A T E N E U M: Gabriela Zapolska. Teatr im. Stefana Jaracza. Dyrektor Zbigniew Libera. Dyrektor Artystyczny Gustaw Holoubek

Transkrypt

1 A T E N E U M: Teatr im. Stefana Jaracza Gabriela Zapolska Dyrektor Zbigniew Libera Dyrektor Artystyczny Gustaw Holoubek

2 Teatr.AT E N E U M im. Stefana Jaracza składa wyrazy podzi.ę;kowan ia Ministerstwu Kultury i Sztuki za pomoc finansową w przygotowaniu premiery Moralności Pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej

3 Gabriela Zapolska Ili 1 1_.1. Bl 1 J reżyseria Tomasz Zygadło scenografia Marcin Stajewski kostiumy Anna Sekuła choreografia Tadeusz Wiśniewski opracowanie muzyczne Wojciech Borkowski Osoby: Pani Dulska - Anna Seniuk Pan Dulski - Jan Matyjaszkiewicz Zbyszko Dulski - Bartosz Opania Hesia Dulska - Katarzyna Łochowska-Mazurek Mela Dulska - Agata Buzek (Akademia Teatralna) Juliasiewiczowa z Dulskich - Małgorzata Pieńkowska Lokatorka - Barbara Bursztynowicz Hanka - Sylwia Zmitrowicz Tadrachowa - Krystyna Tkacz asystent reżysera Konrad Mikiciński asystent scenografa Joanna Macha t9 Premiera w marcu 1999 roku Piąta premiera w sezonie 1998/ 99

4 Tadeusz Żeleński Boy LITANIA KU CZCI P.T. MATRONY KRAKOWSKIEJ Inwokacja Dostojna Pani! Sporo L1t już mija, jak słucham potulnie i cierpliwie potokó\v Twojej wymowy: racz więc przymknąć teraz na chwilę Twe słodkie usteczka i pozwól mi przemówić, a postaram się - w przeciwieństwie do Ciebie, Pani - być zwięzłym i tre ściwy m. O ty, polskiej ziemi chwało, Ty, postaci wpółmonarsza, Ty. czcigodna, nazbyt mało Opiewana damo starsza"; Ty. co z głębin swej kanapy Wychylając kibić tłusq Brzydkie swe nadstawiasz łap y Przerażonym naszym ustom; Ty, co z dostojeństwem w twarzy Dźwigasz swe potworne klęby, O których Lustmórde1 1 l marzy Szczerząc zakrwawione zęby; Co na fiksach i na rautach. I na dobroczynnej sesji Pytlujesz o pruskich gwałtach, O modernie i secesji: Ty, co wszelkich zadań bytu W mig rozcinasz każdy problem, Gdy człek myśli, jakim by tu Zamknąć babie gębę skohlem; Ty, strącona z Łysej G(>ry W salonu fałszywy ampir. Gdzie nas bierzesz na tortury I krew nudą ssiesz jak wampir: I ty, kt(>rej czujność tępi Mlodych wzruszei'1 powab czysty, A co w Tomaszu i1 Kem pi Dawnych gachów chowasz listy: Ty. co zdartszy z siebie pł(itna Oglądasz się w lu strze całą I wzdychasz, ropucho smutna:.. On tak lubił moje ciało... " Ty, obrazie wiedźmy starej, Wydarty ze sztychów Goyi - Powiedz mi: przez jakie czary Jęczymy w niewoli twojej' Z jakim czartowskim blekotem Omamienie na nas padło, Że czynimy czci przedmiotem Szpetność, głupotę i sadło' Przez jakie dziwne kuriozum Tłuszcz bierzemy za charakter, Pusq grzechotkę za rozum, A za symbol cnót - kl i m a k ter / Za co stwór podeszły wiekiem, Co k ob ietą być już przestał, A nigdy nie był człowiekiem, Windujemy na piedestał''?! Próżne gnie wy, próżne męstwo, Nie nadeszła chwila jeszcze - Nazbyt silnie czarnoksięstwo Ściska nas w potworne kleszcze: Coraz ciaśniej, coraz duszniej, Coraz bardziej smutni, słabi, \Y/ takt kręcimy się, posłuszni, Jak nam zagra cl1ocbol babi; I tylko w tęsknocie żyjem, Czy nie wstanie jaki Wandal, Co przepędzi babę kijem I zakończy raz ten skandal'... I ty, uroczysta klępo, W swojej wiecznej sukni bordo, Ze swą beznadziejnie tęp4 - Powiedzmy otwarcie - mord ą; Ty, orędowniczko dzielna Uciśnionej polskiej nacji, Arcykapłanko naczelna Naszej starobabokracji; Ty, co w Pi<jtki" lub.. Soboty" Polskich dusz sprawujesz rządy, Standardowe wskrzeszasz cnoty. A druzgocesz.. nowe pr:,dy"; Ty, co głupoty powag <ł Najmądrzejszych wodzisz za łby; Ty, którą po śniegu nago Człowiek bez lito ści gnałby: Ty, elokwencji patoko, Coś jest wiecznych sporów źródłem, Czy cię nazwać starą kwoką, Czy też raczej starym pudłem: Ty, co gorzko winisz męża O prozaizm i codzienność, Gdy twa energia zwycięża Nazbyt rzadko jego senność; 'l L11st111i)1dl'r - po niemiecku morderca na tle zboczenia płciowego'" (przyp. Doya)

