Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Zagadnienia wstępne) 1. Zagadnienia wstępne

Transkrypt

1 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Zagadnienia wstępne) 1 Zagadnienia wstępne Wprowadzenie (PRZECZYTAJ KONIECZNIE) Niniejszy skrypt jest jedynie pewnym uporządkowaniem wiedzy zdobytej podczas lekcji oraz wskazaniem kierunków własnej nauki. Nie należy go traktować jako jedynego źródła wiedzy, np. w przygotowaniach do sprawdzianu. Poza nim należy: skorzystać z wiadomości przekazywanych podczas lekcji przez osoby przygotowujące i prezentujące poszczególne tematy; z uwagą i zrozumieniem przeczytać odpowiednie artykuły Katechizmu Kościoła Katolickiego (w skrypcie podane są zawsze odpowiednie numery Katechizmu do poszczególnych tematów). Gdybyście znaleźli w tym materiale jakieś błędy lub niezrozumiałe fragmenty, dajcie mi znać, abym mógł go ulepszyć. Z chęcią przyjmę również Wasze sugestie i podpowiedzi. Z góry dziękuję: mdrewniak@salezjanie.pl. Definicja bioetyki Bioetyka jest częścią etyki i zajmuje się ustalaniem ocen i norm moralnych tych działań, które ingerują w ludzie życie. Dokumenty Kościoła dotyczące bioetyki 1 Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK) "Evangelium Vitae" (EV) encyklika Jana Pawła II "O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego", r. - "Dignitas personae" (DP) instrukcja Kongregacji Nauki Wiary dotycząca niektórych problemów bioetycznych, r. - ml "O wyzwaniach bioetycznych, przed którymi stoi współczesny człowiek" (WB) dokument Konferencji Episkopatu Polski, r. - Dlaczego w PŚ jest niewiele na tematy bioetyczne? Powody są zasadniczo dwa. Po pierwsze w czasach, w których powstawała Biblia problematyka bioetyczna, tak jak ją rozumiemy dzisiaj, nie istniała; pojawiła się stosunkowo niedawno (w XX w.), zwłaszcza w związku z gwałtownym rozwojem medycyny. Po drugie Pismo Święte przekazuje przede wszystkim wiedzę na temat Boga, relacji człowieka do Boga oraz wskazuje, w jaki sposób człowiek może być zbawiony. Założenia Są to założenia, na których opiera się bioetyka chrześcijańska. Ich znajomość ułatwi posługiwanie się i zrozumienie niektórych argumentów używanych w poszczególnych kwestiach bioetycznych. Życie ludzkie jest darem od Boga i nie jest faktem czysto bilogicznym. Sami nie potrafimy dać życia ani sobie, ani innej osobie. Nie jesteśmy właścicielami, ani tym bardziej panami życia. Jest w ludzkim życiu coś, co wykracza poza materię (biologię), czego doświadczamy, ale czego nie jesteśmy w stanie całkowicie pojąć. Nie wolno nam więc nikomu życia odebrać. Zadaniem człowieka jest raczej troska o życie i jego ochrona. Nie sposób wskazać innego momentu rozpoczęcia życia niż moment poczęcia. Od tego 1 W tym konspekcie nie będę cytował dokumentów, ale podawał jedynie odpowiednie numery, aby można było znaleźć wskazane fragmenty, np. w internecie. Pamiętaj jednak, że na sprawdzianie będę wymagał znajomości treści, a nie numerów! 2 W nawiasach () podane są skróty, którymi będę posługiwał się w dalszej części.

2 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Zagadnienia wstępne) 2 momentu bowiem życie człowieka rozwija się w sposób nieprzerwany, aż do naturalnej śmierci. Poza tym już od poczęcia istota żyjąca posiada kompletną informację genetyczną, potrzebną jej do dalszego rozwoju. To oznacza, że życia ludzkie domaga się od nas ochrony od poczęcia aż do naturalnej śmierci. "Nikt nie jest samotną wyspą" (Merton). Człowiek zawsze żyje w jakiejś wspólnocie i potrzebuje jej, aby się właściwie rozwijać. To oznacza, że moje działania mają zawsze jakieś skutki społeczne. Osoba ludzka posiada niezbywalną (tzn. nie może z niej zrezygnować) godność. Dlatego jest ona zawsze podmiotem i celem zarówno praw i obowiązków, jak i wszelkich działań. Nie może być nigdy traktowana przedmiotowo lub jako środek do osiągnięcia jakiegoś celu. Każdy człowiek posiada wolność. Jednak wolność ta ma zawsze pewne granice. Granicą mojej wolności jest wolność drugiego człowieka oraz prawa społeczności, w której żyję. Schemat Poszczególne tematy omówione są według poniższego schematu. Kursywą oznaczone są wymagania na ocenę celującą. 1. Definicja i wyjaśnienie problemu. - rys historyczno-prawny zagadnienia (zwłaszcza jak wygląda on w polskiej historii i prawie) oraz odwołania do Pisma Świętego Główne problemy (dylematy) etyczne związane z danym tematem. 3. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK. Czytając poszczególne artykuły Katechizmu należy zwróć uwagę na to, jakie jest stanowisko Kościoła wobec omawianego problemu i dlaczego jest ono takie, a nie inne. - ewentualne odwołanie do innych dokumentów Kościoła. 4. Argumenty ZA i PRZECIW. Poza przedstawionymi przeze mnie, można zawsze używać własnych (rozumnych) argumentów. Ucząc się poszczególnych argumentów, zwróć uwagę na to, w jaki sposób można je podważyć. 5. Własna ocena moralna (czy coś jest dobre, czy złe moralnie), dobrze uzasadniona i uwzględniająca ww argumenty. Szczególnie ceniona będzie umiejętność podważania lub zbijania argumentów przeciwnych. Ten punkt uważam za szczególnie istotny, gdyż wymaga nie tylko wiedzy, ale również przemyślenia danego problemu, aby go dobrze uzasadnić. 6. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych. 7. Dodatkowe informacje. 3 Kursywą oznaczone są wymagania na ocenę celującą.

