkcji liścia. Poznanie wybranych przykładów modyfikacji liści. Obserwacja mikro- i makroskopowa wybranych przedstawicieli zielenic i krasnorostów. Analiza schematu podziału tkanek roślinnych. Analiza schematów budowy i rozmieszczenia w roślinie różnych rodzajów tkanek roślinnych. Obserwacja mikroskopowa preparatów tkanek roślinnych. Analiza schematów przedstawiających budowę zewnętrzną i wewnętrzną organów roślinnych: korzenia, łodygi i liści. Obserwacja makroskopowa różnych roślin z uwzględnieniem cech charakterystycznych budowy poszczególnych organów. Wykonywanie preparatów mikroskopowych przedstawiających przekroje poprzeczne przez korzenie, łodygi i liście różnych roślin; ich obserwacja oraz sporządzenie rysunku. Analiza zdjęć i filmów prezentujących różnorodność modyfikacji organów roślinnych: korzeni, łodyg i liści. Wyszukiwanie w różnych źródłach (w tym w internecie) informacji o modyfikacjach korzeni, łodyg i liści oraz o ich roli w funkcjonowania rośliny. Zaplanowanie i wykonanie doświadczenia ilustrującego reakcje ruchowe roślin. Prowadzenie upraw roślinnych. Obserwacje makroskopowe roślin nago- i okrytonasiennych z uwzględnieniem ich poszczególnych organów. Analiza schematów cykli rozwojowych rośliny nago- i okrytonasiennej. Zajęcia w terenie dotyczące obserwacji różnorodności roślin nago- i okrytonasiennych, połączone z oznaczaniem wybranych gatunków roślin za pomocą przewodników, atlasów i kluczy do oznaczania roślin. Rozpoznawanie roślin w terenie oraz na zdjęciach. Wyszukiwanie w różnych źródłach (w tym w internecie) informacji dotyczących znaczenia roślin nago- i okrytonasiennych 8

9 szparkowe (transpiracja) modyfikacje liści 24. Mszaki charakterystyka budowy zewnętrznej i wewnętrznej mszaków cykl rozwojowy mszaków znaczenie mszaków w przyrodzie 25. Paprotniki charakterystyka paprotników cechy charakterystyczne, budowa i cykl rozwojowy paproci charakterystyka skrzypów charakterystyka widłaków 26. Rośliny nagonasienne charakterystyczne cechy budowy i cykl rozwojowy roślin iglastych przedstawiciele roślin iglastych w Polsce i na świecie 27. Rośliny okrytonasienne charakterystyczne cechy budowy roślin okrytonasiennych budowa kwiatu rośliny owadopylnej, strategie roślin sprzyjające zapyleniu rodzaje kwiatostanów cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych 28. Owoce i nasiona budowa nasienia rodzaje owoców i sposoby rozsiewania nasion kiełkowanie nasion 29. Bogactwo roślin okrytonasiennych różnorodność roślin okrytonasiennych charakterystyka przedstawicieli roślin okrytonasiennych rośliny okrytonasienne jedno- i dwuliścienne znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka Poznanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej oraz cyklu rozwojowego mszaków. Scharakteryzowanie znaczenia mszaków w przyrodzie. Poznanie budowy oraz cyklu rozwojowego paprotników. Poznanie różnorodności grupy paprotników. Wykazanie niepełnego przystosowania paprotników do lądowego środowiska życia. Poznanie budowy i cyklu rozwojowego rośliny nagonasiennej. Wykazanie różnorodności gatunkowej roślin nagonasiennych w Polsce i na świecie. Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin nagonasiennych. Poznanie budowy i cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej. Scharakteryzowanie znaczenia roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce Scharakteryzowanie budowy i funkcji organów rośliny okrytonasiennej: kwiatu, owocu i nasienia. Wykazanie różnorodności budowy kwiatów i kwiatostanów oraz strategii roślin związanej z zapylaniem kwiatów. Wykazanie różnorodności budowy owoców oraz strategii roślin związanej z rozsiewaniem nasion. Zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia demonstrującego wpływ czynników zewnętrznych na kiełkowanie nasion. Wykazanie różnorodności postaci życiowych roślin okrytonasiennych. Porównanie wybranych cech budowy roślin jedno- i dwuliściennych. Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin okrytonasiennych. Doskonalenie umiejętności posługiwania się kluczem do oznaczania roślin. Scharakteryzowanie znaczenia roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce Kształtowanie postawy szacunku wobec przyrody i przekonania o konieczności ochrony bioróżnorodności roślin. Kształtowanie przekonania o wartości roślin dla przyrody i gospodarki w przyrodzie i gospodarce Analiza schematów przedstawiających różnorodność kwiatów, kwiatostanów i owoców roślin okrytonasiennych. Wyszukiwanie w różnych źródłach i przedstawienie w dowolnej formie informacji dotyczącej strategii roślin okrytonasiennych sprzyjających zapylaniu kwiatów oraz rozsiewaniu nasion. Prowadzenie hodowli badawczych, np. hodowla fasoli na gazie. Przeprowadzenie doświadczenia ilustrującego wpływ czynników zewnętrznych na kiełkowanie nasion: wpływ wody, tlenu i temperatury powietrza na kiełkowanie nasion rzeżuchy i gorczycy. 9

10 Cześć druga Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą. Rozwijanie umiejętności pracy w grupie oraz odpowiedzialności za powierzone zadania, np. właściwe prowadzenie upraw i hodowli. Rozwijanie zainteresowania przyrodą i poszanowania dla niej. Materiał nauczania Cele kształcenia Procedury osiągania celów Dział: KRÓLESTWO ZWIERZĄT 1. Królestwo zwierząt wspólne cechy organizmów zwierzęcych symetria ciała zwierząt 2. Gąbki budowa gąbek rozmnażanie się gąbek różnorodność gąbek znaczenie gąbek 3. Tkanki zwierzęce tkanka nabłonkowa tkanka łączna tkanka mięśniowa tkanka nerwowa Poznanie charakterystycznych cech organizmów zwierzęcych. Rozróżnianie na podstawie poznanych kryteriów zwierząt o symetrii promienistej i dwubocznej. Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności gąbek. Określenie znaczenia gąbek w przyrodzie i dla Poznanie podziału tkanek zwierzęcych oraz określenie kryteriów tego podziału. Poznanie charakterystycznych cech budowy poszczególnych typów tkanek. Scharakteryzowanie budowy tkanek w zależności od pełnionej funkcji w organizmie. Rozpoznanie wybranych tkanek zwierzęcych obserwowanych pod mikroskopem oraz na schematach i zdjęciach. Rozwijanie postawy odpowiedzialności za powierzone pomoce dydaktyczne. Rozwijanie umiejętności współpracy z członkami zespołu. Analiza schematu podziału systematycznego królestwa zwierząt. Analiza zdjęć i schematów budowy zwierząt o symetrii promienistej, dwubocznej i asymetrycznych. Analiza schematu budowy gąbki. Obserwacja zdjęć gąbek oraz naturalnych okazów szkieletów gąbek. Poszukiwanie i analiza tekstów źródłowych dotyczących środowiska występowania i znaczenia gąbek. Analiza schematu podziału tkanek zwierzęcych. Obserwacja mikroskopowa preparatów tkanek zwierzęcych oraz wykonanie jej dokumentacji. Analiza na podstawie schematów, zdjęć i obserwacji mikroskopowych budowy tkanek zwierzęcych. Dział: ZWIERZĘTA BEZKRĘGOWE 4. Parzydełkowce budowa zewnętrzna parzydełkowców budowa wewnętrzna parzydełkowców rozmnażanie się parzydełkowców różnorodność parzydełkowców znaczenie parzydełkowców 5. Płazińce budowa zewnętrzna płazińców budowa wewnętrzna płazińców rozmnażanie się płazińców różnorodność płazińców znaczenie płazińców 6. Nicienie Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności parzydełkowców. Poznanie budowy wewnętrznej parzydełkowców. Określenie znaczenia parzydełkowców w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności płazińców (wirków, przywr i tasiemców). Wykazanie związku budowy płazińców z trybem ich życia. Poznanie budowy wewnętrznej płazińców na przykładzie wypławka. Określenie znaczenia płazińców w przyrodzie i dla Analiza schematów, foliogramów, plansz przedstawiających budowę ciała parzydełkowców, płazińców, pierścienic, stawonogów i mięczaków. Analiza schematów, foliogramów, plansz prezentujących budowę wewnętrzną, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów i mięczaków. Wyszukiwanie w różnych źródłach (także w internecie) informacji dotyczących zwierząt bezkręgowych ich różnorodności, budowy i przystosowań w zależności od środowiska i trybu ich życia. Obserwacja okazów naturalnych, np. szkieletów koralowców, stawonogów i mięczaków, wylinek stawonogów, żywych okazów dżdżownic i owadów. Obserwacja preparatów mokrych, np. tasiemca, glisty ludzkiej, raka, małża. Prowadzenie hodowli badawczych, np. stułbi, dżdżownicy, pijawek, wybranych stawonogów, ślimaków. 10

