Wartości etyczne. w pracy z uchodźcami. Etické hodnoty pri práci s utečencami. Redakcja naukowa Sylwia Pelc

Transkrypt

1 Wartości etyczne w pracy z uchodźcami Etické hodnoty pri práci s utečencami Redakcja naukowa Sylwia Pelc

2 Wartości etyczne w pracy z uchodźcami Etické hodnoty pri práci s utečencami 1

3 2

4 Wartości etyczne w pracy z uchodźcami Etické hodnoty pri práci s utečencami Redakcja naukowa Sylwia Pelc Publikacja wydana w ramach projektu Integracja uchodźców Monografia je vydaná v rámci projektu Integrácia utečencov Rzeszów

5 Recenzenci dr hab. Przemysław Paczkowski, prof. UR doc. Paed Dr. Peter Jusko, PhD. Opracowanie redakcyjne Dorota Wadiak Tłumaczenie tekstów AZ Biuro tłumaczeń Rzeszów Egzemplarz bezpłatny ISBN Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna z siedzibą w Rzeszowie Rzeszów, ul. Miłocińska 40 tel www: info@wsie.edu.pl wsie.edu.pl Publikacja jest współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka Monografia je spolufinancovaná z prostriedkov Európskej únie v rámci európského fondu regionálneho rozvoja a štátneho rozpočtu prostredníctvom Karpatského euroregiónu v rámci Programu cezhraničnej spolupráce Poľsko Slovenská Republika Druk Drukarnia Cyfrowa NEIKO PLUS, Tarnobrzeg

6 Spis treści Sylwia Pelc Słowo wstępu... 7 Predhovor... 8 Przemysław Paczkowski Ogólna ocena monografii... 9 Všeobecné hodnotenie monografie Peter Jusko Ogólna ocena monografii Všeobecné hodnotenie monografie Jana Čillíková, Imrich Hamarčák, Peter Csori, Jaroslav Živčák Praca społeczna w ramach projektu krajowego z uwzględnieniem typologii osobowości Sociálna práca v Národnom projekte s prihliadnutím na typológiu osobnosti Adam Erechemla Instrumenty prawne Unii Europejskiej kształtujące pozycję uchodźców Právny nástroj Európskej únie, ktorý formuje postavenie utečencov Anna Gąsior-Niemiec Problem różnic kulturowych w pracy z uchodźcami Problém kultúrnych rozdielov v práci s utečencami Vladimíra Antolová Hulínová, Martin Hulín Analiza prawa do mieszkania w ramach międzynarodowej ochrony uchodźców i beneficjentów ochrony uzupełniającej Analýza práva na bývanie v kontexte medzinárodnej ochrany azylantov a osôb s udelenou doplnkovou ochranou Anna Kolasa Problem uchodźców jako specyficznej kategorii imigrantów w Polsce w pracy socjalnej Problém utečencov ako špecifickej kategórie migrantov v Poľsku v sociálnej práci Przemysław Kolasa Instytucjonalna ochrona praw uchodźców w Polsce zagadnienia prawne i etyczne Inštitucionálna ochrana utečencov v Poľsku právne a etické otázky (aspekty) Małgorzata Marmola, Danuta Ochojska, Anna Wańczyk-Welc Postawy studentów wobec uchodźców Postoje študentov voči utečencom Stanislav Šanta, Tatiana Šantová Migracja a specyfika kultury wietnamskiej i muzułmańskiej Migrácia a vybrané špecifiká vietnamskej a moslimskej kultúry Anna Witkowska-Paleń Sytuacja uchodźców w Polsce a możliwości pomocy społecznej Situácia utečencov v Poľsku a možnosti sociálnej pomoci

7 6

8 Słowo wstępu Problem uchodźstwa to jeden z największych wyzwań XXI wieku, a w ostatnich latach, w związku z sytuacją geopolityczną wielu rejonów świata przybrał on na sile. W ostatnim czasie pojawiły się nowe konflikty zbrojne, wojny domowe, w związku z czym dochodzi do prześladowań oraz nagminnego łamania praw człowieka. Jedną z konsekwencji powyższej sytuacji jest pojawienie się nowej, ogromnej liczby osób potrzebujących pomocy uchodźców, którzy są zmuszeni uciekać ze swojego kraju i szukać schronienia w obcych państwach. Pozbawieni praw, godności i środków do życia muszą zacząć życie na nowo. W związku z powyższym, ogromnego znaczenia nabiera profesjonalna pomoc uchodźcom. Pomoc owej szczególnej grupie osób potrzebujących, głównie w tych pierwszych, traumatycznych chwilach skupia się przede wszystkim na wsparciu socjalnym, medycznym, psychologicznym oraz prawnym. To właśnie od tych pierwszych działań pomocowych w dużej mierze zależy dalszy los i funkcjonowanie uchodźców w kraju przyjmującym, nastawienie do niego oraz późniejszy poziom integracji uchodźców z państwem przyjmującym i jego społecznością. W tym miejscu niezwykle ważnym staje się aspekt etyczny w pracy z uchodźcami rozumiany jako wszelkie działania pomocowe nacechowane poszanowaniem praw człowieka, jego godności oraz odmienności kulturowej. Poniższa pozycja zatytułowana Kwestie etyczne w pracy z uchodźcami pozwala spojrzeć na problematykę uchodźstwa oraz pracy z nimi w sposób interdyscyplinarny, min. z perspektywy psychologii, socjologii, prawa, pracy socjalnej, a także politologii. Artykuły w niej zawarte, autorów polskich oraz słowackich, pozwoliły na wymianę myśli i poglądów badaczy, teoretyków oraz praktyków, czego wynik przedkładam Państwu w niniejszej publikacji. Dr Sylwia Pelc Koordynator projektu 7

9 Predhovor Problém utečencov je jedným z najväčších vyzvaní XXI storočia a v posledných rokoch, v súvislosti s geopolitickou situáciou mnohých rejónov sveta, má ono čoraz väčší význam. V poslednom čase sme svedkami nových konfliktných situácií konflikty zbrojné a vnútroštátne konflikty zbrojné v súvislosti s ktorými dochádza do prenasledovania a všeobecného porušovania ľudských práv. Jedným z dôsledkov tej situácie je vznik novej, veľmi početnej skupiny ľudí, ktorí potrebujú pomoc utečencov, ktorí sú nútení utekať zo svojeho štátu a hľadať prístrešie v cudzích štátoch. Pozbavení práv, dôstojnosti a životne nevyhnutných prostriedkov musia začať život nanovo. V tej novej situácii, ohromný význam má profesionálna pomoc utečencom. Pomoc tým ľuďom, predovšetkým v prvom traumatickom období, je usmernená hlavne na podporu v sociálnej, medicínskej, psychologickej a v právnej oblasti. To od tých prvých foriem pomoci vo veľkej miere záleží ďalší osud a funkčná spôsobilosť utečencov v novom štáte, vzťah k nemu ako aj neskoršia úroveň integrácie utečencov s novým štátom a jeho obyvateľstvom. V tej súvislosti mimoriadne dôležitým sa zdá byť etický aspekt práce s utečencami, rozumený ako udeľovanie im pomoci v každej forme s úctou i s ohľadom na ľudské práva, ich dôstojnosť i kultúrnu odlišnosť. Predkladaná monografia pod titulom Etické hodnoty pri práci s utečencami dáva možnosť spohliadnúť interdisciplinárne na problematiku utečencov a prácu s nimi, okrem iného s perspektívy psychológie, sociológie, práva, sociálnej práce a politológie. Zahrnuté v monografii články, poľských a slovenských autorov, umožnili výmenu názorov medzi vedeckými pracovníkmi a ľuďmi z praxe, ktorú predkladám touto cestou všetkým záujemcom. Dr Sylwia Pelc Koordynator projektu 8

