JURAJSKIE KRAJOBRAZY 1/2007

Transkrypt

1 JURAJSKIE KRAJOBRAZY 1/2007 na na Rzecz Ochrony Ochrony Towarzystwo Towarzystwo Przyrody Przyrody

2 JURAJSKIE KRAJOBRAZY magazyn Towarzystwa na Rzecz Ochrony Przyrody 1/2007 SPIS TREŒCI Od redakcji 1 Damian Czechowski Walory przyrodnicze Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd 3 Damian Czechowski Wybrane zagro enia Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd 8 Józef Partyka O Ojcowskim Parku Narodowym s³ów kilka w œwietle piêædziesiêciu lat jego istnienia 10 Mariusz Waszkiewicz Ojcowski Park Narodowy - 50 lat i starczy? 15 Konfederacja na rzecz przysz³oœci Krakowa Cracovia Urbs Europea 18 Jaros³aw Snopek Znaczenie i zagro enia p³azów 20 Halina adoñ Zielona Gêœ w krainie bia³ego puchu 23 Ma³gorzata Ma³ochleb Kraków dla Rospudy 24 Towarzystwo na Rzecz Ochrony Przyrody Ok³adka: I strona W¹wóz Bolechowicki II, IV strona Ojcowski Park Narodowy Fot. M.Waszkiewicz Magazyn wydany w ramach projektu Jurajskie krajobrazy realizowanego przez Towarzystwo na Rzecz Ochrony Przyrody dziêki wspó³finansowaniu Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE WYDAWNICTWO BEZP ATNE

3 Szanowni Czytelnicy Towarzystwo na Rzecz Ochrony Przyrody ro z p o c z y n a w y d a w a n i e m a g a z y n u ekologicznego poœwiêconego ochronie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Jury Krakowsko-Czêstochowskiej. Jura jest regionem wyj¹tkowym. Jest krain¹ niezwyk³ych kontrastów. Spotkaæ tu mo na wystêpuj¹ce obok siebie elementy przyrody ró nych, bardzo odleg³ych nieraz obszarów. aden z pozosta³ych regionów naszego kraju nie mo e poszczyciæ siê wiêksz¹ ró norodnoœci¹ szaty roœlinnej oraz fauny, rzadko spotykanych w innych obszarach. Nigdzie indziej nie spotkamy tak bogatego krajobrazu o charakterze krasowym. Pomimo objêcia znacznej czêœci Jury ochron¹ w formie Ojcowskiego Parku Narodowego oraz parków krajobrazowych, jej przyroda i krajobraz s¹ ogromnie zagro one. Presja na przeznaczenie terenów zielonych na cele budowlane jest ogromna. Najbardziej po ¹dane jako miejsca lokalizacji budynków s¹ najatrakcyjniejsze krajobrazowo dzia³ki oderwane od zabudowy. Ich wartoœæ roœnie, je eli znajduj¹ siê w s¹siedztwie zabytków kultury, pomników przyrody, rezerwatów czy parku narodowego. Zabudowanie takich terenów bezpowrotnie niszczy walory krajobrazowe miejsca. Powoduje tak e fragmentacjê œrodowiska, przerwanie korytarzy ekologicznych i izolowanie ostoi przyrodniczych. Domy staj¹ w œrodku pól i ³¹k wymuszaj¹c budowê nowych dróg i uzbrojenie dzia³ek, umo liwiaj¹c tym samym dalsz¹ zabudowê. Wille stoj¹ nawet w œrodku dolin, a sposób ogrodzenia powoduje w³¹czenie potoków do terenów prywatnych. Stale rosn¹cy popyt na tereny inwestycyjne powoduje masowe sk³adanie wniosków o przekszta³cania gruntów rolnych na budowlane. Dzia³aniom tym sprzyja znaczna czêœæ w³adz samorz¹dowych, cierpi¹cych na rozdwojenie jaÿni i proponuj¹cych w ró nych studiach i strategiach gminnych, powiatowych i wojewódzkich rozwój turystyki i ochronê przyrody, ale jednoczeœnie zak³adaj¹cych wzrost