Tabela 7.1. STRUKTURA LICZBY OSÓB PRACUJĄCYCH* WG DZIAŁÓW GOSPODARKI W LATACH branża

Transkrypt

1 7.1. LICZBA PRACUJĄCYCH Jednym z podstawowych mierników zaangażowania ludności w procesie pracy jest wskaźnik zatrudnienia, mierzony stosunkiem liczby osób pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej. Wskaźnik ten z roku na rok systematycznie spada, choć w 2004 roku wyraźnie zauważalne jest osłabienie tempa tego zjawiska: w 2001 roku 45,9%, w 2002 roku 43,3%, w 2003 roku 42,0%, w 2004 roku 41,9%, w tym: mężczyźni 46,3%, kobiety 38,1%. Dla porównania w województwie zachodniopomorskim wielkość ta w 2004 roku osiągnęła poziom 41,4% (mężczyźni 47,3, kobiety 36,0%), a w kraju 45,1% (mężczyźni 52,2%, kobiety 38,5%). Natomiast wskaźnik aktywności zawodowej, zdefiniowany jako udział sumy pracujących i bezrobotnych w liczbie osób powyżej 15. roku życia, wynosił w Szczecinie: w 2001 roku 57,9%, w 2002 roku 51,2%, w 2003 roku 51,9%, w 2004 roku 49,7%, z tego: mężczyźni 54,38%, kobiety 45,5%, w województwie 54,3%, z tego: mężczyźni 61,4%, kobiety 47,9%, w kraju 54,9%, z tego: mężczyźni 62,7%, kobiety 47,9%. W 2004 roku, w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano w Szczecinie spadek liczby aktywnych zawodowo (o 8,3 tys. osób), na co wpłynął przede wszystkim spadek liczby bezrobotnych (o 7,8 tys. osób). Jednocześnie w tym samym czasie nastąpił wzrost liczby osób biernych zawodowo o 7,8 tys. osób, z czego 51,8% to kobiety. Na skutek zaistniałych zmian na rynku pracy w badanym okresie zmieniało się obciążenie pracujących osobami niepracującymi. Wielkość ta rosła do roku 2003, natomiast w 2004 r. osiągnęła poziom osoby niepracujące na osób pracujących, tj. o 6 osób mniej niż w roku poprzednim. Tabela 7.1. STRUKTURA LICZBY OSÓB PRACUJĄCYCH* WG DZIAŁÓW GOSPODARKI W LATACH branża dynamika % pracujący pracujący pracujący pracujący struktura % 2003 = 100 przemysł ,6 103,40 budownictwo ,6 89,16 handel i naprawy ,4 95,99 hotele i restauracje ,4 97,62 transport, gospodarka magazynowa, łączność ,9 96,22 pozostałe działy sektora przedsiębiorstw ,7 94,25 razem sektor przedsiębiorstw x 97,70 ochrona zdrowia i pomoc społeczna ,6 97,49 edukacja ,2 102,80 administracja publiczna i obrona narodowa ,2 109,31 obsługa nieruchomości i firm ,3 101,95 pośrednictwo finansowe ,3 107,97 pozostałe działy ,8 99,80 ogółem ,0 99,72 * Do pracujących (osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód) oprócz osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, Urząd Statystyczny zalicza również pracowników i pracujących na własny rachunek, osoby wykonujące pracę nakładczą, agentów i członków spółdzielni produkcji rolniczej. Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie. W 2004 roku wzrost zatrudnienia w stosunku do roku poprzedniego zanotowano w przemyśle, edukacji, administracji publicznej i obronie narodowej, obsłudze nieruchomości i firm oraz pośrednictwie finansowym. W pozostałych działach nastąpił spadek zatrudnienia. Zmiany na rynku pracy w Szczecinie różnią się częściowo od tendencji ogólnokrajowych, gdzie w największym stopniu rozwija się budownictwo oraz administracja publiczna i obrona narodowa, ale również w nieznacznym stopniu: rolnictwo, pośrednictwo finansowe oraz obsługa nieruchomości i firm. W dalszym ciągu najwięcej osób zatrudnionych jest w przemyśle i budownictwie łącznie 25,2%, podczas gdy w kraju wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 29,2%, a w województwie zachodniopomorskim 30,3%. Wśród pracujących to kobiety, które stanowią 44,04% ogólu osób pracujących. Najwięcej 87

