Oceniamy ocenianie. Joanna Berdzik Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty

Transkrypt

1 Oceniamy ocenianie Joanna Berdzik Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty Przed wrześniem Czego w szkole najbardziej nie lubią uczniowie, ich rodzice, a co ciekawe również nauczyciele? Wszystkie grupy są tutaj zgodne najbardziej nie lubią oceniania. Uczniom ocenianie kojarzy się zazwyczaj z oceną niedostateczną otrzymaną znienacka i z nieznanego powodu, rodzicom z otrzymywaną kilka razy do roku karteczką z wypisaną nieprzyjemną prawdą o stanie wiedzy dziecka, a nauczycielowi z koniecznością dokonania jednoznacznej oceny czegoś, co wcale takie jednoznaczne nie jest. A przecież ocenianie ma cele znacznie szersze niż wyrażenie stopniem diagnozy stanu wiedzy i umiejętności ucznia. Przepisy w sprawie oceniania i klasyfikowania uczniów w bardzo dokładny sposób opisują odbywający się w szkole proces oceniania. Przyjrzyjmy się kilku podstawowym kwestiom. Co i jak się ocenia w szkole W szkole ocenia się osiągnięcia edukacyjne uczniów co polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności, oraz zachowanie co polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę klasy, nauczycieli oraz uczniów danej klasy stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków ucznia określonych w statucie szkoły. W ocenianiu na zajęciach edukacyjnych w klasach najmłodszych klasach I-III szkoły podstawowej stosuje się oceny opisowe. W klasach starszych są to oceny wyrażone stopniem, przy czym szkoła może skalę stopni używaną na bieżąco ustalić dowolnie, pamiętając jednak, że na świadectwie należy stosować tę ustaloną w przepisach, czyli dobrze nam znane oceny od 1 do 6. Bieżące zachowanie ucznia ocenia się w sposób ustalony wewnętrznie w szkole, ocenianie roczne dokonywane jest zgodnie z ustaloną w rozporządzeniu skalą, przy czym oceny zachowania w klasach I-III są ocenami opisowymi. Cele oceniania Zgodnie z przepisami nauczycielom ocenianie powinno dostarczać informacji o postępach i trudnościach w nauce, o zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia, a przez to inspirować ich do doskonalenia swojej pracy. Ucznia ocenianie powinno informować o poziomie jego osiągnięć oraz o postępach w nauce, pomagać mu w samodzielnym rozwoju oraz motywować do pracy. Rodzic dzięki ocenianiu powinien zyskiwać wiedzę o postępach w nauce i zachowaniu dziecka. Jak zatem widać, celów oceniania jest dużo więcej niż ten jeden, podstawowy, który przychodzi nam do głowy informacyjny. Gdyby przeanalizować cele zawarte w rozporządzeniu i spróbować ustalić ich hierarchię, mając na względzie ich ważność dla ucznia, to niewątpliwie najważniejsze stałyby się te odnoszące się do jego przyszłości a więc motywowanie ucznia do pracy i wskazanie mu opartych o rzetelną diagnozę dróg rozwoju. Czy te zadania oceniania realizowane są w szkole? Powinny być, bo inaczej ocenianie nie osiąga swojego celu, jakim jest rozwój ucznia. Co o ocenianiu wiedzą nauczyciele, a czego często nie wiedzą uczniowie i rodzice:

2 Zadania nauczycieli w zakresie oceniania Patrzącym z zewnątrz wydaje się to banalnie proste. Do klasy wchodzi nauczyciel i po prostu ocenia uczniów. Tak prosto to jednak nie wygląda. Sytuacja oceniania to proces składający się z wielu elementów, spróbujmy je krótko omówić. By zrealizować cele oceniania, nauczyciele na początku każdego roku szkolnego: 1. Opracowują wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania. 2. Opisują sytuacje dydaktyczne związane z ocenianiem, w opisach zawierając metody oceniania, zasady stosowania metod, formy oceniania, dokumentację procesu oceniania. 3. Zawierają z uczniami porozumienia (zwane często kontraktami), w których określane są podstawowe zasady regulujące proces oceniania na lekcjach danego przedmiotu, np. sposoby powiadamiania ucznia o czekających go pracach, sposoby poprawiania niesatysfakcjonujących ucznia ocen itp.). 4. Formułują zasady informowania rodziców o postępach ich dzieci w nauce. Nauczyciele są zobowiązani do przedstawienia na początku roku szkolnego zarówno rodzicom, jak i uczniom wszystkich zagadnień związanych z ocenianiem, czyli wszystkich elementów opisanego wyżej procesu. W ramach oceniania zachowania podobne zobowiązania ma po swojej stronie szkoła, dlatego wychowawcy na początku roku szkolnego informują uczniów i ich rodziców o warunkach, sposobie oraz kryteriach oceny zachowania. Oceny są jawne Trzeba pamiętać, że oceny są jawne dla ucznia oraz jego rodziców. Na wniosek ucznia lub jego rodziców nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę w sposób określony w statucie szkoły, a sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia są uczniowi i jego rodzicom udostępniane do wglądu. Wniosek ten może być wyrażony w najprostszej możliwie formie- także ustnej. Ocenianie bieżące Bieżące ocenianie postępów edukacyjnych uczniów powinno się odbywać systematycznie. Postępy uczniów klas młodszych (I-III) odnotowywane są w kartach obserwacji dziecka prowadzonych przez nauczycieli wychowawców lub w innej ustalonej w szkole formie. Postępy uczniów klas starszych odnotowywane są w dzienniku lekcyjnym lub innym przyjętym przez szkołę dokumencie. Przy ustalaniu ocen z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i muzyki należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć, a nie obiektywne efekty pracy dzieci, co na przykład oznacza, ze jeśli uczeń ćwiczący na wychowaniu fizycznym osiąga postęp i wkłada wysiłek w wywiązywanie się z zadań, powinien być oceniany wysoko, niezależnie od tego, czy jego osiągnięcia sportowe dorównują najlepszym sportowcom w klasie. W trakcie roku szkolnego nauczyciele dokonują klasyfikowania śródrocznego, które musi się odbyć w szkole co najmniej raz w roku. Ocenianie zachowania Równie systematycznie jak oceniania z przedmiotów powinno się dokonywać oceniania zachowania ucznia. Wiele szkół wprowadziło w statutach zapisy zobowiązujące do comiesięcznego ustalania oceny zachowania lub inne regulacje pomagające dokonywać oceny zachowania dokonywać. Przepisy rozporządzenia koncentrują się na śródrocznym i rocznym ocenianiu zachowania, zgodnie z nimi oceny zachowania w klasach młodszych (I-III) są ocenami opisowymi, a w

3 pozostałych klasach wyrażone są w sześciostopniowej skali, w której oceny wyrażone są słownie od oceny nagannej do wzorowej. Ocena klasyfikacyjna zachowania zgodnie z przepisami nie ma wpływu na oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych oraz promocję do klasy programowo wyższej lub na ukończenie szkoły, jednak zgodnie z niedawnymi zmianami rada pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia, któremu w danej szkole po raz drugi z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, a uczeń, któremu w danej szkole po raz trzeci z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, nie otrzymuje promocji lub nie kończy szkoły. Ocenianie roczne, podwyższanie ocen Ocenianie roczne podlega podobnym rygorom jak ocenianie bieżące i śródroczne, jednak jest obwarowane dodatkowymi przepisami. Interesująca jest, wprowadzona przepisami rozporządzenia, możliwość podwyższenia przewidywanej rocznej oceny z przedmiotów edukacyjnych i oceny zachowania. Dla ucznia oznacza to, iż w trybie określonym w statucie szkoły zostaje ustalona jego przewidywana ocena z zajęć edukacyjnych i zachowania (w szkołach zazwyczaj się ją ustala nie wcześniej niż na miesiąc przed klasyfikacją) i jeśli uczeń uznaje, że ocena ta jest niższa niż wynikałoby to z jego samooceny, zgodnie z zapisami w statucie może on podjąć trud jej podwyższenia. Szkoły stosują różne metody podwyższania ocen, mogą to być egzaminy sprawdzające, konieczność przystąpienia do zadań kontrolnych czy wykonania dodatkowych prac. Dużo kontrowersji budzi możliwość podwyższenia przewidywanej oceny zachowania. Wielu nauczycieli uważa, że na ocenę zachowania uczeń pracuje cały rok i bezzasadne jest umożliwianie mu jej podwyższania w ostatnim miesiącu zajęć szkolnych, jednak i tu szkoły są zobowiązane do stosowania przepisów rozporządzenia i muszą umożliwiać uczniowi podwyższenie jego przewidywanej oceny zachowania, jeśli jest ona jego zdaniem zaniżona. O możliwości podwyższenia oceny z zajęć edukacyjnych i zachowania oraz o trybie tego podwyższania nauczyciele oraz wychowawcy informują rodziców i uczniów na początku roku szkolnego. Czasem zdarza się, że uczeń i rodzice mają przekonanie, że ocena roczna została wystawiona niezgodnie z przepisami prawa. Mają wówczas możliwość wniesienia w terminie 7 dni od dnia zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych zastrzeżenia do dyrektora szkoły. Dyrektor podejmuje decyzję albo odrzuca zastrzeżenia, uznając że nie zaszło naruszenie przepisów, albo przystępuje do procedury ponownego ustalenia oceny, co w przypadku zajęć edukacyjnych wiąże się z koniecznością przeprowadzenia sprawdzianu przez powołaną komisję lub, w odniesieniu do zachowania, z koniecznością ponownego ustalenia oceny. Świadectwo z wyróżnieniem nowości Uczniowie, począwszy od klasy IV, mogą otrzymać świadectwo z wyróżnieniem, czyli tzw. czerwonym paskiem. Aby otrzymać taką nagrodę za rok pracy, uczeń musi osiągnąć średnią ocen wyższą niż 4,75 oraz otrzymać bardzo dobrą lub wzorową ocenę zachowania. Od tego roku do średniej ocen wlicza się również ocenę z religii bądź etyki oraz oceny z dodatkowych przedmiotów (najczęściej jest to drugi język nauczany w szkole) Opracowano na podstawie Rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 i Nr 130, poz. 906)

