Spis treści. 1. Zagadnienia ogólne... 1 SPIS TREŚCI

Transkrypt

1 Spis treści 1. Zagadnienia ogólne Rozwój ginekologii od empirii do nauki Zbigniew Słomko, Edmund Waszyński Cel i zakres informacji Ginekologia u zarania dziejów ludzkości Społeczeństwa pierwotne W starożytnym Egipcie Wśród ludów semickich W starożytnych Indiach W kręgu antycznej kultury Grecji i Rzymu Dalszy rozwój ginekologii na świecie Średniowiecze ( ) Odrodzenie ( ) U progu nowożytnego położnictwa ( ) Dalszy rozwój nauki w dziedzinie położnictwa i ginekologii (od 1847 r. do współczesności) Rozwój polskiej ginekologii Początki opieki położniczej w Polsce i pierwsze szkoły położnych Powstanie i rozwój ośrodków klinicznych Postępowy nurt położnictwa polskiego Postępowy nurt ginekologii polskiej Wkład ginekologów polskich w rozwój narzędzi i urządzeń lekarskich Twórcy polskiej ginekologii Ośrodki akademickie po drugiej wojnie światowej Instytuty naukowe i kliniczne Historia medycyny perinatalnej w Polsce Laureaci Nagrody Nobla Chronologia ważniejszych wydarzeń w historii położnictwa i ginekologii na świecie Chronologia ważniejszych wydarzeń w historii położnictwa i ginekologii w Polsce Epidemiologia ginekologiczna Krzysztof Tomasz Niemiec, Michał Troszyński Istotne definicje Rodzaje badań Badanie eksperymentalne (clinical trial) Badania obserwacyjne (nieeksperymentalne) Hierarchia dowodów naukowych Kontrola w położnictwie i w ginekologii Co podlega kontroli? Cykl kontroli i analizy w położnictwie i ginekologii Organizacja kontroli Częste przyczyny niepowodzenia kontroli Podstawy metodologii badań biomedycznych Zbyszko Malewski Strategia badań naukowych Podstawowe pojęcia metodologiczne Pomiar Błąd pomiaru Błędy grube Błąd przypadkowy (losowy) Błąd systematyczny Badanie populacji biologicznej Pomiar w biologii Rozkład zmiennej (cechy) populacji biologicznej Badania naukowe w medycynie klinicznej Podział błędów systematycznych występujących w badaniach klinicznych Sytuacja demograficzna Polski na tle zmian ludnościowych w Europie Michał Troszyński, Krzysztof Tomasz Niemiec Rozwój demograficzny ludności Polski Sytuacja demograficzna Polski w okresie po 1989 r Kierunki rozwoju podstawowych procesów ludnościowych Europa a Polska stan i perspektywy demograficzne Sytuacja demograficzna w wybranych krajach w roku 1990 i Antykoncepcja i planowanie rodziny Emigracja w Polsce po 1989 r Znaczenie dziecka w rodzinie Miary reprodukcji ludności Współczynnik przyrostu naturalnego Współczynnik dynamiki demograficznej Współczynniki dzietności oraz reprodukcji brutto i netto Higiena kobiety Edmund Waszyński Wprowadzenie Higiena a zdrowie kobiety Higiena okresu pokwitania XI

2 Higiena osobista Higiena w okresie rozrodczym kobiety Higiena osobista Higiena żywienia (odżywiania) Higiena pracy Higiena okresu przekwitania i okresu starości Mechanizmy antyoksydacyjne Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Zbigniew Słomko, Dorota Darmochwał-Kolarz Wstęp Enzymatyczne i nieenzymatyczne mechanizmy antyoksydacyjne Podstawy genetyki dla ginekologów Maciej Krawczyński, Anna Latos-Bieleńska Zagadnienia ogólne Organizacja materiału genetycznego człowieka Choroby uwarunkowane genetycznie Badania w kierunku chorób uwarunkowanych genetycznie Wybrane zagadnienia kliniczne Determinacja i różnicowanie płci Genetyczne zaburzenia determinacji i różnicowania płci Genetyczne przyczyny niepłodności i ich diagnostyka Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) Genetyczne przyczyny poronień i ich diagnostyka Poradnictwo