5 Józef Ru rawski Praca nad Dulską" Zapolska przystąpiła do pracy nad sztuką z całą energi<!, na jak<! ją było s tać. Pamięt aj my jednak, że była wówczas naprawdę ciężko chora. 30 paźd z iernika 1906 r. pisze do Janowskiego: Zabrałam się do pisania sztuki i mam kilka scen. Muszę sko/zczyć na 15-ty i oprócz Feuersteina [lekarza - j.r.j nigdzie nie wyjdę i nikogo nie chcę widzieć, bo mnie to strasznie męczy. 7 listopada roku 1906 informuje: Ponieważ piszę, więc od kilku dni mam straszne przykrośc i z żołądkiem. Nie jem, wymioty mnie męczą, co począć! Feuerstein mówi: Nie powinna Pani jeszcze pisać". ja to wiem, ale muszę. Nast ępneg o dnia donosi: Heller czytał sztukę i zwo łał Makuszyńskiego, Cepnika i innych, aby czytali. Wszyscy pokładali się ze śmiechu i dziwią się, skąd ja ten humor wzięłam! 13 listopada: jestem tak spracowana Dulską, że ledwo żyję [. ]jutro kończę sz tukę. Nie wiem, jaka jest, ale zdaje się dobra. Pisałarnje dnyn1 tchem. 14 listopada: Dziś w ciężkich bole.friach ukończyłam Dulską. Co jest? Nie wiem. Pisałam jq w gorączce po prostu. Może to właśnie będzie coś doskonałego, a może nic nie warte [.] Zdaje mi się, że gdybym była Francuzem i taką silną życiową rzecz napisała, to uzyskałabym nwjątek i sławę olbrzymią. U nas pastwią się nade mną, a zarobię parę centów. W takich więc okolicznościach powstała Moralność pani Dulskiej. Rozpoczęły się, jak zwykle, korowody z teatrami. Zapolska chciała wystawić sztukę jednocześnie w Krakowie, Lwowie i Warszawie, aby nie dopu ścić do zagryz ienia" utworu. Tymczasem Solski w Krakowie, bez porozumienia z autorką wystawił Dulską w tygodniu przedświątecznym (a więc najgorszym dla teatru). Zapolska, nie wiedząc, jak sztuka będzie odebrana, próbowała ratować się pisząc listy do Feldmana w Krakowie i Lorentowicza w Warszawie, prosząc o wyrażenie w recenzjach jej intencji. Do Feldmana pisała: Chciałam w tej tragifarsie kołtuńskiej dać obraz podło.fri burżuazyjnej. Gdy ta dziewczynka [Mekt - j.r.j na kaiku woła: mnie się zdaje, że tu kogoś zamordowali" - to jest to właśnie. Zamordowano tu duszę ludzk ą. Zwróć Pan na to uwagę. Pan to odczuje! Pan to zrozumie! Szerzej wypowiada się w liście do Lorentowicza z dnia 1 stycznia 1907 r: Pisałam tę sztukę prawie nieprzytomna z osłabienia, ale pisałam, bo chciałam mieć na kurację [. j Patrz głębiej, nie przez śmiech ludzi, których bawi seria konceptów. Tam zakończenie jest głów ną wagą - ten krzyk rozpaczy Meli [.] Zwróć uwagę na to, jak gładko się tam spełniają zbrodnie. Może ten ton nie będzie się Panu podobał, ale widzi Pan, ja zawsze hołdowałam prawdzie życ iowej, to jest temu, co daje życie - momentom bryumtowego piękna i smutnego zła. I nie można jednego od drugiego odłączyć, bo wtedy nie będziemy się rozumieć, my ze sceny i my ze sali..j. Rurawski, Gabriela Zapolska, Warszawa 1981, s

