Daniel Fic, Lesław Koćwin

Transkrypt

1 Daniel Fic, Lesław Koćwin Międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne w badaniach oraz edukacji studentów zarządzania i marketingu (próba ujęcia transgranicznej specyfiki Środkowego Nadodrza) I. Pragmatyczne przesłanki edukacji I/1. Podejmowane od początku lat dziewięćdziesiątych, przez kolejne elity polityczne, zabiegi o zintegrowanie Polski z Europą Zachodnią stawiają przed środowiskiem naukowym oraz instytucjami życia społecznego i gospodarczego zadanie uświadomienia społeczeństwu skomplikowanych relacji występujących między RP a Unią Europejską. Zachodzą one w dwóch sferach życia, tj., politycznej i gospodarczej, zaś ich badanie wymaga udziału specjalistów z różnych dyscyplin naukowych, a także osób znających je z praktyki. Dla nich wszystkich zachodzące procesy integracyjne stanowią swoiste wyzwanie. 1 Znaleźć ono winno swoje miejsce w systemie edukacji, którego trzon obok innych dyscyplin naukowych winny stanowić międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, traktowane jako wyodrębniona, samodzielna działalność badawcza i dydaktyczna. W tym rozumieniu studia w tej dziedzinie winny być realizowane w dwojaki sposób, tj. jako treści nauczania oraz jako jedna z dróg badań skomplikowanych zagadnień politycznych i gospodarczych związanych z globalizacją. Transoformacja systemowa oraz nowa geopolityczna sytuacja Europy Środkowo- Wschodniej, stały się obszarem konfrontacji, a także i konfliktu, między rzeczywistością społeczno-ekonomiczną oraz odpowiadającym jej stanem świadomości społecznej, a organizacją polityczną państw członkowskich Unii Europejskiej, której podstawy tworzy gospodarka wolnorynkowa oraz nowoczesna demokracja parlamentarna. Pomimo, że większość krajów z tego obszaru Europy znajduje się w stadium mniej lub bardziej głębokiej transformacji społecznej, przyjmując przynajmniej niektóre z elementów demokracji zachodnio-europejskiej 2, to należy liczyć się z wystąpieniem społecznych, gospodarczych i prawnych barier integracyjnych będących dziedzictwem przeszłości. Usunięcie ich wymaga obok środków materialnych, zorganizowania politycznej i ekonomicznej edukacji w zakresie wiedzy o Europie Zachodniej i jej cywilizacji, opartej na wynikach własnych badań. Jej celem powinno być dostarczenie - za pośrednictwem wielu form kształcenia, dokształcania i samokształcenia - odpowiedniej wiedzy o Europie, jej problemach w przyszłości, a także rozwijanie bezpośrednich kontaktów i współpracy... Wynikiem działań edukacyjnych winno być kształtowanie postaw wobec spraw kraju i Europy. 3 I/2. Potrzeba edukacji europejskiej społeczeństwa polskiego implikuje konieczność wzajemnego powiązania nowoczesnej myśli politycznej ze współczesnymi zagadnieniami myśli ekonomicznej, które dopiero we wzajemnym związku mogą dać pełne wyjaśnienie procesów integracji zachodnioeuropejskiej, a także przybliżyć zasady funkcjonowania Unii Europejskiej, jej cele polityczno-gospodarcze oraz instytucje zajmujące się ich realizacją. Integrującą rolę ekonomii i politologii wynika m.in. z tego, że posiadają one zazębiający się obszar badań, którym jest społeczeństwo gospodarujące i jego struktury polityczne. O słuszności takiego podejścia przesądza fakt, że realizowana w Polsce transformacja systemowa przeobraża nie tylko ustrój polityczny państwa, ale przede wszystkim dotychczasowe stosunki ekonomiczne, w wyniku których większość problemów gospodarczych nabiera charakteru politycznego. Prezentowana teza dotyczy w szczególności organizacji i zarządzania gospodarką narodową. Powstała sytuacja stwarza nie tylko trudności w precyzyjnym rozgraniczeniu myśli ekonomicznej i politycznej, ale i przesądza o konieczności ich wzajemnego uzupełniania się oraz przejmowania przez myśl polityczną na 1

2 trwałe niektórych komponentów ekonomicznych. Jest rzeczą szczególnie ważną odpowiedź na pytania: - jakie powinno być tempo integracji z Europą, aby nie nastąpiły zaburzenia w społecznej i kulturowej homeostazie Polski i Europy; - jakie bariery ekonomiczne, społeczne, świadomościowe i kulturowe należy uwzględnić w procesie dochodzenia do pełnej integracji, aby procesy integracyjne nie zakończyły się katastrofą; - jakie zadania stają przed społeczeństwem, a zwłaszcza estabishmentem politycznym i systemem edukacji, aby procesy integracyjne nie zakończyły się ksenofobią, socjocentryzmem oraz rozległymi i głębokimi formami społecznej patologii, lecz pogłębieniem harmonii, współpracy i wyższą jakością zdrowia psychicznego Polaków. 4 I/3. Przedmiotem rozważań prezentowanych w niniejszym studium jest ekonomiczna warstwa myśli politycznej, która we współczesnych warunkach dokonującej się w Polsce transformacji systemowej stała się głównym obszarem, na którym najwyraźniej zaznaczyła się zmiana orientacji ideowej. Istota dokonujących się przemian sprowadza się w ostatecznym rachunku do recepcji zachodnioeuropejskich doświadczeń na grunt polski. Rodzi ona nie tylko potrzebę ich wyjaśnienia, ale również świadomość konieczności ich akceptacji przez polskie społeczeństwo. Staje się ona niezbędnym warunkiem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, który wymaga potwierdzenia tego aktu w ogólnonarodowym referendum. Domniemać należy, że stosunkowo wysokie od kilku lat poparcie społeczeństwa polskiego dla idei utworzenia Europy, w której nie będzie granic i podziałów, (obecnie wyraża je ponad połowa Polaków), wynika bardziej z nieświadomości, niż z rzeczowej analizy strat i zysków będących skutkiem tej decyzji. Dokonanie zasadniczego zwrotu w świadomości i zachowaniach ludzi jest zagadnieniem złożonym. Rozwiązanie jego zależy tak od tempa i charakteru zmian, a szczególnie ich gospodarczo-ekonomicznego mechanizmu funkcjonowania w społeczeństwie, jak i od przebudowy działalności instytucji społecznych wychowujących i kształcących młode pokolenie. Wśród czynników hamujących wdrożenie nowego mechanizmu gospodarczego, jednym z głównych problemów jest niedostateczne przygotowanie percepcyjne, fachowe i ekonomiczne polskiego społeczeństwa do nowych zadań integracji europejskiej. I/4. W rozumieniu sygnalizowanych potrzeb międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, traktowane jako nowy kierunek studiów akademickich, realizowałaby następujące zadania pragmatyczne z zakresu wiedzy o Europie: - poznawcze, tzn. dostarczania określonego zasobu wiedzy politycznej; - badawcze, tzn. rozwijania umiejętności naukowo-poznawczych; - wychowawcze, tzn. kształtowania prointegracyjnych postaw światopoglądowych. Postulat wprowadzenia do programów nauczania szkolnictwa wyższego edukacji w zakresie stosunków międzynarodowych, integrowanej przez wiodącą w niej rolę ekonomii i politologii, której celem byłoby dostosowanie społeczeństwa polskiego do funkcjonowania we współczesnej Europie uzasadnia: 1) istniejący stan świadomości społeczeństwa polskiego, znajdujący m.in. swoje odzwierciedlenie w uzyskiwanych przez CBOS wynikach badań opinii publicznej, których przedmiotem były takie zagadnienia, jak: postawy wobec Unii Europejskiej, stosunek do uczestnictwa Polski w Unii, ocena możliwości naszego kraju na szybką integrację oraz społeczne postrzeganie kosztów i zysków pełnego uczestnictwa w UE 5 ; 2) czynnik ekonomiczny, tj. wymogi transformacji systemowej, której celem jest stworzenie efektywnego mechanizmu gospodarki wolnorynkowej, gwarantującego wszelkie warunki rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju w oparciu o integrację z UE; 3) zamierzenia i działania Ministerstwa Edukacji Narodowej w dziedzinie realizacji pilotażowego programu edukacji europejskiej, który aktualnie wdrażany jest w szkołach 2