genetyczne Budowa i wady rozwojowe żeńskich narządów płciowych Budowa narządów płciowych żeńskich Helena Kędzia Jajnik Jajowód Macica Pochwa Srom Krocze Dno miednicy Miednica kostna Unaczynienie narządów płciowych Unerwienie narządów płciowych Wady rozwojowe żeńskich narządów płciowych Zbyszko Malewski Prawidłowy rozwój układu moczowo-płciowego Rozwój układu moczowego Rozwój żeńskiego układu płciowego Postacie kliniczne zaburzeń rozwojowych żeńskich narządów płciowych Wady rozwojowe macicy Wady wrodzone pochwy Diagnostyka Badanie ginekologiczne Romuald Biczysko Cel i zakres informacji Wywiady Badanie fizykalne ogólne Badanie jamy brzusznej Badanie ginekologiczne Badanie zestawione Rozpoznanie Laparoskopia diagnostyczna Metody diagnostyki obrazowej w ginekologii Iwona Szpakowska-Rzymska Radiologia konwencjonalna Mammografia diagnostyczna i skriningowa Tomografia komputerowa (TK) Tomografia rezonansu magnetycznego (MR) Inne metody obrazowania Badanie ultrasonograficzne w ginekologii Jacek Brązert, Marek Spaczyński, Marek Pietryga Badanie ultrasonograficzne macicy Badanie ultrasonograficzne przydatków Diagnostyka ultrasonograficzna zmian rozrostowych jajnika Laparoskopowa diagnostyka ginekologiczna Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk, Robert Spaczyński, Anna Sokalska Macica Jajowody Jajniki Otrzewna miednicy mniejszej Jelita, wątroba i dolna powierzchnia przepony Podstawy diagnostyki andrologicznej Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk, Monika Serdyńska Wywiad Badanie kliniczne Ogólna budowa ciała Moszna, jądra i najądrza Powrózek nasienny Prącie Gruczoł krokowy (prostata, stercz) Gruczoły sutkowe Badanie nasienia Objętość, barwa i ph nasienia Koncentracja i całkowita liczba plemników w nasieniu Ruchliwość plemników Morfologia plemników Komórki okrągłe Aglutynacja i badania immunologiczne Komputerowa ocena nasienia Analiza biochemiczna nasienia Oznaczanie wolnych rodników Testy oceniające funkcję plemników Testy przenikania śluzu szyjkowego Diagnostyka endokrynologiczna Diagnostyka obrazowa Ultrasonografia Inne metody diagnostyki obrazowej Biopsja jąder Diagnostyka genetyczna Diagnostyka mikrobiologiczna Anna Szumała-Kąkol Cel i zakres informacji Pobieranie i transport materiałów do laboratorium Informacje ogólne Pobieranie i transport materiałów do badań w kierunku bakterii, grzybów drożdżopodobnych i pierwotniaków Pobieranie i transport materiałów do badań wirusologicznych Interpretacja wyników posiewów ilościowych Interpretacja wyników ilościowego posiewu moczu XII

3 Interpretacja wyników ilościowego posiewu cewników naczyniowych Określenie lekowrażliwości drobnoustrojów Lekowrażliwość i lekooporność drobnoustrojów definicje Metody oznaczania lekowrażliwości Mechanizmy oporności drobnoustrojów i interpretacja antybiogramów Przewidywanie skuteczności antybiotykoterapii Diagnostyka osteoporozy Tomasz Opala, Dorota Rabiega Badanie kliniczne Markery kostne Nowoczesne markery kościotworzenia Markery resorpcji Badania densytometryczne Kryterium diagnostyczne osteoporozy Cytodiagnostyka ginekologiczna Andrzej Malarewicz Wstęp Technika pobierania i przygotowywania rozmazów cytologicznych Formułowanie rozpoznania cytologicznego Klasyfikacja obrazów cytologicznych, System Bethesda Składniki komórkowe prawidłowych rozmazów z szyjki macicy Komórki nabłonkowe Komórki pochodzenia pozanabłonkowego Wynik ujemny pod względem zmian śródnabłonkowych i złośliwych Cytodiagnostyka raka trzonu macicy Cytodiagnostyka płynu z jamy otrzewnej Zastosowanie