Akt urodzenia. Aleksandra Wilk. / monografie / prawo administracyjne. Wydanie 1

Transkrypt

1

2 Akt urodzenia Aleksandra Wilk / monografie / prawo administracyjne Wydanie 1 Warszawa 2014

3 Spis treści Spis treści Wykaz skrótów Wstęp ROZDZIAŁ I. Teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia Charakter prawny aktu urodzenia Administracyjny charakter aktu urodzenia Ujęcie aktu urodzenia w nauce prawa administracyjnego Czynności o charakterze administracyjnym związane z rejestracją zdarzeń w akcie urodzenia Pojęcie aktu administracyjnego Akt urodzenia jako dowód istnienia stosunku cywilnoprawnego Urodzenie jako zdarzenie prawne Akt urodzenia a nabycie zdolności prawnej Prawo człowieka do tożsamości Godność jako źródło praw człowieka Prawne ujęcie tożsamości człowieka Psychologiczne ujęcie tożsamości człowieka Stan cywilny i stan osobisty człowieka Pojęcie stanu cywilnego Cechy stanu cywilnego Prawa stanu cywilnego Stan osobisty Ochrona stanu cywilnego w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego Ochrona stanu cywilnego na gruncie prawa cywilnego ROZDZIAŁ II. Rejestracja stanu cywilnego człowieka w akcie urodzenia Rejestracja stanu cywilnego w aktach stanu cywilnego Księgi metrykalne jako pierwowzór rejestracji stanu cywilnego

4 Spis treści 1.2. Rys historyczny rejestracji stanu cywilnego w Polsce Pojęcie i zasady rejestracji stanu cywilnego Księgi stanu cywilnego Uwagi ogólne Odpisy z ksiąg stanu cywilnego Akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego Wpisy dodatkowe w akcie stanu cywilnego Wzmianki dodatkowe Przypiski Uwagi Akt urodzenia jako akt stanu cywilnego Treść aktu urodzenia Nazwisko, imię, płeć dziecka Miejsce urodzenia dziecka Data urodzenia dziecka Nazwiska, imiona, nazwiska rodowe, data urodzenia i miejsce zamieszkania rodziców dziecka Wpis o ojcostwie na podstawie aktu małżeństwa rodziców dziecka Wpis o ojcostwie względem dziecka pozamałżeńskiego Sporządzenie aktu urodzenia mimo braku danych Międzynarodowe standardy w zakresie rejestrowania stanu cywilnego i poszanowania prawa do znajomości swojego pochodzenia Międzynarodowe standardy w zakresie rejestracji urodzenia Międzynarodowe standardy w zakresie prawa do znajomości swojego pochodzenia Standardy obowiązujące w ramach Unii Europejskiej Międzynarodowa Komisja Stanu Cywilnego MKSC Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych Transkrypcja aktu urodzenia Pojęcie transkrypcji aktu stanu cywilnego Zasady transkrypcji aktu urodzenia Udostępnianie treści aktu urodzenia Krąg osób uprawnionych do zapoznania się z treścią aktu urodzenia i akt zbiorowych w oparciu o ustawę Prawo o aktach stanu cywilnego i rozporządzenie wykonawcze Interes prawny i interes społeczny w dostępie do aktów stanu cywilnego ROZDZIAŁ III. Prawo jednostki do poszanowania jej prywatności Prawo do poszanowania prywatności w polskim systemie prawnym Pojęcie prawa do prywatności

5 Spis treści 1.2. Uregulowanie prawa do prywatności w Konstytucji RP Prawo do prywatności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i sądów powszechnych Rola państwa w realizacji prawa do prywatności Akt urodzenia jako narzędzie realizacji prawa do prywatności Międzynarodowe standardy ochrony prawa do prywatności Autonomia informacyjna jednostki jako składnik prawa do prywatności Pojęcie autonomii informacyjnej jednostki Podstawy prawne autonomii informacyjnej jednostki i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Ograniczenie autonomii informacyjnej jednostki Klauzule generalne Cywilistyczna koncepcja ochrony prawa do prywatności Pojęcie dóbr osobistych w kontekście ochrony prawa do prywatności Stan cywilny jako dobro osobiste Ochrona prywatności danych osobowych jednostki ROZDZIAŁ IV. Odzwierciedlenie stosunków filiacyjnych w akcie urodzenia Treść aktu urodzenia niewymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu Akt urodzenia sporządzony na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia Pisemne zgłoszenie urodzenia i karta zgonu dla dziecka martwo urodzonego Niezgłoszenie faktu urodzenia jako wykroczenie przeciwko obowiązkowi ewidencji Akt urodzenia dziecka objętego domniemaniem pochodzenia od męża matki Domniemanie prawne Domniemania a fikcje prawne Domniemania w prawie rodzinnym i ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki Treść aktu urodzenia dziecka objętego domniemaniem Akt urodzenia dziecka, względem którego dokonano uznania ojcostwa

