Scenariusze lekcji do utworu Jana Pawła II Pamięć i tożsamość.

Transkrypt

1 Scenariusze lekcji do utworu Jana Pawła II Pamięć i tożsamość. Utwór jest dość trudny. Podążanie za myślą papieża wymaga ogromnego skupienia. Proponuję, aby wybrać tylko niektóre zagadnienia do omówienia z młodzieżą: 1. Istota zła 2. Pojęcie wolności, ojczyzny, patriotyzmu, narodu. 3. Polska w Europie. 4. Szczególna misja Kościoła. Powyższe zagadnienia wspólnie omawiamy i analizujemy, czytając fragmenty tekstu. Wytłuszczone fragmenty scenariusza pomogą nauczycielowi w kierowaniu analizą. Lekcja 1 Temat: Czy możliwy jest świat bez zła? Cele: zrozumienie sensu rozważań Ojca świętego określenie (nazwanie) zła w ideologiach totalitarnych określenie miejsca człowieka w XX wieku Tok lekcji: 1. Lekcję zaczynamy od przypomnienia, że książka Pamięć i tożsamość powstała na podstawie rozmów Papieża z dwoma polskimi filozofami: ks. Józefem Tischnerem i Krzysztofem Michalskim. Celem rozmowy miało być przeprowadzenie przez Ojca Świętego krytycznej analizy historycznej i filozoficznej dwóch dyktatur: nazizmu i komunizmu. Papież poszerzył jednak swą refleksję do rozważań nad losami ludzkości. 2. Wspólnie analizujemy wywód papieża dotyczący celowości istnienia zła. Obok dobra zawsze istnieje zło. Człowiek jest w stanie zło przezwyciężyć, pod warunkiem, że uświadomi sobie jego istnienie. Zło jest potrzebne o tyle, o ile daje okazję do dobra. Jeżeli więc człowiek uzmysłowi sobie wartość dobra i niszczącą siłę zła, wówczas powinien dokonać odpowiedniego wyboru. Jaki jest powód zła? Powodem zła jest odrzucenie Boga jako Stwórcy. Bóg jest dobrem najwyższym, dlatego Jego odrzucenie jest równoznaczne z wybraniem zła. Człowiek uważa, że sam może decydować o tym, co jest dobre, a co złe.

2 Ustroje totalitarne zostały zbudowane na ideologii zła, stąd prześladowania i eksterminacje. Obecnie nie ma totalitaryzmu, ale zło istnieje. Czym jest aborcja, jeśli nie eksterminacją? Człowiek jest skazany na życie w świecie dobra i zła. Nasze wybory są skutkiem dramatycznej walki wewnętrznej. Znakiem degradacji człowieka jest grzech. Moralne zwycięstwo nad grzechem jest bardzo trudne, ale nie niemożliwe np. (postawa o. Maksymiliana Kolbe i Edyty Stein). Jaką drogę wybrać? Człowiek powinien pójść drogą oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia. Zachowywanie przykazań jest wewnętrznym oczyszczaniem, które pozwoli odkryć wartości. Taka postawa jest odpowiedzią człowieka na zaproszenie Chrystusa: Pójdź za mną. Jakie są konsekwencje wyboru zła? Nazizm, komunizm, eksterminacja Żydów, wymordowanie polskich oficerów w Katyniu, inwazja ideologiczna i propaganda polityczna komunizmu w Europie, prześladowania, obozy koncentracyjne, ofiary. Współcześnie: aborcja. 3. Próba odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie lekcji. Świat bez zła nie jest możliwy. Ono istnieje po to, aby człowiek mógł dokonać właściwego wyboru między dobrem a złem. Aby mógł świadomie odrzucić zło, tym samym wybierając Boga, najwyższe dobro. 4. Na zakończenie lekcji przytaczamy jeden fragment rozdziału Miara wyznaczona złu i prosimy młodzież o interpretację i podzielenie się przemyśleniami, szczególnie w kontekście wypowiedzi papieża na temat aborcji: Wartości bowiem są tymi światłami, które rozjaśniają bytowanie, a w miarę jak człowiek pracuje nad sobą, coraz intensywniej świecą na horyzoncie jego życia. Jeśli człowiek zachowuje przykazania co ma znaczenie przede wszystkim oczyszczające równocześnie rozwijają się w nim cnoty. I tak na przykład zachowując przykazanie: Nie zabijaj!, człowiek odkrywa wartość życia pod różnymi postaciami i uczy się coraz głębszego szacunku do życia. (s. 35)