mikroskopii fluorescencyjnej do cytodiagnostyki ginekologicznej Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej Mikroskop fluorescencyjny Obrazy uzyskiwane w mikroskopie fluorescencyjnym Znaczenie mikroskopii fluorescencyjnej w cytodiagnostyce zmian szyjki macicy Podstawy mikroskopii fazowo-kontrastującej Cechy obrazów komórkowych fazowo-kontrastujących Przygotowywanie rozmazów cytologicznych do oglądania w kontraście fazowym Zastosowanie mikroskopii fazowo-kontrastującej w cytodiagnostyce ginekologicznej Diagnostyka morfologiczna Helena Kędzia Badanie śródoperacyjne Preparaty histologiczne parafinowe Diagnostyka morfologiczna na podstawie preparatów parafinowych Barwienia dodatkowe specjalne Badania immunohistochemiczne Ocena biologicznej złośliwości nowotworów Markery proliferacji Ocena aktywności onkogenów i genów supresorowych Ocena mikromacierzy DNA w nowotworach złośliwych Histeroskopia Stefan Sajdak Rozwój endoskopii macicy Technika badania endoskopowego macicy Wskazania i przeciwwskazania do endoskopii macicy Lokalizacja i usuwanie zmian wewnątrzmacicznych ograniczających płodność Rozrosty patologiczne endometrium, rak endometrium Kolposkopia Andrzej Malarewicz, Witold Kędzia Część ogólna Wprowadzenie Wyposażenie gabinetu ginekologicznego w sprzęt kolposkopowy Technika badania kolposkopowego Pobieranie rozmazów cytologicznych i materiału do badania histologicznego Klasyfikacja morfologiczna zmian szyjki macicy Mianownictwo kolposkopowe zmian szyjki macicy Część szczegółowa Obrazy kolposkopowe prawidłowe Obrazy kolposkopowe nieprawidłowe (podejrzane), czyli nietypowa strefa przekształceń nabłonkowych Obrazy kolposkopowe niezadowalające (niejasne) Inne obrazy kolposkopowe Formułowanie rozpoznania kolposkopowego Obrazy kolposkopowe po zabiegach destrukcyjnych szyjki macicy Taktyka lekarza klinicysty wobec otrzymywanych wyników badań cytologicznych i kolposkopowych Diagnostyka endokrynologiczna Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski Badanie podmiotowe Badanie przedmiotowe Badanie ogólne Badanie ginekologiczne Pośrednie metody oceny obwodowego działania hormonów jajnikowych Pomiar podstawowej temperatury ciała (BBT) Ocena śluzu szyjkowego (skala Inslera) Rozmazy cytohormonalne Badanie histopatologiczne endometrium Diagnostyka hormonalna Gonadotropiny Prolaktyna (PRL) Estrogeny (estradiol, estron, estriol) Progesteron, progestageny (17-hydroksyprogesteron, pregnandiol) Androgeny Kortyzol, 17-hydroksyketosteroidy (17-OHCS) Białko wiążące steroidy płciowe (SHBG) Hormonalne testy czynnościowe Diagnostyka cytogenetyczna Diagnostyka obrazowa Ultrasonografia Diagnostyka radiologiczna Tomografia rezonansu magnetycznego (NMR) Diagnostyka zabiegowa Laparoskopia Histeroskopia Ginekologia wieku rozwojowego Ginekologia dziecięca i dziewczęca Izabella Rzepka-Górska Wstęp Dojrzewanie płciowe XIII

4 Neuroendokrynologiczne aspekty dojrzewania płciowego Sygnał metaboliczny. Krytyczna masa ciała. Leptyna Wiek ginekologiczny i wiek kalendarzowy. Kryteria dojrzałości dziewcząt Zaburzenia rozwoju płciowego Przedwczesne dojrzewanie płciowe Opóźnione pokwitanie lub brak pokwitania Zahamowanie pokwitania lub zahamowanie rozwoju płciowego Guzy jajnika w wieku rozwojowym. Nowotwory jajnika u dziewcząt Fizjopatologia jajnika w różnych okresach życia. Torbiele czynnościowe Pierwotne nowotwory nabłonkowe Leczenie nowotworów jajnika u dziewcząt Endometrioza u młodocianych Prawidłowy i powikłany rozwój gruczołów sutkowych. Nowotwory piersi Fizjologiczne obrzmienie gruczołów