czas i okoliczności targnięcia się na życie ofiary itd. Mimo wszystko, opracowanie wymaga dalszego rozwinięcia. Praca bowiem nie wyczerpuje

Transkrypt

1 Streszczenie Głównym założeniem pracy jest dokonanie charakterystyki przestępstwa namowy lub pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.) ze szczególnym zwróceniem uwagi na aspekty kryminalistyczne i kryminologiczne opisywanego zjawiska. Prowadzone badania mają na celu m.in. określenie profilu sprawcy i ofiary przestępstwa z art. 151 k.k. oraz łączącej ich relacji (uwzględniając przy tym motywację sprawcy i samobójczą intencję ofiary). Dzięki analizie okoliczności zbadanych spraw będzie możliwe wskazanie form namowy lub pomocy do samobójstwa, a także ustalenie samego przebiegu zdarzeń, co przyczyni się do sprecyzowania istoty omawianego przestępstwa. Szczególną uwagę postanowiono zwrócić na listy pożegnalne samobójców, a mianowicie sprawdzić - jaką mają wartość informacyjną w przypadku klasycznych samobójstw oraz samobójstw, do których namawiano lub w których osobie odbierającej sobie życia została udzielona pomoc. Charakter przestępstwa, jak i brak w polskim piśmiennictwie tego rodzaju opracowania uzasadnia słuszność podjęcia tej problematyki. Szczególnie, że w porównaniu np. do eutanazji, problem samobójstwa z art. 151 k.k. wydaje się być marginalizowany. Biorąc pod uwagę znaczną liczbę zamachów samobójczych podejmowanych każdego roku w naszym kraju, ocena wpływu osób trzecich w postaci namowy i samej pomocy do tych aktów prezentuje się jako jeden z najistotniejszych aspektów badań nad specyfiką śmierci gwałtownej będącej samobójstwem. W Polsce nie powstało jak dotąd żadne opracowanie dotyczące namowy lub pomocy do samobójstwa, którego podstawą byłyby badania aktowe. Tak naprawdę wszystkie publikacje mają charakter wyłącznie teoretyczny. Docenić należy jednak rozważania prawno-karne nad przestępstwem z art. 151 k.k. prowadzone przez m.in. Andrzeja Wąska, Konrada Burdziaka, Piotra Góralskiego, Przemysława Konieczniaka, Julię Kosonogę-Zygmunt oraz Henryka Popławskiego i Jacka Malczewskiego. Zauważono także niestety, że podobna tendencja występuje w innych państwach na świecie. Autorowi rozprawy nie udało się znaleźć publikacji, które by wskazywały na przeprowadzenie podobnych badań za granicą. Namowa lub pomoc do samobójstwa aspekty kryminalistyczne i kryminologiczne jest więc możliwe pierwszą tego typu pracą, w której określono takie elementy jak m.in.: sprawcę i ofiarę przestępstwa, łączącą ich relację, miejsce,