3 podstawowych i ponadpodstawowych. Szkolnictwu wyższemu pozostawiono natomiast wolną rękę do rozwiązania tego problemy w ramach takich dyscyplin naukowych, jak ekonomia, politologia i prawo. II. Metodologiczne założenia określające potrzebę badań oraz dydaktyki A. Udział politologii w kreowaniu dyscypliny II. A/1. Określając potrzeby dydaktyki w zakresie edukacji na kierunku studiów międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, której ostatecznym celem, (obok ogólnego kształcenia), jest kształtowanie postaw prointegracyjnych, na pierwszym miejscu winno uwzględnić się istniejące stereotypy określające stosunek Polaków do innych narodowości, jak i miejsca Polski w zintegrowanej Europie. Realizacja tego zadania stanowi niewątpliwie domenę politologii, która dostarczyć może ekonomii niezbędnych informacji do kompleksowej analizy współczesnych systemów gospodarczych, których jedną z wartości dominujących, poza czynnikami ekonomicznymi, są wartości polityczno-ustrojowe. Zaliczenie kształtowania postaw prointegracyjnych do głównych zadań dydaktycznych omawianego kierunku studiów posiada swoje uzasadnienie w funkcjonującym w polskiej myśli politycznej autostereotypie Polaka, który wyraźnie odbiega od wyidealizowanego portretu Europejczyka. 6 Sygnalizowana odmienność postaw winna zostać nie tylko naukowo wyjaśniona, ale należy podjąć także działania edukacyjne, które powinny przygotować polskie społeczeństwo do życia wśród ludzi o odmiennych obyczajach, sposobach pracy i gospodarowania, co nie oznacza konieczności ich przyjęcia lub im ulegania. Analizując dynamikę procesu kształtowania się stosunku Polaków wobec integracji Polski z Unią Europejską w latach zauważa się relatywnie wysoki poziom akceptacji dla tego procesu, który wyraża w 2000 roku ok. 60 procent respondentów. Poparcie dla idei utworzenia Europy, w której nie będzie granic i podziałów, utrzymuje się, co prawda, od kilku lat na wysokim poziomie, ale równocześnie posiada stałą tendencję spadkową. Obecnie wyraża je ponad połowa Polaków, w tym przede wszystkim respondenci z wyższym wykształceniem, kadra kierownicza, prywatni przedsiębiorcy, najbardziej sceptyczni wobec tej koncepcji są rolnicy i osoby o najniższych dochodach. 7 Pomimo pozytywnych tendencji odnośnie postaw prointegracyjnych niepokoić musi płytki consensus wokół procesu integracji o czym świadczy nikły procent respondentów potrafiących konkretnie wskazać przewidywane lub oczekiwane rzeczywiste skutki integracji. W wypadku kryzysu ekonomicznego lub politycznego może być on instrumentalizowany jako argument w walce politycznej, a jego załamanie, czy też zaburzenie może stać się przyczyną zniweczenia dotychczasowych osiągnięć. Sygnalizowana zmiana postaw, na którą niewątpliwie ma wpływ czynnik czasu, tj. termin uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii, jak i wrastająca świadomość poniesienia związanych z tym kosztów socjalnych i ekonomicznych, połączona z koniecznością uzyskania w referendum społecznego przyzwolenia na przystąpienie do UE, stwarza dla międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych określone zadania badawcze i dydaktyczne, których podstawową funkcją obok ogólnej edukacji europejskiej będzie uzasadnienie socjalnych i gospodarczych kosztów procesu integracji, oraz płynących z ich poniesienia długookresowych korzyści cywilizacyjnych. B. Udział ekonomii w kreowaniu dyscypliny II. B/1. Pierwszoplanowym celem ekonomii w systemie edukacji dotyczącej międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych jest niewątpliwie wyjaśnienie orientacji ekonomicznej, która przyjęta została przez UE, a także jej podstaw teoretycznych, gdyż przedmiotem zainteresowań ekonomii są umiejętności racjonalnego gospodarowania. W tym rozumieniu edukację ekonomiczną w przedmiocie stosunków międzynarodowych traktować należy, jako proces wdrażania usystematyzowanej wiedzy, umiejętności i 3

4 nawyków, niezbędnych do przygotowania polskiego społeczeństwa do życia i pracy w warunkach Unii, a także kształtowania zachowań i postaw, których przełożeniem byłaby akceptacja procesów dostosowawczych. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zagubienie społeczeństw postkomunistycznych, w związku ze zróżnicowanym poziomem posiadanej własności i życiem według reguł rynkowych, obnaży naturę człowieka określaną przez ks. J.Tischnera, jako homo sovietikus. Komunizm zniszczył w społeczeństwie przedsiębiorczość, rzutkość, odpowiedzialność za swój los i wychował ludzi do roszczeniowo-rewindykacyjnej bierności. Jest to wielka bariera dla rozwoju społeczeństw posttotalitarnych według reguł rynkowych i z prawem do osobistej własności oraz potencjalnie niebezpieczne źródło pojawienia się dyktatur faszystowskich lub populistycznych. 8 Podkreślić należy, że wolnorynkowa strategia gospodarcza na trwałe zdobyła sobie miejsce w doktrynie ekonomicznej Unii, w której wyzwanie wobec interwencjonizmu gospodarczego realizowane jest na dwóch płaszczyznach, tj. sprzeciwu wobec znacznego zwiększania stopnia ingerencji państwa, perioratywnie określanego paternacjonalizmem lub kolektywizmem dla podkreślenia jego korespondencji z myślą socjalistyczną, oraz wyraźnym opowiedzeniem się w polityce ekonomicznej za nurtem neoliberalizmu, którego wyrazem jest społeczna gospodarka rynkowa. Oznacza ona odrzucenie interwencjonistycznych strategii ekonomicznych regulowania koniunktury gospodarczej, dla których teoretyczne uogólnienia stanowiły koncepcje keynesowskie, stosowane nadal w Polsce. Zmiana filozofii gospodarczej wymagać będzie argumentów odnośnie rozwiązania sporów teoretyczno-politycznych wokół takich problemów, jak: - cele i zakres interwencjonizmu państwowego w gospodarce; - przesłanki rozwoju gospodarki rynkowej, w której działają potężne siły samoregulujące, pozostawiające decydującą rolę automatyzmowi rynkowemu w sterowaniu rozwojem społeczno-ekonomicznym; - organizacja stosunków w przemyśle, pozbawionym opiekuńczej roli państwa na rzecz działania w nim mechanizmów wolnorynkowych, wskutek powiązania nieograniczonych przetargów płacowych ze ścisłą kontrolą zasobów pieniężnych i ustawodawstwem obliczonym na ograniczenie możliwości zniekształcania przez związki zawodowe działania sił rynkowych. III. Prawne i pragmatyczne uzasadnienie edukacji III/1. Określając miejsce i możliwości badawcze i dydaktyczne w programie edukacji międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych należałoby przedstawić stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej wobec, tzw. wychowania europejskiego, które w 1996 roku uległo pozytywnej ewolucji, lecz jeszcze niezadowalającej z punktu widzenia sytuacji i potrzeb Polski wobec kwestii integracji europejskiej. Wymaga ono także konfrontacji z asocjacyjnymi zobowiązaniami Polski, wynikającymi z ratyfikacji Układu o stowarzyszeniu, które niosą za sobą także określone oświatowe konsekwencje. Władze Unii dużo uwagi poświęcają nie tylko-sprawom polityczno-gospodarczym, lecz także działaniom oświatowym związanym z przygotowaniem społeczeństwa zjednoczonej Europy do życia i pracy w nowych warunkach społecznych, pozbawionych przejawów dyskryminacji i konfliktów narodowościowych. Edukacja społeczeństwa charakteryzującego się wysokim stopniem świadomości społeczno-politycznej jest zadaniem, przed którym stoi obecnie polityka oświatowa Dwunastki (aktualnie 15 DF i LK). 9 Ratyfikowany przez Polskę Układ Europejski (art. 76, par. 1) przewiduje w ramach edukacji i kształcenia współpracę, która będzie przyczyniać się do podnoszenia poziomu ogólnego wykształcenia i kwalifikacji zawodowych w Polsce z uwzględnieniem priorytetów strony polskiej. 10 Natomiast w par. 2 (cytowanego artykułu) wymieniającym dziedziny 4

