Od redakcji. Skład i przygotowanie do druku: Natalia Gendek, Marlena Szklarz. Projekt okładki: Natalia Gendek. Fotografia na okładce: Maciej Wężyk

Transkrypt

1

2 Od redakcji Trzymacie w dłoniach całkiem nowe, rozszerzone wydanie czasopisma urbanistycznego PATIO. Rozwijamy się i zmieniamy, podobnie jak nasze Koło Naukowe SPATIUM, dlatego w tym numerze debiutujemy w większym formacie oraz z nową, mamy nadzieje ciekawszą szatą graficzną. Ale do rzeczy... Jak powinno wyglądać współczesne miasto? Dokąd zmierza planowanie przestrzenne i polityka miejska? Są to pytania, na które odpowiedzi muszą szukać planiści, urbaniści, architekci czy władze miasta, ale także, a może przede wszystkim ludzie, którzy dopiero poznają te tematy studenci. W ostatnich miesiącach wiele się mówi, w wyżej wymienionych środowiskach, o wysokościowcach, głównie za sprawą wieżowca Plac Unii, który zaburzył historyczną panoramę Belwederu, wzbudzając tym wiele kontrowersji. Zainspirowane tematem Koło Naukowe SPATIUM, zorganizowało debatę, poświęconą polityce wysokościowej Warszawy. Dlatego też my, Redakcja, również nie mogliśmy pozostać obojętni i tak powstało rozszerzone, specjalne wydanie naszego kwartalnika, poświęcone wieżowcom. Z głową w chmurach bo jak wiadomo, znajdując się na szczytach budynków, mamy możliwość podziwiać chmury na wysokości naszych oczu, ale także dlatego, że zasady dotyczące lokalizacji czy innych czynników związanych z zabudową wysokościową, na ten moment niestety często pozostają w sferze bujania w obłokach. W nowym numerze znajdziecie przede wszystkim relacje z debaty A wieżowiec postawimy tutaj, subskrypcje wystąpień znamienitych gości arch. Grzegorza Buczka, wiceprezesa Towarzystwa Urbanistów Polskich i arch. Jana Rutkiewicza, dyrektora Biura Planowania Rozwoju Warszawy oraz uwaga, uwaga, autorski tekst! arch. Wojciecha Oleńskiego, projektanta w Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju. Oprócz tego, trochę o historii wieżowców, rozwiązaniach komunikacyjnych oraz interesujących, inspirujących przykładach zabudowy wysokościowej na świecie i niezrealizowanych projektach z Warszawy okresu międzywojennego. Z myślą o Was, powstała również nowa rubryka miejsca bardzo kulturalne. Znajdziecie tu ciekawe punkty na mapie Warszawy, które z pewnością warto odwiedzić. I oczywiście mamy na myśli coś dla duszy - zabytki, ciekawa architektura, szlaki spacerów, ale także dla ciała recenzje klubów, pubów, restauracji. Liczymy także na Waszą pomoc w ich doborze, jeśli macie jakieś propozycje piszcie na adres mailowy redakcji. Do numeru pisali: Stanisław Bereziński Beata Kulik Jesika Mackiewicz Weronika Kuna Paweł Wontorski Michał Bogiel Michał Nitychoruk Jan Patoka arch. Wojciech Oleński Skład i przygotowanie do druku: Natalia Gendek, Marlena Szklarz Projekt okładki: Natalia Gendek Fotografia na okładce: Maciej Wężyk Redakcja: Natalia Gendek, Marlena Szklarz Wydruk: Drukarnia Foto-Druk Publikacja finansowana ze środków ZSS UW Życzymy przyjemnej lektury Natalia Gendek i Marlena Szklarz 2

3 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Spis treści Zintegrowane węzły przesiadkowe w polskich miastach 4 Miasto historyczne kontra wieżowce - przykład Sankt Petersburga 6 Historia nowoczesności 8 Najciekawsze wieżowce świata 10 Niezrealizowane projekty wysokich budynków w Warszawie z okresu międzywojennego 14 Relacja z debaty nad polityką wysokościową dla Warszawy 16 A wieżowiec postawimy tutaj 17 Only sky is the limit 18 Wieżowce i Canaletto w Agropolis Warszawy 21 Dylematy krajobrazowe miast ze szkła i żeliwa - o analizie lokalizacji wieżowców na obszarze śródmieścia Warszawy 22 Ufficio Primo 27 Kicia Kocia 27 Projekt MPZP rejonu Dworca Zachodniego w Warszawie 28 3

4 Komunikacja W pierwszej części artykułu autor pragnie opisać teoretyczne aspekty związane z działaniem zintegrowanych węzłów przesiadkowych w polskich miastach. W drugiej części, która ukaże się w kolejnym numerze Patio, autor przedstawi pozytywne i negatywne przykłady funkcjonujących w Polsce zintegrowanych węzłów przesiadkowych. Jedną z największych niedogodności transportu publicznego jest to, że w przeciwieństwie do samochodu, nie zapewnia on transportu w systemie od drzwi do drzwi (ang. door to door). Związane jest to z jednej strony z ustalonymi trasami, których przebieg podyktowany jest popytem ze strony pasażerów i możliwościami podaży ze strony dostarczyciela usługi, z drugiej zaś, z koniecznością przesiadek. Stąd też punkty, w których zachodzi możliwość przesiadki są szczególnie ważnymi elementami sieci, i powinny być przedmiotem szczególnej uwagi wszystkich planistów. Najprostszym punktem, w którym zachodzi możliwość przesiadki jest przystanek. Niestety często aby jej doko- Ryc. 1 Przystanek autobusowy na ulicy Krakowskie Przedmieście w Warszawie. Źródło: nać konieczne jest przejście z jednego przystanku na drugi co zdecydowanie zniechęca pasażera. Przystanek komunikacyjny to: miejsce przeznaczone do wsiadania lub wysiadania pasażerów na danej linii komunikacyjnej, w którym umieszcza się informacje dotyczące w szczególności godzin odjazdów środka transportu, a ponadto, w transporcie drogowym, oznaczone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 czerwca 1997r Prawo o ruchu drogowym 1. Zauważymy zatem, że przystanki kolejowe nie muszą posiadać zunifikowanego oznaczenia w przeciwieństwie do przystanków drogowych. Bardziej rozwiniętą formą punktu przesiadkowego jest dworzec, który został zdefiniowany jako: miejsce przeznaczone do odprawy pasażerów, w którym znajdują się w szczególności: przystanki komunikacyjne, punkty sprzedaży biletów oraz punkty informacji dla podróżnych 1. Miejscami o największej wartości dla pasażera są zintegrowane węzły przesiadkowe (w skrócie ZWP). Wg definicji ustawowej jest to: miejsce umożliwiające dogodną zmianę środka transportu wyposażone w niezbędną dla obsługi podróżnych infrastrukturę, w szczególności: miejsca postojowe, przystanki komunikacyjne, punkty sprzedaży biletów, systemy informacyjne umożliwiające zapoznanie się zwłaszcza z rozkładem jazdy, linią komunikacyjną lub siecią komunikacyjną 1. Poszczególne dworce i przystanki komunikacyjne są więc częściami składowymi ZWP. Takie sformułowanie definicji nie określa wprost jak duży musi być punkt przesiadkowy, aby zostać uznany za ZWP. Dodatkowo ustawodawca nie zdefiniował 4

5 kwiecień, maj, czerwiec 2013 jakie powinny być możliwości w zakresie zmiany środka transportu. Wystarczy więc aby węzeł był obsługiwany przez dwa środki transportu przesiadka autobusautobus nie jest zmianą środka transportu. Każdy więc obiekt posiadający wymienione w definicji elementy może zostać określony ZWP. Być może, warto zatem wprowadzać na potrzeby użytkowe klasy węzłów przesiadkowych uzależnione od ilości oferowanych usług i dostępnej infrastruktury. Zintegrowane węzły przesiadkowe powinny być budowane tak, aby w przyszłości zapewniać możliwość zwiększenia liczby obsługiwanych pasażerów, bez ponoszenia wysokich nakładów inwestycyjnych. Ich plany powinny więc być tak przygotowane, aby od początku obejmować kolejne etapy rozbudowy, uwzględniając przy tym przyszłe potrzeby przewozowe. Niestety, z racji lokalizacji w strefach gęsto zabudowanych, ZWP nie posiadają dużych rezerw terenowych pod przyszłą rozbudowę. Przestrzeń powinna być więc zagospodarowana bardzo intensywnie, czego przykładem może być budowanie obiektów wielopoziomowych. Sporą trudnością jest także zarządzanie ZWP. Różne środki transportu wiążą się bowiem najczęściej z różnymi podmiotami właścicielskimi. Jeśli jeden zdecyduje się na rozbudowę swojej infrastruktury, nie ma gwarancji, że drugi postąpi tak samo. W miejscu tym bardzo dużą rolę odgrywają samorządy, które powinny koordynować działania. ZWP są elementami przestrzeni publicznej. Z jednej strony przestrzeń ta powinna być przyjazna dla pasażera, dając mu poczucie bezpieczeństwa, z drugiej zaś, musi być funkcjonalna, co związane jest z dużą liczbą osób korzystających z niej każdego dnia. Odwołując się do ustawowej definicji ZWP, w wymiarze funkcjonalnym dużym problemem wydaje się być luźne sformułowanie dogodna zmiana środka transportu, gdyż może być ono rozumiane bardzo subiektywnie. Ile schodów można pokonać? Czy przejście powinno być zadaszone? Jak daleko powinny być od siebie poszczególne elementy infrastruktury? Z jednej strony rozwiązanie takie jest wymuszone, ponieważ nie da się wszystkiego zapisać w ustawie z racji objętości dokumentu, z drugiej zaś, pewne elementy powinny być rozumiane intuicyjnie, a chęć ich definiowania stałaby w sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem. Niestety, brak definicji jest często powodem do naginania rzeczywistości, a mianem ZWP zostają określone źle skomunikowane wewnętrznie obiekty. Ryc. 2 System informacji pasażera na dla drugiej linii metra w Warszawie. Źródło: m.warszawa.gazeta.pl Z punktu wiedzenia pasażera, szczególnie tego, który przez ZWP porusza się okazjonalnie, ważnym elementem jest system informacji pasażera. Właściwe oznakowanie przejść, poszczególnych przystanków czy toalet rzutuje na wspomniane wcześniej poczucie bezpieczeństwa pasażera, co w konsekwencji przekłada się na jego ocenę miejsca i chęć korzystania w przyszłości. Dodatkowo rozkłady jazdy powinny być wyświetlane w czasie rzeczywistym, z uwzględnieniem ewentualnych opóźnień, w dobrze widocznym dla pasażera miejscu, przy czym czasem zasadne mogłoby być wyświetlanie obok siebie rozkładów różnych środków transportu np.: rozkład jazdy autobusów PKS na peronie kolejowym. Stanisław Bereziński Źródła: 1. Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 o publicznym transporcie zbiorowym - Dz.U nr 5 poz. 13 5

