BIULETYN MIESIĘCZNY NR 2 (146) ISSN RYNEK ROLNY. Notowania, oceny, tendencje

Transkrypt

1 BIULETYN MIESIĘCZNY NR 2 (146) ISSN RYNEK ROLNY Notowania, oceny, tendencje LUTY 2003

2 Spis Wstęp Koniunktura w rolnictwie Jadwiga Seremak-Bulge str. 1 I. Rynek podstawowych Zygmunt Smoleński produktów rolnych Elżbieta Tkaczyk 8 II. Rynek produktów ogrodniczych Grażyna Stępka Tomasz Smoleński 15 III. Rynek środków produkcji Aldon Zalewski i usług dla rolnictwa Wiesław Dzwonkowski Albin Klementowski Lucyna Mieszkowska 22 IV. Rynek żywnościowy Roman Urban Mira Kobuszyńska 32 V. Przemysł spożywczy w 2002 roku Roman Urban 35 VI. Sytuacja na rynku owoców w 2002 roku i prognoza na rok 2003 Świetlik Jan 42 VII. Zmiany u podstaw systemu podatkowego Włodzimierz Wójcicki 48 RYNEK ROLNY Skład redakcji: Lech Goraj, Bożena Nosecka, Jadwiga Seremak-Bulge (redaktor naczelny), Zygmunt Smoleński, Roman Urban (z-ca redaktora naczelnego), Aldon Zalewski, Krystyna Mirkowska (skład i łamanie). Adres redakcji: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej ul. Świętokrzyska 20, skryt. poczt. 984, Warszawa tel.: (0.prefiks.22) , faks: (0.prefiks.22) , Prenumerata tel. (0.prefiks.22) wew. 685 Druk: Dział Wydawnictw IERiGŻ Nakład: 570 egz.

3 1 WSTĘP 146 numer biuletynu Rynek Rolny zawiera: bieżącą informację o krajowym rynku podstawowych produktów rolnych, produktów ogrodniczych, środków produkcji i żywności, informację o sytuacji w przemyśle rolno-spożywczym w 2002 roku, ocenę kosztów i opłacalności produkcji ogrodniczej w 2002 roku, omówienie zmian leżących u podstaw systemu podatkowego. Podstawowymi źródłami informacji są: 1. Biuletyn Statystyczny GUS, 2. Tygodniowe biuletyny informacyjne o cenach rolniczych Departamentu Przetwórstwa i Rynków Rolnych MRiRW (KRIR) sporządzane przy współpracy Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHAR-S) oraz IERiGŻ, 3. Miesięczna informacja o zmianach cen w gospodarce narodowej GUS, 4. Miesięczne raporty o sytuacji na światowych rynkach zbóż i roślin oleistych, mięsa, drobiu i jaj oraz mleka Zespołu Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU/FAPA), 5. Boss Rolnictwo, 6. Rzeczpospolita, 7. Badania własne IERiGŻ, 8. Informacja Statystyczna GUS Handel Zagraniczny, 9. Oil World, ISTA Mielke GmbH, 10. Grain Market Report, IGC, 11. Food Outlook, FAO, 12. Rynki Zagraniczne, 13. Źródła notowań: Niemcy ZMP Marktbericht Schlachtvieh, 14. Notowania Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ na podstawie informacji ze spółdzielni ogrodniczych, 15. Notowania Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ na podstawie informacji z zakładów przetwórczych i chłodni, 16. Notowania Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ na podstawie cenników wybranych rynków hurtowych.

4 2 Analiza rynku wskazuje, że: 1. Rok 2002 dla polskiego rolnictwa był bardzo niekorzystny pod względem rynkowych uwarunkowań produkcji, podobnie jak w większości krajów Unii Europejskiej. Ceny skupu wszystkich podstawowych surowców rolniczych zmalały w porównaniu z grudniem 2000 roku. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu 1 liczony w okresie od grudnia 2001 do grudnia 2002 wyniósł zaledwie 85,1% wobec 97,3 w roku poprzednim (tab. W.2). Bezwzględny spadek cen skupu większości surowców rolniczych nastąpił przy wskaźniku inflacji wynoszącym 100,7, zatem indeks realnych cen skupu wyniósł zaledwie 84,5 punktu. Z równie niskimi indeksami realnych cen skupu surowców rolniczych mieliśmy do czynienia na początku lat dziewięćdziesiątych w okresie poszukiwania nowego poziomu równowagi w rolnictwie oraz w 1998 roku. Skumulowany wskaźnik wzrostu cen środków do produkcji rolniczej wyniósł w analizowanym roku 100,8. W konsekwencji wskaźnik nożyc cen otrzymywanych przez rolników do płaconych przez nich wyniósł zaledwie 84,4. Niekorzystnym zmianom cen towarzyszył spadek produkcji globalnej rolnictwa, która zmalała w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,9%. Przy braku możliwości zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie jest to równoznaczne ze znacznym spadkiem dochodów rolniczych, podczas gdy wzrost wynagrodzeń poza rolnictwem wyniósł nominalnie 102,4%, a realnie 101,7%. Pogłębiona została więc niewydolność dochodowa gospodarstw rolniczych. Znaczny spadek cen wszystkich bez wyjątku surowców rolniczych, przy spadku produkcji globalnej rolnictwa może sygnalizować pogłębienie się bariery popytu na skutek ograniczania popytu wewnętrznego i rosnących trudności z eksportem nadwyżek żywności. 2. Mimo zdecydowanie większej niż w latach poprzednich interwencji, zmiany cen w 2002 roku deprecjonowały rolnictwo równie wyraźnie jak w bardzo niekorzystnym dla rolnictwa 1998 roku. W konsekwencji indeks realnych cen skupu w 4-leciu , mimo wzrostu cen w latach roku wyniósł zaledwie 83,2 punktu. Musi to skutkować ograniczaniem możliwości samofinansowania rozwoju gospodarstw rolnych. 3. Wysoka podaż produktów rolnictwa przy utrzymującej się barierze popytu wywołanej rosnącym bezrobociem i rozwarstwieniem społeczeństwa spowodowały, że żywność potaniała w 2002 roku nie tylko realnie (o 3,3%), ale również nominalnie (o 2,6%). Był to kolejny rok relatywnego tanienia żywności, której indeks realnych cen w 4-leciu wyniósł zaledwie 91,6 punktu. Spadkowej tendencji cen żywności od lat towarzyszą rosnące (chociaż coraz wolniej) ceny produkcji przemysłowej i usług. Nie stanowi to dobrej perspektywy dla wzrostu cen surowców rolniczych w przyszłości. 1 Wskaźnik zmian cen skupu liczony jest jako średnia arytmetyczna ważona dla koszyka produktów notowanych co miesiąc przez GUS i publikowanych w biuletynach statystycznych GUS. Są to zboża ogółem w tym, pszenica i żyto, ziemniaki, żywiec ogółem w tym żywiec wołowy, wieprzowy, i drób, oraz mleko