3 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Aborcja) 3 Aborcja Definicja i wyjaśnienie problemu Zabieg mający na celu przerwanie ludzkiego życia w okresie płodowym. Istnieją zasadniczo dwa rodzaje aborcji: chirurgiczna i farmakologiczna (np. wkładka wewnątrzmaciczna, środki wczesnoporonne). Można zwrócić uwagę na historię legalizacji aborcji na świecie oraz na obecnie funkcjonujące w Polsce prawo w tym względzie. Główne problemy etyczne Pierwsze i podstawowe pytanie w przypadku aborcji brzmi: kiedy rozpoczyna się życie człowieka? Czy od poczęcia, czy w jakimś innym, późniejszym momencie? Jeśli od poczęcia, to aborcja jest zwykłym morderstwem. Jeśli nie od poczęcia, to kiedy. W podejściu do aborcji ścierają się ze sobą również dwa prawa. Od tego, które z tych praw uzna się za ważniejsze zależy stosunek do aborcji. 1. Prawo dziecka do życia (pro-life). 2. Prawo do decydowania (pro-choice). Chodzi tu głównie o prawo kobiety do decydowania o tym, czy ma urodzić dziecko, czy też nie. (Niektórzy trywializują ten problem wyrażając go za pomocą sloganów: prawo do własnego ciała lub wręcz prawo do własnego brzucha.) Zwolennicy tego prawa uznają wolność człowieka za wartość najwyższą i w zasadzie nieograniczoną. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK EV 62, 73 DP 23 Argumenty ZA Wskazuje się tu najczęściej na szereg przyczyn, które skłaniają do dokonania aborcji. Wśród nich wymienia się: wskazania medyczne, np. zagrożenie zdrowia matki lub stwierdzenie ciężkich wad wrodzonych u płodu podczas badań prenatalnych, poczęcie w wyniku przestępstwa (gwałt, kazirodztwo), powody osobiste (kobieta czuje się za młoda lub za stara na dziecko, studiuje, nie ma w danej chwili ochoty na zostanie matką, kobieta jest samotna itp.), ekonomiczne trudna sytuacja materialna i finansowa. Czasami podnosi się również argument, że jeśli nie będzie legalnej aborcji, to rozkwitnie tzw. "podziemie aborcyjne". Jest to jednak słaby argument, gdyż takiej zależności nigdy nie stwierdzono. Argumenty PRZECIW Aborcja narusza prawo do życia, które posiada każdy człowiek, również w okresie płodowym. Ma negatywne konsekwencje społeczne. Powoduje wzrost egoizmu i hedonizmu społecznego. Sprawia, że społeczeństwo traci wrażliwość na dar, jakim jest życie każdego człowieka, również tego najsłabszego. Wytwarza się atmosfera pójścia na łatwiznę i "pozbycia się" niechcianego problemu. Ma negatywne skutki zdrowotne dla kobiety: bezpłodność, trudności z zajściem w kolejną ciążę, w niektórych przypadkach nawet śmierć. Jej skutkiem jest często tzw. syndrom poaborcyjny, np.: długotrwałe poczucie winy, rozpacz. Zmniejsza poczucie odpowiedzialności za podjęcie współżycia.

4 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Aborcja) 4 Staje się źródłem kryzysu w rodzinach, np. gdy jeden ze współmałżonków chce aborcji, a drugi nie. Istnienie prawa do aborcji sprawia, że wybiera się ją jako łatwiejsze rozwiązanie, zamiast pomagać nieletnim matkom lub tym, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i emocjonalnej. Możliwość aborcji w przypadku poważnej choroby lub wad genetycznych dziecka sprawia, że uzurpujemy sobie prawo do osądzania, kto może, a kto nie może żyć, bo urodzi się np. niepełnosprawny. Były zresztą takie przypadki, że lekarze stwierdzili uszkodzenie płodu, a dziecko urodziło się zdrowe. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Tzw. "okna życia". Oddanie dziecka do adopcji. W Polsce, małżeństwa, które chcą adoptować małe dziecko muszą czekać bardzo długo w kolejce. Domy samotnej matki lub specjalna pomoc dla matek nieletnich, aby mogły kontynuować naukę i jednocześnie urodzić dziecko. Dodatkowe informacje Strony internetowe: Filmy: "October baby", Juno Zwolennicy aborcji używają różnych argumentów. W oparciu jednak o fakt naukowy, iż człowiekiem jest się od poczęcia, i logicznie wynikające z tego faktu stwierdzenie, że aborcja jest zabójstwem człowieka, można łatwo podważyć wszystkie argumenty za tzw. przerywaniem ciąży. Kobieta ma prawo do własnego ciała? Nie urodzone dziecko nigdy nie jest częścią organizmu matki (matka i dziecko posiadają różne struktury genetyczne, często także i inne grupy krwi). Dziecko poczęte jest nową, odrębną istotą ludzką, nie narodzonym jeszcze potomkiem tej kobiety, a matka nie ma żadnego prawa decydować o pozbawieniu życia swego dziecka na jakimkolwiek etapie jego rozwoju (kobieta ma natomiast prawo w sposób odpowiedzialny planować poczęcie swego dziecka). Gdy stwierdzono chorobę czy wady rozwojowe u nie narodzonego dziecka, to można usunąć ciążę? Jeżeli u człowieka nie narodzonego stwierdza się chorobę czy wady rozwojowe, to należy tego małego pacjenta otoczyć troskliwą opieką i leczyć, a nie zabijać. Jak może lekarz proponować eliminację choroby poprzez zabicie chorego dziecka? Czy można ciążę przerwać, gdy jej kontynuowanie zagraża zdrowiu kobiety? Dla ratowania zdrowia jednego człowieka nie można zabijać innego człowieka (na marginesie należy w tym miejscu dodać, że współczesna medycyna stwierdza, że nie ma kolizji pomiędzy zdrowiem kobiety a kontynuacją ciąży). Ciążę można usunąć, jeżeli powstała w wyniku gwałtu? Ojciec nie narodzonego dziecka winien przestępstwa gwałtu zostaje w wyniku postępowania sądowego (w czasie którego ma zapewnioną obronę prawną) skazany na kilka lat więzienia. Nie można dopuścić do tego, aby poczęte dziecko, zupełnie niewinne i pozbawione jakiejkolwiek możliwości obrony, zostało skazane na najwyższy wymiar kary: karę śmierci i aby wyrok wykonano. Atakuje się ustawę z 7 I 1993 roku, chroniącą życie poczętego dziecka, używając zupełnie błędnie, słusznych skądinąd, stwierdzeń: Kobieta ma prawo do wolności w decydowaniu o swym losie. Tak, należy uznać wolność decyzji każdego człowieka, ale trzeba z całą mocą przypomnieć, że nie ma wolności bez odpowiedzialności i respektowania praw innych.

5 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Aborcja) 5 Wolność każdego człowieka jest ograniczona prawem innego człowieka: kobieta ma prawo do wolności, ale poczęte dziecko, jak każdy człowiek, ma prawo do życia. Nie można się zgodzić na udzielenie nawet matce wolności zabijania jej własnych dzieci. Nie można zmuszać kobiety do macierzyństwa. Jest to całkowicie słuszne stwierdzenie, ale zwolennicy bezkarności zabijania zupełnie błędnie wykorzystują je w swojej propagandzie przeciw ustawie z 7 I 1993 roku, która zawiera zakaz zabijania poczętych dzieci, a nie nakaz podejmowania macierzyństwa. Życie dziecka rozpoczyna się w momencie poczęcia w tym samym momencie kobieta staje się matką i rozpoczyna się jej macierzyństwo. Ustawa ma chronić życie poczętego już dziecka, a więc także chronić jedynie kontynuację rozpoczętego już wcześniej macierzyństwa. Kobieta matka poczętego dziecka staje jedynie przed decyzją, czy kontynuować swe macierzyństwo czy je przerwać, wyrażając to inaczej, staje przed dylematem: czy być matką żyjącego, urodzonego dziecka czy też matką zabitego dziecka.

6 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Eutanazja) 6 Eutanazja Definicja i wyjaśnienie problemu Eutanazja to działanie lub zaniechanie działania, które ze swej natury lub w intencji działającego zadaje śmierć osobom znajdującym się w stanie skrajnego cierpienia, umierającym czy głęboko upośledzonym. Może być ona: czynna jest to bezpośrednie zabójstwo najczęściej spowodowane przedawkowaniem leków lub przez zastrzyki powodujące śmierć. bierna polega na zaniechaniu podawania pokarmów i płynów lub zaniechanie podawania niezbędnych leków. Eutanazja może mieć charakter zabójstwa lub samobójstwa. Samobójstwo z kolei może być samodzielne lub wspomagane przez innych. Eutanazja jest dopuszczalna lub zalegalizowana w: Holandii, Belgi, Luksemburgu, Szwajcarii, Albanii, Japonii, w amerykańskich stanach Teksas i Oregon. Główne problemy etyczne Główny dylemat etyczny związany jest z tzw. prawem do śmierci, tzn. czy człowiek ma prawo decydować o momencie swojej śmierci (dotyczy to eutanazji osób świadomych) oraz czy ma prawo decydować o momencie śmierci innych osób (w przypadku eutanazji osób nieświadomych, w śpiączce). W tym drugim przypadku decydentami byliby lekarze bądź rodzina. Czy zatem można przyznać komukolwiek, poza Bogiem, prawo do śmierci (lub prawo do zabijania)? Drugi problem etyczny eutanazji jest związany z prawem do godnej śmierci. Przy czym określenie to - godna śmierć jest rozumiane bardzo specyficznie. Chodziłoby mianowicie o śmierć jak najmniej uciążliwą (ból, cierpienie psychiczne, niewygoda, niepokój, bycie ciężarem dla bliskich ). Z takiego rozumienia godnej śmierci wynikałoby, że śmierć w cierpieniach nie jest śmiercią godną (spontanicznie przychodzi na myśl Chrystus, który umiera w cierpieniach). A zatem, czy człowiek ma takie prawo, by nie doświadczać cierpienia, zwłaszcza związanych ze starością, chorobą, umieraniem? Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK EV 64-67, 73 Argumenty ZA Względy humanitarne, których celem jest skrócenie uciążliwych cierpień osób ciężko i terminalnie chorych. Wolność człowieka przejawia się również w tym, że może on wybrać moment swojej śmierci. Człowiek ma prawo do godnej śmierci (patrz wyżej def. godnej śmierci ). Jest to rozwiązanie dla ludzi, którzy ze względu na starość, niedołężność nie chcą być obciążeniem dla rodziny. Dzięki legalizacji eutanazji nie byliby narażeni na negatywne kary ci, którzy zabijają z litości. Eutanazja widziana jest tutaj jako czyn miłosierdzia względem cierpiących i terminalnie chorych. Miłosierdzia, które może wyświadczyć im rodzina przyjaciele lub bliscy. Względy finansowe, związane z utrzymaniem i leczeniem osób, które i tak umrą w niedługim czasie. Byłoby to więc rozwiązanie dla problemu starzejących się społeczeństw. Argumenty PRZECIW Eutanazja wprost godzi w przykazanie "Nie zabijaj".

7 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Eutanazja) 7 Ci, którzy twierdzą, że mają prawo do śmierci angażują innych, aby pozbawili ich życia lub w jakiś sposób uczestniczyli w tym (np. lekarze wydający opinię i kwalifikujący do eutanazji). Legalizacja eutanazji otwiera szerokie pole do nadużyć, np. wykonywanie eutanazji niedobrowolnych na osobach nieświadomych, wywieranie presji na osobach chorych, aby zgodziły się na eutanazję, by nie obciążać rodziny i społeczeństwa. Zmienia spojrzenie na lekarza, którego zadaniem jest ratowanie życia, a nie jego odbieranie. To może rodzić nieufność i lęk w relacji lekarz pacjent. Rodzi utylitarystyczne podejście do ludzkiego życia: wartościowy jest tylko człowiek zdrowy i produktywny, natomiast stary i chory jest już niepotrzebny. Poważne wątpliwości budzi także kwestia pewności co do nieuleczalności danej choroby; postęp medycyny pokazuje, że zawsze istnieje prawdopodobieństwo odkrycia nowym metod leczniczych. Legalizacja eutanazji może sprawić, że nie będzie się szukać nowych metod leczenia niektórych chorób, gdyż taniej będzie uśmiercać pacjentów. Legalizacja eutanazji otwiera drzwi, których już się nie da zamknąć; przeciwnie trzeba je będzie otwierać coraz szerzej, tzn. udostępniać eutanazję coraz szerszej grupie osób (np. już nie tylko terminalnie i nieuleczalnie chorym i cierpiącym fizycznie, ale również chorym psychicznie, już nie tylko dorosłym, ale również dzieciom). Raz wprowadzone prawo trudno jest wycofać, natomiast łatwo poszerzyć. Jest to zasada tzw. równi pochyłej. Dobrym przykładem byłaby Belgia, która zalegalizował eutanazję w 2002 r. wyłącznie dla osób dorosłych; natomiast w 2014 r. rozszerzyła ją również na dzieci. Odrzuca sens cierpienia, przez które człowiek uczestniczy krzyżu Chrystusa. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Dobrze rozwinięty system hospicjów. Domy dziennego pobytu, gdzie rodziny mogłyby zostawiać swoje osoby starsze i chore na pewien czas, np. gdy są w pracy. Opieka paliatywna, czyli leczenie bólu. Dodatkowe informacje Od eutanazji należy odróżnić rezygnację z uporczywej terapii oraz działań, których pierwszorzędnym celem jest złagodzenie cierpień przez terapie paliatywne.

8 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Homoseksualizm) 8 Homoseksualizm Definicja i wyjaśnienie problemu Homoseksualizm trwały, wyłączny lub dominujący pociąg seksualny do osób tej samej płci, który najczęściej wyraża się w kontaktach cielesnych. Można wskazać na dwa rodzaje (warianty) homoseksualizmu: 1. Orientacja (skłonność) homoseksualna. Cechuje się pociągiem fizycznym i psychicznym do osób tej samej płci. Sama ta skłonność nie musi wiązać się z podejmowaniem aktów homoseksualnych i może jej towarzyszyć wstrzemięźliwość seksualna. 2. Zachowania (akty) homoseksualne. Ten rodzaj związany jest z podejmowaniem współżycia z osobami tej samej płci. Nie musi być to jednak trwała skłonność (orientacja) seksualna. Może to być tylko czasowy pociąg do osób tej samej płci związany np. z okresem dojrzewania i poszukiwania własnej tożsamości. Na temat homoseksualizmu wypowiada się również Pismo Święte (Kpł 18, 22; Kpł 20, 13; 1Kor 6, 9-10; Rz 1, 26n; 1Tym 1, 10). Główne problemy etyczne W homoseksualizmie staje naprzeciw siebie kilka kolidujących ze sobą praw. Z jednej strony mamy prawo osób homoseksualnych do wyrażania i realizowania swojej orientacji seksualnej. Z drugiej strony mamy prawo ludzi, którzy nie chcąc dyskryminować tych osób nie zgadzają się na zrównanie związków homoseksualnych z małżeństwem rozumianym jako związek mężczyzny i kobiety. Z trzeciej zaś znajduje się prawo dzieci, do posiadania normalnej rodziny. To prawo naruszane jest tam, gdzie adopcja dzieci przez pary homoseksualne jest możliwa lub gdzie takie pary mogą mieć dzieci z in vitro. Z homoseksualizmem związane są również dylematy bioetyczne, gdyż pary jednopłciowe nie mogą mieć dzieci. Często więc szukają rozwiązania tego problemu albo na drodze zapłodnienia in vitro (połączonego z surogatyzmem). Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK Wszystkie niezbędne informacje znajdują się w tych trzech artykułach Katechizmu. Należy zwrócić uwagę na to, jakie stanowisko wobec osób homoseksualnych zajmuje Kościół, jaką drogę im wskazuje oraz na rozróżnienie między skłonnością a aktem homoseksualnym. Argumenty ZA Jedna z teorii biologicznych głosi, że homoseksualizm jest predyspozycją wrodzoną. (Uwarunkowany genetycznie bądź nabyty w okresie prenatalnym rozwoju) Prawo nie powinno nikogo dyskryminować, dlatego pary homoseksualne powinny mieć takie same prawa jak heteroseksualne. Argumenty PRZECIW Nawet jeśliby naukowo udowodniono, że skłonności homoseksualne są wrodzone (na co na razie dowodów nie ma), to jeszcze nie znaczy, że trzeba je uznać za normalne. Jest przecież wiele wad i chorób wrodzonych (genetycznych), jednak nie uznaje się ich za normę, ale stara leczyć. Homoseksualizm jest niezgodny z prawem naturalnym. Pary tej samej płci nie są zdolne do wydania potomstwa. Małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny, którzy wzajemnie się dopełniają fizycznie i psychicznie. Niektóre badania pokazują, że związki homoseksualne są narażone na większą nietrwałość.

9 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Homoseksualizm) 9 Akceptacja (nie mylić z tolerancją) homoseksualizmu jest jedną z przyczyn jego rozprzestrzeniania się w społeczeństwie. Jest więc dla tego społeczeństwa szkodliwa. Ciągle wzrastające żądania lobby homoseksualnego: najpierw domagali się zwykłej tolerancji, potem już akceptacji, następnie zrównanie w prawach z małżeństwem i wreszcie prawa do adopcji dzieci. Tu również, podobnie jak przy eutanazji, legalizacja związków homoseksualnych rodzi problem prawnej równi pochyłej. Akceptacja dla związków homoseksualnych jako alternatywy dla związków heteroseksualnych może spowodować degradację roli i zadań tradycyjnej rodziny. Adopcja dzieci przez pary homoseksualne może być szkodliwa dla rozwoju tych dzieci, szczególnie dla ich przyszłej orientacji seksualnej. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Praca nad sobą oraz staranie się, by żyć we wstrzemięźliwości seksualnej. Istnieją metody leczenia ze skłonności homoseksualnych. Dodatkowe informacje Strony internetowe:

10 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (In vitro) 10 In vitro Definicja i wyjaśnienie problemu In vitro jest jedną z metod sztucznego zapłodnienia (tzw. metodą pozaustrojową). Polega na połączeniu w warunkach laboratoryjnych plemnika i komórki jajowej, w wyniku czego powstaje ludzki embrion nowy człowiek. Taki embrion może być implantowany do narządu rodnego kobiety i tam się dalej rozwijać. Implantację taką wykonuje się zwykle u kobiet niezdolnych do poczęcia dziecka w sposób naturalny, albo u tzw. matki zastępczej, która ma dla kogoś urodzić sztucznie poczęte dziecko. Zwykle w takiej procedurze w celu zwiększenia skuteczności i zmniejszenia kosztów wytwarza się tzw. embriony nadliczbowe, które zostają zamrożone i mogą być później użyte, w razie niepowodzenia pierwszej implantacji. Część z nich określa się jako nieprawidłowe i po prostu niszczy. Inne wreszcie mogą być wykorzystywane w eksperymentach naukowych. Ludzie, którzy pragną w drodze sztucznego zapłodnienia uzyskać dziecko, nie muszą być jego rodzicami biologicznymi (tzw. inseminacja heterologiczna). Inną metodą sztucznego zapłodnienia jest in vivo (tzw. metoda wewnątrzustrojowa). Polega na wprowadzeniu wcześniej pobranej od mężczyzny spermy w żeńskie organy rozrodcze w celu dokonania zapłodnienia komórki jajowej. Zagadnienia etyczne poruszane niżej będą dotyczyły obydwu metod: in vitro oraz in vivo, gdyż ich ocena etyczna jest podobna. Niemniej ze względu na większą popularność skupię się bardziej się na tej pierwszej. Główne problemy etyczne W metodzie "in vitro" ścierają się ze sobą dwa prawa: 1. Prawo rodziców do poczęcia i posiadania potomstwa. 2. Prawo dziecka do życia, integralności cielesnej i zachowania godności (tzn. żeby nie być traktowanym przedmiotowo). Należy zatem zapytać: Które z tych praw jest bardziej podstawowe (naturalne) i ważniejsze? Czy w przypadku pierwszego z tych praw nie stosuje się zasady "cel uświęca środki"? Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK DP WB 2 Należy tutaj zauważyć, że Kościół nie potępia, ani nie odrzuca dzieci, który urodziły się metodą sztucznego zapłodnienia. Są one takie same, jak te narodzone w sposób naturalny. Potępienie dotyczy samej metody. Argumenty ZA Prawo rodziców do poczęcia i wychowania potomstwa. Dla niektórych par jest to jedyny sposób na to, aby posiadać potomstwo. Stosowanie i udoskonalanie tej metody może się przyczynić do rozwoju medycyny. Dzieci osób z wadami genetycznymi mogą ich nie posiadać (specjalny rodzaj in vitro: Jeśli problemem jest to, że w ten metodzie giną embriony, to przecież w naturze też dochodzi do poronień. Pomoc dla osób z chorobą przekazywaną drogą płciową. Sposób na dziecko dla par homoseksualnych.

11 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (In vitro) 11 Argumenty PRZECIW Metody sztucznego zapłodnienia nie leczą bezpłodności. Po zabiegu osoby pozostają bezpłodne tak samo, jak przed nim. Pragnieniu rodziców do poczęcia i wychowania potomstwa należy przeciwstawić prawo dziecka do poczęcia w akcie małżeńskim, a więc w akcie miłości; a nie w warunkach laboratoryjnych, gdzie jest traktowane w sposób techniczny, jak przedmiot. Narusza to jego godność jako osoby ludzkiej. W przypadku inseminacji heterologicznej dziecko może nawet nie znać swoich biologicznych rodziców. Poza tym dziecko nie może być traktowane przedmiotowo, jak coś, co się należy małżonkom bez względu na wszystko. Embrion ludzki powinien być traktowany z taką godnością, jaka przysługuje każdej osobie ludzkiej. Natomiast metody sztucznego zapłodnienia niosą ze sobą bardzo poważne zagrożenie życia ludzkich embrionów i bardzo często przyczyniają się do ich uśmiercenia. Nie mówiąc już o tym, że są one traktowane w sposób przedmiotowy, jako zwykły materiał genetyczny, który można zamrozić, zniszczyć lub wykorzystać w eksperymentach naukowych. Dodatkowo metody sztucznej inseminacji mogą być punktem wyjścia dla wielu praktyk eugenicznych i manipulacji genetycznych. Dobrym przykładem jest Anglia, która wprowadziła in vitro z użyciem materiału genetycznego od osób trzecich ( ). Metody sztucznego zapłodnienia bardzo często są również zagrożeniem dla zdrowia i życia kobiety (stymulacja hormonalna, ingerencja w narządy rodne, ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej) oraz urodzonego tą metodą dziecka (wcześniactwo, wady wrodzone, śmiertelność okołourodzeniowa). Mała skuteczność tych metod (od 21% do 26%). Sztuczne zapłodnienie związane jest często z tzw. selektywną aborcją. W celu zwiększenia skuteczności tych metod implantuje się w organizmie kobiety więcej niż jeden embrion. Po jakimś czasie nadliczbowe są po prostu usuwane. Udział osób trzecich w poczęciu nowego życia (nie tylko rodzice, jak przy zapłodnieniu naturalnym); Nieetyczny (przez masturbację) jest sposób uzyskiwania męskiego nasienia. Z in vitro związane są również ogromne pieniądze. Dlatego istnieją silne grupy biznesowe, które forsują tę metodę, gdyż na niej zarabiają. Przy okazji bagatelizują poważne dylematy etyczne z nią związane. Dzieci z domów dziecka tracą szansę na adopcję, bo małżeństwa mają do wyboru in vitro. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Kościół rozumie cierpienie i prawdziwy dramat małżonków, którzy nie mogą mieć dzieci i w tym ciężkim doświadczeniu pragnie przyjść im z pomocą. Postuluje poszukiwanie takich sposobów, które uzyskania przez małżonków upragnionego potomstwa, które by czyniło zadość podstawowym imperatywom moralnym w tej kwestii. Postuluje więc: poszukiwanie faktycznych sposobów leczenia bezpłodności, np. naprotechnologia; zastosowanie metod wspomagania przy poczęciu, np. LTOT; adopcję; różne formy rodzicielstwa zastępczego. Dodatkowe informacje Strony internetowe:

12 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Kara śmierci) 15 Kara śmierci Definicja i wyjaśnienie problemu Kara śmierci jest najostrzejszym środkiem represyjnym w systemie sankcji karnych, polegającym na pozbawieniu życia sprawcy przestępstwa. Stosowana była od początków istnienia prawa najczęściej za czyny uniwersalnie pojmowane jako zbrodnie, takie jak: zabójstwo lub zdrada stanu, ale także za drobniejsze przestępstwa. Prawo Starego Testamentu dopuszczało stosowanie kary śmierci za niektóre wykroczenia. Świadczą o tym fragmenty Pisma Świętego (Wj 22,19; Wj 21,12; Kpł 20,10; Kpł 24,15). Główne problemy etyczne W przypadku kary śmierci mamy do czynienia z konfliktem kilku praw: 1. Prawo człowieka (nawet przestępcy) do życia. 2. Prawo społeczeństwa do skutecznej obrony przed groźnym przestępcą. 3. Prawo pokrzywdzonych przez przestępcę (np. rodziny osoby, która została zamordowana) do sprawiedliwości i wymierzenia winowajcy odpowiedniej kary. W karze śmierci istotna jest jest również kwestia jej nieodwracalności, zwłaszcza w przypadku pomyłki sędziowskiej i skazaniu na tę karę osoby niewinnej. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK EV 56 Argumenty ZA Odstrasza potencjalnych przestępców. Uniemożliwia popełnianie dalszych przestępstw, a więc skutecznie chroni społeczeństwo powtórnym popełnieniem zbrodni przez tego samego przestępcę. Sprawiedliwie wymierzona nie narusza V przykazania "Nie zabijaj", gdyż jest formą uprawnionej obrony społeczeństwa przed niebezpiecznym przestępcą. Stawia na równi ofiarę i mordercę. Obecne metody wykonywania ograniczają cierpienie fizyczne do minimum. W odczuciu wielu ludzi jest to sprawiedliwa forma odpłaty za pozbawienie życia. Argumenty PRZECIW Każdy człowiek (również przestępca) ma prawo do życia. Możliwość popełnienia pomyłki przez sąd lub przysięgłych i skazania niewinnej osoby. Przekreśla możliwość poprawienia się sprawcy w przyszłości. Dożywotnie pozbawienie wolności wystarcza do odizolowania sprawcy od społeczeństwa. Jest uważana przez część ludzi za niehumanitarną lub nieetyczną. Zmusza prokuratora, sędziego, kata do wzięcia na swoje sumienie decyzji o śmierci innego człowieka. Gdy karę śmierci traktuje się jako straszak na ewentualnych przyszłych przestępców, dochodzi do uprzedmiotowienia człowieka skazanego. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Dożywotnie odizolowanie szczególnie groźnych przestępców i wprowadzenie obowiązku pracy, aby mogli oni zarabiać na swoje utrzymanie.

13 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Kara śmierci) 16 Dodatkowe informacje Strony internetowe: Filmy: Dead man walking Zielona mila

14 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Klonowanie) 17 Klonowanie Definicja i wyjaśnienie problemu Klonowanie to manipulacja mająca na celu otrzymanie genetycznej kopii pierwowzoru, którym może być fragment DNA, komórka lub cały organizm. Są różne metody klonowania. Jedną z najbardziej popularnych jest metoda polegająca przeniesieniu (transferze) jądra rozwiniętej komórki somatycznej do pozbawionej jądra komórki jajowej. Powstały w ten sposób klon jest kopią organizmu, z którego pobrano jądro komórki somatycznej. Obecnie klonowanie wykorzystywane jest w hodowli roślin i zwierząt. Służy np. do hodowli zwierząt transgenicznych, będących często źródłem organów, tkanek lub linii komórkowych o wymaganej jakości genetycznej, czy produktów białkowych używanych w medycynie. Innym celem klonowania zwierząt jest zdobycie wiedzy i doświadczenia naukowego. Niektórzy twierdzą również, że jest to sposób na przywrócenie gatunków wymarłych. Klonowanie roślin i zwierząt nie przedstawia poważniejszych problemów etycznych. Wskazuje się jednak na: niebezpieczeństwo zmniejszenia różnorodności genetycznej środowiska (brak tej różnorodności w przypadku pojawienia poważnej choroby genetycznej mógłby się wiązać z zagładą całej populacji); ryzyko dla zdrowia samych zwierząt (i roślin), a także w dalszej perspektywie dla człowieka; eksperymenty genetyczne na zwierzętach wiążą się często z zadawaniem im nadmiernych cierpień; możliwe nadużycia finansowe, związane z kwestią patentów genetycznych. Od kilkudziesięciu lat podejmowane są jednak próby sklonowania człowieka, czyli zapoczątkowania nowego życia ludzkiego w sposób całkowicie aseksualny i poza kontekstem miłości małżeńskiej. To one wzbudzają najwięcej kontrowersji i dylematów moralnych, o których będziemy tutaj mówić. Te dylematy dotyczą zarówno klonowania terapeutycznego jak i reprodukcyjnego; obydwa bowiem należy uznać za nieetyczne. Główne problemy etyczne W klonowaniu ludzi dylemat etyczny nie jest tak wyraźnie zarysowany, jak przypadku innych tematów bioetycznych. Można jednak wskazać pewien konflikt interesów. Zasadnicze pytanie brzmi: czy nauka i eksperymenty naukowe mają jakąś granicę, której nie można przekroczyć, czy też dla tzw. dobra nauki można zrobić wszystko. Dlatego: 1. Z jednej strony sporu stoją ci, którzy nie widzą (lub nie chcą widzieć) żadnych ograniczeń moralnych w badaniach naukowych. Uważają więc, że w imię nauki można zrobić wszystko. 2. Z drugiej strony są ci, którzy twierdzą stanowczo, że badania naukowe powinny być poddawane ocenie moralnej i jeśli są nieetyczne (np. zagrażają człowiekowi, środowisku) nie powinny być prowadzone. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK 2275 DP Sprzeciw Kościoła wobec klonowania reprodukcyjnego nie budzi dyskusji. Większość ludzi, w tym naukowców, jest tego samego zdania. W przypadku klonowania terapeutycznego opinie są już bardziej podzielone. Kościół sprzeciwia się również klonowaniu terapeutycznemu. Nie oznacza to jednak, że odrzuca także badania nad ludzkimi komórkami macierzystymi. Zasadniczą kwestią tutaj jest to, w jaki sposób są one pozyskiwane. Poniższe argumenty za i przeciw dotyczą klonowania człowieka (zarówno reprodukcyjnego, jak i terapeutycznego). Argumenty dotyczące klonowania roślin i zwierzą znajdują się wyżej w punkcie: definicja i wyjaśnienie problemu.

15 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Klonowanie) 18 Argumenty ZA Rozwój medycyny. Jest to sposób na posiadanie potomstwa dla par, które nie mogą mieć dzieci (nawet metodą in vitro). Wykorzystanie embrionalnych komórek macierzystych otrzymanych drogą klonowania w transplantologi i medycynie regeneracyjnej. Daje bowiem nadzieje na otrzymanie naturalnych implantów (np. skóry) i organów do przeszczepu, które, dzięki temu, że będą identyczne genetycznie z tkankami chorego, nie będą odrzucane przez system immunologiczny. Argumenty PRZECIW Argumenty podkreślające szacunek dla życia i godność osoby ludzkiej: Embrion ludzki powinien być traktowany z taką godnością, jaka przysługuje każdej osobie ludzkiej. Natomiast embriony uzyskane w klonowaniu (metodą transferu jądra) są traktowane jak rzeczy i poddawane wszelkiego rodzaju eksperymentom i modyfikacjom, które służą jakimś celom. Jeśli embrion zginie lub zostanie uszkodzony tworzy się kolejne. W przypadku klonowania terapeutycznego podnosi się postulat, że ma ono służyć ratowaniu życia ludzkiego i opracowywaniu nowych metod leczenia. Nie wolno jednak dla ratowania jednych ludzi, eksperymentować lub zabijać innych. Klonowanie godzi w sam rdzeń godności osoby ludzkiej, która winna być szanowana i chciana ze względu na nią samą. Jednym z przejawów tej godności jest całkowita wyjątkowość i niepowtarzalność każdej osoby. W przypadku klonu z założenia tworzyłoby się ludzi, którzy są kopiami kogoś innego. Skutkowałoby to poważnymi trudnościami psychicznym w odnalezieniu własnej tożsamości. Klonowanie ludzi burzy fundamentalne relacje człowieka: relacja dzieci-rodzice, pokrewieństwo, powinowactwo, np. kobieta może być siostrą bliźniaczką swojej matki, nie mieć biologicznego ojca i być córką swojego dziadka. Możliwość stworzenia człowieka-klonu, którego jedynym celem byłoby służenie jako "rezerwuar części zamiennych" dla innych. Argumenty techniczne: Doświadczenia na zwierzętach pokazały, że klonowanie (zwłaszcza ssaków) jest ogromnie skomplikowane. Jego skuteczność wynosi mniej niż 4%. W przypadku człowieka jest to jeszcze trudniejsze i mniej skuteczne. Oznacza to, że urodzenie jednego ludzkiego klonu, musiałoby być okupione ogromną liczbą obumarłych embrionów i płodów, które zginęłyby w trakcie rozwoju preimplantacyjnego i prenatalnego. W przypadku wykorzystania komórek macierzystych (np. w medycynie regeneracyjnej) istnieje ryzyko przekształcania (namnażania) się ich w nowotwory. W przypadku zwierząt osobniki sklonowane rodzą się z poważnymi chorobami i wadami genetycznymi. W przypadku człowieka byłoby podobnie. Poza tym klonowanie otwiera drogę dla eugeniki, czyli tworzenia ludzi o pożądanych cechach fizycznych bądź umysłowych, a tym samym manipulowania kodem genetycznym bez żadnych ograniczeń. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Nie ma moralnie uzasadnionej alternatywy dla klonowania ludzi. Takie klonowanie powinno być zakazane. W przypadku wykorzystania komórek macierzystych w medycynie istnieją inne metody ich pozyskiwania niż przez klonowanie.

16 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Klonowanie) 19 Dodatkowe informacje Z klonowaniem związana jest kwestia moralnej oceny pozyskiwania i wykorzystywania w medycynie ludzkich komórek macierzystych. Filmy: Wyspa, Gattaca szok przyszłości

17 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Samobójstwo) 20 Samobójstwo Definicja i wyjaśnienie problemu Bezpośrednie i samowolne zadanie śmierci sobie samemu. Samobójstwo pozostaje w skrajnej sprzeczności z elementarnym dążeniem człowieka do zachowania życia. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK Wszystko, co potrzebne jest w tych czterech artykułach Katechizmu.

18 Chrześcijanin wobec życia bioetyka dla II klas SLO (Transplantacja) 21 Transplantacja Definicja i wyjaśnienie problemu Transplantacja (przeszczep narządów) to zabieg medyczny polegający na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu na inne miejsce, wykonywane w celach leczniczych. Przeszczepianiem narządów zajmuje się medyczna dziedzina naukowa nazywana transplantologią. Niektóre tkanki i narządy mogą być konserwowane i przechowywane w tzw. bankach. Najbardziej popularne rodzaje transplantacji to: Autoprzeszczep w obrębie tego samego organizmu. Homotransplantacja w ramach tego samego gatunku. Główne problemy etyczne W transplantacji mamy do czynienia z dwoma prawami: 1. prawem biorcy do leczenia i przedłużenia życia; 2. prawem dawcy do dysponowania swoim ciałem (bez przymusu). W normalnych warunkach jednak (gdy nie dochodzi do nadużyć) te dwa prawa nie są sobie przeciwstawne. Najbardziej podstawowe bowiem zasady przy transplantacji brzmią: Nikt nie obowiązku darowania swoich organów lub tkanek. Nikt nie może rościć sobie praw do czyichś organów lub tkanek (człowieka żyjącego lub martwego ). Jedyną właściwą formą oddania organu jest forma wolnego daru. Dopiero gdy dochodzi do nadużyć i powyższe zasady nie są przestrzegane, pojawiają się poważne dylematy moralne: Handel organami. Wykorzystanie organów do przeszczepów bez zgody dawców, a nawet wbrew ich woli. Stanowisko Kościoła na podstawie KKK i innych dokumentów KKK 2300, 2301, 2296 W zasadzie te artykuł Katechizmu, a zwłaszcza ostatni, mówią wszystko na ten temat. Należy zwrócić uwagę na to, jakie jest stanowisko Kościoła wobec transplantacji oraz jakie dwa warunki muszą być spełnione by transplantacja była moralnie godziwa. Propozycje rozwiązań alternatywnych, które nie budzą wątpliwości moralnych Alloplastyka wykonywanie narządów do przeszczepów z materiałów nieorganicznych. Hodowanie organów z komórek macierzystych (pod warunkiem, że nie są to komórki macierzyste embrionalne). Dodatkowe informacje Chętni mogą się zainteresować etyczną problematyką medycznej definicji śmierci; chodzi o tzw. śmierć mózgową, która została wprowadzona do medycyny na potrzeby transplantacji. Zastąpiła ona dotychczasową definicję, która śmierć wiązała z zaprzestaniem pracy serca. Ciekawy jest również temat wykorzystywania do przeszczepów komórek macierzystych. W jakich przypadkach jest to moralnie dopuszczalne, a w jakich nie? Choć na razie jest to jeszcze kwestia przyszłości.