5 współpracy zwraca się m.in. uwagę na popieranie nauczania w zakresie studiów dotyczących Europy w ramach odpowiednich instytucji. 11 Należy podkreślić, iż mimo wielokrotnych postulatów w sprawie wprowadzenia do szkół wyższych wiedzy z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych, związanej szczególnie z procesem jednoczenia się Europy, jako nowego kierunku studiów 12, programy szkolne, a zwłaszcza ogólne orientacje, nie zostały dostosowane do tych zadań. Pozytywną zmianę stanowiska MEN wobec nauczania i wychowania europejskiego odzwierciedla między innymi zarządzenie nr 4 Ministra Edukacji Narodowej z r., w sprawie powołania Rady do spraw Edukacji Europejskiej 13, której konieczność powstania uzasadniona została następująco: Polska stoi wobec wielkiego wyzwania. Nasza droga do Unii Europejskiej to nie tylko działania w sferze gospodarczej, politycznej i prawnej, ale także pogłębianie wiedzy i zrozumienie dla dokonujących się przemian. Występuje zatem pilna potrzeba, aby społeczeństwo nasze, a zwłaszcza młode pokolenie, miało dostęp do informacji i doświadczeń współistnienia i współpracy ludzi w Europie. Stąd też istotne jest podejmowanie inicjatyw edukacyjnych na tym polu. 14 W związku z nowymi potrzebami dydaktycznymi i możliwościami ich realizacji szkoły wyższe muszą już dziś przygotowywać się do tego, by ich absolwenci zdobywali taką specjalizację. Zadaniem Rady jest (bowiem DF i LK) inicjowanie i wspieranie działań Ministra Edukacji Narodowej w zakresie wiedzy o Europie, Unii Europejskiej i procesach integracji europejskiej w ramach nauki, szkolnictwa wyższego, oświaty i wychowania oraz kształcenia ustawicznego, a w szczególności : 1/ dokonywanie dla Ministra Edukacji Narodowej ocen istniejących programów edukacji europejskiej, warunków ich finansowania i realizacji; 2/ przedstawianie propozycji rozwijających edukację europejską we wszystkich typach szkół i placówek działających w systemie oświaty; 3/ wskazywanie i opiniowanie inicjatyw przygotowania podręczników i innych materiałów z zakresu edukacji europejskiej; 4/ współpraca z Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji, innymi instytucjami i organizacjami w kształtowaniu, finansowaniu i realizacji programów edukacji europejskiej; 5/ promowanie edukacji europejskiej i współpracy w tym zakresie ze wszystkimi podmiotami systemu oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego, środkami masowego przekazu, organizacjami społecznymi, kościołami i związkami zawodowymi; 6/ nawiązanie i utrzymanie współpracy z zagranicznymi podmiotami działającymi w tym samym lub podobnym zakresie co Rada. 15 Przytoczony paragraf trzeci cytowanego zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej stwarza umocowanie prawne do podjęcia przez ekonomię i politologię działań w dziedzinie tworzenia nowego kierunku studiów, tj. międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych, bez czekania na odgórne ustalenia, gdyż ze względu na przedmiot swoich badań oraz interdyscyplinarność są one dyscyplinami naukowymi, które we wzajemnym wsparciu umożliwiają natychmiastowe uruchomienie edukacji. Podkreślić należy, że mimo spełnienia formalnych warunków, tj. powołania takiego kierunku studiów przez Ministerstwo Edukacji i określenia dla niego minimum programowego, nie jest on realizowany na polskich uczelniach. 16 Powołanie takiego kierunku studiów obok aspektów naukowo-dydaktycznych posiada także pragmatyczne znaczenie. Byłaby to próba konstruowania nowej dyscypliny w ramach obu wspomnianych dyscyplin, w badaniach których występuje wyraźna tendencja empiryczna oraz integracyjna ze względu na przedmiot studiów, tj. społeczeństwo gospodarujące. Spowodowałoby to niewątpliwie poszerzenie warsztatu badawczego ekonomistów, jak i 5

6 politologów o nową problematykę wychodzącą poza tradycyjnie pojmowany przedmiot ich badań. Zakres programowy kierunku studiów międzynarodowe stosunki polityczne i gospodarcze, uwzględniający aktualny stan świadomości i wiedzy społecznej na temat procesów integracji europejskiej, winien z jednej strony, pomóc w nadrobieniu zaległości cywilizacyjnych polskiego społeczeństwa, z drugiej zaś, przygotowywać je do aktywnego uczestnictwa w przedakcesyjnych programach Unii oraz współpracy z unijnymi instytucjami społecznymi i gospodarczymi, gdy będziemy już jej pełnoprawnym członkiem. IV. Doświadczenia Instytutu Zarządzania WSP-TK w przedmiocie badań i edukacji europejskiej A. Badania i konferencje naukowe. IV. A/1. Efektem realizowanych badań dotyczących transformacji systemowej i zadań dostosowawczych, uwzględniających nową geopolityczną sytuację, jaka wytworzyła się w Europie na początku lat dziewięćdziesiątych, a także transgraniczną specyfikę Ziemi Lubuskiej, było zorganizowanie w trzech problemowych międzynarodowych konferencji naukowych uogólniających prowadzone przez Instytut studia, (1995, 1997 i 1999 r.), których tematyka objęła m.in. następujące kwestie: 1. Dylematy, szanse i zagrożenia rozwoju systemu instytucji edukacyjnych w Polsce. 17 Podjęta tematyka badań stała się podstawą refleksji dotyczącej takich zagadnień, jak: Edukacja dorosłych na obszarach pogranicza Polski i Niemiec ; Strategie instytucji edukacyjnych w okresie transformacji ; Problemy zarządzania zmianami ; inowacyjne aspekty Business College ; Efektywność społeczno-gospodarcza kształcenia ; Edukacja informatyczna jako odpowiedź szkół na zapotrzebowanie rynku. Przedmiotem jej była odpowiedź na podstawowe pytanie, wiążące się z podjętymi w Polsce zmianami systemowymi oraz rozpoczętymi procesami integrowania się z instytucjami politycznymi i gospodarczymi Europy Zachodniej, tj. w jakim kierunku pójść w zakresie kształcenia i czy odpowiedź na to pytanie daje polityka krajów, które przodują w świecie w rozwoju społecznym i gospodarczym. 2. Problemy zarządzania i finansowania w instytucjach edukacyjnych w okresie transformacji systemowej w Polsce w perspektywie integracji europejskiej, podczas której wygłoszono sześć referatów, poświęconych dostosowaniu polskiego sytemu edukacji do norm europejskich. 18 Dotyczyły one takich zagadnień, jak: Problemy internacjonalizacji systemów edukacji w perspektywie integracji z Unią Europejska ; Stan badań nad restrukturalizacją studiów menadżerskich w Polsce w kontekście integracji z Unią Europejską ; European Credit Transfery System w systemie wspólpracy między uczelniami ; Ekonomia i politologia w systemie edukacji europejskiej ; Edukacja jako element polityki państwa w okresie przemian ; Z doświadczeń edukacji europejskiej w RFN. 3. Problemy edukacji w okresie transformacji systemowej w Polsce. Prezentowane w czasie obrad studia i analizy w zakresie podjętego tematu badawczego obejmowały między innymi takie zagadnienia, jak: System edukacji w perspektywie integracji europejskiej, odnośnie tego zagadnienia przedstawiono piętnaście referatów problemowych. 19 Dotyczyły one m.in. następujących problemów: Ekonomia i ekologia wspóldziałanie dla przyszłości ; Standardy europejskie w polskim szkolnictwie wyższym ; Możliwości uczestnictwa polskich uczelni i polskich studentów w europejskich programach ; Jakość jako ważny czynnik edukacji ; Miejsce organizacji non-profit w systemie edukacji ; Możliwości i ograniczenia w zakresie finansowania instytucji oświatowych ; Euroedukacja prawne problemy uznawania studiów i dyplomów szkół wyższych w państwach członkowskich UE ; O zagrożeniach edukacji w końcu wieku. 6