2 kobiet pracuje w: handlu i naprawach , edukacji , ochronie zdrowia i opiece społecznej Mężczyźni natomiast dominują w: przemyśle , transporcie, gospodarce magazynowej i łączności , obsłudze nieruchomości i firm 9 406, budownictwie Spośród wszystkich osób czynnych zawodowo, (36,2%) pracują w sektorze publicznym. Sektor prywatny prawie całkowicie opanował takie działy gospodarki, jak: budownictwo, handel i naprawy, hotele i restauracje, pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości i firm oraz działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna pozostała. W usługach rynkowych zatrudnionych jest 42,7% osób pracujących. Natomiast w usługach nierynkowych 30,1%. Tabela 7.2. PRACUJĄCY* W USŁUGACH W 2004 ROKU W MIASTACH WOJEWÓDZKICH usługi nierynkowe usługi rynkowe miasto w % Rzeszów 34,6 32,2 Białystok 33,9 39,2 Opole 33,0 39,3 Lublin 38,8 39,0 Kielce 31,3 37,3 Wrocław 30,9 43,6 Olsztyn 30,2 43,2 Szczecin 30,1 42,7 Łódź 30,0 38,8 Gdańsk 30,0 42,5 Zielona Góra 29,5 44,5 Kraków 28,9 43,4 Bydgoszcz 27,1 36,7 Poznań 24,2 45,8 Katowice 23,6 47,2 Warszawa 20,9 59,2 województwo zachodniopomorskie 27,5 29,8 Polska 22,0 26,9 * Wg faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób. Źródło: Powiaty w Polsce 2005 Główny Urząd Statystyczny. Szczecin znajduje się na siódmym miejscu wśród miast wojewódzkich pod względem zatrudnienia w usługach. Usługi rynkowe w największym stopniu rozwinięte są w Warszawie, Katowicach, Poznaniu, nierynkowe zaś w Lublinie, Rzeszowie i Białymstoku CHARAKTERYSTYKA BEZROBOCIA Wybór zawodu to nie tylko dylemat absolwenta szkoły. Zmiany, jakie zachodzą na rynku pracy, przekształcenia w gospodarce oraz rozwój naukowo-techniczny powodują, że możliwość wykonywania jednego zawodu przez całe życie, praca bez potrzeby dokształcania i doskonalenia się, często stają się niemożliwe. O ile zrozumienie potrzeby doskonalenia zawodowego jest dziś odzwierciedlone w liczbie osób zainteresowanych szkoleniami czy podnoszeniem wykształcenia, to decyzja o kierunku nauki nie zawsze wynika z autentycznej diagnozy własnych predyspozycji i preferencji zawodowych. Wiele osób, stając przed koniecznością poszukania zatrudnienia, pierwsze kroki kieruje do Powiatowego Urzędu Pracy, którego celem jest skuteczne udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia, pracodawcom zaś w znalezieniu odpowiednich pracowników o wymaganych kwalifikacjach zawodowych i oczekiwanych predyspozycjach. Pracodawcy są obowiązani na bieżąco informować powiatowe urzędy pracy o wolnych miejscach zatrudnienia. Osoby bezrobotne i poszukujące pracy mogą skorzystać z usług poradnictwa zawodowego w Powiatowym Urzędzie Pracy. Zatrudniony tam doradca zawodowy z jednej strony pomaga bezrobotnemu w dokonaniu wyboru zawodu lub zmiany zatrudnienia, z drugiej zaś może, na wniosek pracodawcy, przeprowadzać badania predyspozycji zawodowych kandydatów do pracy. Mimo wyraźnego spadku liczby osób bezrobotnych zapoczątkowanego w 2004 roku, niepokojącym zjawiskiem jest wzrost w 2005 roku liczby osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem. Wzrost liczby osób bezrobotnych nastąpił również wśród osób powyżej 55. roku życia. Są to praktycznie osoby prawie bez szans na znalezienie zatrudnienia. W 2004 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Szczecinie zarejestrowało się osób, wyrejestrowało się zaś osób. Z tej liczby osoby podjęły pracę. Natomiast w 2005 roku napływ bezrobotnych zamknął się liczbą , odpływ zaś Pracę podjęło osób. Najwięcej ofert pracy kierowanych było do osób o zawodach: księgowy, pracownik biurowy, sprzedawca, monter kadłubów okrętowych, kierowca samochodu ciężarowego, szwaczka, robotnik gospodarczy, spawacz. Do zasiłku dla bezrobotnych uprawnione były jedynie osoby (8,8% najniższy wskaźnik w województwie). 88