5 4. Wyraźnie zmalało tempo wzrostu cen środków do produkcji rolniczej. Skumulowany wskaźnik wzrostu cen detalicznych środków do produkcji rolniczej wyniósł w 2002 roku zaledwie 100,8% wobec 104,7 przed rokiem, a od września mieliśmy do czynienia po raz pierwszy od wielu lat z bezwzględnym spadkiem ich cen. 5. Spośród produktów rolniczych w 2002 roku najsilniej staniała trzoda chlewna (o 27,9%) oraz ziemniaki (o 21%). Pozostałe podstawowe surowce rolnicze potaniały znacznie mniej, bo o 6,2% (bydło) do 10,4% (mleko). Głęboki spadek cen skupu trzody chlewnej jest reakcją na szybki wzrost produkcji żywca wieprzowego wywołany rosnącą opłacalnością chowu trzody chlewnej, której ceny, po głębokim załamaniu cen w IV kwartale 1998 roku systematycznie rosły przez kolejne 3 lata, przy malejących cenach zbóż. Duży wpływ na taki stan rzeczy miała interwencja na rynku żywca wieprzowego i zbóż dążąca do podtrzymywania dochodów rolniczych za pomocą cen bez uwzględniania zmian zachodzących w otoczeniu i słabo skoordynowana wewnętrznie. Ostatecznie indeks realnych cen żywca wieprzowego w latach wyniósł 96,5 i obok mleka należał do najwyższych. Oznacza to, że relatywna opłacalność produkcji żywca wieprzowego poprawiła się w tym okresie zwłaszcza w stosunku do drobiu, ale także w relacji do zbóż i żywca wołowego. 6. Mimo braku nadwyżki zbóż przy dobrych zbiorach (26,7 mln t) i wyższym zapotrzebowaniu krajowym (27,7 mln t) ceny zbóż zmalały w 2002 roku o około 10% w porównaniu z rokiem poprzednim. Zmiany cen zbóż miały swoje przyczyny nie tyle w zachwianiu równowagi popytowo-podażowej, co w sposobie interwencji na rynku zbóż i obniżce cen interwencyjnych. Interwencja nie sprzyja stabilizacji rynku zbóż zwłaszcza w segmencie zbóż paszowych, oraz sferze hurtu decydującego o sprawności funkcjonowania rynku zbóż jako całości. Nie ma także dużego wpływu na obniżkę kosztów pasz i poprawę konkurencyjności produkcji trzody chlewnej i drobiu, co ogranicza możliwości wzrostu popytu i eksportu. Rosnący zakres interwencji i coraz wyższe koszty ponoszone przez budżet nie tyle służą stabilizacji rynku zbóż i podtrzymaniu dochodów rolniczych, co są dyskontowane przez wąską grupę (około 50 tys. gospodarstw) największych producentów zbóż. Indeks realnych cen pszenicy w 4-leciu wyniósł zaledwie 81,3%, a żyta 93,1%, mimo że zakres interwencji jest znacznie większy na rynku pszenicy niż na rynku żyta. 7. Wysoki wzrost produkcji drobiu, mimo trwającej od wielu lat spadkowej tendencji cen spowodował, że również w 2002 roku drób staniał. Skumulowany wskaźnik zmian cen drobiu wyniósł w 2002 roku 90,3%, a w 4-leciu zaledwie 70,3%. Znacznie głębszy spadek cen drobiu niż pozostałych surowców rolniczych sprawia, że opłacalność produkcji drobiu zdecydowanie zmalała zarówno w relacji do zbóż jak i innych produktów zwierzęcych. Może to wskazywać na znacznie większy niż w innych branżach wzrost efektywności produkcji. Może jednak także być zapowiedzią załamania rynku drobiu w najbliższej przyszłości. 3