10 dr hab. Przemysław Paczkowski, prof. UR Uniwersytet Rzeszowski Ogólna ocena monografii Recenzowana monografia odnosi się do nasilającego się zjawiska migracji, regulujących je aktów prawnych oraz problemów integracji imigrantów, w szczególności w ośrodkach dla uchodźców. Autorzy wskazują na źródła Europejskiego Systemu Azylowego (WESA): Konwencję dotyczącą statusu uchodźców (podpisaną w Genewie w 1951 r.) oraz Protokół sporządzony w Nowym Jorku w 1967 r. Etycznym fundamentem tego systemu jest uznanie przez Państwa Członkowskie UE, że osoby obawiające się prześladowań we własnym państwie mają prawo do ochrony ze strony społeczności międzynarodowej. Celem WESA jest stworzenie aktów prawnych zapewniającym uchodźcom wszystkie prawa wynikające z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a więc prawo do pracy, mieszkania, edukacji, opieki medycznej czy pomocy społecznej. Podstawowym aktem prawnym ustalającym wspólną politykę Państw Członkowskich Unii Europejskiej jest Traktat Amsterdamski. Autorzy publikacji analizują także specyfikę polskiego systemu pomocy uchodźcom wraz z historią jego kształtowania się po 1989 r. Od momnetu pierwszych przypadków nielegalnego przekroczenia granic Polski przez uchodźców z krajów ogarniętych konfliktami zbrojnymi polskie władze uznała za moralny obowiązek stworzenie uregulowań prawnych, dających możliwość objęcia pomocą uchodźców. Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej stało się także konieczne dostosowanie polskiego prawa do wymogów unijnych. Monografia omawia m.in. podział i zakres uprawnień do tworzenia procedur między instytucje Unii a instytucje państw członkowskich. Istotną częścią publikacji jest analiza problemów związanych z funkcjonowaniem ośrodków dla uchodźców i rolą, jaką w takich miejscach mają do spełnienia pracownicy socjalni. Omówione zostały ich zadania i trudności, jakie muszą rozwiązywać, wskazano na potrzebę gruntownego przygotowania pracowników socjalnych do pracy z osobami reprezentującymi inne kultury, co w sytuacji względnej homogeniczności polskiego społeczeństwa okazuje się szczególnie ważne. Wskazano na potrzebę treningów i szkoleń, prowadzonych przez specjalistów z dziedziny antropologii kulturowej, socjologii i psychologii. Niektórzy autorzy prezentują w monografii wyniki własnych badań, mających odpowiedzieć na pytanie o postawy wybranych grup społecznych wobec uchodźców, obecność stereotypów i uprzedzeń. Artykuły autorów słowackich analizują te problemy w kontekście bliskiego sąsiedztwa mniejszości etnicznej Romów. W monografii omówione zostały elementy polskiego i słowackiego systemu integracji imigrantów: przysługujące im prawa, system opieki, instytucje odpowiedzialne i ich uprawnienia. Autorzy wskazują na mankamenty tych systemów: długotrwałość i kosztowność procedur, trudności z wprowadzaniem w życie przyznanych azylantom praw. Omówienie poszczególnych artykułów: Artykuł Adama Erechemli Instrumenty prawne Unii Europejskiej kształtujące pozycję uchodźców wskazuje na źródła Europejskiego Systemu Azylowego oraz na etyczny cel tegoż systemu: uznanie przez społeczność międzynarodową, że osoby obawiające się prześladowań, pozbawione opieki swojego państwa lub bezpaństwowe mają prawo do ochrony. Pierwsza część artykułu omawia fundamentalne zasady postępowania wobec uchodźców i zobowiązania obiektywne, oraz ustalenia Traktatu Amsterdamskiego. W dalszej części Autor omawia dyrektywy kwalifikacyjne i proceduralne, które stanowią główny trzon wspomnianego systemu i określają zasady 9

11 uznania danej osoby za uchodźcę, zasady przyznania tzw. ochrony uzupełniającej osobie, która za uchodźcę nie została uznana, i które określają procedury azylowe. Artykuł informuje szczegółowo o rozwiązaniach prawnych przyjętych przez Kraje Członkowskie UE w ramach WESA, realizując zadanie, jakie autor założył w jego tytule. Tekst Anny Kolasy Problem uchodźców jako specyficznej kategorii imigrantów w Polsce omawia historię polskiego systemu pomocy uchodźcom od początku lat 90-tych, zarówno pod względem zmian, jakie zaszły w instytucjach i systemie prawnym, jak i wydarzeń, które te zmiany wymusiły. Istotną część artykułu stanowi analiza funkcjonowania ośrodków dla uchodźców w Polsce i ważnej roli, jaką w takich miejscach mają do spełnienia pracownicy socjalni. Artykuł Anny Gąsior-Niemiec Problem różnic kulturowych w pracy z uchodźcami analizuje wybrane aspekty pracy z imigrantami w polskich ośrodkach dla uchodźców. Autorka skupiła swoją uwagę na problemie różnic kulturowych, które w polskim społeczeństwie, określonym jako (wciąż jeszcze) kulturowo homogeniczne, jest szczególnie obecny. Artykuł stawia tezę o potrzebie szkoleń i treningów z relatywizmu kulturowego. Kolejna część artykułu analizuje różne obszary konfliktów wynikających z różnic kulturowych: język, normy grzecznościowe, praktyki przestrzenne, role płciowe, praktyki żywieniowe. Autorka wskazuje na źródła i przejawy wzajemnych nieporozumień między rezydentami a personelem ośrodków dla uchodźców. Kolejny tekst Małgorzaty Marmoli, Danuty Ochojskiej, Anny Wańczyk-Welc Postawy studentów wobec uchodźców prezentuje wyniki badań przeprowadzonych na grupie 100 studentów z Podkarpacia, dotyczących postaw wobec uchodźców, a mających odpowiedzieć na pytanie o ich wiedzę na temat uchodźców, prezentowane postawy, ich spójność, obecność stereotypów i uprzedzeń. Przy zastrzeżeniu, że skala tych badań była dość mała, należy docenić w tym względzie pracę autorek. Wyniki pokazują, że badani studenci czerpią wiedzę o uchodźcach głównie z telewizji, że prezentują rozbieżność między postawą emocjonalną a behawioralną, że ulegają często stereotypom. Artykuł Przemysława Kolasy Instytucjonalna ochrona praw uchodźców w Polsce zagadnienia prawne i etyczne omawia specyfikę polskiej polityki imigracyjnej na tle polityki unijnej. Autor podkreśla, że w krajach unijnych funkcjonują odmienne modele integracji, wynikające z odmiennej bo ukształtowanej historycznie filozofii określania w danym państwie, czym jest naród i co oznacza idea obywatelstwa. Autor przedstawia elementy polskiego systemu integracji: prawa imigrantów, system opieki nad nimi, instytucje odpowiedzialne za ten system i ich uprawnienia. We wnioskach zwraca uwagę na długotrwałość i kosztowność procedur stosowanych w Polsce i proponuje skupienie się na problemie asymilacji imigrantów. Anna Witkowska-Paleń w tekście Sytuacja uchodźców w Polsce a możliwości pomocy społecznej rzetelnie i wyczerpująco informuje o formach ochrony uchodźców w Polsce, zakresie ich uprawnień, procedurach związanych z postępowaniem uchodźczym, zakresie przysługującej uchodźcom ochrony ze strony państwa Polskiego (pomoc socjalna, opieka medyczna, pomoc w dobrowolnym powrocie do kraju, pomoc w sytuacji przeniesienia uchodźcy do innego państwa Unii). Ważną część artykułu stanowi omówienie Indywidualnego Program Integracyjnego, uwzględniającego sytuację życiową uchodźcy, przy czym autorka podkreśla, że program ten często nie jest efektywnie realizowany, czego przyczyn należy upatrywać w braku odpowiednio przeszkolonych pracowników socjalnych. Następne trzy artykuły napisane są w języku słowackim. Stanislav Šanta i Tatiana Šantova w artykule Migrácia a vybrané špecifiká vietnamskej a moslimskej kultúry zwracają uwagę na rosnące znaczenie migracji i nieuchronność rozszerzania się tego zjawiska społecznego. W ostatnim czasie Unia Europejska stała się głównym celem uchodźców, którzy pragną rozpocząć nowe życie, mimo że sytuacja uchodźcy oznacza zależność od innych w zakresie najistotniejszych potrzeb życiowych. Migracja związana jest, jak podkreślają autorzy, z problemem różnic kulturowych. Wskazują zatem w artykule na specyficzne elementy kultury wietnamskiej i muzułmańskiej w kontekście migracji obywateli Wietnamu i Afganistanu do Słowacji i innych krajów Unii Europejskiej. 10