6 Tadeusz Żeleński Boy PANI DULSKA" DOPEŁNIA MOLIERA Pani Dulska dopełnia Moliera. Brakuje jej w jego dziele. Bo zważmy jedno. Mimo że miliony ton papieru zaczerniono kobietą, na scenic kobieta raczej wymigiwata się satyrze. Może dlatego, że komedie pisywali mężczyźni, którzy zawsze zachowali w sercu jakiś kącik rycerskości, pobłażliwości dla kobie t. Kiedy jest młoda i ładna, przekabaci ich. Molier, mimo wszystko, raczej staje po stronie Celimeny, niż po stronie szlachetnego Ncesta; raczej po stronic pani Anieli Dandin, niż po stronie strapionego Grzegorza, który "sam chciał". A kiedy nie jest młoda i ładna, wówczas oszczc; dza w niej matronę, matkę dzieciom... W galerii obrazów rodzinnych, w których Molier zawsze staje po stronie dzieci przeciw rodzicom, władze;: rodzinną zwykle reprezentuje ojciec, matki najczt;:ściej nie ma. Pani]ourdain jest zacn:1 kobietą, Filami n ta - ten herod baba z Uczonych białogłów " - to, przy swoich śmiesznościach, wartościowy człowiek.jest pani Pernelle, zapewne... Ale nie ma typów kobiecych, spreparowanych na sposób jakiegoś Tartufa, Harpagona. Ahy rozprawić się z babą oko w oko, trzeba było drugiej kobiety. Otóż kobiety nie pisywały na scenę. Fenomen ten - wielkiej pisarki scenicznej - urzeczywistnił się jakimś cudem w naszym kraju. I dzięki temu powstała - Dulska. Bo nie sądzę, aby pań Dulskich było więcej u nas niż gdzieindziej. Julian Tuwim MIESZKAŃCY Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach Strasznie mieszkają straszni mieszczanie. Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach Zgroza zimowa, ciemne konanie. Od rana bełkot. Bcłkoq, bredzą, Że deszcz, że drogo, że to. że tamto. Trochę pochodzą, trochę posiedz:1, I wszystko widmo. I wszystko fantom. Sprawdzą godzin<;, sprawdzą kieszenie, Krawacik musną, klapy obciągną I godnym krokiem z mieszkań - na ziemie;, Taką wiadomą, taką okrągłą. 1 oto idą, zapięci szczelnie, Patrzą na prawo, patrzą na lewo. A patrząc - widzą wszystko oddziel n ie: Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo... Jak ciasto biorą gazety w palce I żuj:j, żują na papkę pulchn~j, Aż, papierowym wzdęte zakalcem, Wypchane głowy grubo im puchną. Fragment recenzji przedrukowanej w tomie Oknu na :życic, teatralne, Biblioteka iloya, Warszawa Wraże11ia I znowu mówią, że Ford... że kino... Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna... Warstwami rośnie brednia potworna, I w dżungli zdarzeń widmami płyną. Głowę rozdętą i coraz cic;ższą Ku wieczorowi ślepo zwieszają. Pod łóżka włażą, złodzieja węszą, Łbem o nocniki chłodne trącając.