6 4 8. Rosnąca podaż mleka przy malejącym popycie krajowym oraz dekoniunkturze na światowym rynku mleka w proszku spowodowały, że spadkowe tendencje cen w 2002 roku zostały pogłębione. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu mleka wyniósł zaledwie 90,2%, a indeks cen realnych spadł poniżej 90%. Stosunkowo wysokie wzrosty cen jakie miały miejsce w latach spowodowały jednak, że spadek cen realnych mleka w 4 -leciu należał do najniższych i wyniósł zaledwie 3%. Ryzyko ekonomiczne związane z produkcją mleka wydaje się mniejsze niż innych podstawowych kierunków produkcji rolniczej. 9. Niski popyt krajowy na wołowinę sprawił, że pomimo głębokiego spadku produkcji, ceny skupu żywca wołowego po raz kolejny zmalały. Skumulowany wskaźnik cen w 2002 roku wyniósł 93,1% i był wyższy niż innych surowców rolniczych. Znaczne spadki cen w latach poprzednich wywołane reakcją na epidemię BSE spowodowały, że w 4-leciu wyniósł on zaledwie 82,8%, co wskazuje na pogorszenie relatywnej opłacalności produkcji żywca wołowego, zwłaszcza w porównaniu z mlekiem oraz żywcem wieprzowym. 10. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu ziemniaków w 2002 roku wyniósł zaledwie 79%, mimo spadku zbiorów. Wskazuje to, że większy wpływ na poziom cen ziemniaków miały zmiany w popycie niż ich podaż, co prawdopodobnie wynika z faktu że dotychczas produkcja ziemniaków znacznie przekracza zapotrzebowanie rynku. Bardzo wysoki wzrost cen ziemniaków w latach niskich zbiorów oraz stosunkowo małe spadki cen w latach urodzajnych sprawiły jednak, że mimo wszystko ziemniaki były w 4-leciu jedyną rośliną, której ceny realnie wzrosły (o 26%). Prawdopodobnie wpływ na to miał rozwój nowoczesnego przetwórstwa ziemniaków na cele spożywcze, co radykalnie podniosło jakość i ceny ziemniaków skupowanych przez przemysł. 11. Wzrostowe tendencje cen skupu surowców rolniczych w końcu roku 2002, przy spadku cen środków produkcji spowodowały niewielką poprawę bieżącej koniunktury w rolnictwie. Syntetyczny wskaźnik koniunktury w rolnictwie (SWKR) w styczniu 2003 roku poprawił się o 0,2 punktu procentowego i wyniósł 101,4 punktu. Przekroczył on poziom z początku 2002 roku o 0,7 punktu procentowego. Wpłynęła na to poprawa wskaźnika nożyc cen, która nastąpiła pod wpływem wzrostu cen skupu większości surowców rolniczych, jakie miały miejsce w grudniu. Po raz pierwszy od kilkunastu miesięcy wyrównany wskaźnik nożyc cen w styczniu 2003 roku wzrósł do 100 punktów. Zadecydowało o tym przede wszystkim zahamowanie spadkowej tendencji cen skupu oraz potanienie środków do produkcji rolniczej. Nie uległ zmianie wyrównany wskaźnik potencjalnego popytu. Sezonowy spadek indeksu produkcji przemysłu spożywczego w końcu 2002 roku był znacznie mniejszy niż przed rokiem, co spowodowało że w styczniu 2003 roku był on o 0,4 punktu wyższy niż w analogicznym okresie 2002 roku.

7 5 TABELA W.1. WSKAŹNIKI ZMIAN CEN I WYNAGRODZEŃ (grudzień roku poprzedniego = 100) Ceny XII 98= indeks cen realnych Towary i usługi konsumpcyjne 100,7 103,6 108,6 109,8 124,2 100,0 Żywność 97,4 101,6 108,6 106,0 113,9 91,6 Środki produkcji 1) 100,8 104,7 110,2 107,3 124,8 100,3 Nożyce cen 84,8 92,9 103,3 102,4 83,0 Koszyk produktów rolnych 85,1 97,3 113,8 109,9 103,6 83,2 w tym: pszenica 90,8 85,0 119,7 109,5 101,2 81,3 żyto 91,6 85,9 121,1 121,5 115,8 93,1 ziemniaki 79,0 91,6 91,2 237,6 156,8 126,0 bydło 93,8 96,0 115,3 99,2 103,0 82,8 trzoda chlewna 72,1 111,4 126,6 118,1 120,1 96,5 drób 91,3 89,0 114,6 93,9 84,4 70,3 mleko 90,2 96,8 118,2 116,9 120,6 97,0 1) bez usług Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS TABELA W.2. WSKAŹNIKI OBRAZUJĄCE ZMIANY KONIUNKTURY W ROLNICTWIE Wyszczególnienie I 2003 XII 2002 XI 2002 X 2002 IX 2002 VIII 2002 I 2002 Syntetyczny wskaźnik koniunktury w rolnictwie (SKWR) 101,4 101,2 101,1 100,3 100,6 100,7 100,7 Potencjalny popyt 102,9 102,9 103,2 101,9 103,0 103,3 101,8 Wyrównany wskaźnik nożyc cen 100,0 99,5 99,0 98,6 98,3 98,0 99,7 Wyrównany wskaźnik zmian cen skupu* 99,8 99,3 98,7 98,4 98,5 98,3 99,7 Wyrównany wskaźnik zmian cen środków produkcji 99,8 99,8 99,7 99,8 100,2 100,3 100,0 Wyrównany indeks inflacji i zmian cen żywności 100,4 100,6 100,7 100,8 100,8 100,7 100,3 Wyrównany indeks zmian wynagrodzeń i cen żywności 102,6 101,4 101,1 101,3 101,5 101,5 102,7 Wyrównany indeks produkcji przemysłu spożywczego 99,8 100,0 102,2 99,9 103,1 103,0 99,4 * wskaźnik zmian cen skupu liczony jest jako średnia arytmetyczna ważona dla koszyka produktów notowanych co miesiąc przez GUS i publikowanych co miesiąc w biuletynach statystycznych GUS. Są to zboża ogółem w tym: pszenica i żyto, ziemniaki, żywiec ogółem w tym: żywiec wołowy, wieprzowy, i drób oraz mleko.