7 Problematyka dostosowań gospodarki polskiej do norm Unii Europejskiej i związanej z tym konieczności reformowania struktur i instytucji gospodarki oraz prawa gospodarczego, a także kontaktów transgranicznych obszaru Środkowego Nadodrza, stała się przedmiotem badań zawartych w ok. stu prac dyplomowych i magisterskich, które obronione zostały w Instytucie w latach Stanowiły one odzwierciedlenie indywidualnych zainteresowań badawczych pracowników prowadzących seminaria. B. Internacjonalizacja edukacji w uczelniach polskich, (np. Instytutu Zarządzania WSP-TK w Zielonej Górze. IV. B/1. Pojawiający się po roku 1989/1990 popyt na edukację ekonomiczną, jak i świadomość niskiej "internacjonalizacji polskiego systemu edukacji" stanowiły najważniejsze przesłanki uruchomienia w roku 1994 w WSP-TK w Zielonej Górze magisterskich studiów ekonomicznych, (dziennych i zaocznych.). Nacisk na znajomość języków obcych i nastawienie na współpracę międzynarodową były główną przesłanką już na etapie tworzenia programów i infrastruktury dydaktycznej nowego kierunku studiów. W 1994 roku Fachhochschule z Osnabrück (Niemcy), Hogeschool Drenthe z Emmen (Holandia) oraz dwie uczelnie polskie, tj. Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości z Warszawy oraz Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. T. Kotarbińskiego z Zielonej Góry, którą reprezentował Instytut Zarządzania, rozpoczęły współpracę "European Business Studies und Umsetzung des Europa - Abkommens" w ramach Programu Tempus. 20 Celem Projektu było uzupełnianie procesu kształcenia w uczelniach polskich poprzez wprowadzenie nowych przedmiotów na letnich seminariach dla ich studentów oraz doskonalenie systemu dydaktycznego w kierunku tworzenia programów modułowych przy wykorzystaniu doświadczeń programu ECTS (European Community Course Credit Transfer System), na którym opiera się nauczanie w Fachhochschule Osnabrück. W ramach projektu studenci polscy mogli kontynuować studia w Niemczech lub Holandii, dzięki czemu mieli możliwość pogłębienia wiedzy w zakresie międzynarodowych stosunków gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem problemów rynku europejskiego i perspektyw reformy walutowej, przepływu kapitału i usług, oraz skutków integracji europejskiej, a także zdobycia praktycznych doświadczeń w zakresie funkcjonowania instytucji europejskich, gdyż stworzono im warunki do odbywania wielomiesięcznych praktyk w instytucjach niemieckich lub holenderskich. Natomiast studenci ze szkół partnerskich UE realizowali na zasadach wzajemności praktyki w Polsce, przede wszystkim w bankach. Polscy studenci, którzy wyjechali do Fachhochschule Osnabriick (FH) studiowali głównie na kierunku ekonomika przedsiębiorstwa oraz studia europejskie. 21 W ramach ośmiu semestralnych studiów na kierunku ekonomika przedsiębiorstwa kształcenie w FH odbywało się w dwóch etapach, tj. studium podstawowego (Grundstudium) oraz studium głównego (Hauptstudium). Program Grundstudium zawierał następujące przedmioty: mikroekonomia, rachunkowość, makroekonomia, prawo gospodarcze, prawo podatkowe, statystyka, matematyka, informatyka oraz przedmioty obieralne, jak: język ekonomiczny (obcy), nauki społeczne/technologie. Natomiast program Hauptstudium obejmował takie przedmioty, jak: mikroekonomia, makroekonomia, przedmioty specjalistyczne: organizacja i przetwarzanie,danych, organizacja produkcji i logistyka, controlling i rachunkowość, marketing, zarządzanie personelem i szkolenia, finanse i bankowość, podatki i kontrola, transport i logistyka oraz przedmioty obieralne z obszaru: nauk społecznych; prawa; języków ekonomicznych (obcych). Ponadto na semestrze czwartym przewidziano 20 tygodniową praktykę w przedsiębiorstwie, a na semestrze ostatnim praktykę przeznaczoną na zebranie materiałów do pracy dyplomowej. 7

8 Studia europejskie (European Business Studies) (EB) obejmują ośmiu semestralne studia wiedzy ekonomicznej, w czasie których główny nacisk położony jest na wymogi integrującej się Europy. Dzielą się one na: trzy semestralne studium podstawowe (pierwszy etap studiów), które kończy się egzaminem przeddyplomowym oraz pięciu semestralne studium główne (drugi etap studiów), kończące się egzaminem dyplomowym. W ramach drugiego etapu realizowany jest praktyczny semestr studiów za granicą, (np. w Anglii, względnie we Francji lub Hiszpanii), który nadzorowany przez szkołę wyższą we współpracy z partnerską szkołą wyższą w danym kraju. Pierwszy etap studiów (Grundstudium) obejmuje takie same przedmioty, jak tok studiów ekonomiki przedsiębiorstwa. Na tym etapie studiów odbywają się także intensywne kursy językowe prowadzone za granicą. W nauczaniu poszczególnych przedmiotów kładzie się nacisk na problemy Unii Europejskiej. Natomiast drugi etap studiów (Hauptstudium) obejmuje, oprócz obowiązkowych przedmiotów z ekonomiki przedsiębiorstwa, zarządzania personelem, języka ekonomicznego oraz przedmiotów specjalistycznych również przedmioty obieralne. Studiujący mogą wybierać spośród następujących przedmiotów: marketing międzynarodowy, controlling międzynarodowy, transport i logistyka. Dodać należy, że czwarty i piąty semestr studiów zgodny jest z wybranym programem partnerskiej, zagranicznej szkoły wyższej. Piąty semestr studiów zalicza się w przedsiębiorstwie w Anglii, Francji lub Hiszpanii. Po zdaniu egzaminu dyplomowego oprócz świadectwa ukończenia studiów studenci otrzymują także tytuł kupca dyplomowanego (kaufmann/kauffrau). Drugą uczelnią partnerską, uczestniczącą w programie Tempus "European Business Studies und Umsetzung des Europa - Abkommens'" była Hogeschool Drenthe w Emmen - miasto (93 tys. ludności) w północnej części Holandii, niedaleko granicy z Niemcami. 22 W 1987 roku różne instytucje szkolnictwa wyższego w prowincji Drenthe połączyły się w Hogeschool Drenthe. W szkole tej studiuje ok studentów, z których większość uważa za korzystne to, że szkoła jest mała. Według ostatnich badań przeprowadzonych wśród holenderskich studentów, Emmen jest jednym z najkorzystniejszych miejsc do studiowania. Od początku zakładano, że Hogeschool Drenthe będzie przygotowywać absolwentów do pracy w biznesie międzynarodowym, czemu odpowiadają programy edukacji i wymiany studentów. W ramach programu Tempus "European Business Studies und die Umsetzung des Europa-Abkommens" studenci z WSUiB w Warszawie oraz WSP-TK w Zielonej Górze studiowali w roku akademickim 1994/95, 1995/1996 oraz 1996/97 w Fachhochschule Osnabrück, a w roku akademickim 1995/96 w Hogeschool Drenthe w Emmen. Natomiast w ramach wymiany w semestrze letnim w roku akademickim 1995/1996 w bankach Warszawy oraz Zielonej Góry i Poznania (Bank PKO S.A., BIG oraz Bank Unii Gospodarczej S.A.) po nadzorem obu polskich szkół praktykę odbywali studenci z Holandii oraz Niemiec. Ważną formą współpracy były także letnie seminaria naukowe w Niemczech, w których uczestniczyli polscy studenci i nauczyciele akademiccy. Polscy studenci brali udział w czterech sesjach wyjazdowych dotyczących: integracji europejskiej oraz społecznej gospodarki rynkowe, organizowanych w Gemeinstudienwerk we Vlotho. Temat dwóch ostatnich seminariów, nt. podstaw integracji europejskiej" - w wymiarze 30 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń, realizowali nauczyciele akademiccy z Niemiec i Holandii. Seminaria połączone były z wyjazdem studyjnym do instytucji bankowych w Niemczech i Luxemburgu i giełdy w Luxemburgu. Zakończyły się one egzaminem wraz z obroną pracy kontrolnej, a wpis egzaminu z oceną znajduje się w indeksach polskich studentów. Jednym z założeń współpracy, realizowanym w ramach programu Tempus, było umiędzynarodowienie procesu studiowania poprzez wprowadzenie do programów studiów przedmiotów dotyczących Unii Europejskiej, wykładanych w uczelniach niemieckiej i holenderskiej oraz przejęcie do Polski wzorców, metod i form nauczania stosowanych w 8