6 Spis treści Uznanie ojcostwa w prawie rodzinnym Rejestracja uznania ojcostwa w akcie urodzenia dziecka Akt urodzenia dziecka poczętego na skutek zastosowania metod wspomaganej prokreacji Aspekt medyczny stosowania metod wspomaganej prokreacji Treść aktu urodzenia dziecka poczętego metodą wspomaganej prokreacji Akt urodzenia jako źrodło wiedzy o pochodzeniu genetycznym Inseminacja i zapłodnienie pozaustrojowe post mortem a ochrona stabilności stanu cywilnego Treść aktu urodzenia wymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu Akt urodzenia dziecka przysposobionego Akt urodzenia przysposobionego w sposób niepełny (adoptio minus plena) Akt urodzenia dziecka przysposobionego w sposób pełny (adoptio plena) Akt urodzenia dziecka przysposobionego w sposób całkowity (adoptio plenissima) Akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców Akt urodzenia dziecka, którego pochodzenie zostało zaprzeczone Zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa polskie regulacje prawne Regulacje innych państw w zakresie zaprzeczania ojcostwa Rola aktu urodzenia w zaprzeczeniu ojcostwa Zmiana nazwiska dziecka po zaprzeczeniu ojcostwa Ochrona prywatności a treść aktu urodzenia zawierającego wpis o zaprzeczeniu ojcostwa Akt urodzenia dziecka, wobec którego ustalono bezskuteczność uznania ojcostwa Ustalenie bezskuteczności uznania w świetle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Treść aktu urodzenia w przypadku ustalenia bezskuteczności uznania a realizacja prawa do prywatności Akt urodzenia dziecka, względem którego sąd ustalił ojcostwo Sądowe ustalenie ojcostwa regulacje Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

7 Spis treści Treść aktu urodzenia dziecka, względem którego sądowo ustalono ojcostwo Odzwierciedlenie w akcie urodzenia stanu cywilnego osoby, która dokonała sądowej zmiany płci Transseksualizm jako zjawisko społeczne Płeć jako element stanu cywilnego człowieka Orzecznictwo sądów polskich w sprawie sądowej zmiany płci Zmiana płci de lege lata i de lege ferenda Akt urodzenia osoby zmieniającej płeć jako narzędzie ochrony prywatności tej osoby i osób trzecich Ochrona stanu cywilnego transseksualistów i osób trzecich w systemach prawnych innych państw Rola państwa w zagwarantowaniu ochrony stanu cywilnego osoby transseksualnej i osób trzecich Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach z zakresu ochrony stanu cywilnego osób dokonujących zmiany płci Zmiany w akcie urodzenia osoby zmarłej i jej zstępnych Niewzruszalność stanu cywilnego zmarłego dziecka Wzruszalność stanu cywilnego zmarłego dziecka Wzruszalność stanu cywilnego innych niż dziecko osób zmarłych, legitymowanych w postępowaniach związanych z dochodzeniem pochodzenia Rola zstępnych w ingerencji w stan cywilny osoby zmarłej Treść aktu urodzenia a zmiany w stanie cywilnym osoby zmarłej Zakończenie Załączniki Wzór aktu urodzenia Wzór zupełnego odpisu aktu urodzenia Wzór skróconego odpisu aktu urodzenia Wzór pisemnego zgłoszenia urodzenia Bibliografia

8 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) k.o.p.c.p.w. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzona w Rzymie 4 listo pada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listo pada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101) k.p.d. Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listo pada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 482 ze zm.) p.a.s.c. ustawa z 29 wrześ nia 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm.) p.p.m. ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) u.o.d.o. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.) Sądy i trybunały ETPC ETS NSA Europejski Trybunał Praw Człowieka Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Naczelny Sąd Administracyjny 11