11 budowa zewnętrzna nicieni budowa wewnętrzna nicieni rozmnażanie się nicieni różnorodność nicieni znaczenie nicieni 7. Pierścienice budowa zewnętrzna pierścienic budowa wewnętrzna pierścienic rozmnażanie się pierścienic różnorodność pierścienic znaczenie pierścienic 8. Stawonogi budowa ciała stawonogów budowa zewnętrznego szkieletu stawonogów 8a. Skorupiaki budowa zewnętrzna skorupiaków budowa wewnętrzna skorupiaków rozmnażanie się skorupiaków różnorodność skorupiaków znaczenie skorupiaków 8b. Pajęczaki budowa zewnętrzna pajęczaków budowa wewnętrzna pajęczaków rozmnażanie się pajęczaków różnorodność pajęczaków znaczenie pajęczaków 8c. Owady budowa zewnętrzna owadów budowa wewnętrzna owadów rozwój owadów różnorodność owadów znaczenie owadów 9. Mięczaki budowa ciała mięczaków budowa zewnętrzna ślimaka budowa wewnętrzna mięczaków budowa wewnętrzna głowonoga rozmnażanie się mięczaków różnorodność mięczaków Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności nicieni. Poznanie budowy wewnętrznej nicieni na przykładzie glisty ludzkiej. Określenie znaczenia nicieni w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności pierścienic (wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek). Poznanie budowy wewnętrznej pierścienic na przykładzie dżdżownicy. Określenie znaczenia pierścienic w przyrodzie i dla Poznanie wspólnych cech budowy stawonogów (skorupiaków, pajęczaków i owadów). Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności skorupiaków. Poznanie budowy wewnętrznej skorupiaków na przykładzie raka. Określenie znaczenia skorupiaków w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności pajęczaków. Poznanie budowy wewnętrznej pajęczaków na przykładzie pająka. Określenie znaczenia pajęczaków w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności owadów. Poznanie budowy wewnętrznej owadów na przykładzie skorka. Określenie znaczenia owadów w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy, środowiska życia, wybranych czynności życiowych oraz różnorodności mięczaków (ślimaków, małży i głowonogów). Poznanie budowy wewnętrznej mięczaków na przykładzie ślimaka. Określenie znaczenia mięczaków w przyrodzie i dla Zajęcia terenowe dotyczące różnorodności budowy i środowisk występowania zwierząt bezkręgowych. Oznaczanie wybranych gatunków bezkręgowców za pomocą kluczy. Rozpoznawanie bezkręgowców w terenie, na zdjęciach i ilustracjach. Analiza schematów prezentujących typy rozwoju owadów. Wyszukiwanie w różnych źródłach (także w internecie) informacji dotyczących chorób wywoływanych przez bezkręgowce pasożytnicze (płazińce, nicienie i stawonogi) oraz profilaktyki tych chorób. Analiza schematów prezentujących cykl rozwojowy tasiemca i glisty ludzkiej. Wyszukiwanie w tekstach źródłowych informacji na temat znaczenia zwierząt bezkręgowych w przyrodzie i gospodarce Przeprowadzenie doświadczenia, które ilustruje wpływ dżdżownic na strukturę gleby. Kształtowanie przekonania o konieczności ochrony różnorodności gatunkowej zwierząt bezkręgowych. 11