6 Turystyka urbanistyczna Struktura tkanki miejskiej Petersburga jest ściśle powiązana z jego historią. Mimo, iż Petersburg powstał stosunkowo niedawno (w 1703 roku), przejawia cechy miasta historycznego, które prowadzi ciągły dialog ze współczesnością. Mieszkańcy Petersburga są niebywale związani ze swoją historią i bardzo zależy im na ochronie dziedzictwa kulturowego. Nawet w czasie blokady leningradzkiej, kiedy brakowało drewna na opał, z Ogrodu Letniego nie zostało wycięte ani jedno drzewo. Potęga miasta, tak jak wymarzył sobie Piotr I, pozostała w społecznej wyobraźni mieszkańców miasta. Nawet pomniki, które mogą obecnie być ideologicznie kontrowersyjne, traktowane są jako dziedzictwo i pozostały nienaruszone. Historyczne centrum wraz z pobliskimi pałacami wpisane zostały na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO w 1990 roku i pod względem zajmowanej powierzchni jest to jeden z największych obszarów na tej liście. Na początku XX wieku zaczęto prowadzić gorące dyskusje w związku z planowanym postawieniem siedziby amerykańskiej firmy produkującej maszyny do szycia - Singer. Budynek miał powstać w 1904 roku na głównej ulicy Petersburga, czyli na Newskim Prospekcie. Singer początkowo proponował wybudowanie wieżowca, który miał przypominać główną siedzibę amerykańskiej korporacji, która powstała w podobnym okresie w Nowym Jorku. Propozycja spotkała się z szeroką krytyką, ponieważ wybudowanie wieżowca oznaczałoby nieposzanowanie regulacji wysokościowej budynków. Amerykańska firma ostatecznie nie wybudowała wieżowca, ale i tak udało się im postawić gmach wyższy niż 23,5 metra poprzez dodanie do elewacji budynku wieży ze szklaną kulą. 3 Jedną z istotnych i kontrowersyjnych regulacji zakorzenionych w przeszłości miasta, a która do czasów obecnych wywiera ogromny wpływ na urbanistyczny kształt piotrowej stolicy jest zarządzenie dotyczące wysokości budynków. Zostało ono ustalone w XIX wieku i polegało na tym, iż wszystkie budynki, które znajdują się w strefie historycznego centrum nie mogły być wyższe od Pałacu Zimowego - 23,5 metra (obecnie regulacja pozwala na 48 metrów). Wyjątki stanowią kościoły i budynek Admiralicji. Regulacja ta została poszerzona o zapis, który mówił, że żaden budynek widoczny znad brzegu Newy nie może burzyć harmonii niskiej zabudowy, co oznacza, że wysokie budynki nie mogą być stawiane nawet za strefą historycznego centrum, jeśli byłyby one widoczne z centrum. Ryc. 1 Po lewej stronie budynek firmy Singer w Sankt Petersburgu, a po prawej główna siedziba firmy Singer w Nowym Jorku Źródło: Yurchak A., Aesthetic politics in Saint Petersburg: skyline at the heart of political opposition, National Council for Eurasian and East European Research, University of Washington, 2011, str. 6 6 Prawdziwą burzę wywołał jednak projekt budowy wieżowca dla Gazpromu, który miał znajdować się poza strefą historyczną, ale w bardzo bliskim położeniu, naprzeciwko Soboru Smolnego, po drugiej stronie Newy. 4 W 2006 roku zostały stworzone specjalne regulacje dotyczące powstania wieżowca Ochta-Centre (nazwa nawiązująca do małej rzeki, która wpływa do Newy), który

7 kwiecień, maj, czerwiec 2013 miał być nie wyższy niż 42 metry lub 48 metrów w razie bardzo dużej potrzeby. Jednak zarządcy Gazpromu nalegali na 396-metrowy wieżowiec. Jak wszędzie na świecie, wysokość miała świadczyć o wysokim prestiżu. Jednak, gdyby władze Petersburga i mieszkańcy dopuścili do jej powstania, na pewno takich precedensów byłoby coraz więcej. 5 Ryc. 2 Projekt wieżowca Ochta Źródło: Dixon M., Gazprom versus the skyline: spatial displacement and social contention in St. Petresburg, International journal of Urban and Regional Research, Volume 34.1, marzec 2010, str. 40 Było mnóstwo argumentów przemawiających za powstaniem tego budynku. Powstanie wieży Gazpromu miało przyczynić się do przekształcenia Petersburga w światową metropolię, zwróciłoby uwagę zagranicznych inwestorów oraz napędzało turystykę. Poza tym szklany budynek miał z łatwością wtopić się w krajobraz, ponieważ dzięki swojej strukturze mógł odbijać kolory nieba i rzeki. Gazprom nie słuchał sugestii, by wieżowiec przesunąć w dalsze rejony, ponieważ infrastruktura na obrzeżach miasta nadal pozostawia wiele do życzenia, a centralne położenie zapewnia niebywały prestiż. Aleksiej Miller, prezes zarządu Gazpromu mówił o wieży Ochta- Centre jako o nowym, ekonomicznym symbolu Petersburga, jako o centrum energetycznym Europy. Jednak dla wielu mieszkańców Petersburga istniejąca struktura historycznego centrum stanowi swoiste dziedzictwo kulturowe i jest dla nich ważniejsza niż dochody z nowych inwestycji. Poza tym istniało zagrożenie skreślenia historycznego centrum miasta z listy dziedzictwa UNE- SCO, gdyby ta inwestycja jednak została zrealizowana. Ciężko jednak w obecnych czasach przyciągać nowych inwestorów bez pozwolenia im na budowę wysokich wieżowców. Zwłaszcza, że największe firmy chcą stawiać budynki w stylu globalnej architektury. Każdy ośrodek, który inspiruje do miana miasta światowego, czyli do takiego, w którym jest szybki przepływ pieniędzy, informacji i ludzi, musi postawić na swoim terenie kilka międzynarodowych, rozpoznawalnych budynków w stylu światowym. Według holenderskiego architekta Rema Koolhaasa, po pierwsze takie budynki nie nawiązują w żaden sposób do tradycji czy historii miejsca, w którym zostały postawione, a ponadto przypominają inne budynki w tym stylu budowane na całym świecie. Poza tym taki projekt musi być ekstrawagancki, wyjątkowy i wybrany w konkursie, w którym udział wezmą najsławniejsi architekci świata. 6 Budynek Gazpromu miał wprowadzić Sankt Petersburg w świat globalnej architektury i podkreślić status firmy Gazprom jako światowej korporacji. Jednak pragnienie zachowania unikalnej linii horyzontu w Petersburgu wygrało i wieżowiec Gazpromu - Ochta-Centre nie powstał tam, gdzie oryginalnie planowano. Źródła: Beata Kulik 1 Trumbull N.S., St. Petersburg, Russian Federation, Department of Geography, University of Connecticut, 2001, str Dixon M., Gazprom versus the skyline: spatial displacement and social contention in St. Petersburg, International journal of Urban and Regional Research, Volume 34.1, Marzec 2010, str Yurchak A., Aesthetic politics in Saint Petersburg: skyline at the heart of political opposition, National Council for Eurasian and East European Research, University of Washington, 2011, str Trumbull N.S., St. Petersburg, Russian Federation, Department of Geography, University of Connecticut, 2001, str Dixon M., Gazprom versus the skyline: spatial displacement and social contention in St. Petersburg, International journal of Urban and Regional Research, Volume 34.1, Marzec 2010, str

8 Urbanistyka i architektura Skoro ten numer PATIO poświęcony jest wysokościowcom i wieżowcom, nie wypada nie wspomnieć tu o historii ich kreowania i powstawania. Dla niektórych temat zapewnie wyda się nudny, jednakże jakby nie patrzeć powstawanie wieżowców rozwiązało wiele problemów ówczesnych miast o których będzie później. Średniowieczne wieżowce Wysokie budynki mieszkalne powstawały już w XVI wieku. Pierwszymi konstrukcjami były gotyckie i romańskie wieże mieszkalne w Bolonii. Budowle mające nawet 14 pięter były w tym czasie niejako koniecznością, ze względu na ograniczone tereny miast (otoczone murami obronnymi, jak na przykład Edynburg w Szkocji) oraz dużą liczbę ludności, która przecież w końcu musiała gdzieś mieszkać. Budynki przysparzały wiele dodatkowych problemów, ale rozwiązywały ten najważniejszy brak przestrzeni. Oprócz tego, w ważniejszych osadach średniowiecznych wznoszono dużo wysokich wież w celach obronnych. Do XIX wieku rzadko powstawały budynki wyższe niż 6 piętrowe. Spowodowane było to wieloma czynnikami. Przede wszystkim, jako, że nie było jeszcze wind, trzeba było pokonać wiele schodów, by dostać się na górę. Problem stanowiło także niewystarczające ciśnienie wody, które umożliwiłoby doprowadzenie jej na wysokość większą niż 50 m. Wynalazkami niewątpliwie kluczowymi dla dalszej rozbudowy, a w zasadzie nadbudowy wieżowców stała się stal, szkło, żelbet (i zastąpienie nimi stosowanego do tej pory kamienia), a także pompy wodne. Dopiero w 1852 roku Elisha Otis wymyśliła pierwszą, bezpieczną windę pasażerską, która umożliwiała wjazd na wyższe piętra. Dziadek i szkielety chicagowskie, czyli powstawanie pierwszych wieżowców Pierwszym budynkiem, który stanowił podwalimy dzisiejszych wysokościowców i był kamieniem milowym w tej dziedzinie jest Flaxmill w Wielkiej Brytanii. Po raz pierwszy zastosowano tu stalową ramę, którą następnie połączono z ogniotrwałą kombinacją żeliwnych kolumn i belek. Jako, że powstał w 1797 (!) roku, nazywany jest dziadkiem wszystkich wieżowców. Kolejnym ważnym krokiem było wybudowanie Home Insurance Building w Chicago. Dzisiaj nie nazwalibyśmy go już wieżowcem, bo jego 10 pięter nie imponuje już tak jak kiedyś, jednak trzeba zaznaczyć, że wniósł on w tym temacie więcej, niż tylko ową wysokość. W zbudowanym w 1885 roku (czyli ponad 85 lat po Flaxmill i zaledwie 130 lat temu) kryło się coś więcej. Architekt Major William Le Baron Jenney opracował pierwszą ramę nośną. Stalowa konstrukcja brała na siebie część ciężaru ścian (a przecież do tej pory to one utrzymywały budynki). Wynalazek ten, nazwany później szkieletem chicagowskim, otworzył niebo przed architektami. Dużym zaskoczeniem może być dla Was fakt, że Wielka Brytania miała jednak więcej wkładu w rozwój wieżowców. Mianowicie to w Londynie wybudowano pierwszy wieżowiec w historii. Powstały rok po Flaxmill Grand Midland Hotel liczył sobie już 82 metry. Ryc 1 Skyline Nowego Jorku, źródło: launchphotography.com 8