8 6 Rys.W.1 Rys. W.2

9 7 Rys. W.3 Rys. W.4

10 8 I. RYNEK PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNYCH 1.1. Na rynku podstawowych produktów rolnych w 2002 roku, w wyniku utrzymującej się presji podaży, przeważały spadkowe tendencje cen. Notowano wahania cen artykułów rolno-spożywczych z wyraźną tendencją spadkową. Najsilniej wzrastała przewaga podaży nad popytem na rynku żywca i mięsa, szczególnie wieprzowego, artykułów mleczarskich oraz ziemniaków Na rynku zbożowym przewaga podaży ziarna utrzymywała się przez cały rok, powodując stałą tendencję spadkową cen płaconych producentom rolnym, notowanych na giełdach towarowych, a także w obrocie targowiskowym. Ceny skupu pszenicy płacone przez przemysł zbożowo-młynarski obniżyły się z zł/dt w pierwszym kwartale 2002 roku do ok. 46 zł/dt w okresie przednówka. Po żniwach ceny zmalały poniżej 43 zł/dt i przez całą jesień do końca roku utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Podobny spadek cen skupu dotyczył ziarna konsumpcyjnego żyta, które staniało z zł/dt na początku minionego roku, do zł/dt przed żniwami oraz do zł/dt po żniwach. Taniało także ziarno paszowe. Ceny pszenicy paszowej obniżyły się z ok. 47 zł/dt w styczniu-marcu ub.r. do ok. 45 zł/dt przed żniwami i około 41 zł/dt po żniwach. Ziarno paszowe żyta staniało z zł/dt w okresie zimowym do 35 zł/dt w lipcu i zł/dt wkońcu 2002 roku. Pszenżyto staniało w ciągu 2002 roku z nieco ponad 41 zł/dt w styczniu do ok. 31 zł/dt w grudniu, ceny ziarna paszowego jęczmienia obniżyły się z ok. 43 zł/dt do 37 zł/dt, a kukurydzy paszowej z ok. 45 zł/dt do 41 zł/dt. Podobne tendencje notowano na giełdach towarowych. Najmniej staniało ziarno pszenicy konsumpcyjnej z zł/t na początku 2002 roku do zł/t w grudniu. Ceny żyta konsumpcyjnego obniżyły się odpowiednio zł/t do zł/t. W większym stopniu staniało ziarno konsumpcyjne jęczmienia, bo z zł/t do ok. 365 zł/t. Ceny ziarna paszowego pszenicy utrzymywały się przez cały rok na podobnym poziomie zł/t. Pozostałe rodzaje ziarna taniały umiarkowanie, ale najbardziej staniało ziarno kukurydzy paszowej z zł/t w styczniu ub.r. do zł/t w końcu roku. W styczniu 2003 roku sytuacja na rynku zbożowym poprawiła się nieznacznie. Ceny skupu pszenicy konsumpcyjnej wzrosły do 44,5 zł/dt, a żyta przekroczyły 35 zł/dt, za ziarno paszowe pszenicy płacono ponad 33 zł/dt, a za żyto ok. 36 zł/dt.

11 1.3. Na rynku ziemniaków notowano duże, sezonowe wahania cen. Na targowiskach w ciągu pierwszego półrocza 2002 roku średnie ceny ziemniaków systematycznie wzrastały od 52 zł/dt do 61 zł/dt, ale od lipca ub.r. notowano stopniowe ich obniżanie się, mimo głębokiego spadku zbiorów. Najniższe przeciętne ceny zanotowano we wrześniu, które do końca roku nie przekroczyły 38 zł/dt. Dopiero w styczniu 2003 roku zanotowano ich nieznaczny wzrost (do 39 zł/dt). Ceny giełdowe ziemniaków w 2002 roku wzrosły z 0,50-0,60 zł/kg w styczniu do 0,53-0,66 zł/kg w czerwcu, następnie w okresie wykopków wyraźnie obniżyły się do 0,26-0,40 zł/kg, aby ponownie wzrosnąć do 0,35-0,43 zł/kg. W skali roku również na rynku ziemniaków zanotowano spadkowe tendencje cen W 2002 roku na rynku żywca w ciągu pierwszych sześciu miesięcy obserwowano systematyczny spadek wielkości skupu (z wyjątkiem okresu przed Wielkanocą). O ile w styczniu ub.r. przeciętny skup dzienny wynosił 1703 ton żywca, to w czerwcu 1432 t/dzień. Począwszy od sierpnia nastąpiło ożywienie skupu od 1584 t/dzień do 2085 t/dzień w pierwszej połowie grudnia. Ceny skupu żywca wykazywały tendencje spadkowe. W okresie pierwszych czterech miesięcy ub.r. średnia ważona cena skupu żywca wieprzowego kl. I wahała się przeciętnie w granicach 3,96-4,56 zł/kg, w ciągu następnych 4. miesięcy odpowiednio 3,28-3,56 zł/kg, natomiast począwszy od września kiedy płacono 3,30 zł/kg, notowano przyśpieszone obniżanie się cen do 3,08 zł/kg w październiku, 2,87 zł/kg w listopadzie oraz 2,97 zł/kg w grudniu. Podobnie malały ceny mięsa na giełdach towarowych. Półtusze wieprzowe świeże w ciągu roku staniały z 5,50-6,20 zł/kg w styczniu-lutym do 4,50-5,50 zł/kg w połowie roku i 4,40-4,80 zł/kg w grudniu. Półtusze mrożone staniały z 6,00 zł/kg w styczniu-lutym do 4,50 zł/kg w maju i 3,70-4,70 zł/kg w końcu roku. Spadek cen na giełdach, mimo postępującego ograniczania produkcji, objął również mięso wołowe. O ile za ćwierćtusze wołowe J na początku roku płacono 5,40-6,90 zł/kg, to w czerwcu 5,30-5,90 zł/kg, a w listopadzie-grudniu 5,20-6,10 zł/kg. Ceny ćwierćtusz D obniżyły się odpowiednio z 4,50-5,10 zł/kg do 3,90-4,50 zł/kg w czerwcu i 3,40-3,70 zł/kg w końcu roku. Systematyczny spadek cen żywca i mięsa wieprzowego znalazł wyraz w systematycznym spadku średnich cen prosiąt notowanych na targowiskach. W okresie od stycznia do grudnia cena ta obniżyła się z 259 zł/para do 162 zł/para, a w styczniu br. poniżej 150 zł/para Na rynku mleczarskim utrzymywała się przewaga podaży nad popytem, powodująca spadek cen. Szczególnie szybko malały przeciętne ceny skupu mleka w pierwszym półroczu 2002 roku, od 81,2 zł/100 l w styczniu do 68,41 zł/100 l w czerwcu. W lipcu-sierpniu płacono 66,53 zł/100 l, a w następnych miesiącach ceny skupu nieznacznie rosły i w grudniu 2002 roku wynosiły 73,63 zł/100 l, a więc znacznie poniżej cen roku poprzedniego. Także ceny zbytu produktów przemysłu mleczarskiego w pierwszej połowie 2002 roku wykazywały tendencje spadkowe. Ceny zbytu masła obniżyły się z ponad 8,60 zł/kg 9