12 Autorami tekstu Sociálna práca v Národnom projekte s prihliadnutím na typológiu osobnosti są Jana Čilliková, Imrich Hamarčák, Peter Csori i Jaroslav Živčák. Artykuł omawia czynniki kształtujące stosunek większości społecznej do mniejszości etnicznych na przykładzie sytuacji Romów w Słowacji. Autorzy odwołują się do ustaleń i typologii sformułowanych przez innych badaczy (Leary, Luft, Ingham), aby potwierdzić wpływ subiektywnych i obiektywnych czynników na kształtowanie owego stosunku w sytuacji konkretnego, bliskiego sąsiedztwa mniejszości etnicznej. Artykuł Vladimíry Antolovej Hulínovej i Martina Hulína Analýza práva na bývanie v kontexte medzinárodnej ochrany azylantov a osôb s udelenou doplnkovou ochranou dostarcza analizy podstawowych międzynarodowych i słowackich instrumentów prawnych dotyczących prawa do mieszkania osób, którym przyznano azyl lub dostęp do szczególnej ochrony. Autorzy wskazują na pewne mankamenty systemu wprowadzania w życie przyznanych azylantom praw. Wnioski: Monografia Wartości etyczne w pracy z uchodźcami spełnia wymogi stawiane publikacjom naukowym i stanowi cenny, w wielu miejscach także oryginalny wkład w badania nad zjawiskiem migracji i problematyką związaną z integracją uchodźców. 11

13 dr hab. Przemysław Paczkowski, prof. UR Uniwersytet Rzeszowski Všeobecné hodnotenie monografie Recenzovaná monografia sa zaoberá javom migrácie, právnymi aktmi, ktoré upravujú integráciu imigrantov, predovšetkým v záchytných centrách pre utečencov. Autori uvádzajú zdroje ako Európsky azylový systém (SEAS), Dohovory o postavení utečencov (podpísaný v roku 1951 v Ženeve) a Protokol podpísaný v New Yorku v roku Etickým základným kameňom tohto systému je, aby členské štáty EÚ uznali, že osoby, ktoré sa obávajú prenasledovania vo vlastnej krajine majú právo na ochranu zo strany medzinárodného spoločenstva. Cieľom SEAS je vyhotovenie (prijatie) právnych aktov, ktoré by utečencom zabezpečili všetky práva, ktoré zaručuje Základná listina ľudských práv, a teda právo na prácu, bývanie, vzdelanie, lekársku starostlivosť alebo sociálnu pomoc. Základným právnym aktom, ktorý vymedzil politiku členských štátov Európskej únie je Amsterdamská zmluva. Autori publikácie zároveň analyzujú špecifickosť poľského systému pomoci utečencom spolu s históriou jeho formovania po roku Od chvíle, kedy utečenci z krajín, v ktorých prebiehal ozbrojený konflikt po prvý krát nelegálne prekročili hranice Poľska a poľská vláda považovala za svoju morálnu povinnosť poskytnúť pomoc utečencom. S chvíľou pristúpenia Poľska do Európskej únie sa poľská legislatíva musela prispôsobiť požiadavkám EÚ. Monografia sa okrem iného zaoberá rozdelením a rozsahom oprávnení k vytváraniu nových procedúr (konaní) medzi inštitúciami Únie a inštitúciami členských štátov. Dôležitou časťou publikácie je analýza problémov súvisiacich s prevádzkou (fungovaním) záchytných centier pre utečencov a úloha, ktorú v týchto miesta plnia sociálni pracovníci. V práci boli opísané ich úlohy a ťažkosti, ktoré musia prekonávať, bola zdôraznená nevyhnutnosť dôkladnej prípravy sociálnych pracovníkov na prácu s predstaviteľmi iných kultúr, čo zohráva v situácii relatívnej homogénnosti poľského spoločenstva mimoriadne dôležitú úlohu. Zdôraznila sa potreba uskutočňovania tréningov a školení vedených odborníkmi z oblasti kultúrnej antropológie, sociológie a psychológie. Niektorí autori v monografii prezentujú výsledky vlastného výskumu, v ktorom hľadali odpoveď na otázku postoja vybraných sociálnych skupín voči utečencom výskyt stereotypov a predsudkov. Články slovenských autorov tieto problémy analyzujú v kontexte priameho susedstva s rómskou etnickou menšinou. V monografii boli opísané elementy poľského a slovenského systému integrácie imigrantov: práva, ktoré im prislúchajú, systém zabezpečenia, zodpovedné inštitúcie a ich právomoci. Autori poukazujú na nedostatky týchto systémov: dĺžka a nákladnosť konaní, ťažkosti s uplatnením práv priznaných azylantom. Opis jednotlivých príspevkov: Článok Adama Erechemla Právne nástroje Európskej únie, ktoré formujú postavenie utečencov uvádza zdroje Európskeho azylového systému a jeho etický cieľ: aby medzinárodné spoločenstvo uznalo, že osoby ohrozené prenasledovaním alebo osoby bez štátnej príslušnosti majú právo na ochranu. Prvá časť článku pojednáva o základných zásadách zaobchádzania s utečencami a objektívne záväzky ako aj závery Amsterdamskej zmluvy. V ďalšej časti Autor posudzuje kvalifikačné a procesné smernice, ktoré stanovia nosnú kostru uvedeného systému a určujú zásady, podľa ktorých je daná osoba uznaná za utečenca, zásady tzv. doplnkovej ochrany osoby, ktorá nebola uznaná za utečenca a ktoré ustanovujú azylové konania. Článok podrobne informuje o právnych riešeniach, ktoré prijali členské štáty EÚ v rámci SEAS, a splnil tým úlohu uvedenú v titule. 12