9 Wykaz skrótów SA SN TK WSA Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny wojewódzki sąd administracyjny Czasopisma i publikatory CBOSA orzeczenia.nsa.gov.pl Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej GP Gazeta Prawnicza GS Gazeta Sądowa KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego Lexis Nexis Lexis.pl system prawniczy Lexis Nexis Polska MoP Monitor Prawniczy M.P. Monitor Polski NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Zeszyt Dodatkowy OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy Seria A Pal. Palestra PiP Państwo i Prawo Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy Rej. Rejent RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SI Studia Iuridica SIS Studia Iuridica Silesiana SP Studia Prawnicze ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielońskiego 12

10 Wykaz skrótów Inne MKSC u.s.c. Międzynarodowa Komisja Stanu Cywilnego urząd stanu cywilnego 13

11 Wstęp Wstęp Zagadnienie aktu urodzenia ma charakter interdyscyplinarny. Zarówno prawo administracyjne, cywilne, rodzinne i opiekuńcze, jak i regulacje z zakresu ochrony praw człowieka stanowią podstawy teoretycznoprawne i dogmatyczne dla omawianej problematyki. W aktualnym stanie prawnym w Polsce żaden inny dokument tożsamości nie zawiera tak wielu szczegółowych informacji o człowieku, jego przeszłości, rodzinie, zmianach w zakresie stosunków prawnofiliacyjnych, jak właśnie akt urodzenia. Należy zwrócić uwagę, że akt ten zawiera nie tylko dane osobowe człowieka, którego dotyczy, lecz także innych osób, których rola w kształtowaniu jego stanu cywilnego miała istotne znaczenie. Mimo to akt urodzenia nie jest de lege lata traktowany jak dokument, którego jednym z podstawowych celów powinna być ochrona danych osobowych i ochrona prywatności osób, których dane w nim widnieją. Głównym celem przypisywanym aktowi urodzenia przez ustawodawcę jest rejestracja faktów wpływających na stan cywilny człowieka. Akt urodzenia mógłby być prawnym narzędziem służącym ochronie prawa do prywatności, lecz w aktualnym stanie prawnym w niewystarczającym zakresie zapewnia poszanowanie prawa do prywatności osoby, której dotyczy, jak i innych osób, których dane w tym akcie lub aktach zbiorowych są zawarte. Postulat przypisania aktowi urodzenia takiej roli znajduje uzasadnienie w tym, iż de lege lata nie istnieje w polskim systemie prawnym żadna alternatywna forma rejestracji tak wielu zdarzeń wpływających na stan cywilny człowieka, a tym samym danych wrażliwych, intymnych, zasługujących na szczególną ochronę przed nieuprawnionym ujawnieniem lub wykorzystaniem. Konieczne jest bowiem odnotowanie, że w aktualnym stanie prawnym dochodzi do kolizji takich wartości, jak: prawa dziecka do poznania swojej tożsamości i gwarancji 15

12 Wstęp poszanowania prawa do prywatności oraz dobra rodziców z poszanowaniem ich prawa do prywatności. Celem rozważań poczynionych w opracowaniu jest dogmatycznoprawna analiza istniejącego de lege lata stanu prawnego w Polsce, prezentacja uregulowań prawnych w zakresie przewidzianych przez prawo sytuacji prawnofiliacyjnych oraz konsekwencji ich zaistnienia w postaci zapisu w akcie urodzenia. Problematyka ta przedstawiona została w kontekście rozważań na temat tego, czy akt urodzenia wnosi odpowiednie narzędzia poszanowania prawa do prywatności. Materiał badawczy stanowił zespół przepisów i norm prawnych, a także poglądy przedstawicieli doktryny prawniczej. Wykorzystano również dorobek orzecznictwa sądów i trybunałów. Przyczyną podjęcia badań naukowych nad tym zagadnieniem jest dostrzeżenie braku kompleksowego opracowania tak szerokiego ujęcia problematyki aktu urodzenia oraz dostrzeżenie w polskim systemie prawnym braku kompleksowej i spójnej ochrony danych osobowych zawartych w akcie urodzenia i aktach zbiorowych, co z kolei nie gwarantuje dostatecznej ochrony prawa do prywatności osób, których dane w tym akcie są zawarte. W opracowaniu dokonano szczegółowego omówienia treści aktu urodzenia w poszczególnych sytuacjach wywołujących skutki prawne w zakresie stanu cywilnego. Akty urodzenia będące przedmiotem analizy podzielono na akty będące konsekwencją podjęcia przez organ administracyjny działań o charakterze administracyjnym oraz na akty, których treść jest uwarunkowana wydanym przez sąd orzeczeniem. Przedstawiona została w pracy problematyka rejestracji w urzędzie stanu cywilnego naturalnego zdarzenia, jakim jest samo urodzenie, a także odzwierciedlenie w akcie urodzenia faktu uznania przez mężczyznę ojcostwa. Omówiono także treść aktu urodzenia dziecka objętego domniemaniem pochodzenia od męża matki oraz dziecka poczętego na skutek zastosowania metod wspomaganej prokreacji. W ramach drugiej grupy zagadnień przedmiotem rozważań jest ujawnienie w akcie urodzenia tych treści i zdarzeń, które wynikają z orzeczeń sądu. Przedstawiono również zasady sporządzania i treść aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców, dziecka przysposobionego, dziecka, względem którego zaprzeczono ojcostwa, ustalono bezskuteczność uznania, sądowo ustalono ojcostwo, osoby, która dokonała metrykalnej zmiany płci, a także zmiany w akcie urodzenia osoby zmarłej i jej zstępnych. 16

13 Wstęp Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale zaprezentowano teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia. Podjęto próbę umiejscowienia aktu pośród innych rodzajów aktów, w tym aktów administracyjnych. Przedstawiono również zagadnienie prawa do tożsamości człowieka i zaprezentowano pojęcie stanu cywilnego i stanu osobistego. W drugim rozdziale scharakteryzowano problematykę rejestracji stanu cywilnego w akcie urodzenia. Dokonano szczegółowej prezentacji aktu urodzenia jako aktu stanu cywilnego na gruncie polskich regulacji prawnych oraz międzynarodowych standardów w tym zakresie. Omówiono również kwestię transkrypcji aktu urodzenia oraz jego udostępniania. Trzeci rozdział obejmuje zagadnienie prawa jednostki do poszanowania jej prywatności. W tej części rozprawy wyjaśniono rozumienie prawa do prywatności w doktrynie prawniczej oraz orzecznictwie. Przedstawiono także standardy krajowe i międzynarodowe w zakresie prawa do poszanowania prywatności. Przedmiotem rozważań w tym rozdziale jest także cywilistyczna koncepcja ochrony prawa do prywatności oraz koncepcja ochrony prywatności danych osobowych. Rozdział czwarty opracowania zawiera analizę aktu urodzenia w przypadku zaistnienia następujących zdarzeń prawnofiliacyjnych: 1) treść aktu urodzenia niewymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu: a) akt urodzenia dziecka sporządzony na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia; b) akt urodzenia dziecka objętego domniemaniem pochodzenia od męża matki; c) akt urodzenia dziecka, względem którego dokonano uznania ojcostwa; d) akt urodzenia dziecka urodzonego na skutek zastosowania metod wspomaganej prokreacji; 2) treść aktu urodzenia wymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu: a) akt urodzenia dziecka przysposobionego; b) akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców; c) akt urodzenia dziecka, względem którego zaprzeczono pochodzenie; d) akt urodzenia dziecka, względem którego ustalono bezskuteczność uznania; 17

14 Wstęp e) akt urodzenia dziecka, względem którego sąd ustalił ojcostwo; f) akt urodzenia osoby po metrykalnej zmianie płci; g) zmiany w akcie urodzenia osoby zmarłej i jej zstępnych. Uzupełnienie omówionej w opracowaniu problematyki stanowią załączniki zawierające wzory aktu urodzenia, odpisu zupełnego aktu urodzenia, odpisu skróconego aktu urodzenia oraz pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka. Uwzględniono stan prawny na dzień 1 lutego 2014 r. 18

15 Rozdział I. Teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia 1. Charakter prawny aktu urodzenia Rozdział I Teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia 1. Charakter prawny aktu urodzenia 1.1. Administracyjny charakter aktu urodzenia Szczególny charakter aktu urodzenia, jako dokumentu sporządzanego przez organ administracyjny z zachowaniem reguł wskazanych w ustawie z 29 wrześ nia 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego 1 i jednocześnie potwierdzającego istnienie stosunków prawnych, wymaga omówienia tego zagadnienia zarówno na gruncie prawa administracyjnego, jak i cywilnego. Ustawę Prawo o aktach stanu cywilnego należy zaliczyć do prawa administracyjnego, a zawarte w niej normy do mających znaczenie zarówno w zakresie prawa publicznego, jak i prywatnego. Ustawę tę określa się także jako wchodzącą w zakres praktyki organów administracyjnych oraz sądów cywilnych 2. Akt urodzenia nie jest jednoznacznie klasyfikowany jako akt administracyjny, a jednak zasady dokonywania czynności związanych z rejestracją w nim okreś lonych zdarzeń opierają się na regułach prawa administracyjnego. Ponadto akt ten, choć w prawie administracyjnym zdarza się to rzadko, jest jednocześnie bezpośrednim źródłem stosunku cywilnoprawnego 3. 1 Tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm. 2 Zob. J. Ignatowicz, Uregulowanie stosunków prawnorodzinnych i prawnoosobowych w nowym prawie o aktach stanu cywilnego z 1986 r., PiP 1987, nr 2, s W doktrynie prawniczej podkreś la się, że częściej zdarza się, iż norma prawna dopuszcza dokonanie czynności cywilnoprawnej jedynie pod warunkiem uprzedniego wydania przez organ administracji odpowiedniego aktu administracyjnego. Zob. W. Dawidowcz, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1980, s

16 Rozdział I. Teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia Ujęcie aktu urodzenia w nauce prawa administracyjnego Zagadnienie aktów stanu cywilnego jest przedmiotem rozważań m.in. teoretyków z dziedziny prawa administracyjnego materialnego 4. Jak wynika z analizy piśmiennictwa i dorobku doktryny prawnej, przeważająca większość autorów nie zajmuje jednak stanowiska w kwestii tego, czy akt stanu cywilnego jest aktem administracyjnym. Niżej zostaną przedstawione poglądy wybranych autorów w zakresie ustalenia znaczenia pojęcia akt stanu cywilnego. E. Ura uznaje, że akta stanu cywilnego nie tworzą nowego czy odmiennego stanu prawnego, a jedynie rejestrują zaistniałe zdarzenia okreś lone prawem 5. Dodatkowo E. Ura, podając za K. Gondorek i A. Ustowską, uznaje, że aktem stanu cywilnego jest wpis dokonany w księdze stanu cywilnego dotyczący zdarzeń, co do których p.a.s.c. przewiduje obowiązek zarejestrowania. Wpis ma charakter deklaratoryjny, potwierdza zaistniałe fakty, ale nie tworzy nowego stanu prawnego 6. Pogląd taki wyraża również W. Dawidowicz, uznając, iż akt stanu cywilnego to wpis dokonany w księdze stanu cywilnego, dotyczący zdarzenia, co do którego istnieje obowiązek dokonania wpisu 7. W literaturze przedmiotu wyrażany jest również pogląd, że sporządzanie aktów stanu cywilnego oraz wpisywanie wzmianek i przypisków są formami prawnymi działania organów administracji państwowej określanymi jako czynności materialno-techniczne 8. Ustosunkowanie się do tego 4 Zob. E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2010; taż, Zagadnienia prawa administracyjnego i funkcjonowania administracji publicznej, Przemyśl 2006; E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2009; W. Dawidowcz, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1980; J. Starościak, Prawo administracyjne, Warszawa 1977; J. Boć, Prawo administracyjne, Wrocław 2010; Z. Leoński, Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2002; M. Chmaj, Administracyjnoprawna sytuacja osób fizycznych, w: Prawo administracyjne materialne, red. M. Chmaj, Warszawa 2008, s ; M. Ura, Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w systemie organów administracji publicznej, Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i Administracji UMCS Studia Iuridica Lublinensia 2007, nr 10, s. 150; P. Kasprzyk, Pozycja prawna urzędnika stanu cywilnego w Polsce i na Ukrainie, w: Z zagadnień prawa rodzinnego i rejestracji stanu cywilnego, red. H. Cioch, P. Kasprzyk, Lublin 2007; Polskie prawo administracyjne, red. J. Służewski, Warszawa E. Ura, Zagadnienia, s E. Ura, E. Ura, Prawo, s W. Dawidowicz, Polskie, s Zob. J. Starościak, Prawo, s