2 czas i okoliczności targnięcia się na życie ofiary itd. Mimo wszystko, opracowanie wymaga dalszego rozwinięcia. Praca bowiem nie wyczerpuje wszystkich istotnych zagadnień związanych z art. 151 k.k. Wskazuje jednak możliwości przeprowadzenia nowych badań w kierunku np. cybersuicydologii i namowy lub pomocy do samobójstwa przy wykorzystaniu Internetu. Jest to tematyka, której w literaturze - szczególnie polskiej, nie poświęca się odpowiednio dużo uwagi. Podobnie jak omówionym w rozdziale 5 specyficznym formom samobójstwa. A prawdopodobnie, klasyczne przestępstwo z art. 151 k.k. będzie coraz częściej obecne w cyberprzestrzeni, wymuszając nie tylko podjęcie zmian w postaci właściwych uregulowań prawnych, lecz również opracowania skutecznego modelu pracy organów ścigania. Przyszli samobójcy i osoby ze skłonnościami do samouszkodzeń chętnie korzystają z Internetu, poszukując np. skutecznych metod odebrania sobie życia, czy zadawania obrażeń. Nie brakuje też niestety osób, które mimo że same nie planują popełnić samobójstwa doradzają i pomagają w tym innym. Struktura pracy obejmuje wstęp, osiem właściwych rozdziałów oraz podsumowanie i wnioski końcowe. Całość uzupełniają streszczenia w języku polskim i angielskim, wykaz skrótów, spisy: tabel, wykresów, schematów i typologii. Ponadto zamieszczono także wykaz aktów prawnych, orzecznictwa, sygnatury wykorzystanych akt oraz wykaz literatury (polskoi obcojęzycznej). Rozdziały od drugiego do szóstego przedstawiają teoretyczne zagadnienia dotyczące samobójstw pozostające w związku z omawianym tematem. Rozdział siódmy oraz ósmy stanowią rozwinięcie przeprowadzonych badań aktowych przestępstwa namowy lub pomocy do samobójstwa. Podstawowe założenia rozprawy zostały zawarte w rozdziale pierwszym Ogólne założenia przeprowadzonych badań. W rozdziale tym wskazano kolejno: cel i zakres opracowania, metodykę badań oraz problemy i hipotezy badawcze. Kolejny rozdział Zarys problematyki samobójstw obejmuje podstawowe informacje dotyczące samobójstw, których znajomość jest konieczna, aby podjąć się analizy przestępstwa z art. 151 k.k. Zwrócono uwagę na prawne i społeczne aspekty samobójstw. Odniesiono się także do problematyki samobójczej intencji i samego charakteru samobójstwa jako rodzaju dobrowolnej, świadomej i indywidualnej decyzji osoby odbierającej sobie życie. Rozdział trzeci Status prawny samobójstwa ma na celu przede wszystkim ukazanie mechanizmu wielowiekowego kształtowania się penalizacji samobójstwa oraz namowy lub pomocy do samobójstwa w kontekście prawno-porównawczym, zarówno w Polsce, jak i różnych regionach świata. W tym zakresie zwrócono uwagę na czynniki, mające wpływ na

3 kształtowanie się odpowiedzialności karnej za akt samobójczy. Przedstawione zostały uregulowania prawne zawarte w polskim Kodeksie Karnym obejmujące: - eutanazję (art. 150 k.k.); - namowę lub pomoc do samobójstwa (art. 151 k.k.); - samobójstwo w wyniku fizycznego lub psychicznego znęcania się (art k.k. i k.k.). Wskazanie szerszego kontekstu prawno-karnego samobójstwa jest niezbędne, aby właściwie omówić przestępstwo namowy lub pomocy do samobójstwa. W rozdziale trzecim, zamieszczone zostały dodatkowo dane statystyczne Komendy Głównej Policji dotyczące samobójstw mających miejsce w latach Częściowo odniesiono je do literatury przedmiotu. W rozdziale czwartym Kryminalistyczna i sądowo-lekarska analiza samobójczych metod odebrania sobie życia omówiono główne metody, jakie są wykorzystywane przez samobójców. Były one rozpatrywane zarówno z punktu widzenia osób prowadzących oględziny zewnętrzne zwłok w miejscu ich ujawnienia, jak i pod względem oceny zdarzenia przez medyków sądowych podczas analizy obrażeń i mechanizmu zgonu. Całość odniesiono do kwalifikacji konkretnej metody jako samobójstwa, zabójstwa lub nieszczęśliwego wypadku. Na wstępie rozdziału zwrócono uwagę na czynniki determinujące wybór metody odebrania sobie życia. Jako że niecelowe byłoby ograniczanie się tylko do metod, które są najpowszechniej stosowane samobójców przedstawiono kolejno: - zagardlenie (powieszenie, zadzierzgnięcie, zadławienie); - skok z wysokości; - zadanie sobie ran ciętych, kłutych lub rąbanych; - otrucie się i przedawkowanie leków; - postrzał; - rzucenie się pod pojazd szynowy lub kołowy; - utopienie się; - samobójstwo przez samopodpalenie; - samobójcze porażenie prądem elektrycznym. Samobójstwa nie są zdarzeniami jednorodnymi. Z tego względu podjęto próbę stworzenia typologii specyficznych form samobójstwa, które omówiono w rozdziale piątym. Specyficzne formy samobójstwa obejmują: Samobójstwa ze względu na stopień samobójczej intencji:

4 - samobójstwo kombinowane; - samobójstwo maskowane i samobójstwo upozorowane; - samobójstwo demonstracyjne (instrumentalne) oraz samobójstwa, do których zostają włączone osoby trzecie: - samobójstwo poagresyjne; - samobójstwa quasi-poagresyjne (school shootings, zamachy terrorystyczne i samobójcy bomberzy, samobójstwo ze sprowadzeniem katastrofy komunikacyjnej lub budowlanej); - samobójstwo rozszerzone: samobójstwo wspólne (pakt samobójczy), samobójstwo zbiorowe (masowe); - samobójcza prowokacja. Wraz z rozwojem sieci globalnej powstało wiele niebezpiecznych zjawisk i patologii. Internet nie tylko znacznie ułatwił komunikację między ludźmi, ale także pojawiły się liczne odmiany cyberprzestępczości. Trzeba podkreślić, że i samobójcy chętnie sięgają do stron WWW, wykorzystując je w przeróżny sposób. Internet służyć może jako poradnik dla samobójców. Osoby planujące odebrać sobie życie wyszukują np., jakie metody są najskuteczniejsze, a przy tym najmniej bolesne. Z drugiej strony, ludzie, którzy przeżyli próbę samobójczą dzielą się z innymi swoimi doświadczeniami. Wskazują, czego nie robić, aby wybrana metoda okazała się skuteczna i zakończyła się zgonem. Poza tym, samobójcy mogą szukać kogoś, aby razem popełnić samobójstwo (tzw. samobójstwo wspólne - pakt samobójczy). W tym zakresie trzeba brać również pod uwagę powstanie nowej odmiany przestępstwa z art. 151 k.k. - namowa lub pomoc do samobójstwa przez Internet. E-sprawcy czują się praktycznie bezkarni, przy czym pociągnięcie ich do odpowiedzialności jest często niemożliwe. Nie jest to bowiem namowa lub pomoc do samobójstwa w ujęciu bezpośrednim. Sprawca i ofiara nie muszę się wcale znać. Działanie sprawcy prowadzone jest na odległość, a śmierć samobójcy nie spowoduje żadnych wymiernych dla niego korzyści. Działa więc w sposób perfidny i wyrachowany. Powyższe zagadnienia stanowią przedmiot rozważań w rozdziale szóstym Wpływ nowych technologii na samobójstwo. Samobójstwo nie jest zjawiskiem pozostającym poza rozwojem technicznym. Wręcz przeciwnie - dostosowuje się. W rozdziale szóstym podjęto się próby analizy tzw. efektu Wertera, czyli mechanizmu polegającego na naśladowaniu samobójstw. Obok tego zwrócono

5 uwagę na obraz samobójstwa prezentowany w środkach masowego przekazu. Wspomniano także o cybersamobójstwie (czy też samobójstwie on-line). Charakterystyka zbadanych przypadków namowy lub pomocy do samobójstwa stanowi podstawę rozdziału siódmego. Obszerniejszy opis badanych przypadków jest konieczny z dwóch względów. Po pierwsze, nie powstała jak dotąd żadna publikacja dotycząca namowy lub pomocy do samobójstwa w oparciu o charakterystykę przestępstwa na podstawie badań aktowych, po drugie przedstawienie okoliczności zdarzeń umożliwi określenie istoty przestępstwa w kolejnym rozdziale. Rozdział ósmy Analiza kryminalistyczna i kryminologiczna opisanych przypadków jest próbą wskazania pewnych typowych elementów przestępstwa z art. 151 k.k. w latach Ukazana w podrozdziale 3.4. dynamika samobójstw pomoże udzielić odpowiedzi na pytanie, czy samobójstwa w wyniku namowy lub pomocy do samobójstwa różnią się szczególnie od pozostałych przypadków odebrania sobie życia, gdzie brak jest ingerencji osób trzecich. Rozdział oparto o cztery aspekty: - sprawca i ofiara przestępstwa; - formy namowy lub pomocy do samobójstwa; - miejsce, czas i okoliczności dokonania aktu samobójczego; - listy pożegnalne samobójców. Podsumowanie i wnioski końcowe obejmują uwagi na temat praktycznych aspektów wykrywalności przestępnego działania osoby trzeciej z art. 151 k.k. oraz wnioski de lege lata i de lege ferenda.