sutkowych u noworodków Nieprawidłowości i zaburzenia rozwoju gruczołów sutkowych w okresie pokwitania Guzy nowotworowe gruczołów sutkowych Grupy i czynniki ryzyka w karcynogenezie raka szyjki macicy Zagadnienia dotyczące współżycia płciowego dziewcząt Nadżerka części pochwowej szyjki macicy w wieku rozwojowym Zapalenie narządów płciowych Zapalenia sromu i pochwy Stany zapalne przydatków Wady rozwojowe narządów płciowych Niedrożność błony dziewiczej Brak pochwy i macicy Macica podwójna ze szczątkową niedrożną pochwą Wrodzony brak dolnego odcinka pochwy Wrodzony brak szyjki macicy przy istniejącej pochwie Wrodzony brak szyjki macicy współistniejący z brakiem pochwy Zaburzenia determinacji i różnicowania płci Stanisław Zajączek, Izabella Rzepka-Górska Genetyczne uwarunkowania płci Chromosomy płciowe Geny uczestniczące w determinacji i różnicowaniu płci Inne geny uczestniczące prawdopodobnie w rozwoju cech płciowych (WT1, SOX9) Geny enzymów metabolizujących hormony steroidowe Realizacja genetycznych uwarunkowań determinacji i różnicowania płci Zasady diagnostyki genetycznej zaburzeń determinacji i różnicowania płci Klinika zaburzeń różnicowania płci Dysgenezja gonad Zespół niewrażliwości na androgeny (androgen insensitivity syndrome) Wrodzony przerost nadnerczy Endometrioza Etiopatogeneza endometriozy Jan Kotarski, Grzegorz Polak Czynniki ryzyka Teorie rozwoju endometriozy Endometrioza otrzewnej Endometrioza jajnikowa Adenomioza Głęboko naciekająca endometrioza (adenomioza przestrzeni zaotrzewnowej) Obraz kliniczny endometriozy Antoni Palatyński Częstość występowania endometriozy i wiek chorych Czynniki zagrożenia chorobą Objawy i oznaki kliniczne Podział endometriozy Współistnienie endometriozy z innymi chorobami żeńskich narządów płciowych Endometrioza a ciąża ektopowa Endometrioza a przemiany złośliwe Wpływ ciąży na endometriozę Endometrioza a niepłodność Niepłodność mechaniczna Niepłodność czynnościowa Uszkodzenie funkcji jajnika Rozpoznawanie endometriozy Antoni Palatyński Zasady rozpoznawania endometriozy Ocena makroskopowa ognisk endometriozy Rozpoznanie histopatologiczne Endometrioza wewnątrz jamy otrzewnej Laparoskopia Laparotomia Nieinwazyjne metody diagnostyczne Podsumowanie Umiejscowienie endometriozy poza jamą otrzewnej Endometrioza sromu, krocza i pochwy Endometrioza szyjki macicy Endometrioza układu moczowego Endometrioza a cystitis interstitialis Endometrioza w bliznach powłok brzusznych Inne umiejscowienia endometriozy Leczenie endometriozy Antoni Palatyński Leczenie chirurgiczne Chirurgia laparoskopowa Postępowanie chirurgiczne drogą laparotomii Leczenie hormonalne Ciąża rzekoma Leczenie danazolem Stosowanie agonistów gonadoliberyny Trójstopniowe postępowanie według Semma Trójstopniowe postępowanie a niepłodność Ginekologia endokrynologiczna Biosynteza hormonów, ich metabolizm i działanie Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski Steroidogeneza Teoria dwóch komórek Transport i metabolizm Estrogeny Progesteron Androgeny Mechanizm działania Budowa receptora steroidowego Aktywacja receptora Receptor estrogenowy XIV

