MATAX - DOBRY PODATEK OD WYDOBYCIA GAZU ŁUPKOWEGO

Transkrypt

1 Wstęp MATAX - DOBRY PODATEK OD WYDOBYCIA GAZU ŁUPKOWEGO 02 WRZESIEŃ 2012 Rewolucja gazowa nadciąga do Europy ze Stanów Zjednoczonych. Zbliża się termin zakończenia umowy na dostawy gazu z Rosji. Polski rząd, jeżeli chce efektywnie wykorzystać wydobycie gazu łupkowego, musi przygotować odpowiednie rozwiązania infrastrukturalne, prawne i podatkowe. Należy opracować system podatkowy oparty na wolnorynkowej rywalizacji firm energetycznych. Istotne jest również zapewnienie odpowiednich zysków dla państwa. Niebawem dyskusja o łupkowej szansie będzie toczyła się wokół tego ile, w jaki sposób oraz w jakim czasie Polska może zyskać na wydobyciu gazu łupkowego. W tej delikatnej sprawie trzeba znaleźć złoty środek. Partnerami porozumienia mają stać się nie tylko obywatele, którzy liczą na udział w owocach łupkowej rewolucji, ale także firmy gazowe, które do aktywności w Polsce musi zachęcać przyjazny klimat inwestycyjny. Jest to istotne szczególnie dlatego, że dysponują oni odpowiednimi technologiami. Należy zastanowić się nad tym, w jaki sposób pogodzić te interesy. W centrum dyskusji na ten temat powinny być sprawy podatkowe i sposób wykorzystania zysków, które wpłyną do kasy państwa. Nowy rynek gazu to szansa dla Polski Dzięki niespodziewanie szybkiemu rozwojowi sektora gazu niekonwencjonalnego w Stanach Zjednoczonych, ceny gazu na tamtejszym rynku spadają. Jak informował Financial Times, w tym roku ceny gazu ziemnego w USA spadły o 85 proc. w stosunku do najwyższych w historii w 2005 roku. To najniżej od dziesięciu lat. Cena gazu na giełdzie NYMEX wyniosła 2,322 dolara za Btu. Surowca jest tak dużo, że rząd amerykański zdecydował się na przebudowę sieci transportu gazu, w taki sposób, by przystosować ją do eksportu gazu skroplonego (LNG). Zainteresowanie dostawami ze Stanów zgłosiły już Japonia i Litwa, wspominał o tym także premier Ukrainy Mykoła Azarow. Gazowa rewolucja nadejdzie z Ameryki Północnej i zmieni europejski rynek. Ceny będą niższe a konkurencja POMORZE obszary o wstępnie udokumentowanym potencjale dla wystepowania gazu ziemnego w łupkach obszary o nieokreślonym potencjale dla wystepowania gazu ziemnego w łupkach Obszar występowania łupków potencjalnie zawierających niekonwencjonalny gaz ziemny MAZOWSZE LUBELSZCZYZNA opracowanie własne na podstawie pgi.gov.pl większa. Nowe warunki na światowym rynku gazu być może będą dyktowały Stany Zjednoczone, a nie jak dotychczas Rosja. Polska musi się przygotować na te zmiany, jeżeli chcemy wejść do pierwszej ligi graczy na rynku gazu w Europie i na świecie. W tym celu rząd powinien odpowiednio przygotować infrastrukturę przesyłu gazu. Należy ją sieciować za pomocą interkonektorów i modernizacji sieci krajowej, a także demonopolizować na mocy wspólnotowego prawa energetycznego. Trzeba skutecznie wprowadzić rozdział właścicielski między sektorami wydobycia, dystrybucji i sprzedaży gazu. Kontrolę nad gazociągami znajdującymi się w Polsce powinien mieć polski operator. Kolejną przemianą ważną z punktu widzenia rynku gazu będzie zakończenie bieżącej umowy na dostawy gazu z Rosji. Stanie się to w 2022 roku. Umowa ta wymusza obecnie na Polsce (poprzez klauzulę Take Or Pay) kupowanie zbyt dużych ilości zbyt drogiego gazu przez zbyt długi okres czasu. Do tego momentu polska infrastruktura musi być gotowa zarówno na przyjęcie gazu z nowych kierunków, jak i na ewentualne wykorzystanie wydobytego gazu łupkowego w kraju oraz jego sprzedaż za granicą. Kluczowym elementem będzie tutaj terminal LNG w Świnoujściu, który ma zostać uruchomiony w 2016 roku. Dzięki niemu będziemy mogli sięgnąć po dostawy gazu skroplonego z całego świata, także z USA. Jednak najbardziej oczekiwaną zmianą na polskim rynku gazu ma,,łupkowa rewolucja. Jeżeli potwierdzą się prognozy ekspertów odnośnie do ilości gazu łupkowego pod powierzchnią Polski, to krajowe wydobycie może znacznie wzrosnąć. Wiele jednak zależy od warunków ekonomicznych na jakie natrafią inwestorzy. Polskie prawo w tym zakresie powinno być klarowne i przewidywalne. Najważniejszym jego elementem będzie skuteczny, szczelny i przyjazny system podatkowy. 1

2 Fundusz Wzrostu Rząd planuje powołanie zespołu międzyresortowego, który zajmie się kompleksowym przygotowaniem organizacji wydobycia gazu łupkowego w Polsce. Zgodnie z tymi planami w bliskiej przyszłości ma zostać utworzony Narodowy Operator Kopalin Energetycznych, który będzie nadzorował wydobycie m.in. gazu łupkowego. Może on być potrzebny do zapewnienia szczelności systemu podatkowego, którego zarys i formuła funkcjonowania jeszcze nie są znane. Jeżeli opracujemy odpowiednie zasady podatkowe, którymi przyciągniemy inwestorów zagranicznych, możemy spodziewać się znacznych wpływów podatkowych, co będzie wymagało utworzenia osobnego funduszu. Należy pozytywnie ocenić działania rządu, które zmierzają do utworzenia Funduszu Węglowodorowego, z którego część przychodów ma być inwestowana w edukację, szkolnictwo, naukę oraz badania i rozwój. Taki instrument powinien jednak ograniczyć się do wspierania rozwoju kraju i wspomagania polskiej rodziny. Wpływy z gazu łupkowego mogą przysłużyć się wspomaganiu wzrostu gospodarczego poprzez kierowanie ich w stronę środowisk przedsiębiorczych i innowacyjnych. Chodzi tu o małe, polskie start-upy, które często bez powodzenia ubiegają się o wsparcie instytucji unijnych. Pieniądze z Funduszu Wzrostu mogłyby pomóc im rozwinąć biznes. Podobnie mogłoby się stać z projektami studentów kierunków ścisłych oraz programami badawczymi humanistów. Ta inwestycja zwracałaby się przez lata poprzez zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorców. Długofalowo miałoby to wpływ na przyspieszenie wzrostu PKB. Polityka wspierania innowacyjności pokrywałaby się z trendami światowymi. Tradycyjne oraz nowe potęgi, jak kraje grupy BRICS, nie wahają się przeznaczać poważnych środków na rozwój sektora badań i rozwoju (Research&Developement). Jednak w Polsce takie deklaracje nadal pozostają niezrealizowane. Ekonomista prof. Krzysztof Rybiński nazwał wręcz Polskę,,pustynią innowacyjności, posiadającą gospodarkę,,opartą na niewiedzy. Łupkowa rewolucja może to zmienić, jeżeli jej owoce zostaną spożytkowane w sposób efektywny. W stanowisku rządu brakuje zapowiedzi wydatkowania funduszy z gazu łupkowego na politykę rodzinną, która powinna stać się strategiczną dziedziną. Głównym zadaniem w tym zakresie jest zwiększenie możliwości kształcenia dla dzieci i młodzieży fundusz powinien taką możliwość pozostawiać w rękach rodziców i wspomagać ich inicjatywę. Tego typu wsparcie nie powinno być traktowane jako forma dotacji. To inwestycja, która wpłynie pozytywnie na zmiany demograficzne i innowacyjność polskiej gospodarki, co będzie miało przełożenie na powodzenie gospodarcze. Środki finansowe zgromadzone w ramach tego systemu nie powinny jednak być wykorzystywane do pokrywania bieżących potrzeb budżetowych na poziomie centralnym i samorządowym. Konieczne jest założenie, że instrument ten ma charakter jednoznacznie rozwojowy ma to być Fundusz Wzrostu. Z szansy, jaką daje rozwój sektora gazu łupkowego w Polsce powinni skorzystać przede wszystkim obywatele. Doświadczenia krajów które prowadziły politykę uzupełniania budżetu z funduszy pochodzących ze sprzedaży energii są jednoznaczne: łatwy w użyciu energetyczny dodatek do budżetu wiąże się z zaniedbaniami w modernizacji innych niż energetyka dziedzin gospodarki. W ten sposób powstaje petrostate, czyli państwo, które uzależnia swą równowagę budżetową od cen energii i dochodów z sektora. Degresywny podatek obrotowy Pierwsze metry sześcienne gazu łupkowego mają popłynąć w Polsce w 2015 roku. Zatem w ciągu dwóch najbliższych lat potrzebne jest skonstruowanie odpowiedniego i przyjaznego inwestycjom systemu podatkowego. Po znalezieniu surowca firmy gazowe mają osiągać z wydobycia gazu wysoką rentowność zainwestowanego kapitału. Opracowanie odpowiednich zasad opodatkowania w tym zakresie jest kluczem do powodzenia łupkowej rewolucji. Rząd zakłada, że nowa propozycja opodatkowania wydobycia węglowodorów pozwoli na zwiększenie zysków rządu i samorządów, oraz wpłynie pozytywnie na klimat inwestycyjny. Rządowa propozycja podatkowa powinna być poprzedzona analizą możliwych rozwiązań. Jednym z nich jest przyjęcie koncepcji podatku od sprzedaży gazu łupkowego o roboczej nazwie MATAX. Jego odmienność w stosunku do dotychczasowych propozycji polega na tym, że jest to podatek obrotowy w wysokości 25 procent. Działa on podobnie do podatku akcyzy a zatem powinien być łatwo zrozumiały dla przedsiębiorcy. Przedmiotem opodatkowania mają być przychody osiągane ze sprzedaży wydobytego gazu łupkowego przez firmy, a nie ich dochody. Decydującą kwestią są również degresywne (malejące) stawki tego podatku (od 25 procent do np. 15 procent), zależne od jakości złoża, która najczęściej jest coraz gorsza wraz z postępem wydobycia gazu z danego odwiertu. Inaczej mówiąc, im więcej dana firma wydobywać będzie gazu z danego złoża, tym stawka podatku będzie mniejsza, tak by zachęcać do dalszego wydobycia. Celem takiego rozwiązania jest dostosowanie ciężaru opodatkowania do kosztów ponoszonych przez inwestora w zależności od jakości złoża. Jeżeli wiadomo, że koszty te wzrastają wraz z kontynuacją wydobycia na danym złożu, to taka propozycja rozwiązania podatkowego ma na celu motywowanie firm wydobywczych do kontynuowania swojej działalności w danym obszarze, aż do uzyskania maksymalnego poziomu wydobycia. Ponadto obniżanie stawki podatku MATAX należy uzależnić także od wielkości nakładów inwestycyjnych na bada- 2

3 nia i rozwój nowych technologii w zakresie wydobycia gazu gazu. Ponadto, nieściągnięte należności za gaz łupkowy nie łupkowego. Powinny być one istotną częścią planu rozwoju będą w żadnym stopniu obniżały wpływów podatkowych, tej dziedziny w Polsce. MATAX jest propozycją podatku obroco może mieć miejsce w przypadku zastosowania podatku towego, funkcjonującego co do zasady podobnie do podatdochodowego. ku akcyzowego. To atut w tego typu rozwiązaniach fiskalnych, gdyż w przypadku podatków Tabela 1.1 Porównanie podatku dochodowego z propozycją podatku dochodowych (obliczanych jako procent od MATAX wykazanych zysków) o wiele łatwiej jest firmom unikać płacenia jakichkolwiek środków finansowych poprzez zaniżanie marży sprzedaży lub tzw. wrzucanie w koszty wszelkich wydatków i przerzucanie do danego podmiotu wydatków z innych spółek z grupy kapitałowej. Konserwatywny podatek obrotowy będzie łatwy w zastosowaniu dla przedsiębiorców, a jednocześnie trudno będzie ominąć obowiązek jego uiszczenia. Istotną kwestią w propozycji zastosowania podatku MATAX jest zapewnienie możliwości sprawowania biernej kontroli państwa na samym procesem przepływu i sprzedaży gazu łupkowego, który będzie przedmiotem opodatkowania. W przypadku próby stosowania cen dumpingowych lub cen transferowych będzie można skorzystać z funkcjonujących obecnie zabezpieczeń przed tego rodzaju patologiami fiskalnymi, gdyż Unia Europejska, w tym także Polska, mają w tym zakresie dobrze skonstruowane przepisy podatkowe. Można jednak rozważać już na tym etapie, utworzenie Źródło: opracowanie własne w Polsce, w formie osobnego podmiotu lub jako elementu dziś funkcjonujących giełd w naszym kraju, giełdy gazu łupkowego. Wtedy mielibyśmy gwarancję ustalenia wartości godziwej surowca i bieżąulga prokonkurencyjna cego naliczania na jej podstawie podatku MATAX. W ten sposób zarówno proces wydobycia jak handel gazem łupkowym byłby możliwie najbardziej urynkowiony. Istotnym elementem w podatkach jest moment jego naliczania oraz zasady poboru tej bezzwrotnej daniny na rzecz państwa. W propozycji konstrukcji podatku MATAX kwestia ta byłaby rozwiązana w oparciu o zasadę kasową, a nie memoriałową. Oznacza to, że wpływy z podatku MATAX byłyby zapewnione przed lub w dniu sprzedaży danej partii gazu łupkowego. W konstrukcji tej istotny jest element technicznego nadzoru nad faktycznym przepływem gazu ze strony państwa. Otóż, zakładając, że firma wydobywająca gaz łupkowy zechce go sprzedać kontrahentowi krajowemu lub zagranicznemu w danym dniu, podatek od tego typu transakcji powinien być naliczony jako 25 procent nie od ustalonej między stronami ceny tylko jako 25 procent wartości godziwej ustalonej na giełdzie w danym dniu. Co więcej, fizyczny przesył gazu do danego odbiorcy byłby możliwy dopiero po wpłaceniu przez danego kontrahenta kwoty podatku na rachunek budżetu państwa, co zapewniłoby stuprocentową ściągalność tego podatku. W ten sposób wpływy budżetowe byłyby niezależne względem wzajemnych rozrachunków między stronami umów kupna gazu łupkowego. Wpływy podatkowe państwa w systemie MATAX mają być tak zorganizowane, żeby nie były uzależnione od kwestii bankructw odbiorców W ramach propozycji podatku MATAX przewidziana jest również ulga podatkowa wyzwalająca konkurencję pomiędzy spółkami wydobywczymi. Polega ona na wyznaczeniu przez państwo określonej kwoty ulgi podatkowej w danym klasterze (wydzielonym obszarze opodatkowania, powiązanym ściśle z obszarami, na których stwierdzono złoża gazu łupkowego). Podział roboczy obszaru poszukiwań obejmuje trzy klastery: pomorski, mazowiecki i lubelski. Na każdy z nich zostaje przeznaczona ulga w wysokości 5 miliardów złotych. Należy zaznaczyć, że kwota ulgi nie powinna przekroczyć nakładów inwestycyjnych poniesionych przez spółkę. Firmy, które jako pierwsze rozpoczną wydobycie gazu łupkowego nie będą płacić podatku obrotowego dopóty, dopóki nie wyczerpie się cała kwota ulgi podatkowej wyznaczonej na dany klaster. A zatem w ramach tego podatku można by, w danym klasterze ustanowić np. 5 mld zł, jako łączną kwotę przeznaczoną na ulgę. Firmy, które rozpoczną jako pierwsze wydobycie i sprzedaż tego surowca, będą zwolnione z płacenia podatku do czasu, aż nie wyczerpie się łączna kwota ulgi podatkowej w danym klasterze. Największe profity z tytułu tak zaproponowanej w systemie podatko- 3

4 wym ulgi prokonkurencyjnej osiągną te firmy, które pierwsze rozpoczną wydobycie gazu łupkowego i rozwiną jego sprzedaż na największą skalę. Wydobyty gaz będą one, w pierwszej fazie działalności sprzedawać, nie płacąc podatku od przychodu. Będzie to możliwe dopóki, poprzez sprzedaż gazu, nie wyczerpią kwoty ulgi. To znaczy firmy inwestujące określone środki finansowe, będą zwolnione z płacenia podatku, dopóki nie wydadzą na inwestycje sumy równej wysokości ulgi pomnożonej przez 25 procent (wysokość podatku). Wraz z rosnącym wydobyciem kolejne kwoty ulgi będą udzielane firmom, aż do jej wyczerpania. A zatem ulga ta działa od wydobycia pierwszego metra sześciennego gazu do przekroczenia jej sumy. To podatek działający na zasadzie kto pierwszy, ten lepszy i kto szybszy, ten lepszy. A zatem kwota przyznanej ulgi danej firmie wydobywczej zależeć będzie bezpośrednio od ilości sprzedanego gazu przez ten podmiot. Tak więc firma skorzysta tym bardziej, im więcej surowca wydobędzie i sprzeda. To napędzi prace inwestorów. Taki mechanizm zmusi firmy do konkurowania o ulgę podatkową, za pomocą sprzedawania jak największej ilości gazu w możliwie najkrótszym czasie. Ma to spowodować przyspieszenie rozwoju sektora gazu łupkowego w Polsce. Ponadto, takie rozwiązanie nie niesie ze sobą żadnych kosztów dla państwa. Rząd zgadza się jedynie by do czasu wykorzystania całej kwoty ulgi w klasterze nie pobierać opłaty podatkowej od firm wydobywczych. Po wyczerpaniu kwoty ulgi firmy będą uiszczać ustalony podatek od obrotu wydobytym surowcem. Czy wtedy porzucą pola gazowe? Łączna kwota ulgi powinna być na tyle duża, że jej konsumpcja powinna ściągnąć tak duże inwestycje w wydobycie gazu łupkowego przez poszczególne firmy, że nie opłaci im się zamykać swoich firm i przenosić np. do innych krajów. Ulgi prokonkurencyjne powinny także działać w ściśle określonym czasie, np. maksymalnie do 2017 roku. Przykład Przeznaczamy na jeden z trzech wydzielonych klasterów w Polsce, np. lubelski, 5 mld zł kwoty ulgi prokonkurencyjnej. Do wydobycia w tym samym czasie przystępują 3 firmy, które nazwijmy A, B i C. Załóżmy, że udaje im się wydobyć i sprzedać w pierwszym roku swojej działalności gaz łupkowy o wartości: Rok 2015 A 5 mld zł, B 1 mld zł C - 0 zł x naliczony podatek 25% = 1 mld zł x naliczony podatek 25% = 0,25 mld zł x naliczony podatek 25% = 0 zł Po zsumowaniu podatku otrzymujemy razem 1,25 mld zł zwolnienia w 2015 roku. Pozostała część ulgi to 5 mld zł (kwota dla klasteru) 1,25 mld zł (kwota przyznanego zwolnienia w 2015 roku) = 3,75 mld zł (kwota dla klasteru w następnym okresie) sytuacja ta powoduje, że firma C intensyfikuje swoje działania, a także do wydobycia w tym klasterze przystępują kolejne firmy, gdyż pozostaje jeszcze znaczna część ulg do wykorzystania. Co więcej, przypadek firmy A potwierdza możliwość uzyskania wysokiej rentowności na wydobyciu i sprzedaży gazu łupkowego w Polsce. Załóżmy, że do wydobycia w danym klasterze w 2016 roku przystępuje jeszcze 10 kolejnych firm, z których każdej udaje się wydobyć i sprzedać gaz łupkowy o wartości 1 mld zł. Firma A zwiększyła wydobycie do 10 mld zł, firmy B i C zwiększyły wydobycie do 5 mld zł każda. A zatem: Rok 2016 A 10 mld zł x naliczony podatek25% = 2,5 mld zł B 5 mld zł x naliczony podatek25% = 1,25 mld zł C 5 mld zł x naliczony podatek25% = 1,25 mld zł nowe firmy 10 mld zł x naliczony podatek 25 % = 2,5 mld zł Razem odliczenia wynoszą 7,5 mld zł, czyli dwa razy więcej aniżeli kwota ulgi jaka jest jeszcze do wykorzystania w danym lubelskim klasterze. Z 2015 roku zostało 3,75 mld zł ulgi (5 mld zł 1,25 mld zł). To, kto uzyska odliczenie będzie zależało od tego, która z tych firm pierwsza dostarczy ten gaz do Operatora dystrybucji gazu łupkowego. Firmy, które nie uzyskają odliczenia zapłacą podatek. Zakładając, że kwota ulgi wyczerpie się w połowie 2016 roku, w drugiej połowie tego roku do budżetu państwa powinno wpłynąć 3,75 mld zł z tytułu podatku łupkowego MATAX. Zadaniem Operatora będzie pośrednictwo między producentami gazu a jego dystrybucją. Każdy metr sześcienny gazu będzie musiał przejść przez infrastrukturę Operatora, który będzie tym samym zliczał ilość wydobytego gazu. Zapewni w ten sposób efektywny nadzór państwa nad sprzedażą gazu łupkowego, bez szkodliwej interwencji w rynek. Operator dystrybucji gazu łupkowego Dodatkowym elementem systemu podatkowego będzie zatem firma pośrednicząca w sprzedaży gazu między spółkami wydobywczymi a rynkiem. Każdy metr sześcienny surowca musiałby być przesyłany przez jej infrastrukturę. Sama sprzedaż gazu łupkowego odbywałaby się bez ingerencji państwa i jego eksport lub sprzedaż krajowa byłaby wewnętrzną sprawą danej spółki wydobywczej. Operator dystrybucji gazu łupkowego powinien być spółką skarbu państwa, który oprócz zadań fiskalnych, powinien także brać udział w optymalizacji pozyskiwania gazu łupkowego na rzecz naszej gospodarki. Z czasem firma ta powinna utworzyć giełdę surowcową, na której podstawowym walorem byłby właśnie gaz łupkowy i instrumenty pochodne, dla których byłby on elementem bazowym. W ten sposób Operator dystrybucji gazowej stałby się,,licznikiem wydobytego gazu łupkowego, co powinno wpłynąć na ograniczenie ewentualnych zjawisk patologicznych w tym sektorze naszej gospodarki. Rozwiązanie nie uderzałoby w mechanizmy wolnorynkowe, ponieważ firma-pośrednik 4

5 pełniłaby funkcję nadzorczą, a nie właścicielską nad surowcem. Ponadto nie pobierałaby prowizji za pośredniczenie w handlu surowcem. Konsultacje społeczne Za dziesięć lat polska energetyka znajdzie się w nowych warunkach bardziej otwartego i innowacyjnego rynku gazu. Jeżeli rozwój sektora wydobycia gazu niekonwencjonalnego spełni oczekiwania ekspertów, zyski ze sprzedaży surowca z łupków, zgromadzone przy pomocy podatku MATAX, wesprą polskie rodziny, naukowców i przedsiębiorców. Według raportu PKN Orlen pt. Gazowa (R)Ewolucja w Polsce z 6 września 2012 roku, wydobycie gazu łupkowego może przynieść ponad pół miliona nowych miejsc pracy, przyspieszyć wzrost PKB o 0,8 procenta i zapewnić niezależność energetyczną kraju. Podatek MATAX sprawi, że te liczby przełożą się na konkretne zyski dla Polaków. Fundusz Wzrostu finansowany przez MATAX ma do spełnienia dwie role: stymulowanie innowacyjnej przedsiębiorczości młodych Polaków i wsparcie dla polityki prorodzinnej rządu. Środki z opodatkowania sprzedaży gazu przekazywane będą na ambitne projekty naukowe czy przełomowe przedsięwzięcia biznesowe. Przełoży się to na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw z polskim kapitałem. Pomoże to rozwinąć innowacyjność, dzięki której w przyszłości powstaną polskie marki na miarę Siemensa czy L Oréal a nasi przedsiębiorcy dogonią peleton zachodnich firm. Łupkowa rewolucja powinna stać się wstępem do technologicznej ewolucji. Z Funduszu Wzrostu dofinansowane zostaną projekty naukowe polskich studentów, nowe patenty i rozwiązania oraz innowacyjne jednostki na polskim rynku. Wsparcie dla polityki rodzinnej będzie polegało przede wszystkim na reformie i dofinansowaniu edukacji młodych Polaków. To wszystko pozwoli na uwolnienie potencjału drzemiącego w polskich obywatelach. W portfelach Polaków zostanie więcej pieniędzy, które będą mogli przeznaczyć na inwestycje czy powiększanie rodzin. Młodzi Polacy nie będą musieli czekać z taką decyzją do momentu osiągnięcia zarobków zbliżonych do średniej krajowej. Dzięki Funduszowi Wzrostu, korzyści z podatku MATAX będą odczuwalne przez wszystkich Polaków. MATAX to racjonalna i innowacyjna recepta na efektywne wykorzystanie zysków z łupkowej rewolucji. To propozycja, w którą warto zainwestować. 5

6 Wydawca: ul. Chocimska 31 m Warszawa adres do korespondencji: ul. Flory 5 m Warszawa Redakcja: Zespół Europa Bezpieczeństwo Energia: dr Mariusz Andrzejewski, dr Paweł Kowal, Piotr Rapkowski, Wojciech Jakóbik Korekta: Paweł Purski, Maciej Wapiński 6