terenów budowlanych, dróg i uregulowanych potoków. Po stronie niszczycieli przyrody staje nawet pod presj¹ parlamentarzystów inspirowanych przez lobby deweloperskie, Ministerstwo Œrodowiska. Jura siê zmienia. Nie oszczêdzi³y jej uprzemys³owienie i ywio³owa urbanizacja, przyczyniaj¹c siê do zniszczeñ i dewastacji. Mimo to nadal jest regionem o wyj¹tkowych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Aby takim pozosta³ potrzebne s¹ jednak konsekwentne dzia³ania ochronne. Mamy nadziejê, e wokó³ magazynu Jurajskie krajobrazy oraz internetowego Jurajskiego Ekologicznego Serwisu Informacyjnego zbierze siê grupa sympatyków Jury Krakowsko-Czêstochowskiej którzy dzia³aæ bêd¹ na rzecz ochrony jej walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. na Rzecz Towarzystwo Przyrody Ochrony Zapraszamy mi³oœników Jury do wspó³pracy przy tworzeniu nowego pisma. Prosimy o nadsy³anie w³asnych tekstów, zdjêæ, grafik poœwiêconych Jurze. Pismo nie ma charakteru komercyjnego. Otrzymane dotacje przeznaczone s¹ na druk oraz czêœciowy kolporta. Redakcja nie p³aci honorariów autorskich za nades³ane materia³y. Nie zwracamy materia³ów nie zamówionych i nie gwarantujemy odpowiedzi na listy bez zaadresowanej koperty zwrotnej ze znaczkiem. Autorów prosimy o podpisywanie tekstów, zdjêæ, grafiki z podaniem adresu (z informacj¹ je eli dane maj¹ pozostaæ do wiadomoœci redakcji). Materia³y do drugiego numeru magazynu zbierane s¹ do W bie ¹cym roku planowanych jest wydanie 4 numerów magazynu. Redakcja: Towarzystwo na Rzecz Ochrony Przyrody ul. Krowoderska 49/ Kraków tel/fax jura.tnrop@wp.pl Jurajskie Krajobrazy 1

4 2 Jurajskie Krajobrazy Widok z Zegarowych Ska³ Fot. Micha³ Demel

5 Damian Czechowski Walory... Damian Czechowski Walory przyrodnicze Parku Krajobrazowego "Orlich Gniazd" Wy yna Krakowsko-Czêstochowska zwana potocznie Jur¹ Krakowsko-Czêstochowsk¹, Krakowsko-Wieluñsk¹ lub po prostu Jur¹ Polsk¹ by³a przedmiotem zainteresowañ przyrodników ju od XIX wieku, kiedy to w 1854 roku odby³a siê (maj¹ca na celu zapoznanie siê z osobliwoœciami przyrodniczymi tego terenu) tzw. Podró Naturalistów, której 150 rocznicê obchodzono w 2004 roku. Badania prowadzone w nastêpnych dziesiêcioleciach przez ówczesnych wybitnych przyrodników jak Antoni Waga, W³adys³aw Taczanowski, czy Kazimierz Stronczyñski ukaza³y wyj¹tkowoœæ tego obszaru w skali ca³ego kraju. Zaowocowa³o to powstaniem Ojcowskiego Parku Narodowego, nastêpnie powo³aniem kilku rezerwatów przyrody, aby w koñcu lat 70 tych powo³aæ do ycia Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, którego nazwê zaczerpniêto od malowniczo po³o onych na wzgórzach ostañcowych ruin œredniowiecznych zamków warownych. Ide¹, jaka przyœwieca³a powstaniu Parku by³a ochrona najwiêkszego obszaru krasowego w Polsce z jego malownicz¹ rzeÿb¹ ostañców skalnych, jaskiñ, Ÿródlisk oraz bogactwa gatunkowego roœlin i zwierz¹t zamieszkuj¹cych ten teren. Park Krajobrazowy Orlich Gniazd zlokalizowany jest w granicach dwóch województw: ma³opolskiego i œl¹skiego, z czego na województwo œl¹skie przypada ponad 3/4 