5 Receptor progesteronowy Receptor androgenowy Receptory hormonalne Witold Kędzia Wiadomości wstępne Definicja receptora Regulacja receptorowa w odpowiedzi na stymulację hormonalną Wiązanie receptor hormon Ilościowe określenie powinowactwa receptora i hormonu Krzywa wiązania i wykres Scatcharda. Doświadczalne oznaczanie stałej dysocjacji Wiązanie hormonu z więcej niż jednym rodzajem receptora Regulacja liczby i funkcji receptorów Receptory błonowe Struktura białka receptorowego i mechanizm jego funkcjonowania Cykliczny AMP jako aktywator kinazy A Uwalnianie wewnątrzkomórkowych zasobów wapnia za pośrednictwem trifosforanu inozytolu Diacyloglicerol jako aktywator kinazy C Budowa receptora adrenergicznego Przemieszczenie receptora do wnętrza komórki Klatryna Wewnątrzkomórkowe działanie kinaz białkowych Receptor insulinowy GnRH. Kinaza białkowa C Onkogeny i funkcje receptora Receptory wewnątrzkomórkowe Model budowy receptora steroidowego Teoria funkcjonowania receptora Aktywacja Zmiany zachodzące w chromatynie Receptor estrogenowy i progesteronowy Receptor androgenowy Kliniczna wartość oznaczania receptorów steroidowych Receptory dla hormonów steroidowych w rakach endometrialnych i jasnokomórkowych o różnej lokalizacji Budowa receptora androgenowego potencjalnym czynnikiem inicjującym proces karcynogenezy Choroby dziedziczne uwarunkowane niewrażliwością receptora. Mutacja receptora androgenowego jako przyczyna braku wrażliwości na androgeny (zespół Morrisa, zespół Goldberga Maxwella, zespół Reifensteina). Krzywica typu II Udział receptorów onkogennych w inicjacji procesu nowotworzenia Budowa i czynność jajnika Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński Rozwój i budowa gonady żeńskiej Cykl jajnikowy Stadia rozwoju pęcherzykowego Ciałko żółte (corpus luteum) Mechanizmy regulujące procesy rekrutacji, selekcji i owulacji Fizjologia cyklicznych zmian endometrium Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński Unaczynienie endometrium Cykl endometrialny Neuroendokrynologia cyklu jajnikowego Artur J. Jakimiuk, Krzysztof Kamiński Regulacja neurohormonalna osi podwzgórze przysadka mózgowa jajnik Hormony przedniego płata przysadki mózgowej Hormony jajnika Hormony tkankowe Fizjologia procesów doprowadzających do implantacji zapłodnionego jaja Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski Transport nasienia Transport komórki jajowej Proces zapłodnienia Implantacja i placentacja Determinacja płci Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski Prawidłowa determinacja płci Różnicowanie gonad Rozwój przewodów Müllera i Wolffa Rozwój zewnętrznych narządów płciowych Nieprawidłowa determinacja płci Nieprawidłowy rozwój gonad pierwotnych Nieprawidłowa determinacja gonad Obojnactwo rzekome męskie Obojnactwo rzekome żeńskie Zaburzenia miesiączkowania Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński Terminologia i klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania Czynnościowe krwawienia maciczne Diagnostyka czynnościowych krwawień macicznych Leczenie czynnościowych krwawień macicznych Brak miesiączki pierwotny i wtórny Diagnostyka braku miesiączki Przyczyny braku miesiączki Brak owulacji Artur J. Jakimiuk, Krzysztof Szafranko Patogeneza braku owulacji Zaburzenia podwzgórzowo-przysadkowe Zaburzenia sprzężenia zwrotnego Miejscowe czynniki w jajniku Rola androgenów w pęcherzyku jajnikowym Nadwaga Konsekwencje kliniczne długotrwałego braku owulacji Diagnostyka Leczenie Bolesne miesiączkowanie Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS premenstrual syndrome) Zespoły hiperandrogenne Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski Objawy nadmiaru androgenów Przyczyny nadmiaru androgenów Zaburzenia endokrynologiczne z towarzyszącym hiperandrogenizmem Wrodzony niedobór enzymów steroidogenezy Nowotwory produkujące androgeny Stosowanie preparatów o działaniu androgennym Implikacje kliniczne metabolizmu androgenów Hirsutyzm Patofizjologia wzrostu włosów Leczenie hirsutyzmu XV

