Szkło artystyczne w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze. Umělecké sklo v Krkonošském muzeu v Jelení Hoře. at The Karkonoskie Museum in Jelenia Góra

Transkrypt

1 Szkło artystyczne w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze Umělecké sklo v Krkonošském muzeu v Jelení Hoře The Collection of Fine-Art Glass at The Karkonoskie Museum in Jelenia Góra Przewodnik po wystawie stałej Průvodce stálou expozicí Permanent exhibition guide Jelenia Góra 2012

2 Tekst: Justyna Wierzchucka Korekta: Iwona Makówka Tłumaczenie na język angielski: Aleksandra Barańska Tłumaczenie na język czeski: Tadeusz Kuchejda Fotografie: 3 20; 23 25; 29 30; 32 41; 43; Arkadiusz Podstawka 31 - Dominik Kunysz Druk: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp.j. al. Piastów 42, Szczecin tel , Projekt wspołfinansowany / Projekt spolufinancovany / Project co-financed Ożywienie czesko-polskiej tradycji szklarskiej na rzecz rozwoju turystyki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska Partner Wiodący Mĕsto Nový Bor Oživeni česko-polské sklářské tradice pro rozvoj cestovního Partner Projektu Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze Projekt spolufinancovany Evropskou unii z Evropského fondu pro regionalni rozvoj a z prostek samosprávy Dolnoslezského vojvodstvi v rámci Operačního programu přeshranični spolupráce Česká republika Polská republika Vedoucí partner Mĕsto Nový Bor Revival of the Czech-Polish glass making tradition for the developement of tourism Partner projektu - Krkonošské Muzeum v Jelení Hoře Project co-financed by the European Union from the European Regional Development Fund and budget of the Self-Government of Lower Silesian Voivodeship within the Cross-border Cooperation Operational Programme Czech Republic - Republic of Poland Lead Partner - Novy Bor

3 Spis treści Obsah Table of contents Wstęp / Úvod / Introduction... 5 Rozwój szklarstwa / Rozvoj sklářství / Development of Glass-Making Szkło średniowieczne i nowożytne / Sklo středověké a novověké / Medieval and Modern Glass Szkło barokowe / Barokní sklo / Baroque Glass Ba we szkła mleczne / Barokní mléčné sklo / Baroque Milk Glassware Barokowe szkła szlifowane i rytowane / Barokní sklo broušené a ryté / Baroque Ground and Engraved Glass Szkła w stylu empire / Sklo v období empíru / Glass in the Empire Style Szkło biedermeierowskie / Styl biedermeier / Biedermeier Glass Huta Josephine w Szklarskiej Porębie / Sklárna Josephine ve Sklářské Porubě / Josephine Glassworks in Szklarska Poręba Szkło w okresie historyzmu / Sklo v období historismu / Glass in the Style of Historicism Szkło secesyjne / Secesní sklo / Secession Glass Szkło w pierwszej połowie XX wieku / Sklo v první polovině 20. století / Glass in the First Half of the 20 th Century Szkło współczesne / Sklo v současnosti / Contemporary Glass Bibliografia / Bibliografie / Bibliography Słownik artystów współczesnych / Slovník současných umělců / Dictionary of Contemporary Artists Słownik terminologiczny / Terminologický slovník / Dictionary of Terminology Spis ilustracji / Seznam ilustrací / Contents of Illustrations... 76

4

5 WSTĘP Początki kolekcji szkła artystycznego Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze wiążą się nierozerwalnie z powstaniem w 1880 roku Riesengebirgsverein (RGV) Towarzystwa Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Jego celem było, między innymi, gromadzenie, dokumentowanie i ochrona przedmiotów historycznych i artystycznych, związanych z regionem Karkonoszy. Dzięki licznym darowiznom i osobistemu zaangażowaniu członków RGV zgromadzono sporą liczbę ciekawych obiektów, które zaczęto udostępniać publiczności w roku 1888 w wynajętych salach Gimnazjum Królewskiego (ob. Zespół Szkół przy ul. 1 Maja). Duży nacisk na kolekcjonowanie szkła artystycznego kładł od samego początku pierwszy dyrektor Das Museum des RGV (Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego) dr Hugo Seydel ( ) z wykształcenia prawnik, prywatnie kolekcjoner i znawca szkła artystycznego, który poprzez wszechstronne działania przyczynił się do rozwoju turystyki w Karkonoszach (il. 1). Od początku powstania jeleniogórskiego muzeum priorytetem było zatem dokumentowanie historii i rozwoju szklarstwa w Karkonoszach. Stopniowo gromadzono cenne zbiory szkła oraz innych zabytków związanych z wytwórczością i zdobieniem przedmiotów szklanych, także rytowaniem kamieni szlachetnych. Do zbioru tego, oprócz obiektów szklanych, należały wzorniki hut, odciski zdobień na szkle w czerpanym papierze, narzędzia i formy szklarskie, lakowe odciski pieczęci. Niestety przedwojenne zbiory jeleniogórskiego muzeum, bogate w unikatowe obiekty rzemiosła szklarskiego, zostały rozproszone w wyniku zawieruchy wojennej część najcenniejszych eksponatów wzbogaciła zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu i w Warszawie, losy niektórych są jak dotąd nieznane. Po wybudowaniu w latach budynku muzeum według projektu Karla Grossera ( ) i powstaniu stałej ekspozycji, sporą część wystawy rzemiosła zajęła tematyka szklarska. Według przewodnika po muzeum z 1921 roku, gdzie dokładnie opisano eksponaty znajdujące się w ustawionych na parterze budynku gablotach, można szczegółowo odtworzyć ówczesne zbiory rzemiosła artystycznego. Intencją twórców tej wystawy było ukazanie długiej historii szklarstwa karkonoskiego, sięgającej XIV wieku, jak i technik zdobniczych stosowanych w szkle oraz przybliżenie wiedzy il. 1 Hugo Seydel na PRZEWODNIK PO SZKLE 5