3 Lekcja 2 Temat: Wymiar wolności i patriotyzmu. Cele: zrozumienie, na czym polega właściwe użycie wolności rozumienie pojęć: ojczyzna, patriotyzm, naród uświadomienie roli człowieka w kształtowaniu tożsamości narodowej Tok lekcji: 1. Przeanalizujmy wywód papieża w części 7, dotyczący używania wolności po upadku systemów totalitarnych. W jaki sposób człowiek rozumie i wykorzystuje daną mu wolność? Czasami wolność dla człowieka wiąże się z absolutną, niczym nie skrępowaną swobodą, kiedy nie obowiązują żadne zasady moralne. Nie jest to prawidłowe rozumienie wolności. Wolność polega na nieskrępowanych możliwościach w podejmowaniu decyzji i dokonywania wyborów, ale też na przyjmowaniu odpowiedzialności za nie. Oczywiście cel naszych wyborów powinien być godziwy, związany z dobrem. Jednak dobro, jako cel, też może być różnie pojmowane: jako przyjemność, korzyść lub użyteczność. Człowiek jest istotą wolną, może więc dokonywać wyborów, jednak zawsze powinien się kierować kryterium moralnym. Wolność jest kategorią etyczną. Bez prawdy wolność nie istnieje. Wolność jest dla miłości. Wolność musi być związana z prawdą. Systemy totalitarne zaistniały jako reakcja na nadużycie wolności. 2. Ustalmy, jak Ojciec Święty interpretuje pojęcia: ojczyzna, naród, patriotyzm? Ojczyzna to szczególne dziedzictwo, które składa się na kulturę danego narodu. To wartości duchowe (szeroko pojęta kultura) i materialne (ziemia). Jeżeli narodowi zostaje zabrana ziemia (zabory), wówczas jakoby podwójnie umacnia się duch narodu. Ojczyznę traktujemy też jako Bożą ojcowiznę, która przybiera kształt kultury chrześcijańskiej. Polska nasza ojczyzna jest współtwórcą europejskiej kultury chrześcijańskiej. Ojczyzna to dobro, ale też obowiązek. 3. Zdefiniujmy czym jest patriotyzm?

4 Jest to duchowe dziedzictwo, którym obdarza nas ojczyzna. W nim zawiera się szacunek i cześć dla ojczyzny oraz umiłowanie tego, co ojczyste: historii, tradycji, języka, krajobrazów, osiągnięć rodaków. Patriotyzm to również poczucie obowiązku wobec ojczyzny. Historia pokazuje, że Polacy potrafili przyjąć na siebie ten obowiązek, szczególnie w sytuacji zagrożenia wolności ojczyzny. Umiłowanie własnej ojczyzny niesie niebezpieczeństwo nacjonalizmu, czego też uczy nas historia. Aby tego ryzyka uniknąć, należy pojmować patriotyzm jako miłość do ojczyzny z jednoczesnym poszanowaniem (nie negowaniem) innych narodów. 4. Czym jest naród? Jest to grunt, na którym powstaje państwo. Społeczność, która ma własną kulturę i tradycję oraz własne miejsce na świecie. Naród jest społecznością naturalną, nie umowną. Naród posiada własną tożsamość. O bogactwie narodu świadczy jego kultura, tworzona przez wieki. Tworzenie kultury i wszelkich dóbr jest obowiązkiem człowieka wynikającym z aktu stworzenia go przez Boga. Bóg stworzywszy człowieka dał mu ziemię w posiadanie i jednocześnie obarczył obowiązkiem doskonalenia i pomnażania dóbr darowanych w akcie tworzenia. Wypełnieniem tego obowiązku jest tworzenie i kształtowanie kultury narodu. Od kiedy datuje się początek narodu polskiego? Plemiona słowiańskie zespolone ważnym wydarzeniem, jakim był chrzest Polski, zaczynają istnieć jako naród, mający własną tożsamość tożsamość chrześcijańską. 5. Prosimy uczniów, aby przemyśleli w domu następujące kwestie: W jaki sposób i dzięki czemu udało się Polakom zachować własną tożsamość w okresie zaborów i okupacji? Czy istnieje niebezpieczeństwo zatracenia polskości we wspólnocie europejskiej? Lekcja 3 Temat: Szczególna misja Kościoła we współczesnym świecie. Spojrzenie na demokrację. Cele: uświadomienie roli Kościoła w Europie i na świecie określenie stosunku Kościoła do państwa poznanie istoty demokracji jako postawy umysłowej i obyczajowej pkreślenie miejsca Polski w Europie