powierzchni Parku, wchodz¹cego w sk³ad Zespo³u Parków Krajobrazowych Województwa Œl¹skiego (ZPKWŒ). Park kszta³tem przypomina wygiêty garb, który na po³udniu rozci¹ga siê od doliny Przemszy i Szreniawy, zwê aj¹c i obni aj¹c ku pó³nocy po prze³om Warty pod Mstowem. Zachodni¹ granicê wyznacza wyraÿnie odcinaj¹cy siê od otoczenia próg górnojurajski (tzw. kuesta jurajska), którego wysokoœæ mo e U ytek ekologiczny Góry Towarne dochodziæ do 100 m. Wschodnia granica Parku jest mniej zarysowana, a jej linie wykreœlaj¹ miejscowoœci: Janów, Lelów, Prad³a, arnowiec. Park zbudowany jest g³ównie z wapieni górnojurajskich, bardziej lub mniej odpornych na niszczenie, które tworz¹ p³ytê w ca³oœci pochylon¹ w kierunku pó³nocno-wschodnim. Wapienie, z których zbudowana jest Jura pochodz¹ z okresu górnojurajskiego, sprzed mln lat. Powsta³y na skutek osadzania siê przez kilkadziesi¹t milionów lat na dno istniej¹cego tu wówczas morza mas obumieraj¹cych zwierz¹t: g³owonogów, ramienionogów, belemnitów i innych organizmów. W póÿniejszych erach i okresach nast¹pi³o wypiêtrzenie pok³adów wapiennych, które czêœciowo zosta³y zasypane przez utwory piaszczyste. W neogenie dzia³alnoœæ l¹dolodu skandynawskiego powoduje osadzanie siê nowych osadów, a pozostaj¹ce na powierzchni mniej odporne wychodnie skalne ulegaj¹ stopniowej erozji. Charakterystycznym elementem krajobrazu jurajskiego jest falisto-pagórkowaty uk³ad skalistych pasm i wzgórz, zbudowanych z nieu³awiconych wapieni skalistych, najbardziej odpornych na czynniki niszcz¹ce. Poszczególne wzniesienia oddzielaj¹ zapiaszczone doliny, odprowadzaj¹ce okresowo du e iloœci wód powierzchniowych, zwane dolinami wod¹cymi. Wartoœci przyrodniczo-krajobrazowe w zasiêgu Parku wyznacza urozmaicona rzeÿba terenu oraz procesy krasowe. Dominuj¹c¹ cechê krajobrazu stanowi¹ w wiêkszoœci zalesione wzgórza, które grupuj¹ siê w pasma np. Pasmo Smoleñsko- Niegowickie, Zborowsko-Ogrodzienieckie, Mirowa-Bobolic, Rzêdkowickie, Olsztyñskie oraz inne mniejsze pasma. Jurajskie Krajobrazy 3

6 Damian Czechowski Walory... Najlepiej wyeksponowane ostañce skalne wystêpuj¹ w pasmach œrodkowej czêœci Parku: Rzêdkowicko-Podlesickiego, Mirowa-Bobolic, Olsztyna, Skar yc i Podzamcza, gdzie spotkaæ mo emy mnogoœæ form skalnych (ambony, baszty, iglice, maczugi oraz mury skalne) z interesuj¹cymi elementami morfologicznymi (przewieszki, pó³ki skalne, progi, gzymsy, nawisy, okna, bramy skalne itp.). Na terenie Parku znajduje siê najwy sze wzniesienie na terenie ca³ej Wy yny Góra Aleksandra Janowskiego zwana równie Gór¹ Zamkow¹. Po³o ona jest w Podzamczu ko³o Ogrodzieñca i osi¹ga wg najnowszych pomiarów wysokoœæ 515,6 m n.p.m. Rzêdkowice Szczególnie atrakcyjnymi formami krasowymi s¹ naturalne pró nie skalne zwane jaskiniami. Szacuje siê, e liczba jaskiñ na terenie ca³ej Wy yny Krakowsko-Wieluñskiej wynosi oko³o 1500, z czego tylko 100 obiektów posiada d³ugoœæ przekraczaj¹c¹ 40m. Na obszarze Parku liczba jaskiñ wynosi ponad 400, a ich najwiêkszymi skupiskami odznaczaj¹ siê Sokole Góry i rejon Olsztyna, np.: Jaskinia