6 temat najważniejszych dla tego regionu hut oraz pracowni zdobniczych. Ekspozycja nie była zbudowana chronologicznie, lecz tematycznie. Wiele z opisanych w przewodniku eksponatów nie zachowało się w zbiorach jeleniogórskiego muzeum. W 1947 roku zostało otwarte dla publiczności polskie Muzeum Miejskie w Jeleniej Górze, w kolekcji którego zachowało się z pokaźnego zbioru przedwojennego ok. siedemset obiektów szklanych. O dalszym kształcie i kierunkach rozwoju muzeum zdecydowała powołana w 1964 roku komisja Ministerstwa Kultury i Sztuki, na czele której zasiadła ówczesna dyrektor Muzeum Śląskiego we Wrocławiu, dr Maria Starzewska. Komisja ta, mając na uwadze długą i bogatą historię szklarstwa na terenie Karkonoszy, uznała, że jeleniogórskie muzeum (ówczesne Muzeum Regionalne) powinno specjalizować się w pozyskiwaniu, ochronie i udostępnianiu dzieł szklarskiego rzemiosła artystycznego. Pierwszym kustoszem zbiorów szkła był Mieczysław Buczyński ( ), od 1975 roku kierownik utworzonego wówczas Działu Szkła Artystycznego. To właśnie on, przy pełnym wsparciu dyrektora muzeum, Henryka Szymczaka ( ) i dzięki dotacjom finansowym państwa stworzył kolekcję, zaliczaną dziś do jednej z najbogatszych i najliczniejszych w Polsce. Upamiętnieniem jego zasług było nadanie kolekcji szkła Muzeum Karkonoskiego jego imienia. Kontynuatorką rozpoczętego przez Mieczysława Buczyńskiego zadania była dr Stefania Żelasko, niestrudzona w propagowaniu i naukowym opracowywaniu sztuki szklarskiej Śląska. Dzięki licznym publikacjom, pozyskiwaniu funduszy i zakupom brakujących eksponatów, a także dzięki osobistemu zaangażowaniu, w nieoceniony sposób przyczyniła się do wzbogacenia i popularyzacji jeleniogórskiej kolekcji szkła. Kolekcja szkła artystycznego im. Mieczysława Buczyńskiego liczy ponad siedem tysięcy eksponatów. Główny trzon zbiorów stanowią obiekty szklane, wytworzone i zdobione różnymi technikami, dokumentujące rozwój technologii szklarskiej. Stała ekspozycja szkła artystycznego, utworzona na nowo po rozbudowie i modernizacji Muzeum Karkonoskiego w latach została ułożona w porządku chronologicznym i nawiązuje w swojej strukturze do wystawy autorstwa Mieczysława Buczyńskiego. Do najcenniejszych obiektów należy grupa szkieł barokowych i rokokowych z terenów Śląska, Czech i Niemiec. Ze zbiorów przedwojennych zachowały się także liczne przykłady naczyniowych form ze szkła mlecznego, imitujące wyroby porcelanowe. Bogaty zbiór szkieł w stylu empire wzbogacone zostały o unikatowy, jedyny w zbiorach Muzeum Karkonoskiego, puchar z pracowni Johanna Siegismunda Menzla z czarno-sylwetowym portretem. Styl ten reprezentowany jest także kielichami i pucharami z charakterystyczną, kwadratową plintą i rytowanymi na czarach wedutami Karkonoszy. Najliczniejszą grupę stanowią szkła z okresu biedermeier, kolorowe, bogato zdobione, o masywnych, przysadzistych proporcjach. Najcenniejsze obiekty pochodzą z hut Kotliny Jeleniogórskiej oraz Kotliny Kłodzkiej dwóch ważnych ośrodków szklarskich oraz turystycznych. Reprezentują one niezwykłe osiągnięcia technologiczne XIX-wiecznych szklarzy, a także są wyrazem ówczesnych gustów. Kolejne gabloty stałej ekspozycji wypełnione są obiektami unikatowymi tworzonymi w stylach historycznych, głównie w Hucie Josephine w Szklarskiej Porębie i rafinerii Fritza Heckerta w Piechowicach oraz w hutach czeskich. Pokazują one niezwykły kunszt śląskich szklarzy i zdobników szkła. Kolekcja jeleniogórska posiada liczne, najwyższej jakości przykłady szkieł secesyjnych, pochodzących nie tylko z hut śląskich, ale także najważniejszych wówczas ośrodków szklarskich czeskich, niemieckich i francuskich. Obiekty secesyjne, wytworzone oraz ozdobione za pomocą różnych technik szklarskich, ukazują niezwykłą wyobraźnię twórców tego okresu. Po krótko trwającym, ale niezwykle bogatym stylu Art Nouveau następowały po sobie lub trwały równolegle różne style nowoczesne. Kolejna część ekspozycji poświęcona została stylom dwudziestolecia międzywojennego, obfitującego w najwyższej jakości design`erskie wzornictwo, które można prześledzić na przykładach z hut śląskich, czeskich, polskich, niemieckich i włoskich. PRZEWODNIK PO SZKLE