3 CHARAKTERYSTYKA BEZROBOTNYCH W SZCZECINIE W LATACH wyszczególnienie bezrobotni bezrobotni bezrobotni bezrobotni struktura % Tabela 7.3. dynamika % 2003 = 100 wg wieku ,8 83, ,1 92, ,2 89, ,1 92,9 55 i więcej ,8 119,9 wg płci kobiety ,8 94,0 mężczyźni ,2 90,6 wg wykształcenia wyższe ,8 100,8 policealne ,1 93,1 i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące ,3 97,5 zasadnicze zawodowe ,1 96,7 gimnazjalne i niższe ,7 92,7 wg czasu pozostawania bez pracy 1 6 miesięcy ,5 94, miesięcy ,0 84, miesiące ,7 85,1 powyżej 24 miesięcy ,8 98,1 ogółem ,0 92,3 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Szczecinie. Wśród bezrobotnych nadal najwięcej jest osób z działów: przetwórstwo przemysłowe (13,4%), handel i naprawy (15,6%) i działalność usługowa (10,6%). Tabela 7.4. DZIAŁANIA PUP NA RZECZ OSÓB BEZROBOTNYCH W LATACH działania zasiłki dla bezrobotnych w zł , ,48 oferty pracy staże (osoby) prace interwencyjne (miejsca pracy) roboty publiczne (miejsca pracy) umowy na podjęcie działalności gospodarczej refundacja wyposażenia stanowiska pracy skierowania na szkolenia (osoby) pomoc osobom niepełnosprawnym (osoby) Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Szczecinie. PUP realizował i współrealizował w latach programy finansowane z różnych środków. Były to: Zakup wyposażenia dla Akademickiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości (PHARE); Lokalne partnerstwo na rzecz pracy (PHARE ,88 euro); Wolontariat 1 człowiek 2 marzenie III sektor (EQUAL); Back to the future integracja zawodowa i socjalna kobiet (EQUAL); Program wsparcia powrotu na rynek pracy byłych pracowników związanych z przemysłem stoczniowym (rezerwa Funduszu Pracy w dyspozycji MGiPS); Program aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych (rezerwa FP w dyspozycji MGiPS); Program aktywizacji osób bezrobotnych STOCZNIA (rezerwa FP w dyspozycji MGiPS); Powrót na rynek pracy aktywizacja zawodowa osób długotrwale bezrobotnych (Europejski Fundusz Społeczny) zakończony; Aktywne wsparcie bezrobotnej młodzieży w Szczecinie (EFS) zakończony; Ośrodek aktywności zawodowej i społecznej kobiet (PHARE); Asystent osoby niepełnosprawnej (PHARE ,00 euro); Wyrównywanie różnic między regionami (PFRON ,27 zł); Pracodawco daj szansę młodemu (EFS ,34 zł); Zostań pracownikiem (EFS ,58 zł); Poprzez doradztwo i szkolenie do pracy i kariery (EFS ,00 zł); Program aktywizacji zawodowej absolwentów Pierwsza praca (MGiP ,00 zł); Nowe kwalifikacje nowe możliwości (rezerwa FP w dyspozycji MGiPS ,00 zł). Na terenie Szczecina funkcjonuje wiele podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji rynku pracy. Jednym z nich jest Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości, które wspiera małe i średnie przedsiębiorstwa. W jego ramach działają: Inkubator Przedsiębiorczości, który zarządza pomieszczeniami udostępnionymi małym roz- 89

4 wijającym się firmom na preferencyjnych warunkach (2004 r. 36 firm, 2005 r. 37); Ośrodek Szkoleniowy (w 2004 r. 5 kursów dla 150 osób, w 2005 r. 22 kursy dla 397 osób); Centrum Euro Info organizujący konferencje, seminaria, szkolenia, dni informacyjne, warsztaty, wystawy (w 2004 r. dla osób, a w 2005 r. dla osób), publikuje też materiały informacyjne, upowszechnia je i świadczy usługi doradcze; Studencki Klub Przedsiębiorczości organizujący dla przyszłych absolwentów cykle spotkań rozwijających przedsiębiorczość; Fundusz Pożyczkowy. Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny działa na rzecz tworzenia lokalnego i regionalnego środowiska innowacyjnego nastawionego na rozwój przedsiębiorczości poprzez tworzenie sprzyjającej bazy materialnej, infrastrukturalnej, ekonomicznej i socjalnej do zakładania, rozwoju i wspierania małych przedsiębiorstw innowacyjnych, do przemysłowego wykorzystywania wiedzy naukowej, do wykorzystania transferu i komercjalizacji nowoczesnych technologii. Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie realizuje politykę rynku pracy w imieniu Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego. Jego zadaniem jest m.in. koordynacja działań pomiędzy publicznymi i niepublicznymi instytucjami rynku pracy, pozyskiwanie środków na realizację programów prozatrudnieniowych i przygotowywanie planów działań na rzecz zatrudnienia. 