14 Príspevok Anny Kolasy Problém utečencov ako špecifickej kategórie imigrantov v Poľsku sa zaoberá históriou systému sociálnej pomoci utečencom od začiatku 90-tych rokov, ako z hľadiska vykonaných zmien, ktoré prebehli v inštitúciách a v právnom systéme, tak udalostí, ktoré tieto zmeny vyvolali. Dôležitou časťou článku je analýza pôsobenia záchytných centier pre utečencov v Poľsku s dôležitej úlohy, ktorú v týchto miestach zohrávajú sociálni pracovníci. Článok Anny Gąsior-Niemiec Problém kultúrnych rozdielov pri práci s utečencami analyzuje vybrané aspekty práce s imigrantmi v poľských záchytných centrách pre utečencov. Autorka sústredila svoju pozornosť na problém kultúrnych rozdielov, ktoré sú veľmi výrazné v poľskom spoločenstve (aj naďalej) považovanom za kultúrne homogénne. Článok predstavuje tézu o potrebe školení a tréningov z kultúrnej relativity. Ďalšia časť článku analyzuje rôzne oblasti konfliktov spôsobených kultúrnymi rozdielmi: jazyk, pravidlá slušnosti, priestorové správanie, úlohy rozdelené podľa pohlavia, stravovacie návyky. Autorka uvádza zdroje a prejavy vzájomných neporozumení medzi rezidentmi a personálom centier pre utečencov. Ďalší text Małgorzaty Marmoli, Danuty Ochojskiej, Anny Wańczyk-Welc Postoje študentov voči utečencom predstavuje prístup voči utečencom na skupine 100 študentov z Podkarpatského vojvodstva, študenti odpovedali na otázky o ich znalostiach o utečencoch, prezentovali svoje postoje, ich súvislosť, výskyt stereotypov a predsudkov. Vzhľadom na skutočnosť, že škála tohto výskumu bola pomerne obmedzená, je treba z tohto pohľadu prácu autoriek oceniť. Výsledky ukazujú, že skúmaní študenti čerpajú svoje znalosti (vedomosti) o utečencoch hlavne z televízie, že predstavujú rozdiel medzi emotívnym a behaviorálnym prístupom a často podľiehajú stereotypom. Článok Przemysława Kolasy Inštitucionálna ochrana práv utečencov v Poľsku právna a etická problematika sa zaoberá špecifickosťou poľskej imigračnej politiky na pozadí politiky EÚ. Autor zdôrazňuje, že v členských štátoch EÚ sa uplatňujú odlišné integračné modely, a to na základe odlišnej pretože sformovanej historicky filozofie v danom štáte v problematike ustanovenia, čím je národ a čo reprezentuje myšlienka občianstva. Autor predstavil elementy poľského systému integrácie: práva imigrantov, systém ich zabezpečenia, zodpovedné inštitúcie a ich právomoci. V návrhoch obracia pozornosť na dĺžku a nákladnosť konaní v Poľsku a navrhuje sústrediť sa na problém asimilácie imigrantov. Anna Witkowska-Paleń v príspevku Situácia utečencov v Poľsku a možnosti sociálnej pomoci presne a komplexne informuje o formách ochrany utečencov v Poľsku, o rozsahu ich oprávnení, konaniach súvisiacich s utečeneckým konaním, rozsahu ochrany poskytovanej utečencom zo strany Poľskej republiky (sociálna pomoc, lekárska starostlivosť, pomoc pri dobrovoľnom návrate do krajiny, pomoc v situácii presunutia utečenca do iného členského štátu EÚ). Dôležitou časťou článku je opísanie Individuálneho integračného programu, ktorý zohľadňuje životné rozpoloženie utečenca, s tým, že autorka zdôrazňuje, že tento program nie je často realizovaný, z príčin spôsobených nedostatkom vyškolených sociálnych pracovníkov. Ďalšie tri články sú napísané v slovenskom jazyku. V článku Migrácia a vybrané špecifiká vietnamskej a moslimskej kultúry sa Stanislav Šanta a Tatiana Šantová sústredia na rastúci význam migrácie a nezvratnosť rozšírenia tohto spoločenského javu. Európska únia sa v poslednom období stala hlavným cieľom (destináciou) utečencov, ktorí chcú začať nový život aj napriek tomu, že situácia utečenca znamená závislosť od iných v oblasti najdôležitejších (základných) ľudských potrieb. Ako zdôrazňujú autori migrácia súvisí s problémom kultúrnych rozdielov. V článku tak poukazujú na špecifické elementy vietnamskej a moslimskej kultúry v kontexte obyvateľov Vietnamu a Afganistanu na Slovensku a iných krajinách Európskej únie. Autormi príspevku Sociálna práca v Národnom projekte s prihliadnutím na typológiu osobnosti sú Jana Čilliková, Imrich Hamarčák, Peter Csori a Jaroslav Živčák. Článok pojednáva o činiteľoch, ktoré formujú postoj väčšiny spoločnosti voči etnickým menšinám na príklade situácií Rómov na Slovensku (Leary, Luft, Ingham), na potvrdenie subjektívnych a objektívnych činiteľov formovania tohto postoja v situácii konkrétneho, priameho susedstva s etnickou menšinou. 13

15 Príspevok Vladimíry Antolovej Hulínovej a Martina Hulína Analýza práva na bývanie v kontexte medzinárodnej ochrany azylantov a osôb s udelenou doplnkovou ochranou predstavuje analýzy základných medzinárodných a slovenských právnych nástrojov týkajúcich sa práva na pobyt osôb, ktorým bol udelený azyl alebo osobitná ochrana. Autori poukazujú na isté nedostatky systému pri uplatnení práv udelených azylantom. Závery: Monografia Etické hodnoty pri práci s utečencami spĺňa požiadavky pre vedecké publikácie a predstavuje hodnotný a v mnohých prípadoch originálny prínos pre výskum javu migrácie a problematiky integrácie utečencov. 14