12 10 w styczniu-lutym do poniżej 7 zł/kg w sezonie letnim, a pod koniec roku sezonowo wzrosły i wynosiły 8,40 zł/kg. Przed rokiem w grudniu 2001 roku masło kosztowało ok. 8,90 zł/kg. Jeszcze głębiej obniżyły się ceny zbytu mleka odtłuszczonego w proszku z 7,51 zł/kg, w styczniu ub.r. do 5,12 zł/kg w sierpniu i 5,02 zł/kg w listopadzie, aby w grudniu wzrosnąć do 5,36 zł/kg. Podobnie zachowywały się ceny serów twardych. Sery typu Gouda staniały z ok. 12 zł/kg w I kwartale ub.r. do poniżej 10 zł/kg w sierpniu i październiku, a następnie nieznacznie zdrożały do ok. 10,7 zł/kg w dwóch ostatnich miesiącach ubiegłego roku. Tendencje spadkowe cen przetworów mleczarskich utrzymywały się także w styczniu 2003 roku. Masło w blokach staniało do 8,30 zł/kg, a sery twarde poniżej 10 zł/kg. Jedynie mleko odtłuszczone w proszku nieznacznie zdrożało do 5,54 zł/kg Najmniejsze wahania cen w 2002 roku występowały na rynku drobiarskim, na którym dominowały spadki cen. Kontynuowane były zniżkowe tendencje cen giełdowych drobiu. Kurczak świeży staniał z 5,20-5,80 zł/kg w styczniu ub.r. do 4,20-4,60 zł/kg w grudniu. Ceny ćwiartek kurczaka staniały z 4,50-6,12 zł/kg w I kwartale ub.r. do 4,25-4,80 zł/kg w grudniu. Podobnie obniżyły się również ceny udźca indyczego, który staniał z 8,64-9,30 zł/kg do 7,10-8,70 zł/kg w grudniu. Tendencje spadkowe cen drobiu utrzymały się również w styczniu 2003 roku. Kurczak świeży staniał do 3,60-4,20 zł/kg. Ceny kurczaka mrożonego utrzymywały się na poziomie 3,50-4,40 zł/kg. Ćwiartki kurczaka w dalszym ciągu taniały do 2,22-4,20 zł/kg. Podobnie obniżyły się ceny udźca indyczego bez kości do zaledwie 6,40-7,90 zł/kg. Jedynie ceny jaj na giełdach towarowych prze cały rok utrzymywały się na zbliżonym poziomie. W ciągu pierwszych 5. miesięcy notowano ceny 0,28-0,32 zł/szt., a następnie do końca roku 0,27-0,29 zł/szt.

13 11 TABELA 1.1. CENY SKUPU PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNYCH Produkty 2002 r. styczeń 2003 r. grudzień 1) min.-maks. 1) Zboża konsumpcyjne (zł/dt) 2) Pszenica 37,0-51,4 43,2-45,6 43,6-44,5 43,2-45,0 43,9-44,7 44,1-45,6 Żyto 31,9-37,1 34,1-37,7 35,0 34,1-36,0 35,9-37,7 35,1-35,7 Zboża na targowiskach (zł/dt) Pszenica 35,0-60,0 39,5-70,0 42,0-70,0 39,5-60,0 40,0-60,0 40,0-60,0 Żyto 30,0-44,0 27,4-50,0 27,4-46,4 28,0-48,0 28,0-48,0 29,0-50,0 Zboża paszowe (zł/dt) 3) Pszenica 36,9-47,9 42,3-44,3 42,3-43,8 43,2-44,1 43,4-43,8 43,7-44,3 Żyto 27,0-37,1 33,8-37,3 33,8 37,3 37,2 35,8 Pszenżyto 32,5-43,3 40,0-42,5 40,0-42,5 40,0-41,2 40,1-41,6 40,2-41,6 Jęczmień 32,0-45,0 38,2-43,6 38,9-40,8 38,2-41,4 40,5-42,9 39,8-43,6 Kukurydza 37,0-52,5 39,0-42,4 39,0-42,4 39,5-41,5 39,8-42,0 39,9-41,4 Brojlery (zł/kg) 4) Brojler kurzy 2,53-2,57 2,35-2,59 2,35-2,58 2,52-2,59 2,49-2,56 2,49-2,59 Brojler indyczy indyki 3,68-3,99 3,50-3,88 3,63-3,84 3,53-3,88 3,50-3,73 3,73-3,82 indyczki 3,48-3,50 2,98-3,60 3,47-3,60 2,98-3,53 3,39-3,55 3,40-3,56 Źródło: (2) 1) minimalne i maksymalne ceny z tygodniowych notowań w miesiącu 2) notowania obejmują przedsiębiorstwa PZZ i byłych PZZ 3) notowania obejmują zakłady produkcji pasz 4) notowania obejmują przedsiębiorstwa w całym kraju