Olsztyñska i Wszystkich Œwiêtych, Jaskinia Koralowa, Jaskinia Studnisko, Jaskinia Komarowa i Jaskinia Maurycego; okolice Trzebniowa i Z³otego Potoku, np.: Jaskinia Trzebniowska, Jaskinia Wiercica, Jaskinia Kryszta³owa i Jaskinia Ostrê nicka; rejon Podlesic i Kroczyc, np.: Jaskinia abia, Jaskinia Berkowa, Jaskinia G³êboka i Jaskinia w Kroczycach oraz jaskinie w Dolinie Wod¹cej: Jaskinia Na Biœniku i Jaskinia Zegar. Najg³êbsz¹ na obszarze ca³ej Wy yny jaskini¹ jest Jaskinia Studnisko o g³êbokoœci -75,5 m, a najd³u sz¹ jaskini¹ jest Jaskinia Wierna (1027 m) zlokalizowana w dolinie Wiercicy. Na obszarze PK Orlich Gniazd czêste s¹ ca³e systemy jaskiniowe, by wymieniæ system jaskiñ Szczelina Piêtrowa, Kamiennego Gradu po³o one nieopodal Niegowy i Mirowa. Znany jest system jaskiñ w górach Towarnych, po³o onych nieopodal Olsztyna. W jeden system ³¹cz¹ siê tam jaskinie Dzwonnica i Towarna. Charakterystycznym elementem œrodowiska jaskiniowego s¹ utwory naciekowe, które powstaj¹ na drodze wytr¹cania siê wêglanu wapnia. Najbardziej charakterystyczne formy to stalaktyty narastaj¹ce na stropie i stalagmity powstaj¹ce na dnie w miejscach skapywania. Œciekaj¹ca po œcianach woda tworzy ró nego rodzaju draperie i zas³ony, ebra, polewy naciekowe o gruboœci nawet powy ej 1 m. Na œcianach powstaj¹ tzw. pola ry owe, nacieki we³niste oraz nacieki grzybkowe. Do ciekawostek zaliczyæ mo na krystaliczne skupienia kalcytu, które tworz¹ zgrupowania w kszta³cie szczotek. Czêœæ jaskiñ zawiera szcz¹tki koœci zamieszkuj¹cych je od koñca paleogenu zwierz¹t. S¹ to g³ównie szcz¹tki ssaków, przewa nie drapie nych, które chêtnie jako miejsca schronienia wybiera³y jaskinie. Szcz¹tki niektórych gatunków by³y do jaskiñ zawlekane przez ywi¹ce siê nimi zwierzêta, b¹dÿ pozostawione przez poluj¹cego cz³owieka pierwotnego. Jaskinia Ostrê nicka Najczêœciej spotykane szcz¹tki kostne to koœci niedÿwiedzia jaskiniowego oraz lwa jaskiniowego, a ponadto roz³upane koœci mamuta, nosoro ca w³ochatego, renifera, tura i innych gatunków. Od po³owy listopada do po³owy marca w okresie hibernacji nietoperzy - nale y zaniechaæ penetracji jaskiñ. Ponadto odwiedzaj¹c jaskinie nie nale y niszczyæ szaty naciekowej, rozkopywaæ namulisk, paliæ ognisk, chwytaæ i zabijaæ nietoperzy oraz doprowadzaæ do ich dewastacji. Interesuj¹cym elementem Parku s¹ równie pozosta³e po zlodowaceniach nagromadzone w pod³o u piaski, naniesione przez wody rzeczne lub wyp³ywaj¹ce z topniej¹cego lodowca. Na skutek dzia³alnoœci cz³owieka czêœæ obszarów piaszczystych ujrza³o œwiat³o dzienne pod postaci¹ pustyñ. Najwiêksz¹ z nich jest Pustynia B³êdowska w po³udniowej czêœci parku oraz mniejsza pustynia Siedlecka w Siedlcu Janowskim. Budowa geologicznawy yny Krakowsko-Czêstochowskiej ma olbrzymi wp³yw na warunki hydrogeologiczne tego obszaru. Wystêpuje tu przewaga wsi¹kania i kr¹ enia wód podziemnych nad powierzchniowymi. Woda opadowa szybko przenika przez szczeliny w skale i wyp³ywa na granicy utworów nieprzepuszczalnych w postaci licznych i obfitych Ÿróde³wywierzysk. Wymieniæ tu mo na m.in. ciesz¹ce