6,9 5,9 STOPA BEZROBOCIA W SZCZECINIE W LATACH ,0 3,5 5,7 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy. 11,0 8,2 15,3 16,0 14,7 Wykres ,1 Na koniec 2005 roku liczba bezrobotnych w województwie zachodniopomorskim wynosiła osób (stopa bezrobocia 25,6%), w kraju zaś tys. osób (stopa bezrobocia 17,6%). Oznacza to, że bezrobocie w Szczecinie stanowiło 15% wielkości wojewódzkiej i 1% wielkości krajowej. Szczecin odznacza się jedną z najniższych stóp bezrobocia wśród ośrodków wojewódzkich. Jednak porównując Szczecin do innych miast wojewódzkich, stopa bezrobocia plasuje się na jednym z ostatnich miejsc zestawienia. Tabela 7.5. BEZROBOCIE W 2005 ROKU W MIASTACH WOJEWÓDZKICH miasto bezrobotni zarejestrowancia w % stopa bezrobo- Warszawa ,6 Poznań ,1 Kraków ,9 Katowice ,0 Opole ,0 Rzeszów ,1 Olsztyn ,1 Gdańsk ,6 Bydgoszcz ,7 Wrocław ,0 Zielona Góra ,1 Lublin ,2 Białystok ,9 Szczecin ,1 Kielce ,4 Łódź ,4 Źródło: Wyniki badania aktywności ekonomicznej ludności wskazują na nieznaczną poprawę sytuacji na rynku pracy. W porównaniu do lat ubiegłych odnotowano zmniejszenie się liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia, przy jednoczesnym zahamowaniu tempa spadku liczby osób pracujących. Korzystne zmiany dotyczyły zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Jednak kobiety nadal bardziej zagrożone są bezrobociem, dłużej poszukują pracy i częściej narażone są na pozostawanie w grupie osób długotrwale bezrobotnych. W dalszym ciągu niekorzystna jest sytuacja młodzieży na rynku pracy. Z jednej strony jest to spowodowane niedostosowaniem kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy, z drugiej zaś dużym odsetkiem absolwentów systemu zaocznego, gdzie wymagania są znacznie niższe niż na studiach dziennych. Nadal jednak w największym stopniu bezrobociem zagrożone są osoby o niskim poziomie wykształcenia. Sytuacja w Szczecinie nie odbiega od tendencji zaobserwowanych dla całego kraju i innych regionów. W latach doszło w Polsce do rekordowego spadku wskaźnika zatrudnienia, spadku wskaźnika aktywności zawodowej oraz wzrostu stopy bezrobocia w porównaniu z krajami UE. Sytuacja zaczęła się poprawiać w 2004 roku. Wskaźnik zatrudnienia w Polsce jest obecnie niższy o 13 pkt proc. w porównaniu z krajami starej Unii i o 9 pkt proc. w porównaniu z pozostałymi krajami członkowskimi. Różnica między Polską a unijną piętnastką w przeważającej części spowodowana jest niższą aktywnością zawodową najstarszych i najmłodszych uczestników rynku pracy. Za pozostałą część odpowiada głównie niższy poziom wykształcenia i odmienna struktura demograficzna. 90

5 Rok 2005 przyniósł nieznaczną poprawę sytuacji na rynku pracy. Odnotowano wzrost liczby osób pracujących (zwłaszcza mężczyzn) oraz niewielki spadek liczby bezrobotnych. Obniżyła się stopa bezrobocia, która nadal była wyższa wśród kobiet. Nie zmieniła się struktura bezrobotnych wg wieku i poziomu wykształcenia. Na poprawę sytuacji na rynku pracy duży wpływ miał wzrost gospodarczy, dokończenie procesów restrukturyzacji gospodarki, zahamowanie tempa wzrostu podaży pracy wynikającego z wchodzenia na rynek pracy roczników wyżu demograficznego, ale również skutki wejścia Polski do Unii Europejskiej, co zaskutkowało wzrostem poziomu inwestycji oraz wzrostem środków na pomoc osobom bezrobotnym i rozwój zasobów ludzkich. Korzystnym zjawiskiem był też wzrost ofert pracy oraz wzmożona aktywność i skuteczność służb zatrudnienia. Nowe miejsca pracy powstają w największym stopniu w branży motoryzacyjnej, w produkcji wyrobów gumowych, metalowych, handlu detalicznym, informatyce i w branży papierniczej. Problemem pozostaje nadal duża liczba osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy) 53,5%. Są to w większości osoby o niskich kwalifikacjach. Z drugiej zaś strony zakłady pracy odczuwają problemy z rekrutacją wysoko wykwalifikowanych pracowników, którzy szukają lepszej pracy poza granicami kraju, zwłaszcza w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, gdzie