16 doc. Paed Dr. Peter Jusko, PhD. Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici Ogólna ocena monografii Monografia pod tytułem Wartości etyczne w pracy z uchodźcami jest pracą międzynarodowego kolektywu autorów, która w poszczególnych akapitach opisuje ważną (aktualną) problematykę dotyczącą pracy z uchodźcami z akcentem na jej wymiar etyczny. Pod kątem zakresu tematyki i poziomu artykułów monografia spełnia warunki monografii naukowej. W artykule pod tytułem Praca społeczna w Projekcie narodowym z uwzględnieniem typologii osobowości grupa autorów omawia interesującą problematykę znaczenia typologii osobowości w stosunku do znaczenia inkluzji grupy społecznej. W artykule pod tytułem Instytucjalizowana ochrona praw uchodźców w Polsce zagadnienie prawne i etyczne autor opisuje poszczególne aspekty etyczne i prawne problematyki pracy z uchodźcami w Polsce. Akapit pod tytułem Instrumenty prawne Unii Europejskiej kształtujące pozycję uchodźców jest skoncentrowany na znaczeniu prawa Unii Europejskiej w kontekście polityki migracyjnej i pozycji migrantów w państwach członkowskich UE. Artykuł pod tytułem Problem uchodźców jako specyficznej kategorii imigrantów w Polsce analizuje problematykę uchodźców jako specyficznej grupy docelowej migrantów w Polsce. W artykule pod tytułem Problem różnic kulturowych w pracy z uchodźcami autorka opisuje poszczególne różnice kulturowe, które mają wpływ na pracę z uchodźcami. W ostatnim artykule pod tytułem Postawy studentów wobec uchodźców autorzy skoncentrowali swoją uwagę na poszczególnych opiniach studentów dotyczących problematyki migracji i pozycji uchodźców w państwach członkowskich UE i specyfiki w Polsce. Monografia jako całość jest wyważona, zawiera kilka znaczących aspektów przedmiotowej problematyki, autorom udało się w głównych zarysach ująć je główny temat. Z przytoczonych powodów polecam monografię pod tytułem Wartości etyczne w pracy z uchodźcami do publikacji. 15

17 doc. Paed Dr. Peter Jusko, PhD. Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici Všeobecné hodnotenie monografie Monografia pod názvom Wartości etyczne w pracy z uchodźcami je kolektívnym dielom medzinárodného autorského kolektívu, ktorý sa v jednotlivých kapitolách venuje aktuálnej problematike práce s utečencami s akcentom na jej etický rozmer. Monografia z hľadiska rozsahu, monotematického zamerania i úrovne spracovania textu spĺňa kritéria odbornej monografie. V kapitole pod názvom Sociálna práca v Národnom projekte s prihliadnutím na typológiu osobnosti sa skupina autorov venuje zaujímavej problematike významu typológie osobnosti vo vzťahu k vnímaniu sociálnej inklúzie rómskeho etnika. V kapitole pod názvom Instytucjonalna ochrona praw uchodźców w Polsce zagadnienia prawne i etyczne sa autor zaoberá vybranými etickými a právnymi aspektmi problematiky práce s utečencami v Poľsku. Kapitola pod názvom Instrumenty prawne Unii Europejskiej kształtujące pozycję uchodźców je zameraná na význam práva Euróspej únie v kontexte migračnej politiky a pozície migrantov v členských štátoch Európskej únie. Kapitola pod názvom Problem uchodźców jako specyficznej kategorii imigrantów w Polsce analyzuje problematiku utečencov ako špecifickej cieľovej skupiny migrantov v Poľsku. V kapitole úpod názvom Problem różnic kulturowych w pracy z uchodźcami sa autorka zaoberá vybranými kultúrnymi rozdielmi, ktoré ovplyvňujú prácu s utečencami. V poslednej kapitole pod názvom Postawy studentów wobec uchodźców sa jej autori zameriavajú na vybrané študentské reflexie problematiky migrácie a postavenia utečencov v členských štátoch Európskej únie a špecificky v Poľsku. Celkovo je monografia koncipovaná vyvážene, zahrňuje viaceré významné aspekty predmetnej problematiky, jej autorom sa podarilo v ťažiskových rysoch obsiahnuť jej hlavnú tému. Z týchto dôvodov doporučujem monografiu pod názvom Wartości etyczne w pracy z uchodźcami na vydanie. 16

18 Jana Čillíková, Mgr Agency of the Ministry of Education, Science, Research and Sport of the Slovak Republic to the EU Structural Funds, Imrich Hamarčák, Ing., University of Presov, Peter Csori, Mgr., Institute of European Studies of Roma St. Sarah Marseille, Jaroslav Živčák, Ing. PhD., CEO, ANTIC, Social home, n-p.o., Praca społeczna w ramach projektu krajowego z uwzględnieniem typologii osobowości Social work in the national project with a particular consideration to personality typology Abstract The attitudes of the majority population and minority ethnic groups are rooted in individual personality, but are deformable. An important criterion is their typological features and value systems. Their formation is involved in subjective and objective factors between the defining elements include typology, which indicate Leary (ICL), Joseph Luft and Harry Ingham. According to them, you can explain many of the problems that are in the nature of racial hatred, respectively coexistence and mutual communication. Theoretical knowledge of domestic and foreign experts confirmed on the ground, directly in the immediate vicinity of the Roma as well as experience in practice. Societal interest tackle a problem Roma issues in complex problems stem from government documents prepared and competent institutions of interest. 1. Wstęp Rząd Republiki Słowackiej opracowywał i próbował za pośrednictwem różnych programów rozwiązać problem wykluczenia Romów. Z perspektywy czasu można stwierdzić, że bez wystarczającego powodzenia. Obecnie rząd przy współpracy Urzędu Pełnomocnika Rządu do spraw Społeczności Romów, przygotował 90 strategii, które następnie zostaną ujęte w prawodawstwie. Ministerstwo Pracy, Polityki Społecznej i Rodziny Republiki Słowackiej podczas realizacji projektu krajowego Terenowa praca społeczna w gminach wykorzystuje działania 725 pracowników socjalnych, którzy zostali włączeni do projektu jako bezpośredni wykonawcy pomocy socjalnej dla grupy etnicznej Romów. Praca społeczna ze społecznością Romów udzielana w ich naturalnym środowisku wymaga profesjonalnego podejścia pracownika socjalnego, jego empatii i osobistego podejścia do jednostki i jego rodziny. Jakość pomocy w dużej mierze zależy od dobrej znajomości sposobu życia i zachowań grupy etnicznej Romów, znajomości środowiska, w którym żyje i wychowuje potomstwo. Pracownik socjalny podczas niesienia pomocy socjalnej spotyka się z różnymi typami osób. Musi odpowiednio reagować na zachowania agresywne, ale również mieć odpowiednie podejście do zamkniętych osób. W naszej pracy analizujemy pracę socjalną z perspektywy typologii osobowości, stosunków większości i mniejszości, podajemy przykłady pracy z różnymi typami osób i na zakończenie udzielamy zaleceń. 2. Typologia wg Leary ego Typologia osobowości wywodzi się z czterech podstawowych odmiennych typów par. W pierwszym przypadku ważną rolę odgrywa podmiot, czyli osobowość ekstrawertyczna intro- 17