siê du ¹ popularnoœci¹ Ÿród³a El biety i Zygmunta, bêd¹ce terenem Ÿródliskowym Wiercicy, Ÿród³o Spod Brzozy w arkach, Ÿród³o Spod Ska³ki w Zdowie, Ÿród³a Warty w Kromo³owie, Ÿród³a Centurii w Hutkach Kankach, Ÿród³a w Mstowie, okresowe Ÿród³o w Ostrê niku, rozleg³e Ÿródliska w Pilicy oraz szereg pomniejszych Ÿróde³. Wody powierzchniowe nale ¹ do dwóch g³ównych dorzeczy: Wis³y i Odry. Najwiêkszymi rzekami s¹: Warta, Pilica, Wiercica, Czarna Przemsza, Krztynia, Centuria oraz Bia³ka. Du e zró nicowanie warunków mikroklimatycznych Parku decyduje o wystêpowaniu znacznej ró norodnoœci gatunkowej i siedliskowej. Mikroklimat charakteryzuje siê rozpiêtoœci¹ temperatur, szczególnie na przeciwstawnych ekspozycjach (o wystawie pó³noc-po³udnie), g³êbszych dolin, w¹wozów i jarów. Ch³odniejsze s¹ równie wy ej po³o one obszary wierzchowiny jurajskiej, gdzie œrednia temperatura roczna wynosi oko³o 6 C. Obszar Parku nale y do regionów o najbogatszej florze w kraju, która oceniana jest na ponad 1600 gatunków roœlin naczyniowych. Wystêpuje tu równie olbrzymia zmiennoœæ zbiorowisk roœlinnych pocz¹wszy od najbardziej prymitywnych zbiorowisk roœlin zarodnikowych zalegaj¹cych na nagich ska³ach wapiennych i ubogich piaskach po wielowarstwowe zbiorowiska leœne. 4 Jurajskie Krajobrazy

7 Damian Czechowski Walory... Centuria Dominuj¹cym elementem szaty roœlinnej s¹ zbiorowiska leœne. Wœród nich przewa aj¹ bory sosnowe, a najczêœciej spotykanym siedliskiem jest suboceaniczny bór sosnowy œwie y. Bory sosnowe porastaj¹ obni enia terenowe, gdzie mi¹ szoœæ piasków plejstoceñskich lub aluwialnych jest bardzo du a, mo e nawet osi¹gaæ kilkanaœcie metrów. Osobliwoœci¹ szaty leœnej s¹ naturalne zespo³y buczyn, dla których utworzono na tym terenie kilka rezerwatów przyrody (rez. Sokole Góry, Bukowa Kêpa, Ruskie Góry). W krajobrazie jurajskim widoczne s¹ ju z daleka, gdy porastaj¹ najwy sze wzniesienia. Wœród nich najczêœciej spotykanymi na omawianym terenie s¹ p³aty kwaœnej buczyny ni owej. Runo jest tu bujne, ale tylko w okresie wczesnowiosennym, tu przed ulistnieniem drzew i krzewów. Charakterystycznymi gatunkami tego zbiorowiska s¹ np.: kosmatka ow³osiona, wiechlina gajowa, konwalijka dwulistna. Stwierdzono równie wystêpowanie p³atów ciep³olubnej buczyny storczykowej, zlokalizowanych na suchych zboczach, gdzie wykszta³ci³y siê gleby wapienne. Ciep³olubna buczyna jest bardzo bogata florystycznie, a na uwagê zas³uguj¹ takie gatunki jak: bu³awnik wielkokwiatowy, gnieÿnik leœny, bluszcz pospolity, kopytnik pospolity oraz konwalia majowa. Na stokach o ekspozycji pó³nocnej i pó³nocno wschodniej, na glebach typu rêdziny spotyka siê równie p³aty yznej buczyny sudeckiej. Tego typu buczyna jest widnym lasem zarówno w okresie wczesnowiosennym jak i jesiennym. Wiosn¹ w runie spotkaæ mo na kobierce ywca dziewiêciolistnego i cebulkowego. Warto te wspomnieæ o zbiorowisku lasu jaworowego na skalnych z³omach. Tworz¹ one niewielkie p³aty, usytuowane na stokach o ekspozycji pó³nocnej. Jego p³aty stwierdzono na terenie uroczysk: Ruskowa, Smoleñ oraz