Część A. Pytania egzaminacyjne

Transkrypt

1 Część A. Pytania egzaminacyjne Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Pytanie 1. Jaka jest geneza przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych? Wyodrębnienie przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych w obecnym normatywnym kształcie nastąpiło po II wojnie światowej, w związku z powołaniem do życia w 1945 r. Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (MTW), którego celem było osądzenie zbrodniarzy wojennych. Statut MTW w art. VI przewidywał, że Trybunał będzie właściwy w sprawach o zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. W rozumieniu art. VI statutu MTW zbrodnią przeciwko pokojowi było planowanie, przygotowywanie, wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumień lub gwarancji międzynarodowych albo współudział w planie lub zmowie w celu dokonania jednego z wyżej wymienionych czynów. Zbrodnią wojenną w rozumieniu statutu było pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych. Takie zamachy obejmowały m.in. morderstwa, złe obchodzenie się z ludnością cywilną, deportacje na roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej na okupowanym obszarze lub z tego obszaru, morderstwa lub złe obchodzenie się z jeńcami wojennymi lub osobami na morzu, zabijanie zakładników, rabunek własności publicznej lub prywatnej, niszczenie osiedli, miast lub wsi albo czynienie spustoszeń nieusprawiedliwionych koniecznością wojenną. Zbrodnie przeciw ludzkości obejmowały morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacje i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej, przed wojną lub podczas niej, a także prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy po- Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 1

2 2 Część A. Pytania egzaminacyjne pełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią, niezależnie od tego, czy było to zgodne, czy też stało w sprzeczności z prawem kraju, w którym zbrodni dokonano. Zasadą wynikającą z przepisów Konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości (Dz.U. z 1970 r. Nr 26, poz. 208 ze sprost.), przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w dniu r., jest niestosowanie wobec sprawców zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości instytucji przedawnienia. Zasada ta została recypowana przez polskiego ustrojodawcę w art. 43 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W jeszcze szerszym zakresie zasadę niestosowania przedawnienia wyraża ustawodawca w art KK, stanowiąc, że zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstwa wojenne nie ulegają przedawnieniu. Pytanie 2. Dokonaj ogólnej charakterystyki Rozdziału XVI KK. W Rozdziale XVI KK ujęte zostały trzy grupy przestępstw: 1) przestępstwa przeciwko pokojowi, 2) przestępstwa przeciwko ludzkości oraz 3) przestępstwa wojenne. Przestępstwem przeciwko pokojowi jest wszczynanie wojny napastniczej (art. 117 KK). Drugą grupę stanowią przestępstwa przeciwko ludzkości. Do tej grupy zaliczyć należy: ludobójstwo (art. 118 KK) zamach przeciwko grupie ludności (art. 118a KK) oraz przestępstwo dyskryminacji (art. 119 KK). Do trzeciej grupy należą przestępstwa wojenne (art KK), które charakteryzują się podwójną bezprawnością, tzn. do ich znamion należy postępowanie wbrew zakazom prawa międzynarodowego. Normy tzw. prawa wojennego zostały wyrażone w licznych konwencjach międzynarodowych. Do najważniejszych należą cztery Konwencje genewskie z r. o ochronie ofiar wojny (Dz.U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171 z uzup.): o polepszeniu losów rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie (I), o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu (II), o traktowaniu jeńców wojennych (III), o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV). W tej grupie przestępstw wyodrębnić można: przestępstwa polegające na sprzecznym z prawem międzynarodowym wykorzystywaniu środków masowej zagłady (art KK), przestępstwa polegające na stosowaniu sprzecznych z prawem międzynarodowym środków lub sposobów walki (art. 122 KK) oraz przestępstwa stanowiące naruszenie norm tzw. prawa humanitarnego (art KK). Przestępstwami wojennymi są także zachowania polegające na niszczeniu dóbr kultury oraz na bezprawnym używaniu chronionych znaków międzynarodowych (art. 125 i 126 KK). Odrębną grupę przestępstw stanowią typy ujęte w art. 126a i 126b KK, kryminalizujące publiczne pochwalanie lub nawoływanie do popełnienia przestępstw Pytanie 2 Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

3 Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości 3 przeciwko ludności lub przestępstw wojennych oraz niedopełnienie obowiązku kontroli, skutkujące popełnieniem określonych przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości lub przestępstw wojennych. Przestępstwa te oraz przestępstwo zamachu przeciwko grupie ludności (art. 118a KK) zostały dodane do KK na mocy nowelizacji z r. (Dz.U. Nr 98, poz. 626), której celem było dostosowanie prawa polskiego do karnomaterialnych przepisów Rzymskiego Statutu MTK z r. Zob. tabl. 1. Pytanie 3. Jak przedstawia się odpowiedzialność karna za przestępstwa przeciwko pokojowi w Kodeksie karnym? Kodeks karny w art. 117 przewiduje odpowiedzialność karną za jedno przestępstwo przeciwko pokojowi, polegające na wszczęciu lub prowadzeniu wojny napastniczej. Karalne jest także czynienie przygotowań oraz publiczne nawoływanie do wszczę cia wojny napastniczej. Dobrem chronionym jest pokój międzynarodowy i prawo ludzi do pokojowego współżycia. Pojęcie wojny napastniczej, niemające odpowiednika w prawie międzynarodowym, należy rozumieć analogicznie jak agresję, która została zdefiniowana w rezolucji ZO ONZ Nr 3314/XXIX w sprawie definicji agresji z r. W tym ujęciu wojną napastniczą będzie użycie przez państwo siły zbrojnej przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej innego państwa. W rozumieniu przepisu art. 117 KK wojną napastniczą są jedynie wojny prowadzone między państwami, a nie konflikty wewnętrzne. Sprawcą tego przestępstwa może być każdy człowiek zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej, ale ze względu na ograniczenia faktyczne sprawcami mogą być jedynie osoby pełniące funkcje zwierzchnie w strukturach władzy, ewentualnie inne osoby mające wpływ na powzięcie decyzji o wszczynaniu wojny. Zachowanie sprawcy polega na wszczynaniu, prowadzeniu wojny napastniczej lub nawoływaniu do wszczęcia wojny napastniczej. Wszczynanie wojny może polegać na oficjalnym wypowiedzeniu wojny bądź na podjęciu działań zbrojnych bez zachowania procedur. Prowadzenie wojny napastniczej oznacza sprawowanie faktycznego władztwa nad działaniami zbrojnymi, zarówno w sferze wojskowej, jak i politycznej. Nawoływanie do wojny oznacza przekonywanie o korzyściach płynących z wojny. Przestępstwo ma charakter formalny. Może być popełnione jedynie z winy umyślnej, z zamiarem bezpośrednim. Zob. tabl. 1. Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 3

4 4 Część A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 4. Jak jest definiowane ludobójstwo w prawie międzynarodowym i w jakim zakresie odpowiedzialność za ludobójstwo przewiduje Kodeks karny? Kwalifikowaną postacią zbrodni przeciwko ludzkości jest ludobójstwo. Zdefiniowanie tego pojęcia, jak również zobowiązanie do zapobiegania i ścigania zbrodni ludobójstwa nastąpiło w Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (Dz.U. z 1952 r. Nr 2, poz. 9 ze sprost.), uchwalonej przez ZO ONZ r. Obecny normatywny kształt zbrodni ludobójstwa ujęty w art i 2 KK jest zbliżony do regulacji konwencyjnej, a ponadto poszerza zakres kryminalizacji o inne zachowania i odnosi je do szerszej kategorii osób. Ludobójstwo w prawie międzynarodowym rozumiane jest jako czyn dokonany w celu wyniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych, religijnych (eksterminacja) i polega na zabójstwie albo spowodowaniu ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego osoby należącej do określonej grupy. Zbrodnią ludobójstwa jest także według postanowień Konwencji stworzenie takich warunków życia, które są obliczone na spowodowanie fizycznego zniszczenia grupy albo stosowanie środków mających służyć wstrzymaniu urodzeń w obrębie grupy. W Kodeksie karnym ludobójstwo ujęte jest szerzej, bowiem oprócz zachowań opisanych w Konwencji obejmuje także odbieranie dzieci osobom należącym do określonej grupy. Regulacja kodeksowa jako ludobójstwo traktuje także zachowania eksterminacyjne skierowane przeciwko określonym grupom politycznym i światopoglądowym. Dobrem chronionym jest prawo do godnej egzystencji określonych grup narodowych, etnicznych i ich członków, prawo do samostanowienia, do wyznawania określonej religii, a także wolność do posiadania poglądów politycznych i wyrażania własnego światopoglądu. Ochronie podlega także prawo określonej grupy do zachowania i kultywowania własnej tradycji. Ubocznym dobrem chronionym jest życie i zdrowie członków grupy. Zbrodnia ludobójstwa jest przestępstwem powszechnym, które może być popełnione zarówno w okresie pokoju, jak i wojny. Należy do przestępstw materialnych, a skutkiem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu członka grupy lub odebranie dziecka osobie należącej do grupy. Karalne jest także przygotowanie do zbrodni ludobójstwa (art KK). Ludobójstwo podlega ściganiu z urzędu, niezależnie od obywatelstwa sprawcy i niezależnie od tego, czy przepisy obowiązujące w miejscu jego popełnienia przewidywały odpowiedzialność za to przestępstwo. Jest więc ścigane na mocy zasady uniwersalnej (art. 113 KK). Zob. tabl. 2. Pytanie 4 Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

5 Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości 5 Pytanie 5. W jakim zakresie ustawodawca dokonuje kryminalizacji zamachów na grupę ludności? Przestępstwo zarówno w typie podstawowym (art. 118a 1 KK), jak i w typach uprzywilejowanych (art. 118a 2 i 3 KK) polega na braniu udziału w masowych lub powtarzających się zamachach, skierowanych przeciwko grupie ludności. W przypadku typu podstawowego sprawca, uczestnicząc w zamachach: 1) dopuszcza się zabójstwa; 2) powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka; 3) stwarza dla osób należących do grupy ludności warunki życia grożące ich biologicznej egzystencji, w szczególności przez pozbawienie dostępu do żywności lub opieki medycznej, które są obliczone na ich wyniszczenie. Typami uprzywilejowanymi zawartymi w art. 118a 2 i 3 są zachowania podjęte w czasie zamachów, polegające na: 1) spowodowaniu oddania osoby w stan niewolnictwa lub utrzymywanie jej w tym stanie; 2) pozbawieniu osoby wolności na czas przekraczający 7 dni lub ze szczególnym udręczeniem; 3) stosowaniu tortur lub poddawaniu osoby okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu; 4) dopuszczeniu się zgwałcenia albo naruszeniu wolności seksualnej w inny sposób przez stosowanie przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu; 5) stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej, powodujących zajście przez kobietę w ciążę w zamiarze wpłynięcia na skład etniczny grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa międzynarodowego; 6) pozbawieniu osoby wolności i odmawianiu udzielenia informacji dotyczących tej osoby lub miejsca jej pobytu lub przekazywaniu nieprawdziwych informacji dotyczących tej osoby lub miejsca jej pobytu, w zamiarze pozbawienia takiej osoby ochrony prawnej przez dłuższy okres. Zgodnie z art. 118a 3 KK typ uprzywilejowany może także polegać na: 1) naruszającym prawo międzynarodowe zmuszaniu osoby do zmiany jej zgodnego z prawem miejsca zamieszkania; 2) dopuszczeniu się poważnego prześladowania grupy ludności z powodów uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w szczególności politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, wyznaniowych lub z powodu bezwyznaniowości, światopoglądu lub płci, powodując pozbawienie praw podstawowych. Zamach na grupę ludności we wszystkich typach jest zbrodnią. Jest to przestępstwo kierunkowe, gdyż czyny sprawcy muszą być podjęte w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa lub organizacji. Chodzi więc o systemowe, podejmowane w imieniu państwa i w jego interesie, ataki skierowane na grupę ludności. Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 5

6 6 Część A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 6. Jak kształtuje się odpowiedzialność karna za przestępstwo dyskryminacji (art. 119 KK)? Istota dyskryminacji polega na stosowaniu przemocy (siły fizycznej zmierzającej do przełamania oporu) lub groźby bezprawnej (art KK) wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości. Dobrem chronionym jest prawo do egzystencji określonych grup, prawo do zachowania własnej tożsamości. Jest to przestępstwo powszechne. Do jego znamion nie należy skutek. Jest to przestępstwo kierunkowe, bowiem wśród jego znamion występuje motywacja dyskryminacyjna. Pytanie 7. Dokonaj ogólnej charakterystyki przestępstw wojennych. Przestępstwa te charakteryzują się podwójną bezprawnością, tzn. do ich znamion należy postępowanie wbrew zakazom prawa międzynarodowego. Normy te wynikają z umów międzynarodowych oraz ze zwyczajów i mają na czele ograniczenie stosowanych przez strony konfliktów zbrojnych, metod i środków walki celem ochrony osób i dóbr przed skutkami takich konfliktów. W Kodeksie karnym wśród przestępstw wojennych wyodrębnić można trzy grupy. Do pierwszej grupy przestępstw wojennych należy zbrodnia polegająca na stosowaniu środków masowej zagłady zakazanych przez prawo międzynarodowe (art. 120 KK) oraz występek polegający na gromadzeniu, nabywaniu, zbywaniu, przechowywaniu, przewożeniu lub przesyłaniu środków masowej zagłady lub środków walki. Możliwe jest jednak również pociągniecie do odpowiedzialności osoby, która dopuszcza do tych czynów. Karalne jest także prowadzenie badań, których celem jest wytworzenie lub stosowanie takich środków (art. 121 KK). Środki masowej zagłady to przede wszystkim broń biologiczna, chemiczna i jądrowa. Zakaz stosowania tych środków wynika z wielu umów międzynarodowych m.in. z układu z r. o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (Dz.U. z 1970 r. Nr 8, poz. 60). Zakres penalizacji zachowań ujętych w przepisie art. 121 KK stanowi wypełnienie przez polskiego ustawodawcę zobowiązania wynikającego m.in. z Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu z 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 1, poz. 1) oraz z Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów z 1993 r. (Konwencja ratyfikowana na podstawie ustawy z r., Dz.U. Nr 47, poz. 242). Do drugiej grupy należą przestępstwa polegające na: atakowaniu w czasie działań zbrojnych miejscowości lub obiektów niebronionych, atakowaniu stref sanitarnych Pytanie 6 7 Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

7 Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości 7 lub stref zdemilitaryzowanych lub zneutralizowanych oraz stosowaniu innych sposobów i środków walki zakazanych przez prawo międzynarodowe. Zakres kryminalizacji jest dookreślony przez Konwencję z r. o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za powodujące niekontrolowane skutki (Dz.U. z 1984 r. Nr 23, poz. 104 ze zm.). W świetle tej konwencji za takie środki mogą być uznane np. miny pułapki czy broń zapalająca. Trzecią, najliczniejszą grupę przestępstw stanowią te, w których pokrzywdzonymi są ofiary wojny. Ochroną prawnokarną objęte są także dobra kultury (art. 125 KK), jak również międzynarodowe znaki i symbole humanitarne (art. 126 KK). Pytanie 8. Jaki jest zakres kryminalizacji czynów skierowanych przeciwko tzw. ofiarom wojny? Podstawą ścigania sprawców przestępstw skierowanych przeciwko tzw. ofiarom wojny są przepisy art. 123 i 124 KK. Ofiarami wojny są: ludność cywilna na obszarach objętych walkami, ranni, chorzy, rozbitkowie, osoby duchowne lub wchodzące w skład personelu medycznego, jeńcy wojenni, osoby, które złożyły broń lub nie dysponując środkami walki poddały się oraz inne osoby korzystające w czasie działań zbrojnych z ochrony międzynarodowej. W Kodeksie karnym przewidziana jest odpowiedzialność karna za następujące czyny skierowane przeciwko ofiarom wojny: zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, poddawanie torturom, okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu, dokonywanie eksperymentów poznawczych, wykorzystywanie do ochraniania swoją obecnością określonego terenu, obiektu (jako tzw. żywe tarcze) lub zatrzymywanie jako zakładników. Ponadto karalne jest sprzeczne z prawem międzynarodowym zmuszanie osób pozostających pod ochroną art. 123 KK do służby w nieprzyjacielskich siłach zbrojnych, przesiedlanie ich, stosowanie kar cielesnych, pozbawienie prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu oraz ograniczanie prawa do obrony w postępowaniu karnym. Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 8

8 8 Część A. Pytania egzaminacyjne Rozdział II. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej Pytanie 9. Na czym polega zamach stanu, a na czym zamach na konstytucyjny organ państwa? Zbrodnia zamachu stanu (art. 127 KK) nazywana także zdradą główną, polega na podjęciu przez sprawcę w porozumieniu z innymi osobami działalności mającej na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części obszaru lub zmianę przemocą konstytucyjnego ustroju RP. Dobrem chronionym jest niepodległość, integralność terytorialna i konstytucyjny ustrój RP. Jest to przestępstwo powszechne, jego sprawcą może być zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec. Czynność sprawcza polega na podjęciu przez uczestników (co najmniej trzech) porozumienia spisku, konkretnej działalności zmierzającej do urzeczywistnienia jednego z następujących celów: pozbawienia niepodległości, oderwania części obszaru lub zmianę przemocą konstytucyjnego ustroju RP. Jest to zatem przestępstwo formalne, niewymagające dla swojego bytu skutku, w szczególności zaś zrealizowania celu, do którego osiągnięcia zmierzali sprawcy. Ustawodawca nie precyzuje, przy użyciu jakich sposobów sprawcy mogą dążyć do urzeczywistnienia swoich przestępnych celów. Przyjąć należy, że chodzi zarówno o działania zbrojne, jak i nieagresywne, polegające np. na porozumieniu z nieprzyjacielem. Jest to przestępstwo z winy umyślnej, które może być popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, ukierunkowanym na konkretny cel (dolus directus coloratus). Ustawodawca przewidział także karalność czynności przygotowawczych (art KK). Zbrodnia zamachu na konstytucyjny organ państwa (art. 128 KK) polega na podjęciu przez sprawcę konkretnej działalności zmierzającej do usunięcia przemocą konstytucyjnego organu RP. O ile w przypadku zamachu stanu warunkiem koniecznym jest zawiązanie spisku przez co najmniej trzech sprawców, o tyle w przypadku zamachu na konstytucyjny organ państwa nie ma takiego warunku, zatem to przestępstwo może być popełnione przez jednego sprawcę, zarówno obywatela polskiego, jak i cudzoziemca (przestępstwo powszechne). Przedmiotem ochrony są konstytucyjne organy RP, a więc przykładowo: Prezydent RP, obie izby parlamentu, Rada Ministrów. Na ogół przyjmuje się, że ochronie na mocy tego przepisu nie podlegają organy państwowe, do których zadań nie należy reprezentowanie RP, jak np. Rzecznik Praw Obywatelskich, czy Trybunał Konstytucyjny. Czynność sprawcza polega na podjęciu działalności zmierzającej bezpośrednio do usunięcia przemocą konstytucyjnego organu RP. Różnica pomiędzy zamachem stanu (art. 127 KK) a zamachem na konstytucyjny organ państwa (art. 128 KK) polega także i na tym, Pytanie 9 Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

9 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej 9 że w pierwszym przypadku jednym z celów sprawców jest zmiana przemocą ustroju RP, a więc np. zmiana formy rządów z republikańskiej na monarchię, dyktaturę itp., zaś w przypadku przestępstwa z art. 128 KK zachowanie sprawcy zmierza do usunięcia przemocą jednego z istniejących, konstytucyjnych organów RP. Jest to także przestępstwo formalne. Ze względu na znamię celu jest to przestępstwo kierunkowe. Karalne są także czynności przygotowawcze (art KK). Inną postacią zamachu na konstytucyjny organ państwa jest wywieranie wpływu na czynności urzędowe konstytucyjnego organu państwa przez użycie przemocy lub groźby bezprawnej (art KK). Pytanie 10. W jakim zakresie Kodeks karny chroni Prezydenta RP, a w jakim przedstawicieli państw obcych? Kodeks karny zawiera dwa przepisy, które wprost odnoszą się do Prezydenta RP. Są to przepisy art KK, przewidujące odpowiedzialność za zbrodnię zamachu na życie Prezydenta RP (art. 134 KK), występek czynnej napaści na Prezydenta RP (art KK) oraz występek znieważenia Prezydenta RP (art KK). W pozostałym zakresie Prezydent korzysta z takiej samej ochrony jak inny człowiek. Podstawą wyodrębnienia tych szczególnych typów rodzajowych jest wyjątkowa pozycja ustrojowa Prezydenta w konstytucyjnym systemie władzy RP, uosabia on bowiem majestat państwa, jest najwyższym jego przedstawicielem i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Ochronie na podstawie tych przepisów podlega nie tyle osoba aktualnie sprawująca urząd, ale przede wszystkim sam urząd Prezydenta. Przestępstwa godzące w Prezydenta zamieszczone zostały w rozdziale, w którym przewidziano czyny skierowane przeciwko Rzeczypospolitej, dlatego głównym dobrem chronionym jest bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa polskiego, którego gwarantem jest Prezydent. W przypadku przestępstwa zamachu na życie Prezydenta RP (art. 134 KK) ubocznym dobrem chronionym jest jego życie, zaś w przypadku przestępstwa określonego w art. 135 KK ochronie podlega ponadto zdrowie, nietykalność cielesna oraz cześć Prezydenta RP. Przestępstwa określone w obydwu przepisach mają charakter powszechny, ich sprawcą może być każdy podmiot zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej, zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec. Zachowanie sprawcy przestępstwa ujętego w art. 134 KK polega na zamachu na życie Prezydenta, przez co należy rozumieć wszelkie akty zmierzające do pozbawienia go życia, zarówno z użyciem przemocy, jak i pozbawione tego elementu, np.: podłożenie bomby, oddanie strzału, pchnięcie nożem, ale także podanie trucizny, czy odłączenie urządzeń podtrzymujących życie. Zbrodnia zamachu na życie Prezydenta jest przestępstwem formalnym, do jej dokonania nie jest niezbędne wystąpienie skutku. W sytuacji gdy zachowanie sprawcy spowodowało skutek, zachodzi kumulatywny zbieg przepisu art. 134 KK z przepisem przewidują- Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 10

10 10 Część A. Pytania egzaminacyjne cym odpowiedzialność za odpowiednie przestępstwo skutkowe, np. art lub 2 KK albo art KK. W wypadku występku czynnej napaści czynność sprawcza polega na takim zachowaniu, które zmierza co najmniej do naruszenia nietykalności cielesnej i wyrządzenia dolegliwości fizycznej. Będą to zachowania polegające np. na obrzucaniu owocami, jajami, oblewaniu płynami, szarpaniu, popychaniu, ale również zachowania bardziej drastyczne, polegające na użyciu broni palnej, noża, innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego. Do znamion tego występku nie należą okoliczności modalne, takie jak czas i miejsce, zatem każde zachowanie, podjęte zarówno w czasie pełnienia oficjalnych obowiązków głowy państwa, jak i bez takiego związku, publicznie lub niepublicznie wyczerpuje znamiona tego występku. Znieważenie Prezydenta to każde zachowanie, które obiektywnie stanowi wyraz pogardy, skierowane w godność człowieka, w tym wypadku Prezydenta RP. Warunkiem odpowiedzialności za ten występek jest, aby znieważenie miało charakter publiczny, tzn. zostało zrealizowane w miejscu publicznym, np. na spotkaniu wyborczym lub w sposób publiczny, np. za pośrednictwem mediów. Bez znaczenia dla odpowiedzialności karnej jest sposób znieważenia, może ono być dokonane zarówno słownie, jak i za pomocą pisma, rysunku, gestu itp. Obydwa występki ujęte w art. 135 KK są przestępstwami formalnymi. Przedmiotem wykonawczym jest Prezydent RP aktualnie sprawujący swój urząd. Zbrodnia zamachu na życie Prezydenta może być popełniona z winy umyślnej w formie zamiaru bezpośredniego bądź ewentualnego, zaś występki ujęte w art. 135 KK jedynie w formie zamiaru bezpośredniego, ze względu na intencjonalne zabarwienie znamion czynna napaść oraz znieważa. Zarówno zbrodnia zamachu na życie Prezydenta, jak i występki określone w art. 135 KK są ścigane w trybie publicznoskargowym. Przepisy polskiego Kodeksu karnego chronią także głowy obcych państw, jak również przedstawicieli dyplomatycznych oraz członków personelu dyplomatycznego. Zabronione pod groźbą kary są: czynna napaść oraz publiczne znieważenie takich osób, pod warunkiem jednak, że czyny te miały miejsce na terytorium RP (art KK). Pytanie 11. Na czym polega tzw. zdrada dyplomatyczna i kto może być sprawcą tego przestępstwa? Występek zdrady dyplomatycznej polega na działaniu na szkodę Rzeczypospolitej Polskiej przez osobę upoważnioną do występowania w imieniu RP w stosunkach z rządem obcego państwa lub zagraniczną organizacją (art. 129 KK). Dobrem chronionym jest bezpieczeństwo zewnętrzne RP, jej interesy ekonomiczne oraz polityczne, jak również szczególny stosunek zaufania łączący RP z osobami występu- Pytanie 11 Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

11 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej 11 jącymi w jej imieniu. Jest to przestępstwo indywidualne, jego sprawcą może być zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec, którzy zostali upoważnieni do występowania w imieniu RP. Chodzić będzie przede wszystkim o przedstawicieli dyplomatycznych, konsularnych, członków rządu, parlamentarzystów reprezentujących RP w stosunkach z obcym rządem lub organizacją. Jest to przestępstwo formalne, dla jego bytu nie ma znaczenia, czy szkoda rzeczywiście wystąpiła i jaki miała charakter (majątkowy, czy niemajątkowy). Od strony podmiotowej jest to przestępstwo z winy umyślnej, które może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Ścigane jest z urzędu. Zob. tabl. 4. Pytanie 12. Jak kształtuje się odpowiedzialność karna za przestępstwo szpiegostwa? W Kodeksie karnym z 1997 r. szpiegostwo zostało ujęte w sposób odbiegający od potocznego rozumienia tego terminu. W języku potocznym szpiegostwo rozumiane jest jako przekazywanie organom obcego państwa wiadomości stanowiących tajemnicę państwową, a zwłaszcza wojskową. Ustawodawca natomiast położył nacisk na udział w obcym wywiadzie, mogący przejawiać się w różnych formach. Dobrem chronionym jest bezpieczeństwo zewnętrzne oraz obronność RP w zakresie, w jakim mogą one być przedmiotem zainteresowania obcych wywiadów. Szpiegostwo występuje w typie podstawowym, dwóch typach kwalifikowanych oraz w typie uprzywilejowanym. W typie podstawowym karalne jest zachowanie polegające na braniu udziału w działalności obcego wywiadu (art KK). Typ kwalifikowany polega na udzielaniu obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę RP, przez osobę biorącą udział w obcym wywiadzie lub działającej na jego rzecz (art KK). Drugim typem kwalifikowanym, zagrożonym najsurowszą sankcją, jest organizowanie lub kierowanie działalnością obcego wywiadu (art KK). Uprzywilejowany typ szpiegostwa polega na gromadzeniu lub przechowywaniu wiadomości, wchodzeniu do systemu informatycznego w celu ich uzyskania albo zgłaszaniu gotowości działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko RP (art KK). Zachowania te stanowią sui generis czynności przygotowawcze. Szpiegostwo jest przestępstwem powszechnym, jego sprawcą może być zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec. Jest ono przestępstwem z winy umyślnej, przy czym czyny określone w art i 2 KK mogą być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim i ewentualnym, czyn z art KK tylko z zamiarem bezpośrednim, zaś czyny określone w art KK znamienne celem mogą być popełnione jedynie z zamiarem bezpośrednim, zabarwionym (dolus directus coloratus). Zob. tabl. 3. Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 12

12 12 Część A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 13. Jak na gruncie przepisów przewidujących odpowiedzialność karną za szpiegostwo należy rozumieć terminy obcy wywiad oraz wiadomości? Obcy wywiad to służba specjalna obcego państwa lub organizacji, do której zadań należy zdobywanie wiadomości o innych państwach oraz opracowywanie ich na użytek państwa, na rzecz którego służba wywiadowcza pracuje. Przez wiadomości należy rozumieć informacje o faktach, które ze względu na zawarty w nich zasób wiedzy mogą wyrządzić szkodę RP, przy czym nie jest istotne, czy taka szkoda rzeczywiście wystąpiła, ale że mogła wystąpić. Najczęściej będzie chodziło o informacje tajne, objęte tajemnicą. Nie będą wiadomościami informacje o faktach powszechnie znanych, ogólnie dostępnych (np. w Internecie), subiektywne opinie, wiadomości nieaktualne czy nieprawdziwe, jak również informacje mające na celu dezinformowanie obcych służb specjalnych, gdyż nie wyrządzają one ani nie mogą wyrządzić szkody RP. Pytanie 14. Jakie formy współpracy z obcym wywiadem traktowane są jako szpiegostwo? Ustawodawca przewidział odpowiedzialność za różne formy współpracy z obcym wywiadem. Karalne jest branie udziału w działalności obcego wywiadu rozumiane jako świadome uczestniczenie w strukturach organizacyjnych obcego wywiadu lub uczestniczenie w podejmowanych przez ten wywiad działaniach, poza udzielaniem obcemu wywiadowi wiadomości, co objęte jest normą art KK. Branie udziału w obcym wywiadzie, jako typ kwalifikowany, tym różni się od typu podstawowego, że wymagane jest oprócz aktywnego uczestniczenia w strukturach obcej służby wywiadowczej także przekazywanie temu wywiadowi wiadomości. Z kolei działanie na rzecz obcego wywiadu połączone z udzielaniem wiadomości nie wymaga istnienia więzi organizacyjnej pomiędzy sprawcą a obcym wywiadem. Najcięższą formą szpiegostwa, zagrożoną najsurowszą sankcją jest organizowanie lub kierowanie działalnością obcego wywiadu. Za organizatora może być uznany sprawca, który organizuje siatkę szpiegowską, rozdziela w niej role, werbuje agentów, wydaje instrukcje. Kierowanie działalnością obcego wywiadu oznacza nie tylko pełnienie funkcji kierowniczej w zagranicznej centrali wywiadowczej, ale i kierowanie działalnością obcego wywiadu w jakimś jej fragmencie, np. określoną siatką wywiadowczą, z czym łączy się wydawanie poleceń, decydowanie o podejmowanych zadaniach. Zważywszy, iż szpiegostwo godzi w bezpieczeństwo zewnętrzne RP, dla odpowiedzialności za organizowanie lub kierowanie obcym wywiadem niezbędne jest, aby działalność sprawcy była wymierzona przeciwko RP. W przypadku typu uprzywilejowanego karalne zachowanie może polegać na gromadzeniu lub przechowywaniu wiadomości, wchodzeniu do systemu informatycz- Pytanie Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck

13 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej 13 nego w celu ich uzyskania, albo zgłaszaniu gotowości działania na rzecz obecnego wywiadu przeciwko RP. Gromadzenie oznacza każdą czynność mającą na celu uzyskanie wiadomości dla obcego wywiadu, a przechowywanie polega na przetrzymywaniu zebranych wiadomości połączonym z gotowością ich udzielenia obcemu wywiadowi. Wchodzenie do systemu informatycznego najczęściej będzie oznaczać kopiowanie danych po przełamaniu zabezpieczeń i nieuprawnionym wejściu w system komputerowy, przy czym odpowiedzialność na podstawie art KK nie jest uzależniona od sposobu działania sprawcy. Przez zgłoszenie gotowości działania na rzecz obcego wywiadu rozumieć należy deklarację przyszłej z nim współpracy, która jednak nie musi być przyjęta. Pytanie 15. Kiedy sprawcy przestępstw przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej mogą skorzystać z instytucji czynnego żalu? W stosunku do sprawców niektórych przestępstw przeciwko RP ustawodawca przewidział wyłączenie karalności w związku z tzw. czynnym żalem. Przepis art i 2 KK określa dwie postaci czynnego żalu związane z różnymi formami popełnienia przestępstwa. Przepis art KK przewiduje wyłączenie karalności sprawców usiłowania: zamachu stanu (art KK), zamachu na konstytucyjny organ państwa (art KK) oraz szpiegostwa określonego w art i 2 KK. Warunkiem niekaralności jest spełnienie łącznie dwóch warunków: całkowite i definitywne poniechanie dalszej działalności oraz ujawnienie wobec organu powołanego do ścigania przestępstw (np. Policji, ABW, prokuratury) wszystkich istotnych okoliczności popełnionego czynu. Przepis art KK wyłącza karalność za czynienie przygotowań do popełnienia przestępstwa zamachu na konstytucyjny organ państwa (art KK), za zdradę dyplomatyczną oraz za uprzywilejowane postacie szpiegostwa ujęte w art KK. Warunkiem skorzystania z bezkarności jest, oprócz poniechania dalszej działalności i ujawnienia istotnych okoliczności czynu, także podjęcie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia popełnieniu zamierzonego czynu. Kodeks karny część szczególna, wyd. 4, Repetytoria C.H.Beck Pytanie 15