14 12 TABELA 1.2. NOTOWANIA CEN TARGOWISKOWYCH w złotych krowa dojna na chów prosię na chów ziemniaki lp województwo 1 sztuka 1 sztuka za 1 dt XII XII XII dolnośląskie ,20 92,23 48,66 42,68 2 kujawsko-pomorskie ,28 83,81 41,34 36,85 3 lubelskie ,62 83,54 38,18 32,07 4 lubuskie ,15 92,33 45,68 43,86 5 łódzkie ,20 91,07 42,67 34,64 6 małopolskie ,10 101,18 52,87 37,11 7 mazowieckie ,76 87,58 36,03 31,16 8 opolskie ,65 91,72 50,16 41,15 9 podkarpackie ,07 96,90 48,04 36,15 10 podlaskie ,17 83,65 33,24 33,62 11 pomorskie ,84 79,30 45,89 36,37 12 śląskie ,59 97,45 54,73 40,13 13 świętokrzyskie ,96 90,42 44,11 32,53 14 warmińsko-mazurskie ,16 100,35 42,42 38,05 15 wielkopolskie ,33 86,64 40,16 37,37 16 zachodniopomorskie ,82 89,53 39,46 38,22 ceny: -średnie ,81 90,48 43,98 37,00 -minimalne ,82 79,30 33,24 31,16 -maksymalne ,17 101,18 54,73 43,86 Źródło: (1,2)

15 13 Rys. 1.1 Rys. 1.2 Rys. 1.3

16 14 Rys. 1.4 Rys. 1.5

17 15 II. RYNEK PRODUKTÓW OGRODNICZYCH 2.1. Ogólna powierzchnia uprawy warzyw w 2002 roku obniżyła się o 29% w stosunku do 2001 roku i wynosiła 170 tys. ha. Z tego powodu spadły zbiory warzyw gruntowych o 23%. Mimo niższej podaży, ceny skupu większości gatunków warzyw były niższe niż w roku poprzednim, natomiast ceny ich w przetwórstwie z uwagi na utrudnienia ze skupem warzyw dobrej jakości (długotrwała susza powodowała drobnienie) były wyższe niż w 2001 roku. Mniej niż rok temu oferowano za warzywa kwaszone i ziemniaki. Według GUS zbiory owoców z drzew były o 10% niższe i wynosiły 2610 tys. t., w tym jabłek o 11,9% niższe (2169 tys. t) w stosunku do rekordowego 2001 roku. Letnia susza i wysokie temperatury spowodowały ograniczenie przyrostu masy owoców. Największy spadek produkcji owoców z drzew odnotowano w przypadku śliw, których zbiory, ze względu na obniżenie powierzchni uprawy i gorsze plonowanie, wynosiły 105 tys. t (spadek o 21%). Miało to odzwierciedlenie w znacznym wzroście poziomu cen skupu. Wyjątkiem wśród owoców z drzew były gruszki, których produkcja w 2002 roku była o 21% wyższa niż w roku poprzednim. W porównaniu z 2001 rokiem niższa o 20% była także produkcja owoców jagodowych. Produkcja truskawek zmalała z 242 tys. t w 2001 roku do 155 tys. t w 2002 roku. W wyniku mniejszej ilości dobrego surowca (deszcze przyczyniły się do porażenia plantacji szarą pleśnią) przetwórstwo oferowało nawet dwukrotnie wyższą cenę za truskawkę odszypułkowaną niż w 2001 roku. W styczniu br. ceny skupu większości warzyw wzrastały w stosunku do grudnia 2002 roku. Wzrost cen warzyw z rezerw zimowych nie przekraczał z reguły 9%. Wyjątek stanowiły pory, za które w spółdzielniach ogrodniczych płacono o 30% więcej niż miesiąc temu. Obniżyły się średnie ceny skupu jabłek deserowych, np. odmiany Jonagold i Lobo. Nie zmieniła się cena skupu jabłek przemysłowych. Wiele zakładów przetwórczych ichłodni zakończyło skup i przerób warzyw Ceny skupu w spółdzielniach ogrodniczych Według wynikowego szacunku zbiorów ziemiopłodów rolniczych i ogrodniczych GUS zbiory warzyw gruntowych w 2002 roku wyniosły 4000 tys. t, tj. o 23% mniej niż w 2001 roku. W ubiegłym roku najbardziej obniżyły się zbiory buraków ćwikłowych (o 27% do 338 tys.t), kapust (o 27 % do 1243 tys.t) i marchwi (o 27% do 672tys.t). Spadek zbiorów warzyw był spowodowany po części suszą panującą w okresie letnimi i wiosennym na przeważającym obszarze Polski, jak i zmianą sposobu liczenia wielkości areału zasiewów