Strzegowa. Na pograniczu u ytków rolnych i ska³ek poroœniêtych lasem rozwinê³y siê zaroœla tarninowo-g³ogowe, zwane czy niami. Te zbiorowiska zaroœlowe s¹ szeroko rozpowszechnione na omawianym obsza- rze i mimo i nie tworz¹ powierzchniowo du ych p³atów stanowi¹ wa ny element krajobrazu rolniczego. Ich du e skupiska mo emy napotkaæ w rejonie Ogrodzieñca, Niegowonic, Podlesic, Niegowy oraz Z³otego Potoku i Olsztyna. Na dobrze nas³onecznionych, wylesionych wzgórzach wapiennych wystêpuj¹ bogate florystycznie naskalne murawy kserotermiczne i murawy piaskowe. Czynnikiem warunkuj¹cym ich ukszta³towanie jest wysoka temperatura, która sprzyja rozwojowi kserofitów (roœliny ciep³olubne). Nale ¹ do nich m.in.: przelot pospolity, dziewiêæsi³ bez³odygowy, d¹brówka roz³ogowa i kosmata oraz rozchodnik ostry. Ciekawsze murawy kserotermiczne mo emy spotkaæ w okolicach: Olsztyna, Mirowa, Kroczyc, erkowic, Smolenia i Ogrodzieñca. Z ciekawszych zbiorowisk roœlinnych zas³uguj¹cych na uwagê nale y wymieniæ zespó³ zanokcicy skalnej i murawowej. Jest on charakterystyczny dla wychodni skalnych, bogatych w wêglan wapnia. Stwierdzono go na po³udniowych stokach o nachyleniu z okolic Podzamcza. Prawdziwymi pere³kami przyrodniczymi Parku s¹: zespo³y muraw naskalnych z oleœnikiem górskim i piêciornikiem wiosennym, wapieniolubne murawy naskalne z przytuli¹ krakowsk¹ oraz zespó³ warzuchy polskiej wystêpuj¹cy w Ÿród³ach Wiercicy oraz Centurii. Powy sze zespo³y zas³uguj¹ na szczególn¹ ochronê, ze wzglêdu na ich endemiczny charakter. O bogactwie i ró norodnoœci florystycznej tego terenu œwiadczy wystêpowanie, czêsto w bliskim s¹siedztwie gatunków osi¹gaj¹cych kres swego naturalnego, zwartego zasiêgu lub maj¹cych tu swoje oderwane stanowiska wystêpowania np.: k³okoczka po³udniowa, m¹cznica lekarska, trzmielina brodawkowata, per³ówka jednokwiatowa. Ponadto wystêpuje tu wiele gatunków górskich, maj¹cych swoje stanowiska w Karpatach i Sudetach: liczyd³o górskie, czosnek niedÿwiedzi, sasanka wiosenna, skalnica gronkowa, narecznica górska. Bogactwo gatunkowe uzupe³niaj¹ dwa gatunki endemiczne: przytulia krakowska rosn¹ca na ska³ach wapiennych w okolicy Olsztyna oraz warzucha polska maj¹ca swoje stanowiska zastêpcze w Ÿród³ach Centurii i Wiercicy. Œwiat zwierz¹t Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd tworz¹ gatunki szeroko rozpowszechnione na kontynencie euroazjatyckim, a specyficzny charakter zbiorowisk roœlinnych sprawia, e region ten zasiedla najbardziej ró norodna pod wzglêdem zoogeograficznym i ekologicznym fauna polski ni owej. Niektóre gatunki bezkrêgowców maj¹ charakter reliktowy n p. p a j ê c z a k i - k o s a r z e : I s c h y ro p s a l i s h e l l w i g i i Paranemastoma quadripunctatum oraz górski gatunek U ytek ekologiczny Góry Towarne Jurajskie Krajobrazy 5