5 Tok lekcji: 1. Prześledźmy tok rozumowania papieża w części 19. na temat Kościoła. Istotą natury Kościoła jest jego misyjność. To zadanie otrzymane od Chrystusa. Żadna przeszkoda nie może zniechęcić Kościoła do wypełniania tego zadania. Nie można przyjmować Chrystusa i jednocześnie być zamkniętym na Kościół. Nie ma Chrystusa bez Kościoła. Papież zaznacza, że Kościół jako ludzka instytucja wciąż potrzebuje odnowy i oczyszczania. Powinien być otwarty na świat i jego problemy. 2. Ustalmy, Jakie są relacje między państwem a Kościołem? Kościół i państwo powinny być wspólnotami niezależnymi, jednak obie te wspólnoty muszą służyć skupionym wokół nich ludziom. Skoro więc przyświeca im ten sam cel, to aby go w pełni osiągnąć, należy podjąć zdrową współpracę. Nie można odciąć Kościoła od spraw świata. Aktywność chrześcijan w życiu społecznym powinna być zauważana. Papieża niepokoi fakt pewnej bierności społeczeństw wobec skłonności niektórych partii politycznych do dokonania rozdziału Kościoła od państwa. Skąd ta bierność? Przyczyną zapewne jest działalność w XX wieku sił, które robiły wszystko, aby świat odrzucił Chrystusa. Teraz należy zaleczyć skutki tych destrukcyjnych działań, a jest to zadanie głównie dla Kościoła. 3. Ustalmy teraz, jak papież ocenia współczesną demokrację? Celem ustroju demokratycznego jest działanie władz dla dobra społeczeństwa. Należy jednak pamiętać, aby w każdym podejmowanym działaniu uwzględniać i szanować normy etyczne. Tęsknota społeczeństw za demokracją ujawniła się po upadku komunizmu. Obywatele chcieli być wolni i pracować dla wspólnego dobra. Podstawą ustroju jest sprawiedliwe prawo zasady postępowania, które są zasadami dekalogu (tu papież odwołuje się do historii Mojżesza i zawarcia przez niego przymierza z Bogiem). Jeżeli podważamy te zasady, wówczas współżycie ludzkie nie jest możliwe. Dekalog jest kodeksem moralności danym nam przez Boga, musi on więc stanowić podstawę każdego ustroju, a w szczególności demokracji. Jeżeli w postanowieniach prawnych współczesnych krajów demokratycznych znajdują się zapisy godzące w dekalog, należy wysuwać zastrzeżenia. Tak jest w przypadku prawa do aborcji. Taki zapis jest świadectwem przekroczenia kompetencji przez parlament i jednocześnie pozostaje w konflikcie z prawem Bożym. Nie można mówić o demokracji, jeśli mamy prawo pozbawić życia niewinną istotę, która nie ma możliwości obrony. 4. Na koniec odpowiedzmy sobie na pytanie, jak Polska przyczyniła się do formowania ducha europejskiego.

6 Papież uważa, że dla Polski krzywdzące jest określenie: Powrót do Europy. Jesteśmy bowiem krajem, który od początku swego istnienia formował europejskiego ducha. Papież przytacza wydarzenia, które kształtowały ten proces, m.in.: chrzest Polski, zjazd w Gnieźnie w 1000 roku, bitwa pod Legnicą w 1241 roku; powstrzymanie najazdu Mongołów na Europę, zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Wiedniem w 1683 roku; powstrzymanie zagrożenia otomańskiego, stawienie czoła wojnie w 1939 roku, wybór papieża Polaka w 1978 roku. Polacy są głęboko zakorzenieni w europejskiej tradycji. Polska nie musi więc wracać do Europy, gdyż zawsze w niej była, bo aktywnie uczestniczyła w jej kształtowaniu. 2. Podsumujmy istotę rozważań Ojca Świętego. 3. Wiek XX został naznaczony przez zło, na fundamencie którego zbudowały swe ideologie systemy totalitarne. Papież określa miejsce i sytuację we współczesnym świecie ofiary wieku XX człowieka. Człowiek jako jednostka, jako cząstka narodu, jako Europejczyk, a przede wszystkim jako chrześcijanin zachował swą tożsamość chrześcijańską mimo tylu nieszczęść i wszechobecnego zła. Jednak niejedna dusza została okaleczona. Ojciec Święty wskazuje drogę, która wiedzie do prawdziwej wolności opartej na prawdzie i miłości. Podążanie tą drogą to podążanie za Chrystusem. 4. Praca domowa. Prosimy uczniów, aby przeczytali ostatnią część pt. Ktoś prowadził tę kulę i odpowiedzieli na pytanie: Jakie znaczenie dla posłannictwa Ojca Świętego miał dokonany na niego zamach?