7 I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki, Spodnie na tyłkach zacerowane, Własność wielebną, święte nabytki, Swoje, wyłączne, zapracowane. Potem się modlą: od nagłej śmierci... Od wojny... głodu. odpoczywanie" I zasypiają z mordą na piersi W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie. Maria Ossowska Filisterstwo i kołtuństwo 1 ) W krytyce ethosu drobnomieszczańskiego pojęcia filistra i kołtuna oraz pojęcia im pokrewne odgrywają znaczną rolę.(...) Najpospoliciej oczywiście, filister to człowiek wygodny, zamknięty w swoim świecie i nie poczuwający się do odpowiedzialności za życie zbiorowe. Filister chce być apolityczny i uchyla się od wszystkiego, co może zagrażać jego komfortowi wewn ę trznemu: Zostawcie mnie w spokoju i dajcie mi żyć po swojemu" - jak charakteryzuje drobnomieszczanina Gorki. (...) Wytykane drobnomieszczaństwu filisterstwo charakteryzuje zwykle ludzi już zabezpieczonych finansowo, ludzi sytych, którzy strzegą swego spokoju w korzystaniu z dóbr tego świata. Kwalifikacja ta więc odnosi się przede wszystkim do zasobnego drobnomieszczaństwa i do tych, który są ponad nim, nie zaś do ludzi, który muszą żyć w atmosferze ascezy i wyrzeczenia, by związać koniec z końcem. Inaczej ze słowem kołtun''. Ten orzecznik obejmuje zwykle dolne warstwy drobnomieszczaństwa, którym wykształcenie nie rozszerzyło horyzontów umysłowych. Kołtun jest równie jak filister zasklepiony w świecie swoich interesów i nieczuły na sprawy publiczne, ale ponadto charakteryzuje go tępy łeb. Myśl jego chodzi torami nawyków. Nie zmienia się, jak nie zmieniają się przyzwyczajenia komarów, żab czy karaluchów. Na nowość reaguje zdziwionym zgorszeniem, z czego naigrywają się ci, którzy znajdują satysfakcję w tym, co Francuzi nazywają epater Les bourgeois. Filister rozumiejąc słuszność pewnych reform społecznych może przeciwdziałać im, bo mu tak wygodniej. Kołtun nic nie rozumie. Jego zachowawczość wynika raczej z głupoty niż \\ 1 ygodnictwa, jego pilnowanie własnych interesów raczej z egocentryzmu niż z egoizmu. 1 l Słowo filister" prz ysz ło do nas i do Rosji z Niemiec. gdzie studenci oznaczali tym terminem h;1dź studentów aktualnie studiujących, bądź też byłych studentów - po ukończeniu studiów. W ty m ostatnim wypadku słowo to nabrało prawdopodobnie tego posmaku, z którym do nas d os zło w związku z przeciwstawieniem pełnej wzlotów i buntów młodzieży uniwersyteckiej - rozsądnym i wygodnie ustabilizowanym byłym wychmvankom uniwersytetu. Słowo kołtun" - zanim stało si<;: tym obelżywym s łowem, króry m w naszym tek śc ie operujemy - oznaczało w języku polskim m.in. rakżc i miejskiego łyka. i drobnego posiadacza wiejskiego. M. Ossowska, Moralność mieszczai1ska, \Xfydawnictwo PAN, Wrocław 1985, s

8 Teatrowi Ateneum z życzeniami sukcesów Fundacja Feliksa Laskiego z Londynu o fiarow uje na dzi a ła ln ość artystycznc) w sezonie 1998/ 1999 Teatr.AT E N E U M im. Stefana Jaracza składa wyrazy podzi.ękowania Zarządowi i Radzie Urzędu Dzielnicy Śródmieście Gminy Warszawa Centrum za pomoc finansową w przygotowaniu premiery Moralności Pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej zł