9 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Wyścigi w górę Miasta ścigały się ze sobą w tworzeniu najwyższego budynku świata, jednakże większość wczesnych wieżowców powstawała na obszarze Chicago, Londynu i Nowego Jorku. Jednak od końca XIX wieku zaczęto je masowo stawiać także i w Australii. Jednakże w niewielu z nich zastosowano stal, więc i niewiele przetrwało do dziś. Jak we wszystkich dziedzinach, tak i w wieżowcach przyszedł czas na wprowadzanie limitów. Dotyczyły one głównie kwestii ochrony pożarowej, ale brano pod uwagę także i kwestie estetyczne. To trochę przyhamowało rozwój tego typu budownictwa. Przepisy obowiązujące w tamtym okresie w Chicago blokowały miejscowych architektów ograniczeniem wysokości jedynie do 40 metrów. Powstały w 1895 roku American Surety Building powoli przechylił więc szalę na stronę Nowego Jorku. Doprowadziło to do walki nie tylko między miastami, ale i między deweloperami w obrębie jednej jednostki. W wyniku tego wybudowano w 1930 roku Chrysler Building, a już rok później znany wszystkim Empire State Building. Ryc 2 Porównanie wysokości, źródło Od lat 30tych XX wieku wieżowce zaczęły powstawać także i w Ameryce Łacińskiej oraz Azji. Niedługo później rozpoczęła się jednak II Wojna Światowa. Wtedy to Związek Radziecki zaplanował budowę 8 wieżowców w Moskwie, nazwanych Stalin Towers (7 z nich ostatecznie wybudowano). Nawet Europa zaczęła się wtedy powoli przekonywać do wieżowców, począwszy od Madrytu w 1950 i dalej przez warszawski Prudential w Tuba - szansą na więcej? W pewnym momencie inżynier Fazlur Khan dostrzegł, że sztywna rama, która do tej pory stanowiła podstawę konstrukcji takich budowli nie była jedynym rozwiązaniem. Wprowadził innowacje polegającą na strukturze tuby, zarówno konstrukcji ramowej, wiązkowej czy związanej. To pozwoliło na większą wydajność przy budowie, zmniejszyło koszty, a także umożliwiło budowę wieżowców w różnych, dziwnych kształtach. Przez kolejne 15 lat to właśnie Khan oraz tzw. Druga szkoła chicagowska byli najbardziej rozchwytywanymi architektami. Przyczynili się nawet do budowy Willis Tower, mierzącej uwaga 442 metry! Wieżowcowe metropolie Do 2000 roku w miastach takich jak Chicago, Shanghaj, Dubaj, Nowy Jork czy Toronto obserwowano duży przypływ wieżowców na ich obszarach, a to za sprawą właśnie tej tubowej konstrukcji. Chicago, Hong Kong i Nowy Jork są poza tym znane ze specyficznego skyline i rozpoznawane jako wielka trójka. Warto tutaj kolejny raz podkreślić fenomen Nowego Jorku. Żadne miasto na świecie przecież nie może pochwalić się większą liczbą ukończonych, wolnostojących wieżowców, mających więcej niż 152 metry. Nowy Jork ma ich aż 185! Możecie powiedzieć, że przecież Hong Kong ma ich więcej ale dlatego właśnie zaznaczyłam wcześniej, że chodzi tu o budynki WOLNOSTOJĄCE, a nie takie, które rozdzielają się po kilku piętrach mając tę samą podstawę. Jak widać dopracowanie budynków, by wyglądały tak jak obecnie nie przyszło łatwo. Budowa wieżowców na początku uwarunkowana była niewielką ilością przestrzeni, później zaś stała się przedmiotem walk o dominację w branży. Niezależnie od pobudek, to właśnie dzięki nim możemy dziś podziwiać mający 828 metrów wysokości Burj Chalifa w Dubaju. Jesika Mackiewicz Źródła: worlds-tallest-steel-buildings/1/print/ Fulltext/200101/01/ html 9

10 Urbanistyka i architektura PATIO przygotowało dla Was subiektywny przegląd najpiękniejszych, najbardziej innowacyjnych oraz nagradzanych projektów wieżowców. Rozwiązania w nich zastosowane budzą podziw i pokazują, że zasadę zrównoważonego rozwoju można stosować także w budownictwie wysokościowym. Pisząc o najciekawszych wieżowcach trudno było nie przywołać przykładów z Azji Południowo - Wschodniej czy Zjednoczonych Emiratów Arabskich, ale nam się udało (z jednym wyjątkiem). Przedstawiamy Wam więc sześć istniejących wieżowców, jeden w trakcie budowy oraz dwa projekty, na widok których można wpaść w osłupienie! Empire State Building to jeden z najwspanialszych symboli Nowego Jorku. Usytuowany przy zbiegu słynnej Piątej Alei i West 34th Street, przez 40 lat dzierżył palmę pierwszeństwa jako najwyższy budynek świata. Od jego ukończenia w 1931 roku do 1972 roku dominował nie tylko wysokością ale architekturą i detalami. Powszechnie uważany za ikonę amerykańskiej kultury został zaprojektowany w stylu Art. Deco i uznany za jeden z siedmiu cudów współczesnego świata przez American Society of Civil Engineers. Wraz z iglicą anteny ma wysokość 443,2 m. Empire State Building został zaprojektowany przez Williama F. Lamb z firmy architektonicznej Shreve, Lamb i Harmon, która stworzyła projekt budowlany w zaledwie dwa tygodnie, wykorzystując swoje wcześniejsze projekty jako podstawy. Budynek zaprojektowano począwszy od szczytu z góry na dół. Konstrukcja była częścią intensywnej konkurencji w Nowym Jorku o tytuł "najwyższego budynku na świecie." Empire State Building był także pierwszym budynkiem posiadającym więcej niż 100 pięter. Ukończony w 1 rok i 45 dni wieżowiec, jest symbolem typowej przed II Wojną Światową architektury, łączącej modernistyczne rozwiązania stalowych konstrukcji z klasycyzującym zgeometryzowaniem, dążeniem do syntetycznego ujmowania form i poszukiwaniem piękna. Fasada budynku została wykonana przy użyciu wapiennych paneli pochodzących z Indiany. Empire State Building przeszedł renowację, której celem było m.in. przekształcenie budynku w energooszczędny i przyjazny środowisku obiekt. We wrześniu 2011 roku został uznany za najbardziej energooszczędny budynek Stanów Zjednoczonych (kwalifikacja LEED). Piękny 82-latek Ryc. 1 Empire State Building, Źródło: Inspirująca nauka w chmurach Emporis Skyscraper Awards to najbardziej znane nagrody w dziedzinie architektury. Przyznawane corocznie najlepszym budynkom o co najmniej 100 m wysokości, wyróżniającym się zarówno wyjątkową estetyką, jak i funkcjonalnością. Nagrodę za 2008 rok otrzymał projekt japońskiej pracowni Kenzo Tange Associates. Prawie 204-metrowy budynek Mode Gauken Cocoon Tower jest siedzibą szkoły artystycznej Mode Gauken. Budynek liczy pięćdziesiąt pięter i jest drugą na świecie najwyższą budowlą uniwersytecką. Tokijski budynek ukończony w 2008 roku został nagrodzony prestiżową nagrodą ze względu na swoją innowacyjność w kwestii stworzenia ośrodka edukacyjnego. Architektura budynku ma inspirować studentów i pobudzać ich wyobraźnię. Część fasady budynku pokrywa stalowa siatka diagonalna wykonana z białego aluminium, która została wypełniona 10

11 kwiecień, maj, czerwiec 2013 ciemnoniebieskimi szklanymi panelami. Pod zewnętrzną warstwą siatki znajduje się kolejna stalowa siatka - tym razem nieregularna. Obie warstwy tworzą charakterystyczny dla budynku motyw przeplatanki na obiekcie w kształcie kokonu. Kapituła konkursu doceniła także "nadzwyczaj ekspresyjną architekturę i godny uwagi dialog z otoczeniem". Projekt zrównoważony Wieżowcem 2009 roku został projekt Aqua w Chicago (249,73 m). Zasłużoną nagrodę uzyskał ze względu na zrównoważone podejście do projektowania i trwałe rozwiązania, jak również innowacyjne i fascynujące architektonicznie efekty. Dramatyczne doznania wzbudza falująca fasada i fałdy między piętrami. Płaszczyzny gładkiego szkła między balkonami pozwalają promieniom słońca wpadać do wewnątrz, przy jednoczesnym efekcie płaczącej powierzchni. Wapienne fałdy uzupełniane przez szkło tworzą koncepcję płynącej wody. Oprócz swojej doskonałej lokalizacji przy jeziorze Michigan, Aqua wyróżnia się zielonymi rozwiązaniami, będąc przykładem ekorozwoju. Jasna powłoka zewnętrzna zmniejsza nagrzewanie się budynku i tym samym redukuje zjawisko miejskiej wyspy ciepła. Specjalne szkło wykorzystane w całej konstrukcji przyczynia się do optymalizacji i efektywności energetycznej. Wieża znajduje się na szerokim podium z roślinnością na dachu, a oświetlenie apartamentów i system wentylacyjny jest w stanie osiągnąć dwukrotnie wymaganą wydajność. Zapotrzebowanie na energię i klimatyzację ma zostać zmniejszone dzięki odpowiedniemu przysłanianiu okien. Zgodnie ze standardami LEED (standard SIlver)- Aqua wyznacza wyższy standard dla nowej generacji budownictwa. Stary i nowy Hearst Tower jest usytuowany przy Ósmej Alei, w południowo-zachodniej części Central Parku. Prawie 182- metrowa struktura wznosi się na zachowanej neoklasycznej starej fasadzie Hearst Building, który został pierwotnie zbudowany z zamiarem pionowej ekspansji. Powiązanie między starym i nowym stylem zostało w tym przypadku ciekawie i wdzięcznie rozwiązane, przypominając prace architekta Normana Fostera na budynku Reichstagu w Berlinie. Nowy hol budynku jest jednym z najbardziej spektakularnych na Manhattanie, z dużym atrium otoczonym starą elewacją z kamienia. A podium Herst Builidng wpisuje się w kontekst otoczenia, jednocześnie przyjmując niespotykaną, nowoczesną formę, jaką jest Herst Tower. Wśród innowacyjnych zielonych rozwiązań Hearst Tower wymienić można system zbierania wody deszczowej z dachu i wykorzystanie go do odświeżania powietrza wewnątrz. Dodatkowo, automatyczne czujniki zmniejszają zużycie oświetlenia gdy nie jest potrzebne. Wewnętrzne konfiguracje pomieszczeń pozwalają na dostęp naturalnego światła, które przenika przez biura. Przy budowie korzystano również z recyklingowych zasobów stali. Budynek Herst Tower, podobnie jak Aqua, otrzymał standard LEED (GOLD) przyznawany przez US Green Builidng Council. Ryc. 2 Mode Gauken Cocoon Tower źródło: free-d.nl Ryc. 3 Aqua źródło: Ryc. 4 Hearst Tower źródło: 11