7 Czas po II wojnie światowej, która spowodowała ogromne zmiany polityczne i społeczne w całej Europie, okazał się niezwykle interesujący w dziedzinie szkła artystycznego oraz wzornictwa przemysłowego w Polsce. Stała wystawa kończy się ekspozycją szkła współczesnego. Wśród twórców współczesnych szczególnie wyróżnieni są Ci, którzy stworzyli podwaliny dla polskiego szkła artystycznego oraz dla szklarskiej Szkoły Wrocławskiej. Wśród reprezentantów współczesnych tendencji w szkle znaleźli się najważniejsi artyści związani z wrocławską Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych) we Wrocławiu. Stała wystawa szkła artystycznego Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, wciąż powiększana i udoskonalana, ma na celu przybliżenie licznym gościom przybywającym w Karkonosze i ich stałym mieszkańcom niezwykłe dziedzictwo, jakim jest historia szklarstwa z unikatowymi obiektami tworzonymi na przestrzeni wieków. Obiekty szklane, powstałe dzięki niezwykłemu kunsztowi dawnych mistrzów, są podziwiane i kolekcjonowane przez ludzi na całym świecie. Współcześni twórcy wciąż zaskakują nowymi pomysłami i niewyczerpanymi pokładami wyobraźni i wrażliwości artystycznej. Dzięki staraniom historyków sztuki i muzealników, a także dzięki dotacjom finansowym osób prywatnych, państwa i Unii Europejskiej, kruche i delikatne obiekty ze szkła artystycznego są chronione i gromadzone po to, aby jak najdłużej cieszyły miłośników sztuki i rzemiosła artystycznego. PRZEWODNIK PO SZKLE 7

8

9 ÚVOD PPočátky sbírky uměleckého skla Krkonošského muzea v Jelení Hoře (Jelenia Góra) jsou spojeny se založením Riesengebirgsverein (RGV) Krkonošského spolku v Jelení Hoře v roce Cílem spolku bylo mezi jiným shromažďování, pořizování dokumentace a ochrana historických a uměleckých předmětů spojených s oblastí Krkonoš. Díky četným darům a osobní angažovanosti členů RGV byl shromážděn značný počet zajímavých objektů, které byly od roku 1888 zpřístupňovány veřejnosti v pronajatých sálech Královského gymnázia (nyní Integrovaná škola na ulici 1 Maja). Velký důraz na sbírání uměleckého skla kladl od začátku první ředitel Das Museum des RGV (Muzeum krkonošského spolku) dr. Hugo Seydel ( ) vzděláním právník, soukromý sběratel a znalec uměleckého skla, který všestranně přispěl k rozvoji turistiky v Krkonoších (obr. 1). Od počátku vzniku jelenohorského muzea bylo tedy prioritou dokumentovat dějiny rozvoje sklářství v Krkonoších. Postupně byly shromážděny cenné sbírky skla a jiných památek souvisejících s výrobou a zdobením skleněných předmětů a rytím drahých kamenů. K této sbírce, kromě skleněných objektů, patřily vzorníky hutí, otisky zdobení skla na ručním papíře, nástroje a sklářské formy, lakové otisky pečetí. Bohužel, předválečné sbírky jelenohorského muzea s řadou unikátních objektů sklářského řemesla, byly díky válečným událostem rozprášeny část nejcennějších exponátů rozšířilo sbírky Národního muzea ve Wroclawi a ve Varšavě, osudy jiných jsou dosud neznámé. Po vybudování budovy muzea v v letech podle projektu Karla Grossera ( ) a vzniku stálé expozice, představovala značnou část výstavy řemesel právě sklářská tématika. Podle muzejního průvodce z roku 1921 s podrobně popsanými exponáty umístěnými v přízemí objektu ve vitrínách můžeme přesně zmapovat tehdejší sbírky uměleckého řemesla. Záměrem tvůrců této výstavy bylo ukázat dlouhou historii krkonošského sklářství, sahajícího do 14. století, přiblížit techniku zdobení skla a informace o nejdůležitějších sklářských hutích tohoto regionu a zdobicích dílen. Expozice nebyla řazena chronologicky, ale tématicky. Mnoho z exponátů popsaných v průvodci se ve sbírkách jelenohorského Obr. 1 Hugo Seydel muzea nedochovalo. PRZEWODNIK PO SZKLE 9