19 wertyczna. W przypadku drugiego typu, w którym wyeksponowano myślenie, to osobowość sensualna intuicyjna, trzeci typ kładzie nacisk na przekonania, czyli racjonalną uczuciową stronę osobowości. Czwarty typ opiera się na postrzeganiu, jest to osobowość rozważna wrażliwa. Rozpoznajemy cztery główne typy osobowości: osobowość rozsądna, uczuciowa, sensualna i intuicyjna. Dominujące typy rozsądne cechuje racjonalne podejmowanie decyzji oraz logiczne i analityczne myślenie. Decyzję podejmują po obiektywnej ocenie sytuacji. Dominujące typy sensualne preferują fakty i szczegóły. Rzeczywistość postrzegają za pośrednictwem doświadczeń zmysłowych. Mają sensualne spojrzenie na świat. Dominujące typy intuicyjne koncentrują się na sprawach, które nadają sens stosunkom międzyludzkim. Dominujące typy uczuciowe decyzje podejmują na podstawie oceny wartości, empatii. Nieustannie przewartościowują, co jest dla nich samych, a także dla innych, najważniejsze. Rycina 1. Uproszczony schemat typologii Leary ego i testu Interpersonal Check List, źródło: opracowanie własne Według interpersonalnej typologii osobowości Leary ego, podstawową motywacją międzyludzkiej komunikacji jest redukcja, minimalizowanie obaw. Jednostka odnosi się do innych po przyjacielsku, ugodowo, tolerancyjnie i serdecznie. Ma pozytywne nastawienie. Szuka obecności innych osób, nawiązuje kontakty, ma tendencję do wchodzenia w relację z innymi. Mówimy o afiliacji jednostki. Przeciwieństwem afiliacji jest wrogość. W tym przypadku u jednostki obserwujemy niechęć, krytycyzm, surowość, aż po agresję. Ma nastawienie negatywne. Nie szuka obecności innych osób, w kontaktach z ludźmi przejawia nienawiść. Na uproszczonym schemacie graficznym tendencji interpersonalnych można zauważyć wzrost wrogości na osi rzędnych w zależności od uległości (podporządkowania) albo dominacji (przewagi) jednostki, przedstawionej na osi odciętych. 3. Okna Johari Typologia osobowości według Josepha Lufta i Harry ego Ingmana, tzw. okna Johari, prezentuje nasz stosunek do innych. Dzieli świadomość osobową na cztery różne typy przedstawione w czterech kwadrantach: obszar świadomy, ukryty, niewidoczny i podświadomość. 18

20 Obszar świadomy to jasny obszar zachowań i przeżyć jednostki, równocześnie w ten sam sposób postrzegany przez inne osoby. Człowiek o dużym kwadrancie tego typu nie ma problemu z nawiązywaniem kontaktów z ludźmi, jest bezkonfliktowy, umie się z każdym porozumieć. Poprzez rozwój relacji z innymi osobami ten kwadrant się powiększa i poszerza. Obszar niewidoczny to nasze ciemne miejsce, którego nie widzimy, ale widzą je inni. W większości są to negatywne cechy osobowości, które tłumimy i próbujemy przemóc w następstwie tego, że nie wiemy właściwie, jak postrzegają nas inni i jak na nas reagują. Obszar ukryty z różnych powodów skrywamy przed innymi. Jesteśmy dla nich słabo czytelni. Ten obszar stanowi obciążenie dla obu stron. Podświadomość to obszar tłumionych i zapomnianych przeżyć, uczuć, z istnienia których sprawy nie zdajemy sobie ani my sami, ani inni nie zdają sobie inni. Jeżeli ten obszar jest duży, powoduje problemy w zachowaniu i postrzeganiu przez innych. W przypadku każdego z tych obszarów istotne jest, aby być otwartym na reakcję. Rycina nr 2 przedstawia okna Johari. Rycina 2. Okna Johari, źródło: opracowanie własne Jak podaje Kovačič 1 pojęcie Johary według autorów Joe go Lufta i Harry ego Inghama charakteryzuje tzw. obraz o sobie i obraz o innych, stosunek określonej osoby, «ja» i jego zmianę wobec otoczenia, wobec innych, z czterema aspektami znanych bądź nieznanych oraz wiadomych lub niewiadomych postaw, opinii i obszaru zachowań. 4. Postrzeganie grupy etnicznej Romów przez większość Na interakcje interpersonalne społeczeństwa wobec Romów mają wpływ wspomniane typy osobowości. Agresja wobec mniejszości etnicznej na Słowacji narasta wraz ze wzrostem ubóstwa społeczeństwa. Większa część społeczeństwa postrzega Roma jako konsumenta podatków, wyrachowanego darmozjada, nieprzystosowanego obywatela, chronioną przez państwo jednostkę, niewykształconego, niezatrudnionego... człowieka, który nie jest w stanie zmienić sposobu myślenia i życia. Ta większość jest zamknięta na pomoc tej grupie etnicznej. Inna grupa społeczeństwa uważa Romów za najbardziej ryzykowną grupę zależną od pomocy społecznej. Powód tego stanu rzeczy widzą w niskim bądź żadnym poziomie wykształcenia, utracie i niepozyskaniu pracy. Młodzi Romowie nie mieli okazji pracować (lub mieli jedynie niewielką możliwość dzięki aktywnym działaniom na rynku pracy), nie przyswoili sobie podstawowych umiejętności manualnych i nie poszerzyli w wystarczającym stopniu swojej wiedzy. Ułomnością ludności romskiej jest to, że nie zdobyła umiejętności i kompetencji w orientacji na rynku pracy, nie szuka możliwości pracy poza własnym miejscem zamieszkania i w jego bliskiej okolicy. Wielką barierą jest ich zaszufladkowanie, sposób życia i stereotypy kulturalne. W rodzinach Romów wykształcenie, zdolność do pracy czy status społeczny nie stanowią priorytetów. Brakuje tu poczucia odpowiedzialności, samowystarczalności i obowiązku troski o siebie i własną rodzinę. Społeczność polega na pomocy samorządów i państwa, przyjmując zasiłki pasywnej polityki rynku pracy i zapomogi z pomocy społecznej. W przeważającej części społeczności Romów 1 V. Kovačič, Psychológia manažmentu jeho metódy, ich aplikácie a sociálno-psychologický výcvik. Bratislava: VŠZaSP sv. Alžbety, n.o., ISBN , p