12 Urbanistyka i architektura Zakręcony Widoczny z wybrzeży dwóch krajów budynek Turning Torso, to przykład elastycznej konstrukcji wieżowca metrowy budynek powstał przez ułożenie 9 kostek, a następnie obracając każdą kostkę o 11 stopni od tej poniżej i jednocześnie tworząc skręt wraz z zewnętrznym szkieletem na dwóch stronach. Od dołu do góry budynku jest skręcony o 90 stopni (stąd "Turning" w nazwie). Ułożone kostki to nowa interpretacja modułowych konstrukcji wieżowca wykorzystywana przez architektów brutalizmu 1960 roku. Budynek położony jest w samym środku kałuży, w której odbija się rzeźba Santiago Calatravy. Turning Torso to już kultowy element panoramy Malmö, widoczny z Kopenhagi. Jest to najwyższy budynek w Skandynawii, XV-najwyższy budynek w Europie, a przede wszystkim najwyższy budynek mieszkalny w Europie Zachodniej. Budynek został zbudowany w celu przywrócenia cech charakterystycznych panoramy Malmö po rozebraniu 130 metrowego dźwigu Kockumskran. Wieża stanowi również landmark tworzonej od 2001 roku nowej dzielnicy mieszkaniowej miasta Västra Hamnen, w miejscu światowej wystawy budownictwa Bo01. Turning Torso to pierwszy skręcony wieżowiec na świecie, który zainspirował takie inwestycje jak Infinity Tower w Dubaju i Spire w Chicago (także Calatravy) oraz Torres de Calatrava w Walencji. Najwyższy Pisząc o najciekawszych, najbardziej innowacyjnych i nagradzanych wieżowcach nie sposób nie wspomnieć o Burj Dubai najwyższej stworzonej przez człowieka konstrukcji świata. Wieżowiec zbudowany w Dubaju, Ryc. 5 Turning Torso źródło: Ryc. 6 Burj Khalifa, źródło: Ryc. 7 źródło: Ryc. 8 One World Trade Centre, źródło: ny.curbed.com 12

13 kwiecień, maj, czerwiec 2013 mający 829 metrów wysokości, posiadający 163 piętra użytkowe, kosztował 1,5 mld dolarów. W dniu otwarcia jego nazwę zmieniono na Burj Khalifa na cześć prezydenta Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Wieżowiec został zaprojektowany przez firmę architektoniczną Skidmore, Ownings and Merill, która jest autorem Sears Towers i Freedom Tower w Nowym Jorku. Na 124-tym piętrze budynku znajduje się publiczny taras widokowy, a wokół wieży utworzono sztuczne jezioro, gdzie odbijające się oblicze wieży potęguje jej wysokość i majestatyczność. Do 109-tego piętra wznoszą się powierzchnie przeznaczone pod luksusowe mieszkania. Wieża została obrócona o 120 stopni w celu zmniejszenia wpływu wiatru na konstrukcję, a jej specjalny system Siding jest odporny na ekstremalne temperatury panujące w Dubaju. Z wielu ciekawostek, jakie dotyczą budowli maksymalna prędkość windy to 600m/min! Szwedzki wieżowiec do uprawy roślin W mieście Linköping rozpoczęła się budowa pierwszego na świecie budynku służącego do pionowej uprawy roślin. 54-metrowa budowla będzie nie tylko jedną z najbardziej ekologicznych, ale przede wszystkim miejscem do ekologicznych upraw warzyw i owoców. Innowacyjny projekt, w którym ograniczona zostanie m.in. emisja CO 2, został opracowany przez inżynierów z firm Sweco i Palntagon. Budynek będzie wykorzystywać nadwyżki energetyczne wygenerowane przez miasto, w celu zwiększenia efektywności procesu fotosyntezy. Dzięki specjalnym rozwiązaniom wysokościowiec ma być niemal trzykrotnie bardziej efektywny, niż tradycyjna hodowla roślin. Wykonawcy planują ukończyć prace w 2013 roku. Wartość inwestycji to ok 30 milionów dolarów. Następczyni World Trade Centre Jej wcześniejsza nazwa Freedom Tower (Wieża Wolności) miała nawiązywać do Statuy Wolności oraz Deklaracji Niepodległości. Jej nazwę zmieniono jednak na 1 World Trade Centre. Wieżowiec, to jeden z czterech obiektów budowanych w Nowym Jorku, w miejscu zniszczonych biurowców World Trade Centre. Powstający w tzw. ground zero budynek będzie częścią nowego kompleksu, a jego budowa ma zostać zakończona w czwartym kwartale 2013 roku. W czasie uroczystości 4 lipca 2004 roku w strefie zero odsłonięto granitową płytę kamień węgielny pod budowę najwyższego wieżowca Nowego Jorku. Wysokość wieży wyniesie 541 metrów, czyli 1776 stóp, które symbolicznie oznaczają datę ogłoszenia Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Wieża będzie miała 105 pięter i 240 tys. m 2 powierzchni biurowej. Ukończenie pozostałych budynków - 2, 3, 4 World Trade Centre jest planowane do 2015 roku. Obecnie przyjęta koncepcja powstającego drapacza chmur jest wynikiem kooperacji Libeskinda, Childsa oraz firmy architektonicznej Skidmore, Ownings and Merrill. Earthscaraper Zachwycające i wręcz nieprawdopodobne nawiązanie do tradycji i kultury Azteków. Historyczne miasto Mexico City składało się z różnych warstw nakładanych jedna na drugą. Dziś historyczne centrum stolicy wymaga poważnych przekształceń. Powiększa się populacja, a co za tym idzie rośnie zapotrzebowanie na mieszkania, biura, sklepy i infrastrukturę. Sytuację komplikuje fakt, że prawo zabrania wyburzania zabytkowych budynków i reguluje maksymalne wysokości budynków do 8-miu kondygnacji. Proponowany w Mexico City Earthscraper to wieżowiec skyscraper tylko, że wkopany w ziemię z różnymi warstwami nawiązanie do azteckich piramid. Jego przyszła lokalizacja to główny plac miasta znany jako Zocalo (240 m x 240 m) graniczący z katedrą, Pałacem Narodowym i budynkami federalnymi. Projekt Earthscraper to odwrócona piramida, która pozwala na dotarcie naturalnego światła słonecznego i wentylacji do każdego pomieszczenia. Pierwsze 10 kondygnacji mają być przeznaczone dla Muzeum Prekolumbijskiego. Kolejne 10 kondygnacji to obszar działalności handlowo -usługowej i mieszkań, podczas gdy głębsze 35 kondygnacji stanowią powierzchnie biurowe. Projekt i wizualizacje koncepcji można oglądać pod adresem: -mexico-city/ Kto wie, może właśnie ten futurystyczny projekt będzie nam dane oglądać w przyszłości w stolicy Meksyku? Weronika Kuna 13

14 Urbanistyka i architektura Chciałem, by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że wielką będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. [ ] I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło, niż przypuszczano. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto lat, lecz dziś widzę wielką Warszawę Wypowiedź prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego z 23 września 1939, przytaczana zresztą wielokrotnie, także przez prezydent Hannę Gronkiewicz-Waltz, przywołuje obraz Warszawy wielkiej, dumnej i niepokonanej. Tym bardziej słowa te nabierają znaczenia, gdy uświadomimy sobie obraz stolicy kilka lat po tym słynnym przemówieniu i zestawimy z obrazem współczesnym. Morze ruin, w które zamieniło się miasto na wiele lat, zatrzymało marzenie Starzyńskiego, przekształciło w model miasta prowincjonalnego, gdzieś na skraju radzieckiej strefy wpływów. Realizowana obecnie, mniej lub bardziej świadoma i poddana wątpliwemu planowaniu wizja wysokiej Warszawy, nie wzięła się jednak tylko i wyłącznie z entuzjastycznej reakcji na wkraczający do Polski po 1989 roku kapitalizm. Wizja ta, sięga czasów przedwojennych i stanowiła istotny punkt programu modernizacyjnego stolicy Stefana Starzyńskiego. prawdopodobnie najwyższy gmach niesakralny nie tylko w Warszawie, ale i w całym Imperium Rosyjskim. W 1934 rekord ten został pobity przez 66-metrowy gmach towarzystwa ubezpieczeniowego Prudential, przy ówczesnym pl. Napoleona (dziś pl. Powstańców Warszawy). Miał to być jednak tylko jeden z wielu budynków (czy jak wtedy mawiano: chmurodrapów, niebotyków ) o niespotykanych wówczas wysokościach. Ówczesne władze i projektanci śnili sen o wielkiej metropolii, tej samej o której mówił Stefan Starzyński kilka lat później. Ryc.2 Projekt gmachu Polskiego Radia, K. Marczewski, Z. Skibniewski Źródło: Jeszcze w czasach zaboru rosyjskiego, w 1908 roku zakończono budowę przy ul. Zielnej budynku PAST-y o imponującej wówczas wysokości 52 metrów. Był to Ryc.1 Projekt gmachu Polskiego Radia, B. Pniewski Źródło: Ryc.3 projekt Bohdana Lacherta i Jozefa Szanajcy Źródło: 14

15 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Skala ówczesnych projektów może dziś budzić kontrowersje, ale dziwnym trafem, to właśnie do tej niezaistniałej Warszawy mamy wielki sentyment i czujemy, że brakuje współcześnie odważnego podejścia do planowania miasta i jego infrastruktury. Dowodem tego może być spore zainteresowanie takimi projektami jak Miasto ruin czy ostatnio pokazywany w kinach film Warszawa Stolica w okresie międzywojennym, a szczególnie w drugiej połowie lat 30. XX dostrzegła potrzebę modernizacji przestrzennej i funkcjonalnej. Wizje niebotycznych gmachów nie były ostatecznie zupełnie oderwane od rzeczywistości, ponieważ w Śródmieściu zaczęło się zwyczajnie robić ciasno dla kolejnych inwestycji. Brakowało też przestrzeni dla lokowania nowych gmachów instytucji rządowych. Projektowano więc szereg gmachów, które miały stanowić nowe centrum stolicy (tzw. city ), którego właściwie nie było, ponieważ XIX wieczna struktura przestrzenna miasta nie wystarczała już miastu o aspiracjach najważniejszej w tej części Europy metropolii. Ryc.3 Projekt gmachu BGK, R. Świerczyński Źródło: Drugi projekt Świerczyńskiego dotyczył z kolei gmachu Ministerstwa Komunikacji (ryc.5). Pierzeja monumentalnego gmachu miała być zakończona wysoką wieżą o ponad 20 kondygnacjach. To co było najbardziej ekstrawaganckie w projekcie, to uwieńczenie wieży charakterystyczną kompozycją w kształcie elipsy obejmującej kontur Polski (oczywiście II w granicach ówczesnych). Rozbudowa w tej formie nie doczekała się realizacji, choć owszem gmach został częściowo rozbudowany. Jednym z planowanych wówczas był wieżowiec Polskiego Radia wg projektu Bohdana Pniewskiego (ryc. 1). Gmach stanąć miał przy pl. Unii Lubelskiej, składając się de facto z dwóch części: niższej mieszczącej studia radiowe i wyższej przypominającej nieco postawioną pionowo płaską deskę. Dość ciekawe założenie przypomina nieco nowojorski gmach ONZ projektu Oskara Niemeyera. W tym miejscu po wojnie zbudowano Supersam, a obecnie ponownie powrócono do pomysłu wieżowca przy pl. Unii Lubelskiej. Do konkursu przystąpiło wielu architektów, którzy proponowali wysokie obiekty, wieże na nietypowych planach trójramiennej gwiazdy (projekt Kazimierza Marczewskiego i Zbigniewa Skibniewskiego, ryc.2) czy owalu (projekt Bohdana Lacherta i Jozefa Szanajcy, ryc.3). Niezwykle ciekawe były również projekty Rudolfa Świerczyńskiego. Pierwszy z nich stanowił odpowiedź na potrzebę rozbudowy Banku Gospodarstwa Krajowego. Projekt zakładał wybudowanie 18-kondygnacyjnej wieży, dwukrotnie wyższej niż główny gmach. Cechą charakterystyczną i wyróżniającą miała być realizacja wieży na planie owalu (ryc.4). Ryc.5 Projekt Ministerstwa Komunikacji, R. Świerczyński Źródło: chalubinskiego_4_01.jpg Z kolei Julian Puterman-Sadłowski i Antoni Miszewski zaprojektowali przy ulicy Nowogrodzkiej gmach Urzędu Telekomunikacji. Niestety, pierwotna wizja 76- metrowego wieżowca została mocno okrojona do budynku 42-metrowego. Wieżowiec miał również stanąć przy Alejach Jerozolimskich, obok Muzeum Narodowego (obecnie znajduje się tam Dom Partii). Najbardziej spektakularnym jednak projektem, zakładającym kompletną przebudowę tej części Warszawy, była dzielnica i Aleja Józefa Piłsudskiego na Polu Mokotowskim (ryc.6). Była to z jednej strony odpowiedź na po- 15