4 Danuta Sterna Kierowniczka Akademii SUS w Centrum Edukacji Obywatelskiej To tyle o przepisach na temat oceniania w polskich szkołach. Ale czy takie ocenianie przy pomocy stopni realizuje swoje cele? Zgodnie z przepisami, nauczycielom ocenianie powinno dostarczać informacji o postępach i trudnościach w nauce, o zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia, a przez to inspirować ich do doskonalenia swojej pracy. Ucznia ocenianie powinno informować o poziomie jego osiągnięć oraz o postępach w nauce, pomagać mu w samodzielnym rozwoju oraz motywować do pracy. Rodzic dzięki ocenianiu powinien zyskiwać wiedzę o postępach w nauce i zachowaniu dziecka pisze Joanna Berdzik. Czy jednak stopnie dostarczają tych wszystkich informacji? Co to znaczy dla ucznia, że dostał np. ocenę dostateczną 3, czy to znaczy, że to, co umie wystarczy? Ocena stopniem daje tylko informację w zestawieniu z ocenami innych uczniów. Jeśli trójka, którą uczeń otrzymał, jest np. jedyną trójką w klasie, gdy reszta uczniów dostała niedostateczne i dopuszczające, to uczeń otrzymuje informację, że jest najlepszy w klasie, choć oczywiście mogłoby być lepiej. Jeśli natomiast reszta klasy otrzymała piątki i szóstki, to jest źle. Ale co mamy zrobić z takimi porównawczymi informacjami? Co mają zrobić rodzice, którzy nie znają wyników reszty klasy? Najlepsze wnioski, na temat skuteczności własnego nauczania, może wysnuć nauczyciel: jeśli są słabe stopnie, to znaczy, że trzeba było popracować z uczniami więcej, jeśli zaś są dobre, to znaczy, że osiągnął on swoje cele. Jeszcze mniej z samej oceny dowiadujemy się o tym, co uczeń zrobił źle, co powinien poprawić, w jaki sposób powinien to zrobić i na co powinien zwrócić uwagę w przyszłości. Sama ocena jest właściwie bezwartościowa, choć wszyscy jesteśmy do niej przyzwyczajeni. Wbrew powszechnym sądom ocenianie stopniem nie może pomóc uczniowi się uczyć, a rodzicom dać wskazówki jak mogą dziecku pomóc. Jeśli więc stopnie nie są w stanie dać rzetelnej informacji o postępach ucznia i o kierunku, w jakim ma się dalej doskonalić, to co powinni zrobić nauczyciele, aby zrealizować cele oceniania? Od kilku lat w oświacie w różnych krajach mówi się o ocenianiu kształtującym (formative assessement) lub o ocenianiu, które pomaga się uczyć (assessment for learning). Wielu nauczycieli również w Polsce próbuje je stosować w swojej pracy. Główne założenie oceniania kształtującego to dawanie uczniom w procesie ich uczenia się informacji zwrotnej o tym: o co uczeń zrobił dobrze, o co uczeń zrobił źle i jak powinien to poprawić, o w jakim kierunku powinien dalej pracować. Taki komentarz do pracy ucznia powinien ściśle korespondować z wcześniejszymi zapowiedziami nauczyciela na temat tego, co będzie brane pod uwagę przy ocenianiu. Towarzyszy on uczniowi w trakcie uczenia się i nie zastępuje oceny sumującej czyli stopnia, który jest wystawiany jako podsumowanie pracy nad danym tematem. Uczeń, otrzymując komentarz, dowiaduje się co już umie oraz co powinien jeszcze poprawić, z dokładnymi wskazówkami, jak ma to zrobić. Takie wskazówki, jak i rady nad czym powinien pracować w przyszłości, pomagają mu się uczyć. Ocenianie kształtujące daje też informację rodzicom, którzy mogą włączyć się do pomocy dziecku w jego nauce. Ocenianie kształtujące powoli przenika do pracy polskiej szkoły, ale trafia na różne bariery. Po pierwsze przyzwyczajenie uczniów, rodziców i nauczycieli do stopni, po drugie czasochłonność dla nauczyciela, zarówno w odniesieniu do podawania uczniom precyzyjnych kryteriów oceniania, jak i przekazywania informacji zwrotnej w formie komentarza do pracy. Jednak nauczyciele, którzy zdecydowali się w ten sposób oceniać uczniów, widzą dobre efekty uczniowie lepiej się uczą, mają większą motywację do nauki i osiągają lepsze wyniki.

5 Może za pewien czas rodzice po przyjściu do domu nie będą swojemu dziecku zadawać pytania: Jaki stopień dziś dostałeś, a jakie dostali inni?, ale Czego się dziś nauczyłeś i jak możemy co pomóc w nauce?.