18 16 warzyw przez GUS. Rok 2002 był pierwszym, kiedy na podstawie Spisu Powszechnego, GUS dokonał urealnienia wielkości zasiewów, (a tym samym zbiorów) większości gatunków warzyw. Dotychczas szacunki były dokonywane na podstawie spisów reprezentatywnych. Cena skupu kapusty białej w okresie głównych zbiorów w 2002 roku (wrzesień-listopad) wyniosła 0,35 zł/kg, tj. o 3% mniej niż w rekordowo wysokim cenowo 2001 roku. Cena skupu marchwi obcinanej w skupie kształtowała się na poziomie 0,46 zł/kg, tj. o 6% mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Ceny skupu cebuli w spółdzielniach ogrodniczych w głównym okresie zbiorów (wrzesień-listopad) wyniosła 0,49 zł/kg, tj. o 21% mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Bardzo dobre ceny skupu w 2002 roku otrzymywali producenci buraków ćwikłowych. W głównym okresie zbiorów (wrzesień-listopad) otrzymywali średnio 0,40 zł/kg, tj. o 3% więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Cena skupu porów w okresie IX-XI 2002 roku wzrosła o 2% w porównaniu z analogicznym okresem 2001 roku. W sezonie 2002 roku, w porównaniu z sezonem poprzednim, ceny skupu truskawek z szypułką wzrosły o 28%, malin o 40%, porzeczek kolorowych o 29%, wiśni o 50% i śliwek o 78%. W tym samym okresie obniżyły się ceny skupu porzeczek czarnych o 27% i czereśni o 5%. Bardzo duży wzrost cen skupu zanotowano na rynku jabłek przemysłowych. Przyrost cen skupu tych owoców w okresie IX-XI 2002 roku, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, wyniósł 36%. Obniżyły się natomiast ceny skupu jabłek deserowych o 9% i gruszek o 24%. W styczniu br., w porównaniu z grudniem ub r., wzrosły ceny skupu cebuli o 6%, kapusty białej o 9%, marchwi o 8%, buraków ćwikłowych o 7%, pietruszki o 5%, porów o 30%, selerów o 6%, fasoli białej jednolitej o 1%, fasoli Jasia karłowego o 8%, sałaty o 121%, natki pietruszki o 32%, kapusty kwaszonej o 14%, ogórków kwaszonych o 12%, gruszek o 11%, pieczarek o 4% i ziemniaków o 10%. Ustabilizowała się cena skupu jabłek deserowych odmiany Szampion, a obniżyły się ceny skupu kapusty czerwonej o 13%, fasoli Jasia tycznego o 1%, czosnku o 9%, ogółem jabłek deserowych o 4%, jabłek deserowych odm. Jonagold o 8% i odm. Lobo o 6% Ceny skupu w zakładach przetwórczych W 2002 roku w głównym okresie zbiorów podstawowych gatunków warzyw gruntowych, tj. od września do listopada, obniżyły się ceny skupu: cebuli obieranej o 21% (do 0,59 zł/kg), kapusty białej o 3% (do 0,28 zł/kg), pietruszki o 16% (do 0,66 zł/kg) oraz selerów o 17% (do 0,63 zł/kg). Natomiast trudności ze skupem dobrej jakości takich warzyw, jak: marchew, buraki i pory wpłynęły na wzrost ich cen odpowiednio o: 14% (0,24 zł/kg), 5% (0,22 zł/kg) i 13% (0,54 zł/kg). Wśród warzyw zdrożała brukselka (z 1,33 zł/kg w 2001 r. do 1,44 zł/kg w 2002 r.). O 12% niższe ceny oferował przemysł za kalafiory różyczkowane. Cena tych warzyw w całym sezonie 2002 roku wynosiła 0,91 zł/kg, podczas, gdy rok wcześniej 1,04 zł/kg. Podobnie o 7% tańsze były brokuły różyczkowane (1,38 zł/kg), o 28% pomidory do mrożenia (0,55 zł/kg), o 30% ogórki do konserwowania ((0,66 zł/kg) i o 23% fasola szparagowa (0,73 zł/kg). Za owoce w odróżnieniu do warzyw oferowano w większości ceny wyższe. Na przykład za truskawki odszypułkowane zakłady płaci-

19 ły średnio w sezonie 2,07 zł/kg (w 2001 r. 0,98 zł/kg), za maliny 2,80 zł/kg (odpowiednio 2,03 zł/kg), za porzeczki kolorowe 1,72 zł/kg (1,34 zł/kg), agrest 2,52 zł/kg (1,16 zł/kg), wiśnie do mrożenia 1,87 zł/kg (0,90 zł/kg), a za śliwki 0,77 zł/kg (0,52 zł/kg). Niższe ceny skupu otrzymali producenci porzeczek czarnych (1,69 zł/kg w 2002 r. wobec 2,01 zł/kg w 2001 r.) oraz aronii (0,57 zł/kg wobec 0,66 zł/kg). Niższe zbiory jabłek w 2002 roku miały odzwierciedlenie we wzroście cen skupu jabłek do przetwórstwa. Średnio w okresie wrzesień-listopad 2002 roku płacono za nie 0,17 zł/kg, tj. o 31% więcej niż w 2001 roku. Dla wielu zakładów przetwórczych w styczniu 2003 roku skończył się sezon skupu i przerobu warzyw i jabłek przemysłowych. W zakładach, w których jeszcze trwa sezon przerobowy, obniżyła się o 1 grosz średnia cena skupu jabłek przemysłowych (0,27 zł/kg), o 4 grosze cebuli obieranej (0,62 zł/kg) o 2 grosze marchwi (0,28 zł/kg) i o 11 groszy porów (0,57 zł/kg). Natomiast podniosły się ceny takich warzyw, jak: cebula obierana (o 3 grosze do 0,38 zł/kg), buraki (o 3 grosze do 0,27 zł/kg), selery (o 23 grosze do 0,90 zł/kg) i kapusta biała (o 2 grosze do 0,30 zł/kg) Ceny na wybranych rynkach hurtowych W pierwszej połowie 2002 roku ceny krajowej cebuli białej obcinanej ze zbiorów 2001 roku były 2-3-krotnie, kapusty białej 5-6-krotnie, buraków ćwikłowych 2-4-krotnie wyższe w porównaniu z cenami roku poprzedniego. W maju ub.r. rozpoczęła się sprzedaż krajowych truskawek spod osłon w cenie 6,00-10,00 zł/kg. Handel gruntowymi owocami jagodowymi rozpoczął się o 2-3 tygodnie wcześniej niż w 2001 roku. Pierwsze truskawki gruntowe pojawiły się w handlu pod koniec maja ub.r. w cenie 1,00-3,10 zł/kg. Pod koniec czerwca ub.r. ceny truskawek gruntowych wynosiły 1,50-5,50 zł/kg. Ceny tych owoców były wyższe niż roku poprzednim, kiedy nie przekraczały 3,50 zł/kg. Ceny czereśni były natomiast na poziomie 2001r. i wynosiły 2,00-8,50 zł/kg. Pod koniec czerwca ub.r. rozpoczęła się sprzedaż takich owoców jagodowych, jak: maliny po 5,00-8,00 zł/kg, porzeczki czarne po 2,50-3,00 zł/kg, porzeczki czerwone po 3,00-4,00 zł/kg, agrest po 2,50-3,00 zł/kg i jagody czarne po 2,50-6,00 zł/kg. Wyższe niż w 2001 roku były ceny malin, porzeczek czerwonych i agrestu, a niższe porzeczek czarnych. Główny wysyp malin spowodował natomiast spadek cen hurtowych z 6,00-15,00 zł/kg w czerwcu ub.r. do 5,00-10,00 zł/kg w lipcu ub.r. Duże zapotrzebowanie ze strony odbiorców krajowych i zagranicznych na wiśnie wpłynęły na zwyżki cen wiśni w sprzedaży hurtowej, które w lipcu ub.r. kształtowały się w zakresie 1,50-3,00 zł/kg. Dla porównania w analogicznym okresie 2001 roku ceny te były na poziomie 1,35-2,50 zł/kg. Bardzo wzrosła maksymalna cena jagód leśnych (borówek czarnych) do 7,00 zł/kg. W głównym okresie zbiorów utrzymywały się niskie ceny ogórków i pomidorów gruntowych. W lipcu i sierpniu ub.r. ceny ogórków gruntowych mieściły się w granicach 0,30-1,50 zł/kg (dla porównania w analogicznych miesiącach 2001 roku 0,30-2,80 zł/kg). Rok 2002 można nazwać sezonem pomidorowym ze względu na bardzo korzystne warunki wegetacji dla pomidorów (wysokie temperatury i duże nasłonecznienie). Niskie były również ceny ogórków małosolnych wahając się w zakresie 1,55-4,00 zł/kg. Niższe były ceny hurtowe fasoli szparagowej, osiągając w głównym okresie zbiorów (sierpień-wrzesień 17