16 Urbanistyka i architektura Ryc.6 Projekt Świątyni Opatrzności Bożej, B. Pniewski Źródło: upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/ Swiatynia_Opatrznosci_Bozej_B.Pniewski_1938.jpg trzebę odciążenia niewydolnego funkcjonalnie starego Śródmieścia, z drugiej zaś, wyraz dążenia do spełniania marzeń o mocarstwowej Polsce i jej monumentalnej stolicy. Na końcu wielkiego założenia, biegnącego na osi wschód-zachód, zaplanowano budowę Świątyni Opatrzności Bożej (ryc.7) przy gigantycznym nowym placu miejskim, tzw. Forum (okolice współczesnej ul. Pasteura). Architektura Świątyni zaprojektowanej przez wspomnianego już Pniewskiego miała być ciekawym połączeniem wieżowca rodem z Nowego Jorku z gotycką katedrą. Wysoka na 110 metrów wieża, byłaby najwyższym drapaczem chmur w stolicy, widocznym dzięki odpowiedniej ekspozycji z wielu miejsc i z dużej odległości. Inwestorem co ciekawe nie był Kościół, tylko Ministerstwo Robót Publicznych. Trudno więc powiedzieć, czy byłaby to bardziej świątynia, czy jednak pomnik wyśnionej potęgi Rzeczypospolitej. Idee Warszawy wysokiej świetnie wpisywały się w ówczesne koncepcje urbanistyczne, w tym odpowiadały założeniom Warszawy Funkcjonalnej i lokalizacji w jej sercu tzw. City, które musiało wyróżniać się pod względem formy i skali w tkance miejskiej ówczesnej stolicy. Marzenia o wielkiej Warszawie przerwała historia. Wiele rozpoczętych wówczas projektów, w różnej Ryc.7 Makieta Aleji Marszalka Józefa Pilsudskiego na końcu po lewej Świątynia Opatrzności. Źródło: fazie realizacji, przerwano. Niemal ukończono budowę chyba najnowocześniejszego w Europie Dworca Głównego, oddano do użytku dwa odcinki Alei Piłsudskiego (wiele lat później wchłoniętych przez Aleję Armii Ludowej). Wysokie budowle powróciły do Warszawy w zupełnie innej formie, budząc dziś kontrowersje (Pałac Kultury i Nauki), ale na większą skalę buduje się je dopiero współcześnie (zachodnia część Śródmieścia, bliska Wola), realizując przynajmniej częściowo wizje przedwojennych architektów. Paweł Wontorski Źródła: artykuly/5.html 16

17 Dodatek specjalny Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej Spatium UW rozpoczęło cykl spotkań urbanistycznych od zorganizowania debaty nad polityką wysokościową, jako elementem planowania przestrzeni miejskiej. Spotkanie pod tytułem A wieżowiec postawimy tutaj debata nad polityką wysokościową dla Warszawy odbyło się 1 marca w sali użyczonej specjalnie na to wydarzenie przez PaństwoMiasto, przy ul. Gen. Andersa 29. Na debatę zaproszeni byli znani z urbanistycznego i architektonicznego świata goście, których nazwiska skupiły uwagę na poruszanym przez nas problemie. Tematem zainteresowały się także media, m. in. Gazeta Wyborcza, Architektura Murator czy TVP Info. Debata miała dwuetapowy przebieg, w pierwszej części zaproszeni goście prezentowali swoje wystąpienia, w kolejnej głos mógł zabrać każdy uczestnik. Część prelekcyjną, po oficjalnym powitaniu przez przewodniczące Zarządu Koła, rozpoczęło wystąpienie Grzegorza Buczka, cenionego urbanisty, wiceprezesa Towarzystwa Urbanistów Polskich. To od jego listu otwartego rozpoczął się szum medialny wokół potrzeby zmian w zapisach dotyczących wysokościowców, na czym też skupił się w swojej wypowiedzi. Ukazało to błędy w prawie i dowolność lokalizacyjną wieżowców na przykładzie Warszawy. Kolejnym prelegentem był Wojciech Oleński, który w imieniu swoim i Marka Mikosa zaprezentował model analityczny, służący do inwentaryzacji i oceny lokalizacji wysokościowców w śródmieściu Warszawy. Wojciech Oleński jest projektantem w Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju, natomiast Marek Mikos to dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy. W wystąpieniu ukazane zostały zarówno dobre, jak i złe obszary w tkance miejskiej na lokalizację wieżowców pod względem funkcjonalności i kompozycji przestrzennej. Kolejnym prelegentem był Jan Rutkiewicz, dyrektor Biura Planowania Rozwoju Warszawy, który w swojej prezentacji Wieżowce i Canaletto w Agropolis Warszawa starał się przedstawić różne zarzuty do braku polityki wysokościowej w mieście rozlanym, o małej gęstości zaludnienia. Następnie wypowiadał się Michał Borowski architekt i urbanista - który obecnie jest prezesem Spółki Tacit Development Polska budującej wieżowce. Ocenił on sytuację ekonomiczną miasta w perspektywie wysokościowej, kładł nacisk na niefunkcjonalność wieżowców w Warszawie, choć przyznał, że nie jest to najważniejszy problem w polityce miejskiej. Część wystąpień zamknęła fotorelacja Jarosława Zielińskiego, varsavianisty i wiceredaktora naczelnego miesięcznika Stolica. Ukazał on historię, najczęściej dość nieudolną, lokalizacji wieżowców w panoramie wysokościowej miasta. Po wystąpieniach gości nastąpiła krótka przerwa, kiedy wszyscy uczestnicy debaty mogli przygotować pytania i gorąco dyskutować w kuluarach. Następnie rozpoczęła się dyskusja otwarta, w której głos najchętniej zabierały osoby z różnych stowarzyszeń, studenci UW i Politechniki Warszawskiej oraz oczywiście sami prelegenci. Pojawiały się różne kwestie, które wiązały się z wieżowcami czy ich lokalizacja wpływa na degradację dziedzictwa kulturowego Warszawy; jakie są szanse rozwoju spójnej tkanki wysokościowców; gdzie są najbardziej preferowane miejsca lokalizacyjne wieżowców na terenie miasta; jakie są możliwości planistyczne i prawne do wprowadzenia jednoznacznej polityki wysokościowej; a także różne komentarze do wystąpień zaproszonych gości. Dyskusja mogła ciągnąć się w nieskończoność, bo liczba chętnych do zabrania głosu z każdą chwilą rosła, niestety pierwsze spotkanie urbanistyczne musiało się zakończyć. Szlaki do otwartej dyskusji o potrzebach zmian w polityce miejskiej zostały przetarte, co przyznali również zaproszeni przez nas goście. Michał Bogiel 17

18 Dodatek specjalny Only sky is the limit w ten nieco ironiczny sposób skomentował obecne zasady lokalizacji warszawskich wieżowców Grzegorz Buczek, warszawski urbanista, który był gościem marcowej debaty, organizowanej przez koło naukowe SPATIUM. Jak wyjaśnił dalej pierwszy prelegent debaty o polityce wysokościowej Warszawy pt. A wieżowiec postawimy tutaj, wzięło się to z nieprecyzyjnych zapisów warszawskiego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które decyzje o dopuszczalnej wysokości zabudowy oddało w ręce urbanistów, sporządzających miejscowe plany, i urzędowi lotnictwa cywilnego. To nie żart, ale to właśnie lotnicy w ostatnich latach najskuteczniej temperowali zakusy deweloperów i przycinali projekty wieżowców w coraz to dalszych od centrum lokalizacjach Warszawy. -Tymczasem nie tak to powinno wyglądać w mieście pretendującym do miana metropolii europejskiej, tym bardziej, że ład przestrzenny jest jednym z zasadniczych celów jego rozwoju, zapisanym w polityce przestrzennej mówi Grzegorz Buczek. Wysokościowy chaos Nowe wysokościowce powstają coraz częściej i coraz dalej od ich pożądanego głównego skupiska w centrum, w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki. Zdarza się także, że ingerują w historyczne krajobrazy, jak głośno opisywana w listopadzie 2012 r. przez Gazetę Stołeczną inwestycja Plac Unii, która zakłóciła historyczną oś kompozycyjną Belwederu, widzianą z Łazienek Królewskich. Wieżowce, jako największe obiekty w strukturze przestrzennej miasta, najmocniej ingerują w jego tkankę i sposób funkcjonowania. W zależności od ich ilości i rozmieszczenia, mogą oddziaływać pozytywnie, porządkując przestrzeń i zwiększając wizualną i funkcjonalną atrakcyjność miasta, bądź negatywnie wprowadzać chaos, utrudniać funkcjonowanie i niszczyć jego historyczno-kulturową tożsamość. Właśnie dlatego potrzebna jest świadoma polityka wysokościowa, która określałaby ramy dla lokalizacji budynków wysokościowych na obszarze Warszawy. Jak w tej kwestii wygląda obecna sytuacja planistyczna, dlaczego tak jest i co zrobić, aby ją uporządkować opowiadał wiceprezes Towarzystwa Urbanistów Polskich Grzegorz Buczek w swoim wystąpieniu Polityka przestrzenna Warszawy a lokalizacja budynków wysokościowych potrzeba zmian. Ryc.2 Arch Grzegorz Buczek i arch. Jan Rutkiewicz fot. Maciej Wężyk Liberalne studium Aktualnie w warszawskim Studium uikzp mamy do czynienia z czterema kategoriami wysokości zabudowy: 12 m nad poziom terenu, 20 m nad poziom terenu, 30 m nad poziom oraz powyżej 30 m nad poziom terenu. Problem w tym, że studium umożliwia bardzo dużo lokalizacji powyżej 30 m, a przecież 230 m to też jest powyżej 30 m zauważa 18