12 Kształtowanie przekonania o wartości zwierząt bezkręgowych dla przyrody i gospodarki Planowanie działań służących ochronie bioróżnorodności zwierząt bezkręgowych. Kształtowanie postawy zrozumienia konieczności przestrzegania zasad higieny w profilaktyce chorób wywoływanych przez pasożytnicze bezkręgowce. Przestrzeganie zasad higieny jako element profilaktyki chorób pasożytniczych. Dział: ZWIERZĘTA KRĘGOWE 10. Kręgowce wspólne cechy kręgowców ciepłota ciała zwierząt błony płodowe porównanie budowy kręgowców i bezkręgowców 11. Ryby budowa zewnętrzna ryby kostnoszkieletowej budowa wewnętrzna ryby kostnoszkieletowej narządy wymiany gazowej ryb rozmnażanie się i rozwój ryb różnorodność ryb znaczenie ryb 12. Płazy budowa zewnętrzna płazów budowa szkieletu płazów budowa wewnętrzna płazów narządy wymiany gazowej płazów rozmnażanie się i rozwój płazów różnorodność płazów znaczenie płazów Poznanie charakterystycznych cech budowy kręgowców. Scharakteryzowanie sposobów regulacji temperatury ciała zwierząt (zmiennocieplność, stałocieplność). Wykazanie związku między wytwarzaniem błon płodowych a przystosowaniem do lądowego środowiska życia kręgowców. Porównanie budowy zwierząt kręgowych i bezkręgowych. Wykazanie różnic między bezkręgowcami a kręgowcami. Scharakteryzowanie budowy zewnętrznej, środowiska życia oraz wybranych czynności życiowych ryb. Scharakteryzowanie budowy szkieletu ryby kostnoszkieletowej (szczupaka). Poznanie budowy wewnętrznej ryb na przykładzie szczupaka. Scharakteryzowanie narządów wymiany gazowej ryb. Wykazanie związków budowy ze środowiskiem i trybem życia ryb. Scharakteryzowanie rozmnażania się i rozwoju ryb. Określenie przyczyny odbywania wędrówek przez ryby. Wykazanie różnorodności gatunkowej ryb. Porównanie ryb chrzęstno- i kostnoszkieletowych. Określenie znaczenia ryb w przyrodzie i dla Scharakteryzowanie budowy zewnętrznej, środowiska życia oraz wybranych czynności życiowych płazów beznogich, bezogonowych i ogoniastych. Wykazanie związku elementów budowy płazów (pokrycie ciała, narządy wymiany gazowej) ze środowiskiem ich życia. Wykazanie związku budowy szkieletu żaby wodnej ze sposobem jej poruszania się. Poznanie budowy wewnętrznej płazów na przykładzie żaby wodnej. Scharakteryzowanie rozmnażania się i cyklu Analiza schematów, foliogramów, plansz, tabeli porównujących elementy budowy oraz rozmieszczenie narządów zwierząt kręgowych i bezkręgowych. Wyszukiwanie w różnych źródłach (także w internecie) informacji dotyczących różnic między zwierzętami zmiennocieplnymi i stałocieplnymi. Analiza schematów, foliogramów, plansz przedstawiających budowę ciała szkieletu oraz narządów wymiany gazowej ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Analiza schematów, foliogramów, plansz prezentujących budowę wewnętrzną ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Analizowanie i wyszukiwanie informacji związanych z przystosowaniem zwierząt kręgowych do życia w środowisku wodnym i lądowym. Obserwacja okazów naturalnych, np. szkieletów i elementów szkieletu kręgowców, łusek rybich, wylinek gadów, piór ptaków, wytworów naskórka ssaków (rogi, kopyta, włosy, pazury) i zębów ssaków. Obserwacja kręgowców w ich naturalnym środowisku oraz w zoo. Prowadzenie hodowli badawczych, np. akwaria, terraria, hodowla wybranych ptaków i ssaków. Zajęcia terenowe dotyczące różnorodności budowy i środowisk występowania zwierząt kręgowych. Oznaczanie wybranych gatunków kręgowców za pomocą kluczy, przewodników, encyklopedii. Rozpoznawanie kręgowców w terenie, na zdjęciach i ilustracjach. Obserwacja filmów przyrodniczych ukazujących różnorodność zwierząt kręgowych oraz przystosowania do środowisk i trybów życia. 12