9 Ktub Muzyczny Stereo Waf'.;zawa, ul. Nowy Sw1at 23/25 tel , fax Nf SERIE HCAfE \ Al{."\l"l\ 1 t: KWIATY, KOMPOZYCJE KWIATOWE, UPOMINKI SALON KWIATOWY DIAL s. c. BIURO ZARZĄDU: WARSZAWA, ul. OKOPOW;\ 33 tel BIURO HANDLOWE: WARSZAWA, ul. OKOPOWA 47 tel/fax do.36 AUTORYZOWANY PRZEOSTA W/CIEL PTK Centertel SALON SPRZEDAŻY: WARSZAWA, ul. CHLODNA 22 tel/fax , , , tel. kom SALON SPRZEDAŻY: WARSZ;-\WA, ul. PŁOCKA 17 tcl. 1 1clx , , tel. kom. SOI ,...,.. łl ll.oll<1~ ~"""'ft 'rllłj v,..\ilf' Jr ;.11 11A IMT'4. i.. hl l'f"f\ł t 1!.1rkM f t., Ql..1!'111 '" ""h t ~li o:! \ <Jl. ' "'lr:r " '. I! '" J.f \ 1 >ti ~od~-, l,,... ~ ~"''""" Oł._,j 111 ;. Wi_..Jl c. l:ł..;t l U..,.U"HJ' 1 '.1 1 ',)t. tt'hl :» "'A.... 1,... 1 mtuod~ d~ lor...oi1t AGENCJA HANDLOWO REKLAMOWA Catering & par1y service For re s ~N atio n call: U SZWEJ KA ELEFAN T & U FISZERA Same credit cards accepted.

10 Kierownik literacki Ewa Natorska Kierownik muzyczny Wojciech Borkowski Kierownik techniczny Antoni Poroś Zastępca kierownika technicznego Ryszard Komarnicki Glówny energetyk - Stanisław Pasek Kierownik sceny - Dariusz Dezór Kierownik pracowni akustycznej - Marian Tarczyński Kostiumy wykonano pod kierunkiem Anny Dezór i Kazimierza Żbikowskiego Kierownik pracowni malarsko-modelatorskiej - Beata Piskozub Kierownik pracowni fryzjersko-perukarskiej - Danuta Fuksiewicz Kierownik pracowni stolarskiej - Kazimierz N iksiński Kierownik pracowni ślusarskiej - Andrzej Peplak Inspicjent - Konrad Mikiciński Suflerka - Beata Szaradowska Organizator pracy artystycznej - Joanna Ciepiel Kierownik Biura Obsługi Widzów - Maria Nowocień Redakcja programu - Ewa Natorska Opracowanie graficzne - Marcin Stajewski Redakcja techniczna - Anna Barc Wydawca: Teatr Ateneum Jesteśmy liderem rynku ubezpieczeń - najstarszą, najhardziej doświadczoną i największą polską firmą ubezpieczeniową. Przodujemy pod względem wielkości obrotów, rozleglości sieci placówek oraz liczby agentów ubezpieczeniowych w Polsce. POWSZECHNY ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ S.A. Sklad - Hanpis" tel Zam(>wienia na hilety zbiorowe przyjmuje Biuro Obstugi Widzów codziennie w godz , tel , w. 110, fax Kasa czynna codziennie w goclz. rn i , w poniedziałki w godz , w niedziele i świi;:ta w godz L9. 00 tel w. 121, fax Adres w INTERNECIE: Ateneum/ Centrala PZU SA: OO -710 Warszawa Al. Wincentego Witosa 31 Tel: (O 22) adres internetowy.- Ubezpieczamy miliony Polaków

11 PONADTO W REPERTUARZE TEATRU SCENA GLÓWN.A OP ERA GRANDA - scenariusz - Aldona Krasucka, Maciej Wojtyszko, reżyseria - Maciej Wojtyszko, kierownictwo muzyczne - Aldona Krasucka, Wojciech Borkowski, scenografia - Antoni Poros, choreografia - Tadeusz Wiśniewski, instrumentacja - Wojciech Borkowski SZA LONY DZ I EŃ CZY LI WESELE F IGARA wg Pierre a de Beaumarchais i Wolfganga Amadeusza Mozarta, przekład tekstu - Tadeusz Boy-Zeleński, Iibreno - Lorenzo de Ponte 'Y tłumaczeniu - Aleksandra Rymkiewicza, opracowanie tekstu i reżyseria - Waldemar Smigasiewicz, opracowanie i kierownictwo muzyczne - Aldona Krasucka, scenografia - Maciej Preyer, choreografia - Emil Wesołowski GARDEROB IANY - Ronald Harwood, tłumaczenie - Michał Ronlkier, reżyseria- Krzysztof Zaleski, scenografia - Marek Chowaniec, kostiumy - Dorota Roqueplo, muzyka - Wojciech Borkowski H EMAR - scenariusz - Wojciech Młynarski, Rudolf Gołębiowski, reżyseria - Wojciech Młynarski. choreografia - Janusz Józefowicz, kierownictwo muzyczne - Janusz Stokłosa, scenografia - Marcin Stajewski, kostiumy - Małgorzata BILkle DOM W AR IA TÓW - Marek Koterski, reżysena - Marek Koterski. scenografia - Marcin Stajewski, muzyka - Jerzy Satanowski OPOW I EŚC I L ASKU WIEDEŃSK J EGO - Odon von Horvath, przekład - Barbara Swinarska, reżyseria - Agnieszka Glińska, scenografia - Magdalena Maciejewska, opracowanie muzyczne Wojciech Borkowski, choreografia - To masz Tworkowski TJ\K DALEKO, TAK BLISKO wg prozy Tadeusza Konwickiego, scenariusz i reżyseria Krzysztof Zaleski, dekoracje - Marek Chowaniec. kostiumy - Dorora Roqueplo, muzyka Zygmunt Konieczny SCE'.'IA 61 SEN WU J ASZKA - Fiodor Dostojewski, tłumaczenie - Władysław Broniewski. adaptacja i reżyseria - Małgorzata Boratyńska (PWST), scenografia - Agnieszka Bartold, muzyka - Jan Janga Tomaszewski KOROWÓD - Artur Schnirzler. tłumaczenie - Maria Kurecka. reżyseria - Agnieszka Glińska, scenografia - Magdalena Maciejewska, muzyka - Wojciech Borkowski ODC HODZIL MĘŻCZYZ ' A OD KOBIETY - Siemion Złotnikow, tłumaczenie - Anna Sobecka, reżyseria - Tomasz Zygadło, scenografia - Marcin Stajewski, muzyka - Jan Kanty Pawluśki e wicz WUJ ASZEK W AN IA - Antoni Czechow, tłumaczenie - Anur Sandauer, róyseria - Tomasz Konina, scenografia - Katarzyna Proniewska-Mazurek. muzyka - Wojciech Borkowski ZW I ĄZEK OTWARTY - Frdilca Ran1e, Dario ro, przekład - Aleksander Berlin. reżyse1ia Aleks<mder Berlin. scenografia -- Marcin Jarnuszkiewicz, opracow>mie muzyczne - Wojciech Borkowski MR I.OV I: - przekład - Elżbieta Wożniak, reżyseria - Tomasz Zygadło. scenografia - Marcin Stajew.ski. muzyka - Jzui Kanty Pawluśkiewicz SCE:'\A NA DOLE ML YNJ\RSK l "<J7 Marcin Stajewski rec rt a l autorski. kierownictwo muzyczne - Jerzy Derfel. scenografia - DYMNY - scenariusz -Anna Dynrna. Maciej Wojtyszko. reżyseria - Maciej Wojtyszko, scenografia - Antoni Poroś. kierownictwo muzyczne - Wojciech Borkowski. choreografia - Dorota Furmcm ROY - scenariusz i reżyseria - Waldemar Śmigasiewicz, scenogmfia - Maciej Preyer, choreografia Jacek Tomasik, muzyka i instrumentacja - Jerzy Derfel SZA O\\ :'\l 1'1\:'\S'l \\()! 1:--JFORIVIUEMY. Ż I : l'odc/'.as Sl'LKTAKLU OllO\\ IĄ7l 1J f' C,\ł.KO\\ ITY ZAKAZ rotocirmo\\ At\IA. l!lf\10\\ A>llA I '1AGRY\\ A '\JA PRZCDSTA \\![:'\JA. PRtlSIMY O WYIĄC7Ft\lf' Tl-I.ff()'\()\\ KOM<>RK(l\VY(' H.