6 7. Ginekologia geriatryczna Menopauza Krzysztof Drews, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Wojciech Pieńkowski Wstęp Menopauza a objawy wypadowe Menopauza a układ sercowo-naczyniowy Składnik estrogenny w terapii hormonalnej Składnik gestagenny w terapii hormonalnej Powikłania zakrzepowe w okresie okołomenopauzalnym Wpływ menopauzy na wystąpienie osteoporozy Zmiany w układzie moczowo-płciowym Aspekty psychologiczne okresu okołomenopauzalnego życia kobiety Rak gruczołu sutkowego i endometrium w okresie menopauzy Terapia okresu przekwitania Osteoporoza Tomasz Opala, Dorota Rabiega Rys historyczny badań nad osteoporozą Budowa tkanki kostnej Komórki tkanki kostnej Substancja międzykomórkowa kości Metabolizm tkanki kostnej Definicja osteoporozy Etiologia i patogeneza osteoporozy Wpływ estrogenów na metabolizm kostny Osteoporozy wtórne w ginekologii Analogi GnRH Histerektomia z przydatkami Radioterapia Chemioterapia Leczenie osteoporozy Niepłodność Epidemiologia niepłodności Monika Serdyńska, Leszek Pawelczyk, Piotr Jędrzejczak Czynniki warunkujące zdolność rozrodczą Fizjologia cyklu płciowego Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska, Robert Z. Spaczyński Cykl jajnikowy Faza folikularna Owulacja Faza lutealna Cykl endometrialny Faza miesiączkowa (1. 5. dzień cyklu) Faza proliferacyjna (wzrostowa) ( dzień cyklu) Faza sekrecyjna (wydzielnicza) ( dzień cyklu) Cykl szyjkowy Niepłodność żeńska Piotr Jędrzejczak, Anna Sokalska Diagnostyka niepłodności Wywiad lekarski Badania w diagnostyce niepłodności Zespół policystycznych jajników (PCOS) Beata Banaszewska, Robert Z. Spaczyński, Leszek Pawelczyk Etiopatogeneza PCOS Insulinooporność i hiperinsulinemia w patogenezie PCOS Rozpoznawanie PCOS Dodatkowe badania hormonalne Badania biochemiczne Ocena makroskopowa jajników Konsekwencje długofalowe PCOS Choroba niedokrwienna serca Cukrzyca Nadciśnienie Choroby nowotworowe Leczenie chorych z PCOS Leczenie kobiet planujących ciążę Leczenie kobiet nieplanujących ciąży Nowe metody leczenia PCOS Stymulacja jajeczkowania Robert Z. Spaczyński, Krzysztof Derwich, Leszek Pawelczyk Cytrynian klomifenu Farmakologia i mechanizm działania Wskazania i dawkowanie Monitorowanie stymulacji jajeczkowania Powikłania i objawy uboczne Gonadotropiny egzogenne Rodzaje gonadotropin Wskazania do zastosowania Mechanizm działania Protokoły hiperstymulacji do programów zapłodnienia pozaustrojowego Monitorowanie stymulacji jajeczkowania Powikłania Egzogenny pulsacyjny GnRH Alternatywne metody stymulacji jajeczkowania Fizjologia męskich narządów płciowych Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk Budowa jąder Gruczoł śródmiąższowy Kanaliki plemnikotwórcze Czynność jąder Gametogeneza Apoptoza Hormonalna kontrola czynności jąder Funkcja gonadoliberyny Funkcja gonadotropin Czynniki działające miejscowo na czynność jąder Termoregulacja Immunologia jąder Synteza i rola androgenów Transport gamet męskich Erekcja i ejakulacja Niepłodność męska Piotr Jędrzejczak, Monika Serdyńska Niepłodność przedjądrowa Leczenie Niepłodność jądrowa Wady dziedziczne i rozwojowe Wady nabyte Leczenie Niepłodność pozajądrowa Zaburzenia transportu nasienia Zaburzenia gruczołów dodatkowych Niezdolność do odbycia stosunku płciowego Zaburzenia ejakulacji Leczenie Metody wspomaganego rozrodu Krzysztof Derwich, Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk Inseminacja domaciczna Inseminacja nasieniem dawcy Stymulacja jajeczkowania w cyklach z zastosowaniem ART XVI