10 V roce 1947 bylo pro veřejnost otevřeno polské Městské muzeum v Jelení Hoře, v jejichž sbírkách se z bohatých předválečných sbírek dochovalo asi sedm set skleněných objektů. O další podobě a vývoji muzea rozhodovala komise Ministerstva kultury a umění, zřízená v roce 1964, které předsedala tehdejší ředitelka Slezského muzea ve Wroclawi dr. Maria Starzewska. Tato komise, s přihlédnutím k dlouhé a bohaté historii sklářství v oblasti Krkonoš, uznala, že jelenohorské muzeum (tehdejší Regionální muzeum) by se mělo specializovat na získávání, ochranu a zpřístupnění děl sklářského uměleckého řemesla. Prvním kustodem sklářských sbírek byl Mieczysław Buczyński ( ), od roku 1975 vedoucí tehdy zřízeného Oddělení uměleckého sklářství. Byl to právě on, kdo s plnou podporou ředitele muzea Henryka Szymczaka ( ) a díky dotacím státu, vytvořil sbírku řazenou dnes k nejrozsáhlejším a nejpestřejším v Polsku. Doceněním jeho zásluh bylo pojmenování sklářských sbírek Krkonošského muzea jeho jménem. Pokračovatelkou úkolu zahájeného Mieczyslawem Buczyńským byla dr. Stefanie Żelasko, neúnavná propagátorka a badatelka slezského sklářského umění. Díky řadě publikací, získání financí a nákupu chybějících exponátů, a také díky osobní angažovanosti neocenitelným způsobem přispěla ke rozšíření a popularizaci jelenohorských sklářských sbírek. Sbírka uměleckého skla Mieczysława Buczyńského čítá více než sedm tisíc exponátů. Jádro sbírek tvoří skleněné objekty vyrobené a zdobené různými technikami, dokládající rozvoj sklářských technologií. Stálá expozice uměleckého skla, nově zřízená po rozšíření a modernizaci Krkonošského muzea v letech byla seřazena chronologicky a svou strukturou navazuje na výstavu uspořádanou Mieczysławem Buczyńským. K nejcennějším objektům patří skupina barokních a rokokových skleněných skel ze Slezska, Čech a Německa. Z předválečných sbírek se dochovaly také četné příklady nádob z mléčného skla, imitujících výrobky z porcelánu. Bohatá sbírka skla ve stylu empíru byla doplněna unikátním, ve sbírkách Krkonošského muzea ojedinělým pohárem z dílny Johanna Siegismunda Menzela z černým portrétem. Tento styl je také zastoupen kalichy a poháry s typickou, čtvercovou patkou a broušenými vedutami Krkonoš na kupách. Nejpočetnější skupinu tvoří sklo z období biedermeieru, barevné, s bohatým dekorem a masivními, podsaditými proporcemi. Nejcennější objekty pochází ze skláren v Jelenohorské a Kladské kotlině dvou důležitých sklářských a turistických středisek. Reprezentují neobvyklé technologické výdobytky sklářů v 19. století a jsou rovněž výrazem tehdejšího vkusu. Další vitríny stálé expozice obsahují unikátní objekty vyráběné v historických stylech, hlavně ve sklárně Josephine ve Sklářské Porubě (Szklarska Poręba) a rafinační dílně Fritze Heckerta v Piechowicích a v českých sklárnách. Ukazují mimořádné řemeslné dovednosti slezských sklářů a dekoratérů skla. Jelenohorská kolekce obsahuje řadu příkladů nejvyšší kvality secesního skla pocházejícího nejen ze slezských skláren, ale také z tehdy nejdůležitějších středisek sklářské výroby českých, německých a francouzských. Secesní objekty vyrobené a zdobené různými sklářskými technikami dokládají mimořádnou představivost tehdejší doby. Po krátkém, ale mimořádně pestrém období stylu secese (Art Nouveau) následovaly po sobě nebo existovaly souběžně různé moderní styly. Další část expozice je věnována slohům meziválečného dvacetiletí překypujícího velmi kvalitními designérskými kusy, které lze sledovat na příkladech prací slezských, českých, polských, německých a italských skláren. Doba po 2. světové válce, která v celé Evropě způsobila ohromné změny politické a společenské, se ukázala jako mimořádně zajímavá v oblasti uměleckého skla a průmyslového designu v Polsku. Stálá výstava končí expozicí současného sklářství. Ze současných tvůrců jsou zvlášť zvýrazněni zejména ti, kteří vytvářeli základy polského sklářského umění a zakládali Wroclawskou sklářskou školu. Mezi reprezentanty současných trendů v oblasti sklářské výroby jsou řazeni umělci spojení s wroclawskou Státní vysokou 10 PRZEWODNIK PO SZKLE

11 školou výtvarného umění (v současné době Akademia Sztuk Pięknych Akademie výtvarných umění) ve Wroclawi. Stálá výstava uměleckého skla Krkonošského muzea v Jelení Hoře, neustále rozšiřována a vylepšována, chce četným návštěvníkům přijíždějícím do Krkonoš, i jejich stálým obyvatelům, přiblížit mimořádné dědictví, kterým je historie sklářství s unikátními exponáty vzniklými v průběhu staletí. Sklářské objekty vzniklé díky výjimečnému kumštu starých mistrů jsou dnes obdivovány a sbírány lidmi na celé Zeměkouli. Dnešní tvůrci neustále překvapují novými nápady a nevyčerpatelnými zdroji představivosti a uměleckého citu. Díky snahám historiků umění a muzejních pracovníků a také díky finančním dotacím soukromých osob, státu a Evropské unie jsou křehká a jemná díla z uměleckého skla chráněna a shromažďována, aby milovníky umění a uměleckých řemesel těšila co nejdéle. PRZEWODNIK PO SZKLE 11