21 brakuje oświaty (nie ma potrzeby kształcenia romskich dzieci), z czym wiąże się regularne uczęszczanie do szkoły, przygotowanie do lekcji, włączenie się do procesu szkolnictwa, chęć dalszej edukacji w średnich szkołach zawodowych, innych szkołach średnich, szkołach wyższych czy samokształcenie. Nadal brakuje tu poczucia obowiązku do pomocy we własnym gronie społeczność nie szuka rozwiązań naprawy swojej sytuacji, nie wykazuje aktywności w szukaniu możliwości zatrudnienia, nie posiada nawyku pracy i nie wykazuje zainteresowania, aby go wykształcić, nie zachowuje się odpowiedzialnie w kwestii wychowania w rodzinie, zapewnienia podstawowych potrzeb jednostce i jej rodzinie. Ta grupa społeczeństwa na Słowacji uświadamia sobie, jak ważne jest rozwiązanie kwestii Romów. Zdanie podziela obecny rząd i środowiska akademickie. W dyskusji przeprowadzonej w miejscowości Čilistov o palącym problemie Rom znaczy człowiek pojawił się pogląd, że: Romowie to nietypowa mniejszość, której towarzyszy sława nieprzystosowanych i nietolerancyjnych wobec swojego otoczenia ludzi (Juhász, 2000 rok). Dr Klára Orgovánová, były pełnomocnik rządu do spraw społeczności Romów, stwierdziła, że tzw. problemem Romów jest nieumiejętność wzajemnej komunikacji większości społeczeństwa i mniejszości (Orgovánová, 2000 rok). Na międzynarodowej konferencji o duszpasterstwie Romów, która odbyła się w 2009 roku w Koszycach, została zaprezentowana praca salezjan z tą grupą etniczną. Duchowni postrzegają Romów często jako wrażliwe, niepewne, zdezorientowane jednostki, pozostawione same sobie i w następstwie tego gburowate oraz aroganckie wobec otoczenia. Jest to sposób obrony, zwrócenia na siebie uwagi, a nawet wymuszenia miłości. Mają własny stosunek do czasu, pracy i pieniędzy. Nie posiadają umiejętności poświęcenia się, wyrzeczenia, poszanowania siebie samego i kreatywności. Łatwo ulegają podstępom, są wrażliwi na własnym punkcie, ale brak im wrażliwości dla otoczenia. Nie znają i nie mają poczucia sensu życia, nie są zainteresowani zaangażowaniem w sprawy społeczne. Mają własną kulturę, tradycje, ale również uprzedzenia. Żyją tu i teraz [2]. Duchowni starają się pracować z Romami na podstawie otwartych, równych i szczerych stosunków oraz wzajemnego dialogu. W dniu 11 stycznia 2012 roku rząd Republiki Słowackiej uchwalił Strategię Republiki Słowackiej dla integracji Romów do 2020 roku. Kluczowymi partnerami przy realizacji tej strategii są pełnomocnik rządu Republiki Słowackiej do spraw społeczności Romów, samorządy i organizacje pozarządowe. W dokumencie opracowano procedury postępowania prowadzące do solidarności, integracji i konsolidacji Romów. Strategie polegają na wyznaczeniu poszczególnych celów zmierzających do podwyższenia poziomu wykształcenia i wychowania Romów, poprawy jakości mieszkania, dostępności rynku pracy i sieci socjalnych, zapewnienia opieki zdrowotnej. Wykorzystanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej stanowi jedną z możliwości rozwiązania problemu Romów w formie wsparcia finansowego. Fundusz Rozwoju Społecznego, który występuje jako fundator wsparcia projektów integracji społecznej Romów, obejmuje środki Europejskiego Funduszu Społecznego. Program wprowadzenia kompleksowej strategii lokalnej zapewnia pełnomocnik rządu Republiki Słowackiej do spraw społeczności Romów. Jednym ze środków są aktywne ośrodki kultury, praca pracowników socjalnych w terenie, porządkowe patrole policyjne, wyłonieni spośród Romów asystenci pracujący z dziećmi i młodzieżą. Regionalny program operacyjny udziela środków finansowych z Funduszu Europejskiego na rozwój regionalny. Środki z tego funduszu są wykorzystywane do rozwoju infrastruktury w zakresie usług socjalnych, edukacji, regionalizacji ośrodków, ale również na wsparcie budowy kanalizacji, wspólnych podwórzy czy mieszkań o niskim standardzie. 5. Narzędzie inkluzji społecznej społeczności Romów Na Słowacji istnieje 700 społeczności, w których przedstawiciele grupy etnicznej Romów żyją w niegodnych i nieodpowiednich warunkach życiowych. Ich liczbę szacuje się na ok

22 Ludzie ci cierpią z powodu niedostatku i deprywacji społecznej. Nie mają zapewnionych właściwych warunków bytowych, nie znają nawyków zachowania higieny, cierpią na niedożywienie, a wielu z nich również na niepełnosprawność intelektualną. Społeczności są zdominowane przez długoterminowe bezrobocie, analfabetyzm i przybywające rodziny wielodzietne. Wynikiem tej sytuacji jest duża zachorowalność, zacofanie, agresja, uzależnienia, kradzieże i lichwiarstwo. Większość Romów nie potrafi wyzwolić się z tej długotrwałej sytuacji. Bezwarunkowo wymagają pomocy z zewnątrz. Załagodzenie wykluczenia społeczności Romów można osiągnąć poprzez implementację projektu krajowego Praca społeczna na terenie gmin (w dalszej części dokumentu zwana jako projekt krajowy ). Celem projektu krajowego, który ogłosił Fundusz Rozwoju Społecznego w grudniu 2011 roku, jest poprawa jakości pracy społecznej w terenie, ale również zwiększenie ilości pracowników socjalnych i ich asystentów. Zakłada się, że projekt krajowy do końca grudnia 2015 roku wesprze finansowo 725 miejsc pracy dla pracowników socjalnych i ich asystentów oraz zapewni usługi socjalne dla ok osób z grupy społecznie wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Pracownicy socjalni działający w terenie w swojej pracy będą pozostawać w bezpośrednim kontakcie z różnymi typami osób. Swój profesjonalizm będą musieli wykazać we właściwym podejściu do jednostki. W pracy społecznej wyróżnia się następujące typy osób w zależności od zachowań: manipulator, agresywny, milczek, apatyczny i podopieczny, który sprzeciwia się pomocy. Niektóre typy podopiecznych, ich zachowania i postawy pracownika socjalnego podczas jego pracy uwzględniamy w poniższym tekście. Podopieczny manipulator poprzez swoje zachowanie próbuje uzyskać korzyści i wyjątkowe traktowanie na swoją korzyść, zachowuje się nieformalnie, jego argumenty nie opierają się na prawdzie, zmyśla, manipuluje innymi. Postawa pracownika socjalnego próbować zachowywać się naturalnie, akceptować podopiecznego i wyrażać zrozumienie tylko dla problemu podopiecznego, nie można dać się wyprowadzić z równowagi, zadawać rzeczowe pytania, nalegać na uzyskanie odpowiedzi na zadane pytania, nie komentować manipulacyjnych argumentacji, zachować cierpliwość w przypadku dyskredytacji nie zaleca się samodzielnej pracy z podopiecznym należy zwrócić szczególną uwagę na pisemne sprawozdania ze spotkań Podopieczny agresywny podopieczny zachowuje się agresywnie albo atakuje werbalnie, obraża, przeklina i grozi pracownikowi socjalnemu bądź dokonuje na nim czynnej napaści Postawa pracownika socjalnego w przypadku ataku werbalnego należy zachować spokój, nie reagować na agresję, niechęć i nerwowość podopiecznego, dobrze jest pozwolić takiej osobie się wypowiedzieć, do czasu aż jej emocje stopniowo opadną nie należy zwracać uwagi podopiecznemu, aby kontrolował swoje zachowanie, wyciszył emocje po uspokojeniu emocji wykazać zainteresowanie problemem podopiecznego w przypadku czynnej napaści należy wezwać pomoc jednostek bezpieczeństwa publicznego, poprosić podopiecznego, aby przyszedł w innym terminie profilaktyka wewnątrz przestrzeń należy zorganizować w taki sposób, aby stworzyć naturalną ochronę (ustawienie mebli biurowych) profilaktyka w terenie pracownicy socjalni wyłącznie parami odwiedzają podopiecznych w ich środowisku domowym, zachowują odpowiednią odległość (tzw. strefa oficjalna 1,2 do 3,6 m, strefa publiczna 3,6 do 7,6 m) Podopieczny milczek milczy, jest niepewny, nie ufa pracownikowi socjalnemu, boi się i obawia, nie ma ochoty współpracować, trudno z nim nawiązać kontakt 21