po wejściu Polski do Unii Europejskiej zniesione zostały bariery zatrudnienia. Eksperci szacują, że spadek bezrobocia w Polsce przynajmniej w połowie jest efektem migracji. Największe trudności z rekrutacją występują w budownictwie, produkcji mebli, sektorach wymagających inżynierów, np. w stoczniach. Wysokie koszty pracy są przyczyną występowania zjawiska pracy na czarno. GUS wykazuje, że skala pracy nierejestrowanej w 2004 roku w Polsce uległa zmniejszeniu w stosunku do lat ubiegłych. Rozmiary zjawiska szacuje się na ok. 1,3 mln osób (9,6% ogólnej liczby pracujących). Najczęściej wykonywane na czarno są prace budowlane i usługi opiekuńcze oraz w nieco mniejszym stopniu korepetycje, prace domowe i ogrodniczo- -rolne. Praca nierejestrowana ma w Polsce najczęściej charakter krótkotrwały (do trzech miesięcy). Ok. 65% pracujących w szarej strefie pracę tę wykonywało u osoby prywatnej. 63% to mężczyźni. Tylko 6% spośród tych osób posiada wykształcenie wyższe. Przeciętne dochody z pracy ukształtowały się na poziomie od 338 zł (kobiety) do 424 zł (mężczyźni) miesięcznie. Dla 40% pracujących dochody z pracy w szarej strefie tworzyły dominujące lub jedyne źródło utrzymania. Oddział Kontroli Legalności Zatrudnienia Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego prowadzi na bieżąco kontrole przestrzegania w zakładach pracy przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Najczęściej stwierdzane naruszenia przepisów dotyczą zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacjach, gdy winna być zawarta umowa o pracę. Pracodawcy starają się obniżyć koszty prowadzenia działalności poprzez zaniechanie płacenia składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy. Wiele ujawnionych przypadków to naruszenie przepisów przez bezrobotnych, którzy po podjęciu zatrudnienia nie zgłosili tego faktu w Powiatowym Urzędzie Pracy. Inne stwierdzone nieprawidłowości dotyczą: zatrudniania cudzoziemców bez stosownych zezwoleń, zatrudniania pracowników bez umowy o pracę, nie wypłacania wynagrodzeń z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej. Tabela 7.6. KONTROLA LEGALNOŚCI ZATRUDNIENIA W LATACH wyszczególnienie skontrolowane zakłady liczba zakładów, w których stwierdzono nieprawidłowości przypadki naruszenia przepisów przez zakłady przypadki naruszenia przepisów przez bezrobotnych wpłaty zaległych składek w zł na ubezpieczenia społ. na Fundusz Pracy wnioski do sądu przeciw bezrobotnym pracodawcom Źródło: Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1. Urząd Statystyczny w Szczecinie, 2. Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności, I kwartał 2005, Główny Urząd Statystyczny, 3. Monitoring rynku pracy. Kwartalna informacja o rynku pracy, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa , 4. Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa , 5. Zatrudnienie w Polsce 2005, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki i Pracy, 6. Rocznik Statystyczny Szczecina 2005, 7. Powiaty w Polsce 2005, Główny Urząd Statystyczny, 8. Powiatowy Urząd Pracy w Szczecinie, 9. Monitoring zawodów nadwyżkowych i deficytowych, Powiatowy Urząd Pracy w Szczecinie, Sprawozdania merytoryczne Zachodniopomorskiego Stowarzyszenia Rozwoju Przedsiębiorczości za okres r r. i za okres: r r., 12. Informacja SPN-T o działaniach w zakresie wspierania rozwoju gospodarczego, projektów innowacyjnych oraz ograniczenia bezrobocia za lata , 13. Sprawozdanie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie z realizacji zadań z zakresu polityki rynku pracy za 2004 rok oraz za I półrocze 2005 r., 14. Stopa bezrobocia w latach , GUS, 15. Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w styczniu 2006, GUS, 16. Informacja o rynku pracy w województwie zachodniopomorskim. Stan w dniu 31 grudnia 2005 roku, Praca nierejestrowana w Polsce w 2004 r., GUS, 19. Wydział Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego,