RAPORT OPRACOWANIE: ZOFIA DZIEDZIC

Transkrypt

1 RAPORT DOTYCZĄCY ORGANIZACJI PRACY W SYSTEMIE KLAS ŁĄCZONYCH W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO OPRACOWANIE: BOŻENA BORYSEWICZ ZOFIA DZIEDZIC CZERWIEC 2012

2 Spis treści Przebieg badań... 2 Wyniki badań... 2 Wnioski: Załącznik - Ankieta dotycząca funkcjonowania klas łączonych

3 Przebieg badań Raport przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w dniach od 10 maja do 4 czerwca 2012 r. w szkołach podstawowych województwa małopolskiego. Badania przeprowadzone zostały na podstawie art. 33 ust. 3 pkt. 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz z późniejszymi zmianami). W komunikacie skierowanym przez Małopolskiego Kuratora Oświaty do dyrektorów szkół przedstawiono cel badań. Było nim określenie skali nauczania w systemie klas łączonych, specyfiki łączenia klas ze względu na poziom edukacyjny i rodzaj zajęć edukacyjnych oraz rozpoznanie ewentualnych tendencji zmian. Ponadto chcieliśmy uzyskać informację o przygotowaniu szkół do pracy w klasach łączonych, tj. opracowaniu programów nauczania i prowadzeniu diagnozy efektów kształcenia. W badaniach wykorzystano ankietę skierowaną do dyrektorów i umieszczoną w panelu dyrektora na serwerze Kuratorium Oświaty w Krakowie /załącznik nr 1/. Ankietę wypełniło 1177 dyrektorów szkół podstawowych publicznych /1145/ i niepublicznych /32/, co stanowi 80% publicznych szkół podstawowych i 60% niepublicznych szkół podstawowych ogółem w województwie. Wyniki badań Z analizy zebranego materiału wynika, że w 334 szkołach, tj.; w 23% szkół województwa małopolskiego w roku szkolnym 2011/2012 nauczanie odbywa się w systemie klas łączonych. Najliczniej w grupie szkół z klasami łączonymi reprezentowane są szkoły położone na wsi (304 szkoły, co stanowi 26% szkół uczestniczących w badaniu i 20% liczby szkół województwa małopolskiego) - szkoły publiczne jak i niepubliczne. Liczba uczniów ogółem w klasach łączonych wynosi , z czego uczniowie szkół wiejskich stanowią 91%. Ilustruje to poniższy wykres. Wykres 1 Liczba szkół z klasami łączonymi szkoła na wsi szkoła w mieście do 5 tys. mieszkańców szkoła w mieście powyżej 5 tys. do 25 tys. mieszkańców szkoła w mieście powyżej 25 tys. mieszkańców szkoły publiczne szkoły niepubliczne 2

4 Najbardziej liczną w grupie klas łączonych (ogółem 722 klasy) stanowią te, w których co najmniej jedne prowadzone są. Są to klasy II z III (27,2% ogółu klas łączonych) oraz klasy IV z V (26,7% ogółu klas łączonych). Klasy I z II stanowią 14,5% ogółu a V z VI 18% ogółu. Łączenia oddziału przedszkolnego z klasą I stanowią 13% łączeń ogółem. Wykres 2 Liczba klas łączonych, w których co najmniej jedne edukacyjne prowadzone są łacznie oddz. przedszk./i I/II II/III IV/V V/VI Średnia liczba uczniów w klasach łączonych wynosi: w klasach 0/I - 14,5 w klasach I/II - 14 w klasach II/III -13,6 w klasach IV/V - 15,9 w klasach V/VI - 16 Należy zauważyć, że nauczanie w klasach łączonych w roku szkolnym 2011/2012 obejmuje wszystkie obowiązkowe edukacyjne. W roku szkolnym 2012/2013 ta specyfika nauczania nie ulegnie zmianie. W 2011/2012 w klasach łączonych prowadzone stanowią: 1) oddział przedszkolny/i 40% liczby zajęć ogółem, w tym: w zakresie edukacji wczesnoszkolnej w 32% liczby godzin zajęć ogółem w zakresie języka obcego 21%, 2) w klasach I/II 43% liczby zajęć ogółem, w tym: z zakresu edukacji wczesnoszkolnej 33% liczby godzin zajęć ogółem z zakresu języka obcego 41,5% liczby godzin zajęć ogółem 3

5 3) w klasach II/III 47% liczby zajęć ogółem, w tym: z zakresu edukacji wczesnoszkolnej 36,8% z zakresu języka obcego 38% 4) w klasach IV/V 38% liczby zajęć ogółem, w tym: z zakresu języka polskiego 20%, w zakresie języka obcego 25,5%, w zakresie historii i społeczeństwa 26%, w zakresie matematyki 18,5%, w zakresie przyrody 28,5%, w zakresie plastyki 85%, w zakresie muzyki 83% 5) w klasach V/VI 42% liczby zajęć ogółem, w tym: w zakresie języka polskiego 14%, w zakresie języka obcego 19,9%, w zakresie historii i społeczeństwa 19,5%, w zakresie przyrody 20%, w zakresie muzyki 55%, w zakresie plastyki 56% Najliczniejsza grupa pośród uczniów klas łączonych to uczniowie klas: II/III (25%), IV/V (29%) i V/VI (19%). 2012/2013 W roku szkolnym 2012/2013 planuje się utworzenie klas łączonych w 319 szkołach podstawowych, co stanowi 27% badanych szkół. Z liczby 319 szkół 281, tj. 88% stanowią szkoły wiejskie. Planowane łączenia obejmują klasy I-VI oraz oddziały przedszkolne z klasą I. Liczba godzin zajęć prowadzonych : 1) w klasach oddział przedszkolny /I wynosi 42% liczby godzin zajęć ogółem; w tym: w zakresie edukacji wczesnoszkolnej 34%, w zakresie języka obcego 31%, 2) w klasach I/II wynosi 38% liczby godzin zajęć ogółem; w tym: w zakresie edukacji wczesnoszkolnej 27%, w zakresie języka obcego 33% 3) w klasach II/III wynosi 50% liczby godzin zajęć ogółem; w tym: w zakresie edukacji wczesnoszkolnej 39,5% w zakresie języka obcego 45% 4

6 4) w klasach IV/V wynosi 38,5% liczby godzin zajęć ogółem; w tym: w zakresie języka polskiego 18,7% w języka obcego 27% historii i społeczeństwa 23% matematyki 17% przyrody 26,7% muzyki 81% plastyki 79% 5) w klasach V/VI wynosi 36% liczby godzin zajęć ogółem; w tym: w zakresie języka polskiego 19,5% w zakresie języka obcego 30% w zakresie historii 23% w zakresie matematyki 17,6% w zakresie przyrody 25% w zakresie muzyki 58% w zakresie plastyki 56% Poniższe wykresy ilustrują procentowy zakres nauczania w systemie klas łączonych w odniesieniu do poszczególnych zajęć edukacyjnych i stosunku do liczby godzin zajęć prowadzonych. Wykres 3 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Procent zajęć edukacyjnych prowadzonych w klasach IV/V język polski język obcy historia i spoleczeństwo matematyka przyroda plastyka muzyka rok szkolny 2011/2012 rok szkolny 2012/2013 5

7 Wykres 4 70% Procent zajęć edukacyjnych prowadzonych w klasach V/VI 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% język polski język obcy historia matematyka przyroda muzyka plastyka rok szkolny 2011/2012 rok szkolny 2012/2013 Zauważyć należy, że zarówno w bieżącym, jak i w przyszłym roku szkolnym edukacyjne w klasach łączonych obejmują wszystkie poziomy nauczania w szkole podstawowej oraz oddziały wychowania przedszkolnego oraz prawie wszystkie obowiązkowe edukacyjne. Najliczniejszą grupę pośród uczniów klas łączonych stanowią uczniowie klas: II/III (25%), IV/V (29%) i V/VI (19%). Należy stwierdzić, że w latach szkolnych 2011/2012 i 2012/2013 liczba gmin, w których nie ma szkół z klasami łączonymi uległa minimalnej zmianie (2011/ , 2012/ ). Podkreślić jednak trzeba, iż liczba gmin, w których położone są szkoły z klasami łączonymi wynosi w bieżącym roku szkolnym 123, co stanowi ~ 68% liczby gmin ogółem. Oznacza to, że uczniowie szkół z klasami łączonymi nie mają równego dostępu do edukacji w stosunku do rówieśników będących uczniami pozostałych szkół. Tym samym ich status ucznia jest niższy. Grupa tych uczniów jest bardzo liczna , co stanowi 5% ogółu uczniów szkół podstawowych. Ponadto warto podkreślić, że w dziewięciu powiatach zlokalizowanych jest prawie 78% szkół z klasami łączonymi. Najmniej szkół z klasami łączonymi funkcjonuje w powiecie myślenickim oraz w miastach powyżej 25 tys. mieszkańców. 6

8 W związku z powyższym istnieją dwie grupy powiatów. Pierwsza to ta, w których bezwzględna liczba szkół z klasami łączonymi jest dosyć znacząca, co ilustruje poniższy wykres. Wykres 5 50 Liczba szkół, z klasami łączonymi wg powiatów Druga to ta, w których ze względu na liczbę szkół z klasami łączonymi w stosunku do liczby szkół ogółem w danym powiecie procentowy wskaźnik jest największy, a są to powiaty: miechowski 40% z liczby szkół ogółem, dąbrowski 37% z liczby szkół ogółem, tarnowski 33% z liczby szkół ogółem, limanowski 32% z liczby szkół ogółem, suski 31% z liczby szkół ogółem, proszowicki 28% z liczby szkół ogółem, nowosądecki 27,5% z liczby szkół ogółem, nowotarski 27,2% z liczby szkół ogółem, tatrzański 26% z liczby szkół ogółem. 7

9 Aby rzetelnie ocenić rangę problemu należy mieć na uwadze dwa powyżej przedstawione aspekty. Takie widzenie pozwala stwierdzić, że spośród dwóch grup powiatów wyłania się trzecia grupa, tj. powiaty, w których zarazem funkcjonuje największa liczba szkół z klasami łączonymi a procentowy udział tych szkół w liczbie szkół ogółem jest największy. Zmniejszeniu ulegnie liczba szkół z klasami łączonymi z 334 w bieżącym roku szkolnym do 319 w roku szkolnym 2012/2013/, co oznacza spadek o jeden procent (z 23% do 22%). Ta zmiana może mieć charakter pozorny, ponieważ różnica ta mieści się w granicach błędu statystycznego. Prawie wszyscy dyrektorzy szkół stwierdzają, że zasadniczą przyczyną utworzenia klas łączonych jest decyzja organów prowadzących podyktowana malejącą liczbą uczniów. W 73,5% szkół nauczyciele prowadzący w klasach łączonych pracują w oparciu o zmodyfikowane bądź przyjęte do realizacji programy nauczania innych autorów. Równocześnie nauczyciele stwierdzają, że nie wszystkie programy, które wybrali uwzględniają specyfikę pracy w klasach łączonych. Zaledwie nauczyciele 22 szkół, co stanowi 6% uczących w w/w klasach 8

10 opracowało programy własne. W dziewiętnastu szkołach nauczyciele opracowali inny dokument, którym jest plan dydaktyczny dostosowany do pracy w klasach łączonych (z uwzględnieniem: metod i form pracy, pomocy dydaktyczne, treści kształcenia, celów nauczania, wymagań edukacyjnych, sposobów sprawdzania osiągnięć uczniów itp.) oraz o plany wynikowe uwzględniające pracę w klasach łączonych. Z kolei w 40 szkołach, co stanowi 12% szkół z klasami łączonymi nauczyciele korzystają wy z programów kształcenia ogólnego. Niepokój budzi stosunkowo duża część odpowiedzi dyrektorów wskazująca na brak odpowiedzialności za metodyczne przygotowanie nauczycieli. Dla przykładu: Zbyt małe kompetencje dotyczące tworzenia własnych programów nauczania, Wieloletnie przyzwyczajenie do pracy w klasach łączonych bez konieczności modyfikacji programów, Brak w ofercie dostępnych, opracowanych programów nauczania dostosowanych do specyfiki pracy w klasach łączonych, Programy zostały wybrane przez nauczycieli i dopuszczone do użytku wtedy, gdy nie było zaleceń do łączenia zajęć. Obecnie nauczyciele kontynuują wybrane programy, Mało liczne klasy pracujące samodzielnie, Brak wytycznych, wzorców, poza tym prawo oświatowe nie precyzuje zasad łączenia klas. 86% dyrektorów badanych szkół stwierdza, że w szkołach diagnozuje się osiągnięcia edukacyjne uczniów klas łączonych. Przy czym 66% dyrektorów uważa, że praca w klasach łączonych przynosi efekty. Według nich są to: integracja zespołów klas, rozwój i aktywność nauczycieli, szybsze usamodzielnianie się dzieci, zdobywanie przez uczniów wiedzy porównywalnej z wiedzą rówieśników, uczęszczanie do szkoły w swojej miejscowości, brak konieczności dojazdu do innej szkoły, kształtowanie umiejętności samodzielnej pracy, kształtowanie umiejętność koncentracji, kształtowanie umiejętności współdziałania w grupie, umiejętność efektywnego wykorzystania czasu dyscyplina i samokontrola pracy. Podkreślić jednak należy, że opinie te odnoszą się wy do efektów pracy wychowawczo opiekuńczej i bezpieczeństwa dzieci a pomijają efekty kształcenia. Należałoby rozważyć możliwość przeprowadzenia diagnozy efektów kształcenia w klasach łączonych zwłaszcza po pierwszym etapie edukacyjnym. Ponadto wskazane byłoby dokonanie analizy wyników sprawdzianu po klasie szóstej. 9

11 Wnioski: 1. Uczniowie szkół z klasami łączonymi nie mają równego dostępu do edukacji w stosunku do rówieśników będących uczniami pozostałych szkół, ze względu na gorsze warunki kształcenia. Tym samym ich status ucznia jest niższy. 2. Zmniejszeniu liczby szkół z klasami łączonymi w roku szkolnym 2012/2013 o jeden procent (z 23% do 22%) /, może jedynie oznaczać pozorny charakter zmiany, ponieważ różnica ta mieści się w granicach błędu statystycznego. 3. Zarówno w bieżącym, jak i w przyszłym roku szkolnym edukacyjne w klasach łączonych obejmują wszystkie poziomy nauczania w szkole podstawowej oraz oddziały wychowania przedszkolnego. 4. Nauczanie w klasach łączonych obejmuje wszystkie obowiązkowe edukacyjne. 5. Najliczniejszą grupę pośród uczniów klas łączonych stanowią uczniowie klas: II/III (25%), IV/V (29%) i V/VI (19%). 6. W przypadku nauczania w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, języka polskiego, języka obcego, historii, matematyki, przyrody i zajęć artystycznych bezwzględnie konieczne jest podjęcie takich działań, których efektem będzie zmiana organizacji pracy w szkole i stworzenie uczniom tych szkół równych szans edukacyjnych. 7. Poważny niepokój dotyczący jakości kształcenia i równości szans edukacyjnych uczniów klas łączonych budzi procentowy udział liczby zajęć łączonych w liczbie zajęć edukacyjnych ogółem. 8. Bardzo ważnym problemem jest także to, że wszystkie obowiązkowe edukacyjne prowadzone są w systemie klas łączonych niezależnie od poziomu nauczania. W tej sytuacji ranga tych zajęć ze względu na procent liczby godzin zajęć prowadzonych nie odpowiada oczekiwanemu statusowi nowoczesnej szkoły. 9. Należy stwierdzić, że w przypadku łączenia zajęć wychowania przedszkolnego z mi edukacji wczesnoszkolnej, w klasie łączonej może istnieć duża rozpiętość wieku ponieważ do oddziału przedszkolnego mogą uczęszczać cztero-pięcio- i sześciolatki. 10. W powyższym kontekście wskazane byłoby profesjonalne wsparcie nauczycieli poprzez zorganizowanie doskonalenia zawodowego z zakresu metod i form pracy z uczniem w klasie łączonej. 11. Opinie dyrektorów o efektach pracy w klasach łączonych odnoszą się wy do pracy wychowawczo opiekuńczej i bezpieczeństwa dzieci a pomijają efekty kształcenia. 10

12 12. Wskazane jest przeprowadzenie diagnozy efektów kształcenia w klasach łączonych zwłaszcza po pierwszym etapie edukacyjnym oraz dokonanie analizy wyników sprawdzianu po klasie szóstej. 13. Poważne wątpliwości wzbudza fakt, że programy nauczania do klas łączonych tylko w 6% zostały opracowane przez nauczycieli danej szkoły. Ten fakt każe przypuszczać, że poziom przygotowania metodycznego nauczycieli do pracy w klasach łączonych jest niezadowalający. 14. Szkoły z klasami łączonymi stwarzają uczniom możliwość kształcenia w pobliżu domu rodzinnego, co ze względu na bezpieczeństwo i zakres opieki jest niedoprzecenienia w odniesieniu do dzieci najmłodszych. 11

13 Załącznik - Ankieta dotycząca funkcjonowania klas łączonych 1. Informacja o położeniu szkoły szkoła na wsi szkoła w mieście do 5 tys. mieszkańców szkoła w mieście powyżej 5 tys. do 25 tys. mieszkańców szkoła w mieście powyżej 25 tys. mieszkańców 2. Szkoła jest publiczna / niepubliczna 3. Czy w roku szkolnym 2011/2012 funkcjonują w szkole klasy łączone? (jeśli NIE, proszę przejść do pytania 21) TAK /NIE 4. Proszę zaznaczyć klasy, w których co najmniej jedne prowadzone są : 0/I I/II II/III IV/V V/VI 5. Proszę podać liczbę uczniów w klasach łączonych: Oddział 1 Oddział 2 0/I I/II II/III IV/V V/VI 6. Rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach 0/I prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie 0 w klasie I wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 12

14 7. Rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach I/II prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie I w klasie II wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 8. Rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach II/III prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie II w klasie III wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 9. Rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach IV/V prowadzonych prowadzonych oddzielnie w klasie IV prowadzonych oddzielnie w klasie V j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda 13

15 techniczne prowadzonych prowadzonych oddzielnie w klasie IV prowadzonych oddzielnie w klasie V muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 10. Rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach V/VI prowadzonych prowadzonych oddzielnie w klasie V prowadzonych oddzielnie w klasie VI j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 14

16 11. Proszę podać przyczyny utworzenia klas łączonych (maksymalnie trzy). 12. Czy w szkole diagnozuje się osiągnięcia edukacyjne uczniów klas łączonych? TAK / NIE 13. Nauczyciele prowadzący w klasach łączonych: a) opracowali programy nauczania b) zmodyfikowali program nauczania innego autora c) przejęli do realizacji program nauczania dla klas łączonych innego autora d) opracowali inny dokument ( proszę podać jego nazwę ) 14. Opracowany program nauczania uwzględnia specyfikę pracy w klasach łączonych (proszę o zaznaczenie znakiem X informacji o programach nauczania dla klas łączonych, przyporządkowując je klasom i zajęciom edukacyjnym) 0/I I/II II/III IV/V V/VI wczesnoszkolna plastyczna muzyczna j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki, itp. 15

17 15. Zmodyfikowany program nauczania innego autora uwzględnia specyfikę pracy w klasach łączonych ( proszę o zaznaczenie zakiem X informacji o programach nauczania dla klas łączonych przyporządkowując je klasom i zajęciom edukacyjnym) 0/I I/II II/III IV/V V/VI wczesnoszkolna plastyczna muzyczna j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 16. Przyjęty do realizacji program nauczania innego autora uwzględnia specyfikę pracy w klasach łączonych ( proszę o zaznaczenie zakiem X informacji o programach nauczania dla klas łączonych, przyporządkowując je klasom i zajęciom edukacyjnym) 0/I I/II II/III IV/V V/VI wczesnoszkolna plastyczna muzyczna j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne 16

18 z wychowawcą kółka, ścieżki, itp. 0/I I/II II/III IV/V V/VI 17. Inny opracowany dokument uwzględnia specyfikę pracy w klasach łączonych ( proszę o zaznaczenie znakiem X informacji o innym dokumencie, przyporządkowując go klasom i zajęciom edukacyjnym) 0/I I/II II/III IV/V V/VI wczesnoszkolna plastyczna muzyczna j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 18. Jeżeli nauczyciele prowadzący w klasach łączonych korzystają wy z programów nauczania, które nie uwzględniają specyfiki pracy w klasach łączonych, proszę podać przyczyny (proszę wymienić maksymalnie trzy ) 19. Czy Pani/Pana zdaniem praca w klasach łączonych przynosi efekty? TAK / NIE 20. Jeśli tak, to jakie- proszę je przestawić: 17

19 21. Czy w roku szkolnym 2012/2013 planuje się utworzenie w szkole klas łączonych? Jeśli tak, proszę przejść do następnych punktów. TAK / NIE 22. Planowany rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach 0/I prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie 0 w klasie I wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 23. Planowany rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach I/II prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie I w klasie II wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 18

20 24. Planowany rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach II/III prowadzonych prowadzonych oddzielnie prowadzonych oddzielnie w klasie II w klasie III wczesnoszkolna plastyczna muzyczna wychowanie fizyczne komputerowe 25. Planowany rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach IV/V prowadzonych prowadzonych oddzielnie w klasie IV prowadzonych oddzielnie w klasie V j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 19

21 26. Planowany rodzaj zajęć i tygodniowa prowadzonych lub częściowo a częściowo oddzielnie w klasach V/VI prowadzonych prowadzonych oddzielnie w klasie V prowadzonych oddzielnie w klasie VI j. polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda techniczne muzyka plastyka komputerowe wychowanie fizyczne z wychowawcą kółka, ścieżki,itp. 27. Uwagi 20