9 renomowanych uczelniach ekonomii i biznesu w Europie Zachodniej, a także stwarzanie możliwości uczestniczenia przez studentów WSP-TK w Zielonej Górze i WSUiB w Warszawie w zajęciach prowadzonych w językach obcych (niemieckim i angielskim) w ramach letnich trzy tygodniowych seminariów. Przedmiot "podstawy integracji europejskiej" jest jednym z przykładów tworzenia "eurowymiaru" w umiędzynarodowieniu kształcenia z wykorzystaniem koncepcji modułowej, we wszystkich współpracujących w ramach programu Tempus uczelniach. Program w którym uczestniczyła WSP-TK sprzyja internacjonalizacji programów kształcenia oraz porównywalności dyplomów, uzyskiwanych przez absolwentów podobnych kierunków studiów w różnych krajach. Studenci zaś, podejmując studia w Niemczech lub Holandii mieli możliwość pogłębienia wiedzy w takich obszarach, jak: - międzynarodowe stosunki gospodarcze ze szczególnym wyeksponowaniem europejskiego rynku wewnętrznego, włączając perspektywy unii gospodarczej i walutowej, - podstawy i sposób tworzenia europejskich rynków kapitału i usług, - międzynarodowy marketing, uwzględniający pogłębioną wiedzę z zakresu europejskiego prawa konkurencji i ustawodawstwa antymonopolowego, - międzynarodowe finansowanie i planowanie finansowe w kontekście harmonizacji przepisów poszczególnych krajów, - skutki postępującej integracji Europy. Doświadczenia zdobyte w trakcie wspólnej realizacji programu Tempus umożliwiają unowocześnianie programów nauczania, a także przejmowanie nowych metod i technik oraz modernizację nauczania przedmiotów objętych normalnym tokiem studiów w Szkole, która dokonywana jest pod względem programowym i dydaktycznym. Wykorzystane one zostały m.in. do modyfikacji realizowanego w Instytucie Zarządzania programu studiów na kierunku zarządzanie. Wprowadzono do niego na trzecim roku studiów przedmiot: Podstawy integracji europejskiej, w wymiarze 30 godzin wykładu i ćwiczeń, w którego treści uwzględniono zdobyte wcześniej doświadczenia w zakresie nauczania integracji europejskiej. Ponadto, w programie ujęto przedmioty związane z międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi i politycznymi. C. Prace związane z uruchomieniem nowego kierunku studiów: Międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne. IV. C/1. Uzyskane w okresie lat dziewięćdziesiątych doświadczenia z prowadzonych badań naukowych w przedmiocie stosunków międzynarodowych i związaną z nimi dydaktyką skłoniły do podjęcia przygotowań do uruchomienia w Instytucie Zarządzania nowego kierunku studiów, tj. międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne. Misją naukowo dydaktyczną powoływanego kierunku stało się wykształcenie specjalisty w dziedzinie międzynarodowych stosunków ekonomicznych i politycznych związanych z polskim członkostwem w UE oraz w innych organizacjach rządowych i pozarządowych. W konstruowanym programie studiów wykorzystano transgraniczne położenie województwa lubuskiego i jego związki polityczne i gospodarcze Z Europą Zachodnią, w tym szczególnie z Republiką Federalną Niemiec, wychodząc poza tzw. minimum programowe, określane przez Ministerstwo Edukacji. 23 Stworzony został blok przedmiotów uzupełniających, obowiązkowych specjalistycznych oraz do wyboru (w ramach studiów specjalistycznych), którego zadaniem jest wykształcenie specjalisty kreującego międzynarodowe powiązania polityczne i gospodarcze. Od szóstego semestru studiów student wybiera dowolne przedmioty z pakietu studiów specjalistycznych semestru letniego oferowanego przez Instytut. Po trzecim roku studiów student wybiera promotora oraz zalicza obowiązkowe przedmioty specjalistyczne semestru zimowego i letniego 24, które dla uzyskania dodatkowych punktów ECTS uzupełnia 9

10 przedmiotami do wyboru, które ujęte są w wykazie studiów specjalistycznych, oferowanych przez Instytut w semestrze letnim lub zimowym. 25 Kryterium wyboru treści nauczania przez studenta winno opierać się, z jednej strony na jego predyspozycjach intelektualnych, z drugiej zaś, na przyszłej orientacji zawodowej, związanej z wyborem miejsca pracy. Uzyskana tą metodą wiedza powinna w przyszłości zapewnić jemu sprawność i aktywne działanie, które umożliwią sprostanie przyszłym zadaniom życiowym. Charakteryzując zadania naukowo-dydaktyczne organizowanego kierunku studiów: międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, który integruje funkcjonujące dotychczas samodzielnie dwie dyscypliny naukowe, należy podkreślić, że implikacje dla udziału ekonomii i politologii w systemie edukacji europejskiej wynikają z jednej strony ze wzajemnie konsolidującego się przedmiotu ich badań, którym jest gospodarka i społeczeństwo, z drugiej zaś z wypływających z nich zadań naukowo-dydaktycznych i pragmatycznych, które rozpatrywać możemy na dwóch poziomach, tj.: a) ukierunkowania teoretycznego członków społeczeństwa, b) wdrażania w życie zasad funkcjonowania społeczeństwa. Edukacja gospodarcza i polityczna odbywa się bowiem w wielu zachodzących na siebie sferach. Rodzina, szkoła, miejsce pracy, instytucje religijne oraz właściwe instytucje polityczne, są najbardziej znanymi obszarami, w których dojrzewają obywatele. Politologia do programu kierunku studiów międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne wnosi następujące zagadnienia: - po pierwsze, teorię związaną z edukacją polityczną (theory as political education), do której zadań zaliczyć należy odkrywanie przesłanek minionej przeszłości politycznej, będących przyczyną aktualnego kryzysu, który dzieli polityczną wspólnotę wobec problemy integracji europejskiej lub tworzenie nowej wizji tej wspólnoty w zmienionej sytuacji geopolitycznej Europy; - po drugie, teorię politycznej edukacji (theory of political education), która w przeciwieństwie do pierwszej ma na celu zadania drugiego rodzaju, tj. wprowadzania w życie zasad funkcjonowania społeczeństwa. Celem edukacji politycznej na obu poziomach: ukierunkowania i wdrażania, winno być umacnianie proeuropejskich postaw obywateli, tak aby mogli oni zarówno dostrzegać wspólne interesy społeczne i gospodarcze kontynentu, zawierające się w procesie integracji europejskiej, jak również czuć się przez nie inspirowani. W konstruowaniu programu edukacji z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych z punktu widzenia włączenia do niego zagadnień politologii: Ważną wskazówką, a nawet punktem wyjściowym, może być tu wzmiankowana lista głównych zagadnień tej nauki, sporządzona przez ekspertów zebranych przez UNESCO w 1948 r. w Paryżu. Lista dotyczy problematyki podstawowej. Jej cztery główne rubryki zawierają następujące działy, tj.: ( I.) teorię polityczną (teoria polityczna; historia myśli politycznej); (II.) instytucje polityczne (konstytucja; władza centralna; władz regionalna i lokalna; administracja publiczna; funkcje ekonomiczne i społeczne rządu; instytucje polityczne porównawcze);(iii). partie, grupy i opinia publiczna <<socjologia stosunków politycznych DF i LK>>, (partie polityczne; grupy i stowarzyszenia; udział obywateli w zarządzaniu; opinia publiczna), (IV.) stosunki międzynarodowe (polityka międzynarodowa, organizacje międzynarodowe, prawo międzynarodowe). 26 Przypisane zadanie edukacyjne w dziedzinie wiedzy o zintegrowanej Europie politologia może wypełnić szczególnie ze względu na interdyscyplinarny przedmiot swoich badań, do którego zgodnie z ustaleniami zorganizowanej w 1948 r. przez UNESCO w Paryżu konferencji na temat nauki o polityce zalicza się wszystkie dziedziny oscylujące wokół władzy. 27 Politologia reprezentuje bowiem, według Franciszka Ryszki, powszechną dzisiaj tendencję integracyjną w naukach społecznych, będącą naturalnym sprzeciwem wobec ich 10

11 mnogości i specjalizacji metod w poznawaniu zbiorowości i zbiorowych zachowań ludzkich. Także - ze względów czysto praktycznych - wywołanych potrzebą badań kompleksowych. Tkwiące głęboko w człowieku dążenie do samowiedzy każe mu zajmować się coraz to nowymi przejawami jego działalności, ale też poznawać na nowo zjawiska, którymi ludzkość zajmowała się już z dawien dawna. 28 Przedmiotem zainteresowań politologii jest również współczesność, która nie może być sprowadzana wyłącznie do tego co się dzieje na terenie jednego kraju, bowiem polityka wewnętrzna bywa mniej lub bardziej zależna od tego co dzieje się na zewnątrz - i odwrotnie - polityka wewnątrz granic jednego kraju wpływa na stosunki z innymi krajami. 29 Udział ekonomii w programie kierunku studiów międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne znajduje natomiast swoje potwierdzenie we wcześniej przyjętym założeniu naukowo-dydaktycznym, wiążącym się z głównym zadaniem transformacji systemowej w Polsce, tj. dostosowania jej do wzorców cywilizacji dominującej i dlatego treści programu obejmują kwestie: a) wprowadzenie ekonomicznego systemu rynkowego; b) ustanowienie porządku demokratycznego. 30 Powyższa sytuacja, (jak stwierdza C. Banach DF i LK), domaga się pilnie mądrej edukacji ekonomicznej w systemie edukacji - szkolnej i pozaszkolnej. 31 Zadaniem edukacji ekonomicznej w systemie wiedzy o zintegrowanej Europie jest wyjaśnienie ekonomicznych poglądów rzutujących bezpośrednio na sprawowanie władzy w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Szczególnie tych, które dotyczą stosunków własnościowych, ekonomicznej funkcji państwa, mechanizmu gospodarki rynkowej oraz polityki gospodarczej zmierzającej do realizacji nowej wizji społecznej gospodarki rynkowej. Ekonomia obserwując pewien rodzaj zdarzeń występujących w życiu społeczeństwa, próbuje znaleźć związki między nimi i w ten sposób wytłumaczyć czym są te zdarzenia, dlaczego pojawiają się i jakie mają następstwa. Stara się również stwierdzić, jak i na ile człowiek może być aktywny wobec tych zdarzeń, kształtować je i wywoływać. Pełni podobne funkcje naukowo-badawcze jak politologia, których głównym celem jest kształtowanie nowej, odpowiadającej społeczeństwu gospodarującemu, wyobraźni ekonomicznej. Obie dyscypliny mają bowiem szczególne zadania aplikacyjne. Powinny wskazywać, jak należy rządzić, tzn. oddziaływać na bieg spraw politycznych, ekonomicznych i społecznych, aby realizować cele społeczne, jakiej treści mają być te cele w dostosowaniu do charakteru, aspiracji i potrzeb ludności tworzącej dane państwo i w dostosowaniu do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych danego państwa. Również nauki te powinny wskazywać kierunki i zakres udziału w międzynarodowej wspólnocie. 32 Integralna współpraca ekonomii i politologii doprowadzić może przede wszystkim do rozeznania podstawowych zagrożeń ekonomicznych i politycznych dla procesu integracji Polski z Unią Europejską, które występują we wzajemnym związku. Zrozumienie mechanizmów współpracy i koegzystencji europejskiej jest kluczowe dla uzyskania, jak najszerszej społecznej akceptacji dla procesu integracji Polski ze strukturami europejskimi. Wobec złożoności tej problematyki, naturalną sytuacją jest powstanie obaw i wątpliwości, występujących zarówno po stronie polskiej, jak i Unii Europejskiej. Stąd też zadaniem programów badawczych podejmowanych przez ekonomię i politologię winno być dostarczenie jak największej ilości danych oraz prezentacja różnych stanowisk odnośnie integracji Europy. Ten sposób podejścia oraz założenie, iż jednym z najważniejszych elementów procesu integracji jest wzajemne pogłębianie wiedzy o stronach w nim uczestniczących, stanowić powinien podstawę programu edukacji. Założeniem naukowo-dydaktycznym programu studiów jest wykształcenie absolwenta posiadającego podstawową wiedzę ekonomiczną, gwarantowaną minimalnym programem studiów, która uzupełniona została bogatym zestawem przedmiotów humanistycznych do 11

12 wyboru, pozwalających na opanowanie nowych problemów wynikających z rozwoju społeczno-gospodarczego, cechującego się globalizacją, a szczególnie kształtujących nową sylwetkę menadżera umiejącego wykorzystać kapitał ludzki i zarządzanie dużymi zespołami pracowniczymi. Oczekiwana sylwetka absolwenta uruchamianego kierunku studiów zakłada, że postępujące otwarcie gospodarki polskiej na kraje Europy Zachodniej, jak i szczególna renta wynikająca z transgranicznego położenia Ziemi Lubuskiej, będącej miejscem pierwszego kontaktu między wschodnia i zachodnią Europą, stwarza duże możliwości zatrudnienia absolwentów tego kierunku w instytucjach służb publicznych, tj. bankach, radach nadzorczych, mass mediach itp. oraz przedsiębiorstwach, zajmujących się kształtowaniem politycznych i gospodarczych stosunków z zagranicą, jak i w międzynarodowych instytucjach i przedsiębiorstwach działających na obszarze Polski, ze szczególnym uwzględnieniem niemiecko-polskich joint venture. Reasumując, prezentowane postulaty odnośnie naukowych i dydaktycznych funkcji przedmiotu międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne w systemie edukacji europejskiej należy stwierdzić, że Europa nie jest wyłącznie problemem pedagogicznym lecz przede wszystkim politycznym i gospodarczym. Decyzje polityczne i kierunki rozwoju gospodarczego tworzą bowiem ramy dla funkcjonowania społeczeństwa i jego politycznej organizacji. Dlatego też nieporozumieniem jest twierdzenie, że umowy europejskie mogą mieć tylko następstwa dla gospodarki, ponieważ zintegrowana Europa oznacza kształtowanie nowego ładu społecznego, politycznego i ekonomicznego opartego na wolności jednostki.. Polski system edukacyjny nie jest w pełni przygotowany do podjęcia edukacji europejskiej w szkole wyższej. Sytuacja ta wymaga zmiany w najbliższej przyszłości. 33 Priorytetem w polityce edukacyjnej państwa, powinna stać się polityka informacyjna na temat integracji Polski z Unią Europejską. Bieżąca i wiarygodna informacja, a także edukacja europejska, pozwolą bowiem społeczeństwu świadomie zaangażować się w proces integracji. W aktualnym stadium konceptualizacji i praktyki europejski wymiar edukacji oznacza konieczność podjęcia przez szkołę takich działań, które uświadomiłyby młodym pokoleniom, że Unia istnieje, rozwija się i podejmuje decyzje, które w znacznym stopniu determinują ich teraźniejszość i przyszłość. Postuluje się więc, aby uczniowie i studenci posiadali niezbędną wiedzę o instytucjach UE, aby w swojej wizji świata i życia, w swych postawach intelektualnych, społecznych i efektywnych wobec środowiska, w których przebiegać będzie ich życie postrzegali Wspólnotę Europejską nie tylko jako obszar instytucjonalny, ekonomiczny i polityczny lecz również jako wspólnotę ludzką, której członkowie zacieśniają coraz bardziej łączące ich więzi w zamiarze zbudowania nowej zintegrowanej społeczności. 34 PRZYPISY: 1. L. Koćwin, R.Bednarski, Die polnische Perspektive des vereinigten Europa. Politische, kulturelle und soziale Ausmaße des Beitritts Polens in die Europäischen Gemeinschaften [in:] Die Europäische Union und Polen - Bestandsaufnahme und Perspektiven der Heranführung der mittel - und osteuropäischen Länder an die Europäische Union am Beispiel Polens, Dokumentation - Europäische Kommission, Europäisches Parlament, Berlin 1997, s Por. Z.Drozdowicz, Demokracje europejskie,, Europa Wschodnia i Zachodnia 1997, nr 1, s C.Banach, Spojrzenie w europejską przyszłość - strategiczne zadania systemu edukacji, [w:] Transformacja w edukacji - konieczność, możliwości, realia i nadzieje, pod redakcją E.Podoskiej - Lipowicz, H.Błażejewskiego i R.Gerlacha, Bydgoszcz 1995, s R.Osowski, Szanse i bariery integracji Polski z Europą, [w:] Szkoła i nauczyciel a integracja europejska, pod redakcją R.Gerlacha i E.Podoskiej - Lipowicz, Bydgoszcz 1993, s Por. CBOS, Serwis Informacyjny

13 6. Por. L.Koćwin, Narodowcy i Europejczycy wobec problemu jedności europejskiej, [w:] Współczesna polska myśl polityczna, Wybrane ośrodki, koncepcje, system wartości, pod redakcją B. Pasierba i K.A. Paszkiewicz, s , oraz K.A. Paszkiewicz, Koncepcje powrotu do Europy we współczesnej polskiej myśli politycznej, tamże, s Por. Zmiana stosunku polskiej opinii publicznej do Unii Europejskiej, [w:] Oczekiwania Polaków wobec negocjacji z Unią Europejską, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, lipiec 1998, Raport opracowali: M.Gerszewska i J.Kucharczyk. 8. R.Osowski, op. cit., s D. Dziewulak, Polityka oświatowa Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 1994, s Układ europejski, URM, Biuro ds. Integracji Europejskiej, Warszawa 1992, s Tamże. s Por. H. Machińska, (głos w dyskusji), [w:] Polska perspektywa zjednoczonej Europy. Konferencja programowa Polskiej Rady Ruchu Europejskiego, Zeszyty Ruchu Europejskiego, Warszawa 1995, nr 1, s Zarządzenie nr 4 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 maja 1996 r. w sprawie powołania Rady do spraw Edukacji Europejskiej, Dziennik Urzędowy Ministra Edukacji Narodowej 1996, nr List Ministra Edukacji Narodowej do Dyrektorów i nauczycieli szkól podstawowych i ponadpodstawowych, Jerzy Wiatr, Warszawa, 12 sierpnia 1996 r., [w:] Europejczyk, Pismo Polskiej Rady Ruchu Europejskiego, listopad `96, nr 4, s Zarządzenie nr 4 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 maja 1996 r. w sprawie powołania Rady do spraw Edukacji Europejskiej, paragraf 3, op. cit. 16. Na początku 2000 roku w Polsce w grupie stosunków międzynarodowych studiowało na studiach dziennych ogółem w uniwersytetach studentów oraz w wyższych szkołach ekonomicznych studentów. Podkreślić należy, że pozostałe szkoły wyższe, tj.: techniczne, rolnicze pedagogiczne i morskie nie prowadziły tego kierunku studiów. Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 1999 r. Gus, Warszawa 2000, s Problemy zarządzania w instytucjach edukacyjnych w okresie transformacji systemowej w Polsce, redakcja naukowa D. Fic, A. Kardasz, Zielona Góra 1997, s.s Por. II Konferencja naukowa, Problemy zarządzania i finansowania w instytucjach edukacyjnych w okresie transformacji systemowej w Polsce w perspektywie integracji europejskiej, Zielona Góra 3-5 września 1997 r., s.s Por. III Konferencja naukowa. Problemy edukacji w okresie transformacji systemowej w Polsce, Zielona Góra września 1999 r., s.s Por. Informator o projektach współpracy międzyuczelnianej. JEP. Ekonomia i zarządzanie, Pfare, Warszawa Fachhochschule Osnabrück powstała w 1971 roku i obecnie kształci 4100 studentów na siedmiu wydziałach: Elektrotechniki, Sadownictwa, Rolnictwa, Budowy Maszyn, Technologii Wytwarzania i Wydziale Ekonomicznym (Gospodarki). Absolwenci otrzymują tytuł dyplomowanego inżyniera, a na Wydziale Ekonomicznym dyplomowanego kupca. Wydział Ekonomiczny obejmuje następujące kierunki studiów: ekonomika przedsiębiorstwa, ekonomika jednostek s u by zdrowia, studia europejskie (European Business Studies - w języku angielskim, w języku francuskim, w języku hiszpańskim), zarządzanie ochron zdrowia oraz ksztacenie dyplomowe: 1. usługi ochrony zdrowia w szpitalach, 2. ekonomika szpitala, 3. Master Administration w Zarządzaniu Europejskim. 22. Hogeschool Drenthe znajduje się w 5 miejscowościach i jest podzielona na trzy Wydziały, tj.: Technologiczny, Edukacji, Zarządzania i Biznesu. Centralny ośrodek szkoły ulokowany jest w Emmen i obejmuje bibliotekę główną, administrację centralną oraz wydziały Zarządzania i Biznesu oraz Technologiczny. W Assen i Meppel, dwóch innych miastach Drenthe, znajdują się ośrodki szkoleniowe dla nauczycieli. Wydział Zarządzania i Biznesu prowadzi kształcenie na następujących kierunkach i specjalnościach: a) ekonomia biznesu; studia ogólne; ubezpieczenia i bankowość; zarządzanie informacjami, b) marketing: studia ogólne; zarządzanie międzynarodowe; handel holendersko-niemiecki; turystyka i rekreacja, c) logistyka, d) marketing i języki W Hogeschool Drenthe realizowany jest od pięciu lat "blokowy" system edukacji. Rok akademicki podzielony jest na czter okresy po 8 tygodni, a w każdym okresie oferuje się studentom ograniczoną liczbę bloków. Po roku wstępnym wszystkie programy realizowane są w trzech następnych latach. Przez pierwszą 13

14 połowę trzeciego roku studenci uczestniczą w pięciu miesięcznym programie szkoleniowym, w drugiej połowie czwartego roku pracują z kolei nad swoimi projektami końcowymi. Wydział Zarządzania i Biznesu założono przy współpracy z Fachhochschułe Osnabmck w Niemczech w Instytucie Handlu Holendersko-Niemieckiego. Wydział przygotowuje studentów do pracy w zawodach wymagających nie tylko wiedzy naukowej, ale i wykorzystania jej w praktyce, także w nietypowych sytuacjach. Dlatego okres praktyki w pierwszej połowie trzeciego roku jest integralną częścią każdego programu. Wydział utrzymuje bliskie kontakty z zakładami przemysłowymi i organizacjami zatrudniającymi jego absolwentów. Podczas okresu treningowego studenci wykonują samodzielny projekt w firmie lub organizacji, którą sami wybrali oraz piszą opracowanie. Hogeschool Drentlie rozwija wiele umiejętności praktycznych w zakresie chemii, technologii, ekonomii. Ten zakres wiedzy dostępny jest także firnom i instytucjom. Np. uczelnia oferuje usługi w zakresie: prowadzenia testów, automatyzacji, szkoleń okresowych, badań rynku, marketingu i doradztwa w zarządzaniu. Na Wydziale w jednym semestrze realizowany jest program angielski. Składa się on z 6 bloków i konstruowany jest pod wpływem instytucji, z którymi współpracuje Hogeschool Drenthe. Program realizowany jest w semestrze zimowym. Większość bloków jest porównywalna z blokami trzeciego roku regularnego programu holenderskiego. Dla podjęcia studiów studenci powinni posiadać podstawowy zasób wiedzy w zakresie marketingu, ekonomii i finansów. Wykładane są następujące przedmioty: Marketing strategiczny, Marketing międzynarodowy, Prawo międzynarodowe, Finanse międzynarodowe, Ekonomia, Zarządzanie Informacjami, Język holenderski. Chociaż wykłady prowadzone są po angielsku, kurs holenderskiego ma pomóc studentom odnaleźć się w holenderskich realiach. Zarządzanie informacjami stwarza studentom możliwość wyboru 3 spośród wspomnianych bloków, stosownie do ich wiedzy i zainteresowań. W niektórych zajęciach uczestniczą zarówno studenci obcokrajowcy, jak i Holendrzy. 23. Międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, (Załącznik nr 5 do uchwały nr 290/96), Dziennik Urzędowy Ministra Edukacji Narodowej 1996, nr 5, poz Po III roku studiów student wybiera promotora oraz zalicza obowiązkowe przedmioty specjalistyczne zalecane przez Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Politycznych. Przedmioty obowiązkowe specjalistyczne: semestr letni RP Nazwa przedmiotu Liczba godzin Forma Punkty Wykł. Ćwicz. Labor. Razem zal. ECTS Europejskie zarządzanie personelem Egz. + Pr. 5 Ewolucja międzynarodowego systemu Egz. 4 finansowego Międzynarodowe rynki siły roboczej Zal.+Pr. 2 semestr zimowy RP Nazwa przedmiotu Liczba godzin Forma Punkty Wykł.. Ćwicz. Labor. Razem zal. ECTS Globalne problemy współczesnej l Egz. 3 gospodarki światowej Globalna cywilizacja informacyjna l Egz.+ Pr. 4 Polityka transgraniczna Egz Od szóstego semestru studiów student wybiera dowolne przedmioty z pakietu studiów specjalistycznych semestru letniego oferowanych przez Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Politycznych. Studia specjalistyczne: Semestr letni RP Nazwa przedmiotu Liczba godzin Forma Punkty Wykład Ćwicz. Labor. Razem Zal. ECTS SSL 1 Globalna komunikacja informatyczna Egz. + Pr. 6 SSL2 Oddziaływania technologii Egz.+ Pr. 6 Informacyjnych Zal. 2 14

15 SSL3 Przedsiębiorczość SSL4 Diagnostyka menedżerska Egz. 4 SSL5 Psychologia pracy Egz. 4 SSL6 Teoria polityki Egz. 3 SSL7 Prawo racy Egz. 3 SSL8 Komunikacja społeczna Egz. 3 SSL9 Podstawy integracji europejskiej Egz. 4 SSL10 Przedmiot fakultatywny Egz. 2 SSL11 Zarządzanie kapitałem ludzkim Egz. 4 SSL12 Psychologia rozwoju profesjonalnego Egz. 4 człowieka SSL13 Zarządzanie finansami Zal.+Pr. 3 przedsiębiorstw 30 SSL14 Etyka biznesu 30 Egz.. 2 SSL15 Polityka regionalna Egz. 4 SSL16 Marketing polityczny Egz. 4 SSL17 Mass media Egz. + Pr. 4 SSL18 Ewolucja międzynarodowego systemu finansowego Egz. 4 SSL19 Międzynarodowe rynki siły roboczej Zal. + Pr. 2 SLL20 Europejskie zarządzanie personelem Egz. + Pr. 5 SSL15 Polityka ekologiczna Egz. 4 Razem ilość punktów ECTS: 77 pkt. oraz 18 egzaminów i 6 projektów. Semestr zimowy RP Nazwa przedmiotuliczba godzin Forma Punkty Wykład Ćwicz. Labor. Razem Zal. ECTS SSZ1 Globalna cywilizacja informacyjna Egz. + Pr. 4 SSZ2 Europejskie tożsamości kulturowe Egz. 4 SSZ3 Zarządzanie środowiskiem /2/ Egz. 3 SSZ4 Psychologia polityki Egz. 4 SSZ5 Teoria wyboru publicznego Egz. 4 SSZ6 Sztuka retoryki i erystyki Zal. 2 SSZ7 Promocja i reklama Zal.+Pr. 3 SSZ8 Polityka społeczna Egz. 4 SSZ9 Doktryny polityczne Egz. 4 SSZ10 Badania rynkowe i marketingowe Egz. + Pr. 4 SSZ11 Bankowość Egz. 3 SSZ12 Teoria organizacji i zarządzania Egz. 4 SSZ13 Globalne problemy współczesnej gospodarki światowej Egz. 3 SSZ14 Ekonomika i polityka handlu Egz.+ Pr. 7 zagranicznego SSZ15 Teoria rynku pracy Eg z. + Pr. 4 SSZ16 Przedakcesyjne fundusze strukturalne Egz. 2 Unii Europejskiej. Razem ilość punktów ECTS: 59 pkt. oraz 14 egzaminów i 5 projektów. 26. H. Groszyk, Francuska koncepcja nauki politycznej, Warszawa 1968, s Por. tamże. 28. F. Ryszka, Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne, Warszawa 1984, s F. Ryszka, Wstęp do nauki o polityce. Uwagi metodyczne, Warszawa 1973, s Por. L. Koćwin, Polityka gospodarcza Polski w okresie transformacji systemowej, Wrocław C. Banach, op. cit., s B. Parandecka, Polityka ogólna i teoria polityki ekonomicznej, [w:] Polityka ekonomiczna. Problemy i analizy, pod redakcją B. Parandeckiej, Wrocław 1992, s

16 33. Memorandum Polskiej Rady Ruchu Europejskiego do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie edukacji europejskiej w Polskich szkołach. Potrzeba edukacji europejskiej, Andrzej Wielowieyski, [w:] Europejczyk, Pismo Polskiej Rady Ruchu Europejskiego, luty `96, nr 2, s W.Rabczuk, Polityka edukacyjna Unii Europejskiej na tle przemian w szkolnictwie krajów członkowskich, warszawa 1994, s