12

13 Introduction The start of the Collection of Art Glass in the Karkonosze Museum of Jelenia Góra is inextricably linked to the rise of Riesengebirgsverein (RGV) in 1880 (the Karkonosze Society) in Jelenia Góra. Its goal was i.a. gathering, documentation and protection of historic and artistic objects associated with the region of the Karkonosze Mountains. Thanks to numerous donations and personal involvement of members of an RGV, a large number of interesting objects was collected and, since 1888, became accessible to public in rented halls of the Royal Grammar School (now a School complex, in the 1st May s Street). The first director of the Museum of RGV (the Karkonosze Society Museum), Dr. Hugo Seydel ( ), who was a lawyer, a private collector and an expert on glass art, from the beginning laid emphasis on collecting glass art. Through comprehensive activities he contributed to the development of tourism in the Karkonosze Mountains (Fig. 1). From the start of Jelenia Góra Museum it was an important priority, therefore, to document the history and development of glass-making in the Karkonosze Mountains. The valuable collections of glass and other relics, associated with manufacturing and decoration of glass objects and engraving of precious stones, were gradually gathered. Apart from glass objects, glassworks stencils, imprints of glass ornaments made in handmade paper, tools, glass moulds, and seals impressed in sealing wax, belonged to the collection. Unfortunately, the prewar collections of the Museum of Jelenia Góra, rich with unique objects of glass craftsmanship, were scattered as a result of war - some of the most valuable exhibits enriched the collections of the National Museum in Wrocław and Warsaw, the fate of some has remained yet unknown. After the construction of the Museum building (built in years , designed by Karl Grosser ( )) and the establishment of a permanent exhibition, a great part of the exhibition took the theme of glass-making crafts. Following a guidebook of the Museum from 1921, which carefully describes the exhibits placed in cabinets on the ground floor of the building, one can reproduce in detail the contemporary collections of decorative arts and crafts of that time. The intention behind the exhibition was to present a long history of the Karkonosze Fig. 1 Hugo Seydel glass-making, dating back to the fourteenth PRZEWODNIK PO SZKLE 13

14 century, as well as decorative techniques used in glass making, the most important glasshouses of the region, and workshops of glass decoration. The exhibition was not built chronologically, but it was divided according to specific issues. Many of the exhibits described in the guide did not endure in the collections of Jelenia Góra Museum. In 1947, the Polish Municipal Museum in Jelenia Góra was opened to public. About seven hundred objects, the remains of the impressive pre-war array, have been preserved in the collections. In 1964, a commission set up by the Ministry of Culture and the Arts, decided about the form and further directions of development of the Museum. The head of the commission was the then Director of the Silesian Museum in Wrocław, Maria Starzewska, Ph.D. The committee, having regard to the long and rich history of glass making in the Karkonosze Mountains judged that Jelenia Góra Museum (then the Regional Museum) should specialize in acquiring, protecting and making available the works of glass-making arts and crafts. The first curator of glass collection was Mieczysław Buczyński ( ), the Head of the Department of Art Glass since It was he who, with the full support of the Museum director Henryk Szymczak ( ) and state financial subsidies, created a collection that now is considered to be one of the richest and the largest in Poland. Giving his name to the Collection of Glass of the Karkonosze Museum was a commemoration to his achievements. The process launched by Mieczysław Buczyński was continued by Stefania Żelasko, Ph.D., constant in promoting and scientific elaborating of the Silesian glasswork arts. Through numerous publications, fund raising, and purchases of missing exhibits, and through personal involvement she has given an invaluable contribution to the enrichment and propagation of Jelenia Góra Glass Collection. Mieczysław Buczyński Collection of Art Glass has more than seven thousand exhibits. The core of the collection are glass objects, manufactured and decorated with various techniques, documenting the development of glass-making technology. The permanent exhibition of glass art, created anew after the extension and modernization of the Karkonosze Museum in years , has been arranged in chronological order and refers in its structure to the exhibition by Mieczysław Buczyński. The most valuable exhibit is a group of baroque and rococo glass from the region of Silesia, Bohemia and Germany. Numerous examples of vessels forms of milk glass, imitating porcelain, survived from the pre-war collection. A broad collection of the Empire style glasses has been enriched by the unique and only one in the Karkonosze Museum goblet from the workshop of Siegismund Johann Menzel with a black silhouette portrait. This style is also represented in glasses and goblets with a characteristic square plinth and vedute of the Karkonosze Mountains, engraved on the bowl. The largest group consists of glassware of the Biedermeier period, colorful, richly decorated, of massive squat proportions. The most valuable objects come from glasshouses of Jelenia Góra Valley and Kłodzko Valley the two important centers of glass-making and tourism. They represent remarkable technological achievements of the nineteenth-century glass-making, and reflect tastes of the time. Other cabinets of the permanent exhibition are filled with unique objects that were created in historical styles, mostly in Josephine Glassworks in Szklarska Poręba (Schreiberhau), the Glasshouse of Fritz Heckert in Piechowice and Bohemian glassworks. They show the artistry of Silesian gaffers and glass decorators. Jelenia Góra collection has many of the highest quality examples of Art Nouveau glass, coming not only from glasshouses in Silesia, but also from the most important centers of glass working - the Czech, German and French. Art Nouveau objects, manufactured and refined with different glass techniques, reveal an extraordinary imagination of this period. The short but extremely rich Art Nouveau was followed by new modern styles, consecutive or existing simultaneously. 14 PRZEWODNIK PO SZKLE

15 The next part of the exhibition is devoted to the inter-war styles, abounding in the highest quality design that can be traced back on the examples of Silesian, Bohemian, Polish, German and Italian glassworks. The time after World War II, which caused huge political and social changes in Europe, turned out to be extremely interesting in the field of art glass and industrial design in Poland. The permanent exhibition is completed with an exposition of modern glass. Among the names of contemporary artists especially honored are these, who laid base for the Polish glass art and the State High School of Fine Arts (now the Academy of Fine Arts) in Wrocław. The permanent exhibition of art glass in the Karkonosze Museum of Jelenia Góra, constantly increasing and improved, aims to familiarize visitors arriving in the Karkonosze Mountains and inhabitants of the region with an extraordinary heritage of glass-making and unique objects created over the centuries. Glass objects created by extraordinary craftsmanship of old masters are admired and collected by people around the world. Contemporary artists continue to surprise with new ideas, inexhaustible imagination and artistic sensitivity. Thanks to the efforts of art historians and museum curators, as well as through private, national and European Union s donations, fragile and delicate artistic glass objects are protected and gathered to attract the arts and handicrafts lovers to the longest run. PRZEWODNIK PO SZKLE 15

16

17 Rozwój szklarstwa Rozvoj sklářství Glass-Making Development Bezpostaciowe pod względem fizycznym szkło, będące wynikiem stopienia w wysokiej temperaturze piasku z dodatkiem topników alkalicznych (sody lub potasu) i tlenku wapnia znane jest od około pięciu tysięcy lat. Najprawdopodobniej początek wytwórczości szklarskiej wiąże się z produkcją oraz zdobieniem ceramiki, a dokładniej ze szkliwem, którym pokrywano powierzchnię ceramicznych naczyń. Najstarsze zachowane ślady wytwórczości szklarskiej zostały udokumentowane w Mezopotamii (V tysiąclecie p.n.e.), a nieco później w Egipcie (poł. IV tysiąclecia p.n.e.). Pierwsze przedmioty ze szkła to proste, nieprzejrzyste paciorki. Natomiast pierwsze naczynia szklane to małych rozmiarów buteleczki, czarki i miseczki. Wykonywano je nawijając na piaskowy rdzeń na metalowym pręcie gorącą masę szklaną, wytapianą w prymitywnych piecach jamowych, a po wystygnięciu wydłubywano tak wykorzystaną formę. Te pierwsze szklarskie wyroby były nieprzejrzyste i kolorowe najczęściej ciemnoniebieskie, turkusowe lub zielone, czasem czarne. Dodatkową ozdobę stanowiły barwne nitki nakładane na powierzchnię naczynia i układane techniką grzebykową w motywy zygzaków i festonów. Z czasem udoskonalano sposoby wytwarzania przedmiotów szklanych, a także wymyślano kolejne sposoby jego ozdabiania. Ogromne zasługi na tym polu mieli szklarze z terenu Mezopotamii, którzy zapoczątkowali technikę mozaiki oraz odlewania szkła na wosk tracony. Kolejną innowacją było wyszlifowywanie naczynia z bryły szkła, które później zaczęto stosować do obróbki szkła na zimno w celu wykonania dekoracji. Sklo, z fyzikálního hlediska homogenní, amorfní a izotropní látka, výsledek tavení skelné směsi tvořené jemnými křemičitými písky při vysokých teplotách a alkalických tavidel (uhličitanu sodného nebo draselného) a oxidu vápenatého (páleného vápna) je známé již asi pět tisíc let. Počátek sklářské výroby je pravděpodobně spojen s výrobou a dekorováním keramiky, přesněji s glazurami používanými k pokrývání povrchu keramických nádob. Nejstarší dochované stopy sklářské produkce byly nalezeny v Mezopotámii (z 5. tisíciletí př. n. l.), a o něco později v Egyptě (z poloviny 4. tisíciletí př. n. l.). Prvními předměty zhotovenými ze skla jsou jednoduché, neprůhledné korálky. Prvními skleněnými nádobami pak byly malé lahvičky, číše a misky. Byly vyráběny navíjením horké skleněné hmoty na pískové jádro na kovovém prutu, tavené v jednoduchých jámových pecích, a po vychladnutí byla takto získaná forma vyjmuta. První sklářské výrobky byly neprůhledné a barevné nejčastěji tmavě modré, tyrkysové nebo zelené, někdy černé. Dekor tvořily různobarevné skleněné nitě zatavené do povrchu nádoby a upravené hřebínkovou technikou (sčesáváním) do motivu klikatých čar a plastických tvarů (festonů). Výroba skleněných předmětů byla postupně zdokonalována a vznikaly další způsoby jejich zdobení. Mimořádné zásluhy měli v tomto směru skláři z oblasti Mezopotámie, kteří přišli s technikou mozaiky a odlévání skla na ztracený vosk. Další inovací bylo vybrušování nádob z kusu skelné hmoty, a následné opracování a zdobení za studena. Physically amorphous glass, being a result of melting sand with alkaline fluxes (soda or potassium) and calcium oxide in a high temperature, has been known for about five thousand years. The beginning of glass manufacturing is probably connected to the production and decoration of ceramics, and more specifically to enamel, which covers the surface of ceramic vessels. The oldest traces of glass manufacturing are documented in Mesopotamia (5000 BC) and later in Egypt (mid-4000 BC). First items of glass were simple, opaque beads. First glass vessels were small-sized bottles, cups and bowls. They were made by rolling hot glass mass on a metal rod with a sand core, smelted in simple pit furnace. After cooling, glass products were extracted from the form. The first glass products were opaque and colored - mostly dark blue, turquoise or green, sometimes black. Colorful threads, placed on the surface of a vessel and arranged by glass combing technique into zigzags and festoons motifs, were additional decoration. With time, more refine methods of producing and decorating glass objects were invented. A great contribution in this field had glassmakers from the area of Mesopotamia, who pioneered in a technique of glass mosaics and lost-wax casting. Another innovation was the grinding of vessel out of a solid glass block, which later began to be used for cold glass working for an implementation of decoration. A truly revolutionary invention in the field of glass manufacturing was a blowpipe for blowing a hot bubble out of the molten glass. This discovery PRZEWODNIK PO SZKLE 17

18 Prawdziwie rewolucyjnym wynalazkiem w dziedzinie wytwórczości szklarskiej okazała się piszczel do wydmuchiwania bańki z gorącej masy szklanej. Odkrycia tego dokonali Fenicjanie w I w. p.n.e., którzy zastąpili pełny pręt metalowy z rdzeniem prętem pustym w środku. Od tego momentu wytwarzanie przedmiotów szklanych było procesem o wiele szybszym i prostszym, a także dającym nowe możliwości kształtowania różnego rodzaju form naczyń i ich ozdabiania. Technika wydmuchiwania służyła do produkcji przedmiotów o charakterze użytkowym, natomiast mozaika i stapianie szkła w formach stosowane były do produkcji wyrobów luksusowych, najczęściej imitujących kamienie szlachetne i półszlachetne. Piszczel szklarska w niemal niezmienionej formie przetrwała do dnia dzisiejszego i nadal jest podstawowym narzędziem w ręcznej produkcji szkła. Gorąca bańka szklana formowana jest z ręki bądź wdmuchuje się ją w formę, nadając jej pożądany kształt. Stopniowo szkło wydmuchiwane zaczęło dominować w ogólnej wytwórczości szklarskiej. W jeleniogórskiej kolekcji szkła artystycznego nie znalazły się jak dotąd najstarsze i najrzadsze w zbiorach muzealnych szkła pochodzące ze starożytnego Egiptu oraz szkła rzymskie. Skutečně revolučním vynálezem v oblasti výroby skla se stala píšťala na foukání a tvarování horké skleněné hmoty. Tento objev zdokonalili Féničané v prvním století před naším letopočtem, když nahradili plný kovový prut prutem s dutým jádrem. Od té doby byla výroba skleněných předmětů mnohem rychlejším a jednodušším procesem, který umožnil formování nádob do různých tvarů a jejich zdobení. Technika foukání sloužila k výrobě předmětů užitkového charakteru, naopak mozaika a tavení skla ve formách se používaly k výrobě luxusních výrobků, nejčastěji imitující drahokamy a polodrahokamy. Sklářská píšťala na foukání přetrvala do dnešní doby v téměř nezměněné podobě a je i nadále základním nástrojem pro ruční výrobu skla. Horká skleněná baňka je formovaná buď z ruky, nebo se fouká do formy, podle které se vytvaruje. Sklo foukané do formy ve sklářské výrobě postupně převážilo. V jelenohorské kolekci uměleckého skla se zatím neobjevily nejstarší a v muzejních sbírkách nejvzácnější exponáty pocházející ze starověkého Egypta a římské sklo. was made in the first century BC by the Phoenicians, who replaced the full metal rod with the core rod, blank in the middle. Since then the production of glass objects became a much faster and simpler process, enabling new opportunities to develop various forms of vessels and their decoration. Blowing technique was used to produce utility items. Mosaics and fusing of glass in moulds were used in the manufacturing of luxury objects, most often imitating precious and semiprecious stones. The blowpipe in glass-making has survived almost unchanged to this day, and still is an essential tool in the hand-made glass production. The hot glass bulb is formed by hand, or it is blown into a mould, which gives it a desired shape. Blown glass gradually began to dominate overall glass manufacturing. Jelenia Góra Collection of art glass does not yet own the oldest and most rare in museum collections - the glass from Ancient Egypt and the Roman glass. 18 PRZEWODNIK PO SZKLE

19 Szkło średniowieczne i nowożytne Sklo středověké a novověké Medieval and Modern Glass pierwszej części wystawy szkła W artystycznego eksponowane są szkła nowożytne, pochodzące przede wszystkim z hut śląskich. Początki działalności szklarskiej na Śląsku sięgają X XI wieku, a jej udokumentowane badaniami archeologicznymi ślady znaleziono w Niemczy, Opolu i Wrocławiu. Odkryte zabytki to głównie biżuteria ze szkła kolorowego i bezbarwnego, a także fragmenty witraży okiennych i proste formy naczyniowe. Pierwsze huty i pracownie szklarskie zakładane były w obrębie grodów czy skupisk osadniczych. Stopniowo, wraz ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na wyroby szklane, huty lokalizowano w oddaleniu od siedzib ludzkich. W XIV wieku wykształciły się tzw. huty leśne, zakładane nad rzekami, na terenach obfitujących w drewno i piasek, surowce niezbędne do produkcji masy szklanej. Drewno było koniecznym materiałem budowlanym, opałowym oraz służyło do pozyskiwania potażu do wytopu masy szklanej, stąd Karkonosze okazały się doskonałym terenem na zakładanie hut wędrownych, które po wyczerpaniu zasobów leśnych, przenoszono w bardziej dogodne miejsce. Huty leśne były budowane z niezbyt trwałych materiałów, skupiały się wokół dużego pieca donicowego, gdzie wytapiano masę szklaną o dość dużym stopniu zanieczyszczenia tlenkami metali. Stąd wytwarzane w nich proste naczynia i gomółki okienne mają charakterystyczny, zielonkawy, niebieskawy lub żółty kolor i liczne pęcherzyki powietrza, spowodowane niedoskonałością masy szklanej. Wokół leśnych hut ludzie organizowali się w niewielkie osady, złożone ze szklarzy, pomocników i uczniów, drwali první části výstavy uměleckého V skla je vystaveno sklo novověké, pocházející především ze slezských skláren. Počátky sklářství ve Slezsku sahají do století a jsou doloženy archeologickými výzkumy, během nichž byly objeveny stopy v Niemczy, Opolí a Wroclawi. Objevené pozůstatky tvoří hlavně bižuterie z barevného a transparentního skla, fragmenty okenních vitráží a jednoduché nádoby. První sklárny a sklářské dílny vznikaly ve středověkých hradištích a osadách. Postupně, se zvyšující se poptávkou po skleněných výrobcích, byly sklárny situovány dál od lidských sídel. Ve 14. století se přeměnily na tzv. lesní sklárny, zakládané u řek v oblastech s dostatkem dříví a písku surovin nezbytných k výrobě skelné hmoty. Dříví bylo nezbytným stavebním materiálem a topivem a sloužilo k získávání potaše (uhličitanu draselného) potřebného k tavení skelné hmoty. Z těchto důvodu se Krkonoše jevily ideálním místem pro zakládání putovních skláren, které byly po vyčerpání zásob dřeva stěhovány na příhodnější místa. Lesní sklářské hutě byly stavěny z nepříliš trvanlivých materiálů, soustředily se kolem velké pánvové tavicí pece, kde probíhalo tavení skloviny značně znečištěné oxidy kovů. Proto jednoduché nádoby a okenní tabulky z nich vyráběné mají typicky nazelenalou, namodralou nebo žlutou barvu a řadu vzduchových puchýřků způsobených nedokonalostí skelné hmoty. Kolem lesích skláren vznikaly malé osady sklářů, jejich pomocníků a žáků, drvoštěpů a jejich rodin (obr. č. 2). The first part of the exhibition of art glass is dedicated to modern glass, derived mainly from glassworks in Silesia. The beginnings of glass-making in Silesia date back to the tenth-eleventh centuries, the traces of which have been found and documented by archaeological research in Niemcza, Opole and Wrocław. The discovered relics are mainly jewelery of clear and colored glass, fragments of stained glass windows and simple vessel forms. The first glasshouses and glass workshops were founded within towns and settlements limits. Gradually, with increasing demand for glass products, glassworks were located at a distance from human settlements. In the fourteenth century so-called forest glassworks were established, placed by the rivers, in areas rich in wood and sand needed for production of the glass batch. Wood was a necessary building material and fuel. It served to obtain potash for glass melting. Hence the Karkonosze Mountains turned out to be an ideal ground for setting wandering glassworks, which after the exhaustion of forest resources were moving to a more convenient site. Forest glasshouses were built of not very durable materials. They were centered around a large pot kiln, where the glass batch with quite high degree of contamination with metal oxides was smelted. Thus simple vessels and window glass have a distinctive greenish, bluish or yellow color and numerous air bubbles, due to an imperfection of the glass batch. Around the forest glasshouse, people organized themselves in a small village community, consisting of glass workers, helpers and apprentices, lumberjacks and PRZEWODNIK PO SZKLE 19

20 il. 2 oraz ich rodzin (il. 2). Po wyeksploatowaniu naturalnych zasobów piasku i drewna, osadnicy przenosili się w wyższe partie, budując nowy piec. Na Śląsku najbardziej dogodnymi dla celów szklarskich terenami okazały się Kotlina Jeleniogórska i Kotlina Kłodzka. W Karkonoszach pierwszą najprawdopodobniej hutą szkła była huta w Cichej Dolinie (Quirl) koło Piechowic (Petersdorf), pochodząca z początku XIV wieku. Nieco później powstały huty w Chromcu (Ludwigsdorf) oraz w Kopańcu (Seifershau). Najstarszą udokumen- Po vytěžení přírodních zdrojů písku a dříví se osadníci stěhovali do vyšších poloh, kde budovali novou pec. Nejvhodnější oblastí pro sklářské účely se ve Slezsku ukázala být Jelenohorská a Kladská kotlina. První, pravděpodobně sklářskou, hutí v Krkonoších byla huť v Tichém údolí (pol. Cicha Dolina, něm. Quirl) u Piechowic (Petersdorf), pocházející z počátku 14. století. O něco později vznikly sklárny v Chromci (Ludwigsdorf) a v Kopańci (Seifershau). Nejstarší v písemných zdrojích doloženou sklárnou their families (Fig. 2). After exploiting the natural resources of sand and wood, settlers were moving into higher parts of the mountains, building the new kiln. In Silesia, the most convenient areas for glass production were Jelenia Góra Valley and Kłodzko Valley. The glasshouse in Cicha Dolina (Quirl) near Piechowice (Petersdorf) was probably the first glasswork in the Karkonosze, dating back to the early fourteenth century. Soon after, glassworks in Chromiec (Ludwigsdorf) and Kopaniec (Seifershau) were built. The 20 PRZEWODNIK PO SZKLE