19 kwiecień, maj, czerwiec 2013 nasz prelegent. W konsekwencji, brak jest sprecyzowanych zapisów, które określałyby w jakich granicach i na jakich obszarach można by lokalizować wieżowce. Dalej w Studium czytamy m.in.: Wskaźniki intensywności zabudowy brutto i wysokości zabudowy zostały uśrednione dla poszczególnych obszarów i będą uszczegółowione w tym również wskazane zostaną lokalne dominanty wysokościowe - na podstawie analiz urbanistycznych wykonywanych do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, z uwzględnieniem spójności kompozycji przestrzennej. - Tyle w tym temacie polityka przestrzenna Warszawy. Czy to wystarczy? zapytał retorycznie G. Buczek. Przywołane zostały również protokoły z posiedzenia Rady Architektury i Rozwoju Warszawy z 18 marca 2008 r., kiedy tematem posiedzenia była lokalizacja budynków wysokościowych w Śródmieściu i w Warszawie. Ze strony Wojciecha Oleńskiego, architekta z Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego, padła wówczas propozycja skonstruowania wskaźników i parametrów do kształtowania zabudowy wysokościowej, np. wskaźnika zagęszczenia wieżowców lub ich odległości zależnej od wysokości. Potrzeba była realna, bowiem jak zauważył Oleński, gdyby sugerować się tylko zapisami Studium powstałyby ogromne połacie wysokiej zabudowy, której wysokość można by precyzować dopiero w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub w decyzjach o warunkach zabudowy, w których lekką ręką przyzwala się na wieżowce w najróżniejszych, często niefortunnych lokalizacjach. w którym apelował o powzięcie działań mających na celu wprowadzenie do Studium uikzp Warszawy, zasad lokalizacji budynków wysokościowych. - Uważam, że był to dobry moment, historycznie rzecz ujmując, aby coś z tym zrobić. Niedługo przed tym został przedstawiony projekt uchwały Rady m.st. Warszawy, którego intencją było uruchomienie kolejnego pakietu zmian w Studium. Uznałem, że jeśli w tym dokumencie znajdzie się zapis o celowości uporządkowania również spraw związanych z polityką wysokościową, jest to dobra okazja, aby do treści tej uchwały dopisać odpowiednie sformułowania mówił na debacie Buczek. W samym liście, opublikowanym na stronach TUP i SARP, możemy przeczytać m.in., że większość miast europejskich wypracowała i stosuje zasady lokalizowania zabudowy wysokościowej, podczas gdy Stolica Polski ich nie ma, ze znanymi konsekwencjami dla jej ładu (a właściwie już chaosu) przestrzennego, negatywnych skutków dla dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Zwrócono uwagę, że pretendująca do miana metropolii europejskiej Warszawa powinna mieć i stosować w praktyce planistycznej, lokalizacyjnej oraz w konsekwencji realizacyjnej, politykę dotyczącą budownictwa wysokościowego, chroniącą dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, ale także wpisującą się w racjonalne myślenie o kształtowaniu i rozwoju miasta europejskiego XXI wieku wprowadzoną do dokumentu planistycznego, definiującego całościową politykę przestrzenną miasta. List zakończony jest apelem do środo- Czy urbaniści śpią? - To dramatyczne pytanie jest skierowane również do mnie przyznał Grzegorz Buczek, cytując uprzednio Jerzego S. Majewskiego, który w swoim artykule w Gazecie Stołecznej w listopadzie 2012 r. alarmował zaburzanie wieżowcami historycznych pejzaży i sylwety Warszawy od strony Wisły. Jak przyznał nasz prelegent, właśnie ten artykuł sprowokował go do napisania w grudniu 2012 r. listu otwartego do warszawskich oddziałów TUP i SARP, Ryc.2 arch. Grzegorz Buczek w czasie wystąpienia fot. Maciej Wężyk 19

20 Dodatek specjalny wiska warszawskich architektów i urbanistów o wspólne działanie i jak najpilniejszą akcję inicjatywę w tej sprawie, ( ) z głównym przesłaniem - wpisanie do Studium uikzp m. st. Warszawy zasad lokalizacji zabudowy wysokościowej. I chociaż środowisko urbanistów zareagowało, wysyłając 10 grudnia 2012 r. list do prezydent Hanny Gronkiewicz -Waltz z wnioskiem o zmiany do Studium uikzp Warszawy i wpisania tam zasad lokalizacji budynków wysokościowych, to wciąż brakuje odpowiedzi i reakcji ze strony ratusza, który do dziś nie ustosunkował się do apelu urbanistów z Oddziału TUP w Warszawie. Warszawski Manhattan na wuzetkach Aktualnie, zdecydowana większość wieżowców w stolicy powstaje w oparciu o tzw. decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, które wydawane są przez urzędników ratusza. Jest to instrument administracyjny, arbitralny, nie dopuszczający debaty publicznej przypominał na debacie Grzegorz Buczek. Czy zatem powinien być dopuszczany w procesie tworzenia najważniejszych z punktu widzenia miasta i mieszkańców przestrzeni? - Otóż w obszarach przestrzeni publicznej w ogóle nie powinno się wydawać decyzji o warunkach zabudowy, tylko sporządzać plany miejscowe. Jest to jedyna sytuacja, która daje władzy samorządowej prawo do bezterminowego zawieszania decyzji o WZ. I to narzędzie ustawowe jest dość powszechnie w Warszawie lekceważone. Ustawodawca uznał bowiem, ze obszary przestrzeni publicznej są to najważniejsze fenomeny w strukturze funkcjonalnej miasta, w których kształtowaniu powinno się umożliwić udział społeczności lokalnej. zaznaczał urbanista. Skutkiem takiego postępowania są krótkowzroczne i ukierunkowane jedynie na względy inwestora decyzje, przychylne lokalizacji wieżowców w miejscach, w których nigdy nie powinny stanąć. Przykładowo, w trakcie pisania tego artykułu, w Gazecie Stołecznej można było przeczytać o kolejnym, kuriozalnym projekcie wieżowca tym razem w ciągu zwartej pierzei ul. Marszałkowskiej. Sposób na zmianę Co można zrobić, aby polepszyć obecną sytuację? Jednym z rozwiązań jest zaproponowana przez Grzegorza Buczka prosta zmiana w studium Warszawy zróżnicowanie wysokości maksymalnych zabudowy w granicach obszarów, dla których określono wysokość powyżej 30 m o dodatkowe przedziały wysokości, np m, m, >155 m. Propozycję wprowadzenia takiej zmiany G. Buczek złożył do Komisji Ładu Przestrzennego, aby uzupełnić treść Uchwały w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany Studium uikzp m. st. Warszawy o ten zapis. Uchwała została przyjęta przez Radę Warszawy 21 lutego br., niestety bez tego punktu. Co dalej z polityką wysokościową dla Warszawy? Czy Warszawa doczeka się prawnych zapisów, regulujących zasady i granice lokalizacji wieżowców? Na to jeszcze się nie zapowiada, ale zainteresowanie tematem wśród urbanistów, społeczników, mediów, a także zwykłych mieszkańców okazało się duże i wciąż jest żywe. Teraz czekamy, aż wagę problemu dostrzegą wreszcie warszawscy decydenci. Michał Nitychoruk Ryc.3 fot. Maciej Wężyk 20

21 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Jednym z gości debaty nad polityką wysokościową Warszawy był architekt i urbanista Jan Rutkiewicz, który wystąpił z prezentacją pod tytułem: Wieżowce i Canaletto w Agropolis Warszawy. Wystąpienie było ciekawą podróżą miast jednocześnie uniemożliwiło powstanie wydolnego i funkcjonalnego systemu komunikacji publicznej, a miasto zaczęło w niektórych elementach przypominać dużą wieś. do przeszłości Warszawy w poszukiwaniu przy- Warszawa nie ustrzega sie błędów również współcześnie, autor wystąpienia podkreśla, że samo tworzenie czyn chaosu przestrzennego, którego jednym z objawów są wieżowce powstające w trudnych do wytłumaczenia lokalizacjach. prawa, planów oraz różnego rodzaju opracowań nie prowadzi do polepszania jakości przestrzeni. Polityka XVIII wieczna Warszawa z obrazów Canaletta, aż do czasu II Wojny Światowej to gęsto zaludnione miasto o dużej intensywności zabudowy. Powstawanie coraz wyższej miasta powinna być: prosta, jawna i w miarę prosta, a obecnie rozdziela się od siebie ściśle, wzajemnie powiązane aspekty planowania miasta co prowadzi do coraz gorszekwencją zabudowy było konsego funkcjonowania całości. ograniczonej powierzchni. Decydentami w kwestiach Problemem War- planistycznych są politycy, szawy okresu międzywojennego którzy bez odpowiedniego stały się niefunkcjonalne zaangażowania obywateli rozmiary kwartałów w obszarze śródmiejskim, które uniemożliwiały Ryc.1 arch. Jan Rutkiewicz w czasie wystąpienia fot. Maciej Wężyk dalej będą podejmowali nieleżące w interesie publicznym rozwój tego obszaru, a reformy tej struktury decyzje, mające długookresowe konsekwencje. nie udało się przeprowadzić. Kwartały były pozostałością po łanach rolnych, a główne założenia kompozy- Pan Jan Rutkiewicz w swoim wystąpieniu poruszył również kwestie ochrony zabytków. Przez ostatnie lata coraz częściej dochodzi do sytuacji, w której ochroną koncyjne były założeniami podmiejskimi, nie miejskimi. Ma wpływ również na współczesne funkcjonowanie stolicy i serwatorską obejmuje się obiekty, które nie posiadają utrudnia zestawianie Warszawy z innymi miastami na znaczących walorów historycznych ani architektonicznych. Jedynym kryterium wpisywania budynków do reje- świecie w poszukiwaniu odpowiednich rozwiązań. Kolejne karty historii mają największy wpływ na obecny kształt miasta. Zniszczenie znaczącej części miasta w czasie II Wojny Światowej oraz socjalistyczna wizja miasta, doprowadziła do rozproszenia zabudowy oraz zaniku obszaru o charakterze centralnym. Władze miasta dążące do szybkiego wzrostu liczby mieszkańców rozszerzały granice miasta oraz realizowali duże inwestycje mieszkaniowe na różnych jego obszarach. Najważniejsze funkcje rozlewały się po coraz większej powierzchni, o coraz mniejszej intensywności zabudowy oraz gęstości zaludnienia. Rozproszenie zabudowy w granicach stru zabytków staję się ich wiek, a równocześnie brakuje odpowiednich zasad ochrony form urbanistycznych, które to odciskają większe niż pojedyncze budynki piętno na funkcjonowaniu miasta. Miasta nie można zakomponować jak sceny teatralnej. Każde miasto nawet to najmniejsze można obserwować z milionów punktów widokowych, co tym bardziej utrudnia analizowanie gdzie lokalizacja wieżowców powoduje degradacje przestrzenni. Jan Patoka 21

22 Dodatek specjalny Wstęp Zniszczenie bliźniaczych wież WTC w Nowym Jorku w 2001 roku oraz późniejsza dyskusja nad odbudową Strefy Zero, stanowią ważną cezurę w historii wieżowców i rosnących w górę miast. Szok po atakach terrorystycznych i kontrowersje wokół rekonstrukcji centrum Dolnego Manhattanu były okazją do pogłębionej debaty nad ideą drapaczy chmur i ich rolą w tworzeniu tożsamości miast. Jednak katastrofa nazwana w skrócie 9/11 oraz późniejszy kryzys ekonomiczny wcale nie przerwały trendu budowania wieżowców (ryc.1), które zaczęły w coraz większej ilości pojawiać się nie tylko w nowych metropoliach, ale także w starszych miastach z historyczną zabudową. 1 Po raz pierwszy w historii zanotowano też wówczas przewagę liczby ludności miast w stosunku do terenów niezurbanizowanych. 2 Na opublikowanych kilka lat po katastrofie zdjęciach z nowojorskich gazet widać pochylonych nad makietą nowej wersji WTC architektów, polityków i właściciela feralnego skrawka miasta, którzy wskazują na najwyższe budynki na makiecie. Wśród zgromadzonych nie ma jednak urbanistów, którzy powinni mieć decydujący wpływ na projekt strefy Ground Zero, co nasuwa skojarzenia ze znaną sceną z filmu Poszukiwany, poszukiwana Stanisława Barei, gdzie powołany na kolejne stanowisko dyrektor od wszystkiego przestawia modele bloków mieszkalnych w obecności bezradnych urbanistów (ryc. 2). Cyfrowa makieta Warszawy czyli krajobraz 3D Boom wysokościowy, który nasilił się w Warszawie pod koniec pierwszej dekady XXI wieku oraz rozdrobnionych charakter inwestycji wysokościowych na śródmiejskich terenach pozbawionych planów miejscowych, oznaczały dla krajobrazu bardzo poważne zmiany, które bez specjalnych narzędzi planistycznych mogły skończyć się poważną deformacją sylwety miasta albo koniecznością wstrzymania większych inwestycji do czasu sporządzenia planów. Nowym narzędziem, które umożliwiło rozpoczęcie monitorowania i kształtowania zmian wysokościowych okazała się wykonana w 2007 roku cyfrowa makieta miasta, która została w praktyczny sposób wykorzystana w Analizie urbanistycznej możliwości lokalizacji budynków wysokościowych w obszarze śródmieścia Warszawy sporządzonej w Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju. 4 W opracowaniu uwzględniono wszystkie projekty nowych wieżowców (tylko do końca 2007 roku zgłoszono do ratusza ponad Ryc. 1. Diagram obrazujący zmianę skali wieżowców w ciągu dwóch pierwszych dekad XXI wieku - zestawienie 20 najwyższych budynków świata i ich średnia wysokość, która w coraz szybszym tempie wzrasta. (źrodła ilustracji: raport Council on tall Buildings and Urban Habitat: The Tallest 20 in 2020 ) 1 Muldoon A., High-rise construction over the Past 20 Years, Height and Heritage CTBUH 2013 International Conference Speaker Synopsis. 2 Al.-Kodmeny K. & Ali M., The Future of the City. Tall Buildings and Urban Design, WITPress, Boston 2013, s Zob.: Next Steps, Hard Choices: A Proposal for Lower Manhattan, Craig Whitaker Architects, New York University,

23 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Ryc. 2. Planowanie zabudowy miasta bez urbanistów zebranie deweloperów i architektów nad makietą Dolnego Manhattanu w Nowym Jorku (2006r.) oraz słynny dyrektor Dąbczak przy modelu spółdzielczego osiedla mieszkaniowego (kadr z filmu Poszukiwany, poszukiwana S. Barei). (źrodła zdjęć: The New York Times i 30 koncepcji), w kontekście istniejących struktur wysokościowych i walorów panoramy miasta. Analiza została wykonania zgodnie z zaleceniami zawartymi w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy (rozdz. XIII), które uzależniało umieszczanie dominant w planach miejscowych od kompleksowej analizy wysokościowej i wskazywało najważniejsze obszary i osie podlegające ochronie widokowej (rozdz. XIV). W analizie zwrócono uwagę na konieczność doprecyzowania i aktualizacji formalnych zapisów dotyczących kategoryzacji wysokości, zawartych przede wszystkim w przepisach prawa budowlanego i w Studium uwarunkowań, które pomimo łącznego stosowania w planowaniu przestrzennym nie są ze sobą spójne i nie uwzględniają nowych przedziałów wysokości, jakie pojawiły się wraz ze wzrostem skali zabudowy (ryc. 3). nych wieżowców z rozmieszczeniem ważnych punktów widokowych, określono zasięg i skalę planowanych dominant oraz wskazano optymalne miejsca do lokalizacji skupisk wysokościowych. Zbadano również panoramę miasta wzdłuż Wisły, w tym zespół Starego Miasta wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, dla którego zaproponowano specjalny system trzech ochronnych korytarzy widokowych (ryc. 4) został on pozytywnie oceniony przez Stołecznego Konserwatora Zabytków oraz Polski Komitet d.s. UNE- SCO. System ochrony integralności historycznej panoramy miasta, oparty na siatce trzech punktów widokowych 5 Zespół UNESCO i Punkt Canaletta Dzięki powiązaniu rozkładu wszystkich istniejących i planowa- Ryc. 3. Diagram ilustrujący rosnące rozbieżności w kategoryzacji wysokości zabudowy, zawarte w przepisach prawa budowlanego oraz w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy. (opracowanie: Wojciech Oleński) 5 Punkt widokowy należy rozumieć jako niewielki obszar lub ciąg liniowy, z który obserwowany jest w formie ujęć dany fragment krajobrazu lub otwarcia widokowego. 4 Opracowanie zostało zlecone przez Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy na wniosek p. dyr.jolanty Latały, analizującej możliwości wykorzystania w pracach planistycznych numerycznego modelu Warszawy, wykonanego w latach Opis głównej części analizy wysokościowej został opublikowany w stołecznym miesięczniku Krajobraz Warszawski nr 95/2008 ( content/krajobraz-warszawski-nr-95). 23

24 Dodatek specjalny Ryc. 4. System trzech korytarzy widokowych z limitami wysokości zabudowy w tle sylwety Starówki, opracowany w latach jako niezbędne minimum ochrony widokowej zespołu UNESCO. W kolorze pomarańczowym zaznaczono centralną strefę sylwety staromiejskiej, wymagającą szczególnej ochrony w związku z budową nowych budynków, w kolorze grafitowym strefy wysokościowe śródmieścia. (opracowanie: Wojciech Oleński, 2012) zlokalizowanych po prawej stronie Wisły na mostach stojących najbliżej Starówki, został uzupełniony o tzw. Punkt Canaletta, który w Warszawie jest wciąż niewykorzystanym elementem tożsamości krajobrazu. W skali Europy tylko kilka miast (m.in. Londyn, Drezno, Pirna, Wenecja) posiada utrwalony na obrazach Bernarda Belotta lub jego wuja Antoniego Canala XVIII-wieczny krajobraz, a jeszcze mniej ma zachowany tzw. pusty pierwszy plan, z którego można obserwować dawną sylwetę miasta. Historyczne weduty stanowią więc bezcenną wartość dziedzictwa kulturowego oraz element promocji wizerunku miasta. Strefowanie wysokości i pojedyncze dominanty Najlepszym obszarem do lokalizacji nowych wieżowców okazał się zaprojektowany 40 lat temu przez zespół Jerzego Skrzypczaka Zachodni Rejon Centrum, który dzięki usytuowaniu równoległe do Wisły i w oddaleniu od historycznej zabudowy Traktu Królewskiego, mógł być dalej rozbudowywany o kolejne dominanty bez szkód dla krajobrazu. 6 Konieczny był jednak wysoki poziom architektoniczny wieżowców i ich dopasowanie do istniejącej struktury przestrzennej budynków wysokościowych stojących za plecami Pałacu Kultury i Nauki, co wymagało określenia dodatkowych wytycznych urbanistycznych, na pograniczu kompozycji urbanistycznej i koncepcji architektonicznej. W początkowej fazie prac z wirtualną makietą opracowano kilka wstępnych wariantów rozmieszczenia wieżowców w centrum warszawskiego City, tworzących różne kształty centralnego klastra wysokościowego (ryc. 5). Wybór optymalnej skali i układu przestrzennego, który miał stanowić kulminację wysokościowej panoramy, nastąpił w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu PKiN, który został zakończony w Miejskiej Pracowni w 2010 roku. Plan wyznaczył, oprócz zakomponowanej zabudowy pierzejowej i zieleni na pustych terenach wokół Pałacu, nowe skupisko 5 wieżowców (wysokość do 245m), które miały stworzyć razem z bryłą PKiN spójną asymetryczną kompozycję, będącą w przyszłości punktem odniesienia wysokościowej panoramy stolicy (oglądanej z różnych stron) i elementem porządkującym powiększający się obszar wieżowców. Analiza wysokościowa opisała też najbardziej niekorzystne zjawiska związane z budynkami wysokościowymi, przede wszystkim lokalizowanie wolnostojących dominant poza strefą śródmieścia i poza skupiskami wysokościowymi oraz niebezpieczeństwo deformacji tła widokowego zespołu UNESCO na skutek sytuowania nowych wieżowców na Ścianie Wschodniej lub poza śródmieściem w rejonie Woli. Wskazywały na to negatywne zmiany w krajobrazie spowodowane przez istnie- 6 Negatywnym wyjątkiem w kontynuacji struktury przestrzennej Zachodniego Rejonu Centrum jest kompleks Złotych Tarasów, ignorujący kontekst przestrzenny i architektoniczny całego założenia. 24

25 kwiecień, maj, czerwiec 2013 Ryc. 5. Warianty kształtowania panoramy wysokościowej warszawskiego City (kształt stożkowy lub siodłowy panoramy dolne), które zostały wykorzystane przy wyborze ostatecznej wersji zabudowy wysokościowej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego rejonu PKiN (panorama górna). Uwzględniono też wieżowce mające formalną akceptację miasta. (opracowanie: Wojciech Oleński, 2013) jące wieżowce (ryc. 6), przede wszystkim Daewoo przy ul.towarowej, Intraco przy ul.stawki i TPSA przy ul.moniuszki. Obawy te wkrótce potwierdziły zakończone inwestycje, które projektowano jeszcze przed wykonaniem cyfrowego modelu miasta, takie jak North Gate na północy miasta (stojący w tle sylwety Nowego Miasta) czy Nowy Supersam na południu (w tle sylwety Belwederu). Wieżowiec obiekt architektoniczny czy urbanistyczny? Oprócz urbanistycznych aspektów zabudowy wysokościowej, rozpatrywanych w skali makro, równie ważnym zagadnieniem okazała się ich forma i kontekst przestrzenny, które w wielu projektach były traktowane marginalnie lub niepoprawnie odczytane. Stylistyka architektoniczna niektórych wieżowców była agresywna i pozbawiona walorów estetycznych, co najczęściej wynikało z braku powiązania nowych budynków z kontekstem przestrzennym Warszawy (w tym istniejących wieżowców) i dowolnego kształtowania formy budynków jedynie przez pryzmat efektownych wizualizacji komputerowych, oderwanych od rzeczywistości technicznej i percepcyjnej. 7 Odrębnym problemem było projektowanie brył wysokościowych wynikające tylko z tzw. norm zacieniania i przesłania budynków, czego skutkiem były koncepcje szkodliwych dla estetyki krajobrazu zniekształconych form wieżowców. W wytycznych analizy wysokościowej zwrócono również uwagę na konieczność kształtowania pełnowartościowych przestrzeni publicznych zarówno w samych wieżowcach (w postaci dostępnych dolnych kondygnacji i tarasów widokowych), jak i na terenach przyległych tworzących przestrzeń placów i ciągów pieszojezdnych. Ryc. 6. Przykłady deformacji historycznego krajobrazu spowodowane przez wieżowce zbudowane w przypadkowych lokalizacjach poza centrum wysokościowym miasta od lewej: wieża Daewoo na osi ul.senatorskiej i w tle zespołu UNESCO, wieże North Gate i Intraco w tle kościoła Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście oraz przekręcona bryła TPSA widziana z Placu Piłsudskiego. (zdjęcia: Wojciech Oleński, Maciej Błażejewski Ład przestrzenny i formalnoprawne dylematy dużej skali Zaproponowana w analizie wysokościowej Miejskiej Pracowni me- 7 Niepoprawne stosowanie wizualizacji komputerowych w projektowaniu modeli architektonicznych lub urbanistycznych często prowadzi do tzw. pułapki Zwierciadła Królowej Śniegu, polegającej na odwróconej interpretacji komputerowych obrazów lub fałszowaniu perspektywy wertykalnych obiektów, zob.: Oleński W.,Cyfrowa panorama miasta. GIS w analizach krajobrazu Warszawy, w: ArcanaGIS, nr wiosna 2012, wyd. Esri Polska, 2012, ss ( 25

26 Dodatek specjalny todyka kształtowania i kontroli wysokiej zabudowy, uwzględniająca różne skale percepcji obiektów wysokościowych oraz ich wszechobecny wpływ na krajobraz miasta, wynika wprost z przepisów odnoszących się do pojęć ładu przestrzennego i zrównoważonego rozwoju, które zostały uznane za fundamentalne wartości kształtowania polityki przestrzennej miasta. 8 Pojęcia te są zdefiniowane i opisane w ustawach o planowaniu przestrzennym, o ochronie zabytków i prawie ochronie środowiska, a także w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Daje to potencjalnie duże możliwości w kształtowaniu zabudowy instytucjom powołanym z urzędu do planowania rozwoju przestrzennego miasta, z uwzględnieniem nowych technologii i metod analizy krajobrazu. Jednak jak wykazały wykonane kilka lat temu kompleksowe badania aglomeracji warszawskiej, ustawowe możliwości kształtowania ładu przestrzennego są tylko w niewielkim stopniu wykorzystywane. 9 Wynika to również z błędnego przekonania, że forma budynków jest wyłącznie domeną projektu architektonicznego oraz że przepisy formalno-prawne nie mogą wartościować jakości architektury ani kształtować estetyki przestrzeni. 10 Tymczasem olbrzymie gabaryty dominant wysokościowych uzasadniają kwalifikowanie ich do grupy obiektów typowych dla skali urbanistycznej, wymagających odpowiednich zapisów i wskaźników planistycznych, dotyczących np. kształtu bryły, sposobu zwieńczenia, rysunku i materiałów na elewacjach czy powiązania z kontekstem otoczenia. Analiza wysokościowa powinna stanowić przynajmniej częściowe wypełnienie luki pomiędzy niedoskonałymi przepisami prawa, a złożonymi procedurami urzędowymi związanymi z zagospodarowaniem przestrzennym. Opracowaną metodę weryfikacji nowych wieżowców należy traktować nie jako ograniczenie, ale jako pomoc i usprawnienie działań architektów i deweloperów, dzięki skodyfikowanym standardom krajobrazowym dla dominant wysokościowych i możliwości sprawdzenia ewentualnych anomalii widokowych na wirtualnym modelu miasta. W połączeniu z kompleksowym modelem 3D miasta i pełną bazą danych o planowanych inwestycjach, opisane analizy urbanistyczne przyniosły szereg wymiernych dla krajobrazu korzyści, zwłaszcza w przypadku pojedynczych decyzji o warunkach zabudowy dla nowoprojektowanych wieżowców, obszarów węzłowych na styku różnych planów miejscowych oraz projektowanych w planach miejscowych skupisk zabudowy wysokościowej w centrum miasta. Przykładem jest wykrycie niepożądanych dominant w rejonie Ściany Wschodniej ul.marszałkowskiej i Osi Saskiej, zbadanie układów skupisk wysokościowych w rejonie Ronda Dmowskiego, Trasy Siekierkowskiej i Dworca Centralnego oraz analiza zabudowy wysokościowej wzdłuż ulicy Towarowej. W kontekście nowej rekomendacji UNESCO z 2011 roku, wskazującej na konieczność wdrożenia tzw. podejścia krajobrazowego (landscape approach) 11, bardzo ważna jest możliwość monitorowania i ochrony widokowej zespołu Starego Miasta i Zamku Królewskiego wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa oraz historycznych osi widokowych np. Osi Saskiej. Wypisanie Drezna z prestiżowej Listy UNESCO 4 lata temu oraz rosnące problemy z bezkolizyjnym budowaniem wieżowców w europejskich metropoliach (np. w Londynie i Kolonii) stanowią wystarczającą przesłankę do formalnego wdrożenia do polityki przestrzennej Warszawy metod i wniosków wypracowanych w ramach opisanych analiz wysokościowych wykonywanych w Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju. Wojciech Oleński Architekt, urbanista, projektant w Miejskiej Pracowni Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju, autor analiz zmian wysokościowych krajobrazu Warszawy. 8 Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. Niewiadomski Z., Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2009, s Bartoszczuk W., Możliwości tworzenia ładu przestrzennego przez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na przykładzie strefy podmiejskiej Warszawy, praca doktorska, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa Zob.: Böhm A., Piękno przestrzeni rozległej, Repozytorium Politechniki Krakowskiej, Rekomendacja UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego (2011), Polski Komitet do spraw UNESCO, Warszawa

27 Miejsca bardzo kulturalne Adres: Wspólna 62, Warszawa-Śródmieście. Budynek zaprojektowany przez wybitnego architekta Marka Leykama, którego budowę zakończono w 1952 roku, był wzorowany na renesansowych pałacach florenckich. Miał być siedzibą Prezydium Rządu w okresie PRL, stąd jego tajemnicze wnętrza i sieć korytarzy podziemnych. W latach 90-tych mieściło się tam kino oraz dyskoteka. Na samym początku podobno schron przeciwatomowy Bolesława Bieruta. Przeszedł generalny remont w latach i dzięki temu dziś możemy podziwiać jakże wspaniały i inspirujący budynek. Nazwa obiektu Ufficio Primo jest odniesieniem do florenckiej Galerii Uffizich, do której nawiązywał architekt Leykam. Centralne miejsce Ufficio Primo stanowi spektakularne patio dziedziniec wewnętrzny otoczony kolumnadą i przykryty kopułą, przez którą do wnętrza wpadają promienie słoneczne, odbijając się od pokrytej czarnym grafitem z elementami kremowego wapienia podłogi. Perła polskiej architektury powojennej stanowi przykład pięknego designu przy wykorzystaniu eleganckich i drogocennych materiałów, zachowanych w kolorystyce czarno-beżowej. Dzięki modernizacji budynek zyskał niepowtarzalny wizerunek, którego intrygujące i niespotykane wnętrza przyciągną niejednego miłośnika piękna i luksusu. Elegancka, niekonwencjonalna oprawa ma stanowić tło dla wydarzeń kulturalnych, wystaw i bankietów. Nowoczesne biura (6 pięter) i unikalne powierzchnie konferencyjne (2 kondygnacje podziemne) wyposażone zostały w najnowocześniejsze systemy i instalacje, w żaden sposób nie ujmujące niepowtarzalności i prestiżu tego miejsca. Ufficio Primo można jedynie oglądać w trakcie wszelkich wydarzeń kulturalnych lub mając zaproszenie, przy okazji bankietów, pokazów mody czy konferencji. Klubokawiarniana mapa Warszawy całkiem niedawno wzbogaciła się w nowy punkt. Wiadomość ta ucieszy z pewnością mieszkańców Grochowa, którzy w swojej najbliższej okolicy mają głównie do wyboru baraninę na cienkim lub Królewskie z kija. Na tyłach Wiatraka od niecałych dwóch miesięcy działa Kicia Kocia. Nazwa jest ukłonem w kierunku Mirona Białoszewskiego, (który przez wiele lat mieszkał w okolicy), a dokładniej jego muzy Haliny Oberländer, bohaterki słynnego "Kabaretu Kici Koci". Klubokawiarnia upodobała sobie budynek przy Garibaldiego 5A, w którym dawniej mieściła się kotłownia. Entuzjastów poprzemysłowych klimatów oraz miłośników designu czasów PRL-u z pewnością zainteresuje aranżacja wnętrz. Przy barze próżno szukać koncernowych trunków. Klubokawiarnia specjalizuje się w dystrybucji produktów mało znanych, jednak z pewnością wartych polecenia. Jest tu duży wybór regionalnych piw i cydrów z różnych zakątków świata. Można tu również dostać tradycyjną oranżadę, której produkcja odbywa się właśnie na Grochowie. Dla złaknionych spory wybór dań wege. Do Kici Koci warto wpaść nie tylko by dogodzić kubkom smakowym. Od samego otwarcia gospodarze nastawieni są na organizowanie koncertów, spotkań, debat, wystaw oraz innych niecodziennych wydarzeń takich jak np. mistrzostwa kraju w piciu oranżady na czas. Z pewnością warto zaglądać na ich stronę (facebook.com/klubkiciakocia) by być na bieżąco, jako że cały czas pojawiać się będą kolejne niebanalne propozycje. Lokal przyjazny dla zwierząt. Wi-fi. Płatność (jeszcze) tylko gotówką. Marek Sabak Weronika Kuna 27

28 Projekt 28