20 r.) poziom cenowy 1,00-2,50 zł/kg (w odpowiednim okresie 2001 r. 0,70-3,15 zł/kg). Susza oraz mała powierzchnia plantacji deszczowanych warzyw kapustnych miała decydujące znaczenie na zwyżkowanie cen tych warzyw. Ceny kapusty białej wczesnej w lipcu ub.r. wynosiła 0,20-1,00 zł/szt. (w lipcu 2001 r. 0,30-1,40 zł/szt.), w sierpniu 0,50-1,60 zł/szt. (odpowiednio 0,30-1,40 zł/szt.). Zwiększona ilość opadów w drugiej połowie września ub.r. wpłynęła jednak na obniżkę cen kapusty białej w tym miesiącu do 0,30-1,50 zł/szt. (we wrześniu 2001 r. 0,28-2,00 zł/kg). Wysokie ceny osiągnęła kapusta czerwona (0,80-2,30 zł/kg. Od sierpnia ub.r. ceny buraków zaczęły zwyżkować do poziomu 0,30-1,20 zł/kg (w sierpniu 2001r. 0,30-1,00 zł/kg). Wysokie ceny marchwi obcinanej pozostawały w lipcu ub.r. (0,50-2,00 zł/kg) i zaczęły zniżkować w okresie sierpień-wrzesień 2002r. (okres wzmożonej podaży) do 0,40-1,21 zł/kg. Handel wczesnymi odmianami deserowymi jabłek rozpoczął się na początku sierpnia ub.r. na poziomie 0,67-1,67 zł/kg. Maksymalne ceny tych odmian były blisko o 40% niższe niż w sierpniu 2001 roku. We wrześniu ub.r. wraz z niższą podażą, niż w 2001 roku późniejszych odmian jabłek deserowych ceny tych owoców kształtowały się na poziomie 0,60-1,86 zł/kg (we wrześniu 2001 r. 0,46-1,67 zł/kg), a w październiku ub.r. były na poziomie roku poprzedniego (0,40-1,66 zł/kg). W listopadzie i grudniu ub.r. maksymalne ceny były na poziomie 2001 roku (1,67 zł/kg), a minimalne o 33% wyższe. Niższe zbiory śliwek w naszym kraju spowodowały zwyżkę cen tych owoców do 0,70-3,00 zł/kg w sierpniu ub.r. (w sierpniu 2001 r. 0,30-3,00 zł/kg) i do 0,70-3,50 zł/kg we wrześniu ub.r. (odpowiednio 0,50-2,00 zł/kg). W przypadku gruszek, których zbiory są na wyższe niż w 2001 roku, nastąpił spadek cen do poziomu 0,60-2,00 zł/kg (w 2001 r. 0,80-4,00 zł/kg). W sierpniu 2002 roku w głównym okresie podaży borówki amerykańskiej, ceny tych owoców kształtowały się na poziomie 10,00-20,00 zł/kg i były niższe niż w sierpniu 2001 roku (12,00-22,00 zł/kg). W styczniu 2003 roku, w porównaniu z grudniem 2002 roku, wzrosły minimalne i maksymalne ceny porów o 54% i 46%, sałaty krajowej o 3% i 83%, gruszek o 50% i 29%, pomarańczy o 14% i 5% i winogron białych importowanych o 67% i 100%. Ustabilizowały się ceny marchwi, pieczarek, jabłek deserowych odmiany Lobo.