13 rozwojowego płazów. Porównanie cech umożliwiających płazom życie w wodzie i na lądzie. Wykazanie różnorodności gatunkowej płazów. Określenie znaczenia płazów w przyrodzie i dla 13. Gady budowa zewnętrzna gadów budowa szkieletu gadów budowa wewnętrzna gadów narządy wymiany gazowej gadów rozmnażanie się i rozwój gadów różnorodność gadów znaczenie gadów Scharakteryzowanie budowy zewnętrznej, środowiska życia oraz wybranych czynności życiowych krokodyli, żółwi, węży i jaszczurek. Scharakteryzowanie przystosowania budowy i czynności życiowych gadów do życia w środowisku lądowym. Scharakteryzowanie budowy szkieletu gadów i jej związku z poruszaniem się oraz czynnościami życiowymi tych zwierząt. Poznanie budowy wewnętrznej gadów na przykładzie jaszczurki zwinki. Scharakteryzowanie rozmnażania się gadów wykazanie związku między typem rozwoju a środowiskiem ich życia. Wykazanie różnorodności gatunkowej gadów. Określenie znaczenia gadów w przyrodzie i dla 14. Ptaki budowa zewnętrzna ptaków budowa szkieletu ptaków budowa wewnętrzna ptaków narządy wymiany gazowej ptaków rozmnażanie się i rozwój ptaków okres godowy ptaków różnorodność ptaków znaczenie ptaków Scharakteryzowanie budowy zewnętrznej, środowiska życia oraz wybranych czynności życiowych ptaków. Wykazanie związków budowy z przystosowaniem ptaków do lotu (poznanie rodzajów i elementów budowy piór). Poznanie budowy wewnętrznej ptaków na przykładzie kwiczoła. Wykazanie związku elementów budowy zewnętrznej ptaka ze środowiskiem oraz rodzajem pobieranego pokarmu. Wykazanie związku między sposobem wymiany gazowej (wentylacji) ptaków a ich przystosowaniem do lotu. Scharakteryzowanie charakterystycznych cech rozmnażania się i rozwoju ptaków (budowa jaja, okres godowy). Określenie przyczyny wędrówek ptaków. Wykazanie różnorodności gatunkowej ptaków. Określenie znaczenia ptaków w przyrodzie i dla 15. Ssaki budowa zewnętrzna ssaków budowa szkieletu ssaków (różnorodność budowy szkieletu kończyn przednich ssaków) budowa zębów ssaków budowa wewnętrzna ssaków Scharakteryzowanie budowy zewnętrznej, środowiska życia oraz wybranych czynności życiowych ssaków. Scharakteryzowanie budowy szkieletu ssaka na przykładzie wilka. Poznanie budowy wewnętrznej ssaków na przykładzie wilka. Scharakteryzowanie związku wybranych 13

14 narządy wymiany gazowej ssaków budowa skóry ssaków rozmnażanie się i rozwój ssaków różnorodność ssaków znaczenie ssaków elementów budowy zewnętrznej i wewnętrznej (skóra, płuca) z pełnioną funkcją w organizmie. Scharakteryzowanie związku wybranych elementów budowy ssaków (np. uzębienie, kończyny przednie) z przystosowaniem do środowiska i trybu ich życia. Scharakteryzowanie rozmnażania się i rozwoju ssaków. Wykazanie różnorodności gatunkowej ssaków. Określenie znaczenia ssaków w przyrodzie i dla Porównanie budowy zewnętrznej, szkieletu i narządów wymiany gazowej oraz wybranych czynności życiowych kręgowców. Kształtowanie przekonania o konieczności ochrony różnorodności gatunkowej zwierząt kręgowych. Planowanie działań służących ochronie bioróżnorodności zwierząt kręgowych. Kształtowanie przekonania o wartości zwierząt kręgowych dla przyrody i Rozwijanie postawy odpowiedzialności za hodowane zwierzęta. Rozwijanie zainteresowania przyrodą i poszanowania dla niej. 14

15 Cześć trzecia Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą. Materiał nauczania Cele kształcenia Procedury osiągania celów Dział: ORGANIZM CZŁOWIEKA 1. Organizm człowieka jako całość hierarchiczna budowa organizmu układy narządów człowieka mechanizmy zapewniające równowagę środowiska wewnętrznego organizmu (homeostaza) 2. Aparat ruchu budowa i typy kości budowa chemiczna kości rodzaje połączeń kości budowa stawu i rodzaje stawów 3. Budowa i funkcjonowanie układu szkieletowego budowa szkieletu człowieka budowa i funkcje szkieletu osiowego budowa i funkcje szkieletu kończyn i obręczy 4. Budowa i funkcjonowanie szkieletowego układu mięśniowego budowa i funkcjonowanie mięśnia szkieletowego główne mięśnie szkieletowe mechanizm ruchu 5. Choroby aparatu ruchu wady postawy i ich profilaktyka wybrane choroby aparatu ruchu Scharakteryzowanie człowieka jako przedstawiciela naczelnych. Przedstawienie hierarchicznej budowy organizmu Wymienienie układów narządów człowieka i podanie ich głównych funkcji. Przedstawienie mechanizmów zapewniających równowagę środowiska wewnętrznego organizmu. Scharakteryzowanie termoregulacji jako przykładu mechanizmu zapewniającego zachowanie środowiska wewnętrznego organizmu. Rozwijanie przekonania o użyteczności wiedzy na temat budowy i funkcjonowania organizmu człowieka w codziennym życiu. Kształtowanie postaw prozdrowotnych. Rozwijanie postawy poznawczej podczas prowadzenia obserwacji i analizy tekstów źródłowych. Dział: APARAT RUCHU Poznanie różnych typów kości i ich funkcji. Scharakteryzowanie budowy kości długiej. Określenie chemicznej budowy kości. Rozpoznawanie różnych rodzajów połączeń kości. Scharakteryzowanie budowy i zrozumienie zasady działania stawu. Poznanie i rozpoznawanie różnych rodzajów stawów oraz wskazywanie miejsca ich występowania w organizmie. Scharakteryzowanie budowy szkieletu Określenie budowy i funkcji elementów czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, szkieletu obręczy i kończyn. Rozpoznanie i wskazanie na schemacie lub modelu poszczególnych elementów budowy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn. Rozpoznanie tkanki mięśniowej szkieletowej obserwowanej pod mikroskopem oraz na schemacie. Poznanie budowy mięśnia szkieletowego. Analiza schematu przedstawiającego hierarchiczną budowę organizmu Rozpoznawanie na tablicy przedstawiającej budowę anatomiczną człowieka poszczególnych układów narządów. Analizowanie ilustracji w atlasach anatomicznych i wyszukiwanie informacji na temat rozmieszczenia poszczególnych układów narządów. Wyszukiwanie w tekstach źródłowych informacji na temat funkcji układów narządów oraz mechanizmów zapewniających równowagę środowiska wewnętrznego organizmu. Obserwacja okazów naturalnych oraz modeli kości. Zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia pokazującego wpływ składu chemicznego kości na jej właściwości fizyczne oraz zinterpretowanie wyników. Obserwacja ruchu kończyn w stawach. Analiza plansz przedstawiających budowę układu szkieletowego i jego poszczególnych elementów. Obserwacja mikroskopowa tkanki mięśniowej szkieletowej. Analiza rozmieszczenia wybranych mięśni z wykorzystaniem plansz lub atlasów anatomicznych. na temat profilaktyki wad postawy oraz zasad udzielania pierwszej pomocy w nieskomplikowanych złamaniach kości i urazach stawów oraz stosowanie znalezionych informacji podczas ćwiczeń praktycznych. Zaplanowanie i przedstawienie działań 15

16 Scharakteryzowanie pracy mięśni. Poznanie głównych mięśni szkieletowych. Zrozumienie mechanizmu ruchu. Określenie roli aktywności fizycznej dla funkcjonowania organizmu. Zrozumienie negatywnego wpływu stosowania dopingu na funkcjonowanie organizmu. Poznanie przyczyn i skutków wad postawy. Scharakteryzowanie najczęściej występujących chorób i urazów aparatu ruchu. Kształtowanie przekonania o konieczności prowadzenia działań w celu zachowania prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu. Rozwijanie przekonania o znaczeniu aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu szkieletowego i mięśniowego. Przestrzeganie zasad profilaktyki wad postawy i chorób układu ruchu. mających na celu zachowanie sprawności aparatu ruchu oraz profilaktykę wad postawy i chorób aparatu ruchu. 6. Składniki pokarmowe substancje odżywcze i ich rola znaczenie wybranych makro- i mikroelementów oraz witamin 7. Budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego procesy zachodzące w przewodzie pokarmowym elementy budowy układu pokarmowego i pełnione przez nie funkcje narządy wydzielnicze uczestniczące w procesie trawienia rodzaje zębów enzymy trawienne i ich rola 8. Zasady prawidłowego odżywiania zapotrzebowanie na składniki pokarmowe energia w pożywieniu zaburzenia odżywiania 9. Choroby układu pokarmowego wybrane choroby układu pokarmowego i ich profilaktyka Dział: UKŁAD POKARMOWY Scharakteryzowanie składników odżywczych i podanie roli, jaką pełnią w organizmie Określenie znaczenia makro- i mikroelementów oraz witamin dla organizmu. Zrozumienie procesów zachodzących w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego. Scharakteryzowanie budowy i funkcji odcinków przewodu pokarmowego. Określenie roli ślinianek, wątroby i trzustki w procesie trawienia. Określenie miejsca działania i roli enzymów trawiennych. Zrozumienie zasad prawidłowego odżywiania. Określenie zapotrzebowania na składniki odżywcze. Określenie roli pokarmu jako źródła energii. Poznanie sposobu obliczania wskaźnika masy ciała. Poznanie skutków niewłaściwej diety i zaburzeń odżywiania. Poznanie wybranych chorób układu pokarmowego, czynników je wywołujących oraz określenie sposobów zapobiegania tym chorobom. Analiza plansz z budową układu pokarmowego oraz modelu anatomicznego o budowie i funkcjonowaniu układu pokarmowego. Obserwacja mikroskopowa preparatów ścian wybranych części przewodu pokarmowego (żołądka, jelita) Zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia wykazującego obecność w ślinie enzymu rozkładającego skrobię. Obserwacja filmów i prezentacji multimedialnych pokazujących budowę i funkcjonowanie układu pokarmowego. Analiza planszy przedstawiającej piramidę zdrowego żywienia. Planowanie diety z uwzględnieniem określonych potrzeb i warunków. Obliczanie wskaźnika BMI. Opracowanie zasad, których należy przestrzegać, aby zapewnić sprawne działanie układu pokarmowego. 16

17 10. Budowa i funkcjonowanie układu oddechowego budowa układu oddechowego 11. Wymiana gazowa mechanizm wentylacji płuc wymiana gazowa w płucach i tkankach wymiana gazowa podczas ćwiczeń fizycznych 12. Choroby układu oddechowego wybrane choroby układu oddechowego i ich profilaktyka palenie tytoniu jako czynnik wpływający na funkcjonowanie układu oddechowego 13. Układ krążenia rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcja 14. Budowa i funkcjonowanie układu krążenia elementy budowy układu krwionośnego i ich funkcjonowanie cykl pracy serca krwioobiegi i ich rola 15. Rola krwi w organizmie składniki krwi i ich rola transport gazów oddechowych we krwi grupy krwi 16. Budowa i funkcjonowanie układu limfatycznego elementy budowy układu limfa- Kształtowanie przekonania o konieczności stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu. Rozwijanie przekonania o znaczeniu prawidłowego odżywiania się dla sprawnego funkcjonowania organizmu. Przestrzeganie zasad higieny i profilaktyki chorób układu pokarmowego. Dział: UKŁAD ODDECHOWY Scharakteryzowanie budowy i funkcji układu oddechowego. Poznanie mechanizmu wentylacji płuc. Zrozumienie istoty wymiany gazowej w płucach i tkankach. Scharakteryzowanie przebiegu wymiany gazowej podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Poznanie wybranych chorób układu pokarmowego, czynników je wywołujących oraz określenie sposobów zapobiegania tym chorobom. Kształtowanie postawy dbałości o własne zdrowie. Rozwijanie przekonania, że zdrowy styl życia, niepalenie papierosów oraz aktywność fizyczna mają pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu oddechowego. Dział: UKŁAD KRĄŻENIA Poznanie rodzajów naczyń krwionośnych i określenie ich funkcji. Scharakteryzowanie budowy i funkcji układu krwionośnego. Omówienie cyklu pracy serca. Przedstawienie krążenia krwi w obiegu płucnym i ustrojowym. Rozpoznawanie głównych składników krwi w organizmie i przedstawienie ich roli. Przedstawienie roli krwi w transporcie gazów oddechowych. Omówienie procesu krzepnięcia krwi. Poznanie grup krwi w układzie AB0 i Rh. Zrozumienie istoty konfliktu serologicznego. Przedstawienie znaczenia krwiodawstwa. Scharakteryzowanie budowy i funkcji układu limfatycznego. Omówienie procesu powstawania limfy. Analiza plansz z budową układu oddechowego oraz modelu anatomicznego o budowie i funkcjonowaniu układu oddechowego. Zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia pozwalającego porównać objętość powietrza, jaką można jednorazowo usunąć z płuc podczas wydechów: spokojnego i pogłębionego. Obserwacja prezentacji multimedialnej pokazującej mechanizm wentylacji płuc oraz wymiany gazowej w płucach i tkankach. dotyczących skutków palenia papierosów. Opracowanie zasad, których należy przestrzegać, aby zapewnić sprawne działanie układu oddechowego. Analiza plansz z budową układu oddechowego oraz modelu anatomicznego o budowie i funkcjonowaniu układu krwionośnego. Analiza modelu budowy serca. Analiza plansz i prezentacji multimedialnych pokazujących krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym. Obserwacja mikroskopowa preparatów krwi. Analiza przykładowych wyników laboratoryjnych badań krwi. Zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia prezentującego wpływ wysiłku fizycznego na wartość tętna i ciśnienia krwi. Badanie tętna i ciśnienia krwi. 17

18 tycznego budowa i funkcja węzła chłonnego proces powstawania limfy 17. Choroby układu krążenia wybrane choroby układu krążenia i ich profilaktyka czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia 18. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego rodzaje odporności: odporność nieswoista i swoista struktura i elementy układu odpornościowego: limfocyty i przeciwciała etapy fagocytozy sposób działania przeciwciał 19. System rozpoznawania swój obcy znaczenie kompleksu zgodności tkankowej stan zapalny transplantacja tkanek i narządów 20. Odporność organizmu rodzaje odporności nabytej: odporność bierna i czynna sposoby nabywania odporności szczepienia 21. Choroby układu odpornościowego zaburzenia czynności układu odpornościowego wybrane choroby układu odpornościowego i ich profilaktyka Poznanie wybranych chorób układu krwionośnego, czynników je wywołujących oraz określenie sposobów zapobiegania tym chorobom. Rozwijanie odpowiedzialności za własne zdrowie i przestrzeganie zasad zdrowego trybu życia. Kształtowanie przekonania o znaczeniu aktywności fizycznej i prawidłowego odżywiania dla właściwego funkcjonowania układu krążenia. Rozwijanie postawy doceniającej społeczne znaczenie krwiodawstwa. Dział: UKŁAD ODPORNOŚCIOWY Poznanie elementów układu odpornościowego. Porównanie odporności nieswoistej i swoistej. Określenie funkcji i zrozumienie struktury układu odpornościowego. Określenie funkcji poszczególnych elementów układu odpornościowego. Omówienie roli limfocytów i przeciwciał w reakcji odpornościowej organizmu. Przedstawienie etapów fagocytozy. Zrozumienie znaczenia istnienia kompleksu zgodności tkankowej. Omówienie reakcji obronnej organizmu na skutek infekcji (etapy stanu zapalnego). Zrozumienie znaczenia reakcji układu odpornościowego dla przeszczepów tkanek i organów. Rozróżnienie odporności czynnej i biernej oraz nabytej i sztucznej. Zrozumienie sposobu działania szczepionki. Podanie przykładowych szczepień. Scharakteryzowanie wybranych zaburzeń czynności układu odpornościowego. Poznanie wybranych chorób układu odpornościowego. Omówienie profilaktyki chorób układu odpornościowego. Kształtowanie postawy doceniającej społeczne znaczenie przeszczepów i istnienia mechanizmów ułatwiających transplantację (rejestry dawców, zgoda na transplantację narządów po śmierci). Analiza plansz z budową układu limfatycznego i węzła chłonnego. o budowie i funkcjonowaniu układu limfatycznego. Analiza informacji o czynnikach wpływających pozytywnie i negatywnie na funkcjonowanie układu krwionośnego. Opracowanie zasad, których należy przestrzegać, aby zapewnić sprawne funkcjonowanie układu krążenia. Analiza schematu struktury i elementów układu odpornościowego. o funkcjonowaniu układu odpornościowego. Analiza schematu przedstawiającego działanie szczepionki. Analiza kalendarza szczepień. na temat transplantacji narządów. o zaburzeniach funkcjonowania układu odpornościowego (np. alergie) i chorobach (np. AIDS). Oglądanie broszur i filmów przedstawiających zasady, których należy przestrzegać, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na AIDS. 18