23 Postawa pracownika socjalnego stworzyć warunki i zrozumienie dla milczenia, nie zmuszać podopiecznego do mówienia próbować zachowywać się serdecznie, życzliwie, uśmiechem rozładowywać napięcie, szukać neutralnego tematu w celu stopienia lodów określić przyczynę milczenia: zdarza się, że powodem jest niedosłyszenie, mały zasób słów lub nieznajomość języka urzędowego Podopieczny apatyczny swoim zachowaniem wykazuje brak zainteresowania, apatię, rezygnację, nie jest zainteresowany rozwiązaniem problemu przychyla się do zaleceń pracownika socjalnego, ale nie wprowadza ich w życie Postawa pracownika socjalnego zachęcić podopiecznego do powtórzenia uzgodnień, upewnić się, czy je zrozumiał, dowiedzieć się, co stanowi dla niego trudność, niemożność wypełnienia zaleceń, pozwolić mu określić termin dotrzymania poszczególnych zadań, pomóc mu znaleźć i pokazać mocne strony oraz na nich się oprzeć Podopieczny, który sprzeciwia się pomocy w ten sposób chroni siebie samego, jest powściągliwy, nie przyznaje się do problemu, ale woła o pomoc, nie jest przygotowany na przejęcie odpowiedzialności, nie poradzi sobie z problemem, nie ufa pracownikowi socjalnemu Postawa pracownika socjalnego zachęcić podopiecznego do uświadomienia sobie problemu i nazwania go wspierać go w jego postawie, aby przez przesyt zmniejszyć presję i doprowadzić do tego, że podopieczny sam zacznie mówić o problemie. Poprzez swój profesjonalizm pracownik socjalny powinien umieć przyjąć właściwą postawę w kontaktach z poszczególnymi podopiecznymi. Podczas wykonywania pracy może dojść do sytuacji, która będzie dla pracownika socjalnego zbyt trudna (własne doświadczenia, antypatia, uprzedzenie...), w takich przypadkach powinien zwrócić się do kolegi z prośbą o współpracę i oddelegować podopiecznego do innego pracownika socjalnego. Pracownicy socjalni podczas wprowadzenia projektu krajowego będą mogli wykorzystać swoje profesjonalne kompetencje w następujących dziedzinach: A) system administracji publicznej Republiki Słowackiej administracja publiczna struktura, podział (administracja państwowa i samorządy system instytucji społecznych na wszystkich poziomach) podstawy funkcjonowania samorządu kompetencje gmin, mikroregionu B) analiza prawna zapewnienia usług socjalnych przez samorząd obowiązujące obecnie prawodawstwo dotyczące pomocy socjalnej, stan i perspektywa pozycja miasta i gminy w systemie zapewniania potrzeb i usług socjalnych C) praca socjalna, potrzeby i usługi socjalne znaczenie, cele i posłannictwo pracy socjalnej osobowość pracownika socjalnego etyka profesjonalnej pracy osobowość jednostki i jej specyficzne potrzeby świadczenie usług socjalnych, sieć społecznościowa i praca z nim związana analiza potrzeb socjalnych mieszkańców, stan, prognoza potrzeb socjalnych w gminie D) metody, poziomy i etapy pracy socjalnej ewidencja socjalna, diagnostyka socjalna, interwencja doradztwo, prowadzenie doradztwa interwencja kryzysowa praca socjalna z jednostką, grupą i rodziną w gminie praca socjalna ze społecznością w gminie i mikroregionie E) praca socjalna w gminie i praca socjalna w terenie 22

24 punkt wyjścia pracy socjalnej i pracy socjalnej w terenie metody i środowisko pracy socjalnej w terenie praca socjalna ze specyficznymi grupami w zakresie indywidualnym i grupowym - niezatrudnieni - seniorzy - uzależnieni (alkohol i narkotyki) - mniejszości - niepełnosprawni - młodzież (z niezakończoną edukacją, młodzież bezrobotna). F) efektywna komunikacja w pracy pracownika socjalnego zasady komunikacji otwartej, zapewnienie przestrzeni i tolerancji w komunikacji udzielanie informacji zwrotnej, aktywne słuchanie komunikacja niewerbalna dekodowanie i kodowanie znaczenia argumentacja komunikacja w sytuacjach przemocy, komunikacja z pozycji słabszego obrona przed manipulacją, szantażem emocjonalnym, nieuczciwymi posunięciami specyfika komunikacji podczas uzgodnień z podopiecznymi w terenie, przedstawicielami administracji państwowej i samorządów komunikacja międzyludzka aspekt jej zastosowania w projektach integracji, specyfika komunikacji międzyludzkiej na różnych poziomach pracy pracownika socjalnego w terenie postawy, stereotypy, uprzedzenia i ich odzwierciedlenie w komunikacji G) zarządzanie pracą socjalną przygotowanie i opracowanie projektów zarządzanie i realizacja projektów zarządzanie pracą socjalną H) specyficzne kompetencje pracowników socjalnych pracujących w terenie specyfika kulturowa grupy docelowej (np. Romowie,...) specyfika pracy ze społecznościami, które znalazły się w sytuacji chronicznego ubóstwa (Standardy pracowników socjalnych pracujących w terenie, 2007). Fundusz Rozwoju Społecznego, fundator projektu narodowego, podkreśla znaczenie pracy socjalnej w terenie, bezpośrednio w naturalnym środowisku podopiecznych, jako najefektywniejszego narzędzia ograniczenia wykluczenia społecznego w dziedzinach dotyczących zdrowia, mieszkania, przeżyć, edukacji i zatrudnienia. Aby poprawić jakość tych usług na rzecz podopiecznych, Fundusz Rozwoju Społecznego zapewni pracownikom socjalnym pracującym w terenie i ich asystentom podczas wykonywania pracy doradztwo, szkolenia i nadzór. 6. Praca socjalna ze społecznością Romów, problemy i dylematy etyczne Praca socjalna ze społecznością Romów wymaga od pracowników socjalnych pracujących w terenie i ich asystentów profesjonalizmu, który polega nie tylko na posiadaniu fachowych umiejętności, ale również określonych społecznych kompetencji i, co nie mniej ważne, cech personalnych, a zwłaszcza dojrzałej osobowości. Podstawą dojrzałej osobowości jest szczególnie pozytywny obraz samego siebie. Pracownicy socjalni o dojrzałej osobowości są w stanie akceptować siebie i innych takimi, jakimi są, są zdolni przystosować się, odpowiednio się zachowywać, lojalnie przyjmować krytykę, są realistami, potrafią sprostać sytuacjom stresowym i, co równie istotne, są zdolni do rozwiązywania różnych etycznych dylematów i konfliktów oraz wprowadzania w życie właściwych i etycznych decyzji. Problemy etyczne pojawiają się w sytuacjach, kiedy pracownik socjalny wie, jak powinna być decyzja, jednak to rozwiązanie osobiście mu nie odpowiada. Dylematy etyczne pojawiają 23