8 Damian Czechowski Walory... œlimaka Ÿródlarka karpacka wystêpuj¹ca w Ÿród³ach Wiercicy. Faunê œlimaków uzupe³niaj¹ preferuj¹ce naskalne pod³o e œlimak makowiec oraz œlimak ostrokrawêdzisty. Poœród owadów na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ endemiczne gatunki troglobiontycznych chrz¹szczy: Choleva lederiana i Catops tristis infernus wystêpuj¹cych w jaskiniach Sokolich Gór. Tereny leœne zamieszkuje kozioróg dêbosz, kozioróg bukowiec oraz rzadka pachnica dêbowa. Najwiêksza ró norodnoœæ gatunkowa wystêpuje na murawach kserotermicznych, które zasiedlaj¹ motyle z grupy kraœników, np.: kraœnik karyncki oraz szarañczaki, m.in. siodlarka stepowa, w¹tlik. Najbardziej odmiennym œrodowiskiem ycia na Wy ynie s¹ jaskinie tworz¹ce specyficzne mikrobiocenozy. W zale noœci od stopnia powi¹zania ycia organizmów ze œrodowiskiem jaskiniowym dzielimy je na trzy grupy: troglobionty gatunki wystêpuj¹ce jedynie w œrodowisku jaskiniowym, np.: skoczkonogi, chrz¹szcze i muchówki oraz pajêczaki; troglofile gatunki yj¹ce w jaskiniach oraz w œrodowiskach o podobnych warunkach np. w glebie, pod kamieniami, w œció³ce, nale ¹ tu owady bezskrzyd³e, stonogi i paj¹ki z charakterystycznym paj¹kiem Meta maeandri. Ostatnia grup¹ s¹ troglokseny gatunki wystêpuj¹ce na powierzchni, pojawiaj¹ce siê w jaskiniach tylko okresowo np. zimuj¹ce owady i nietoperze. Dla wiêkszoœci z nich jaskinie s³u ¹ jako miejsca zimowania. Nale ¹ tu muchówki, paj¹ki, wije, œlimaki oraz nietoperze. Nietoperze zimuj¹ (hibernuj¹) pojedynczo b¹dÿ zbijaj¹c siê w kolonie. Nietoperze to doskonali, nocni ³owcy pos³uguj¹cy siê zmys³em echolokacji, ywi¹cy siê wy³¹cznie owadami i potrafi¹cy zjeœæ do 1000 komarów w ci¹gu nocy. Nale ¹ do nich m.in. nocek Natterera, nocek du y, podkowiec ma³y, nocek rudy, gacek brunatny, nocek orzêsiony, mroczek póÿny i mopek. Ichtiofauna ogranicza siê do nielicznych potoków i rzek biegn¹cych przez Park oraz kilku zbiorników wodnych. Wœród gatunków chronionych znalaz³y siê g³owacz bia³op³etwy, œliz, piekielnica, ró anka oraz minog strumieniowy reprezentuj¹cy krêgouste. Gatunkami pospolitymi s¹ m.in. okoñ, lin, pstr¹g têczowy, karaœ, p³oæ. Spoœród p³azów na uwagê zas³uguje wystêpowanie rzadkich gatunków: kumaka nizinnego i huczka ziemnego. Ponadto spotkaæ mo na równie traszkê grzebieniast¹, grzebiuszkê ziemn¹, ropuchê zielon¹, ropuchê paskówkê i abê trawn¹. Z gadów bardzo czêsto mo na spotkaæ wygrzewaj¹c¹ siê terenach poroœniêtych roœlinnoœci¹ murawow¹ jaszczurkê zwinkê. Ponadto jaszczurkê yworodn¹, padalca, a z wê y zaskroñca zwyczajnego i mijê zygzakowat¹. Najrzadszym gatunkiem jest gniewosz plamisty, który uwa any jest za gatunek gin¹cy. Najliczniejsz¹ grup¹ krêgowców s¹ ptaki, które zamieszkuj¹ ró norodne siedliska spotykane na terenie Parku. W pasie wychodni skalnych wystêpuj¹ jerzyk, kopciuszek, pliszka siwa, bia³orzytka, jaskó³ka oknówka i pustu³ka, a czasami swoje miejsca lêgowe maj¹ tu mazurek i puszczyk. Wœród gatunków leœnych wymieniæ mo na dziêcio³a zielonego, dziêcio³a zielonosiwego, mucho³ówkê, lelka, kowalika, krêtog³owa, go³êbia grzywacza i siniaka, a w lasach s¹siaduj¹cych z terenami podmok³ymi spotkaæ mo na bociana czarnego. Tereny otwarte i strefy ekotonowe zamieszkuj¹ skowronek polny, potrzeszcz, dudek, kulczyk oraz trznadel. Z kuraków przebywaj¹ tu ba anty, kuropatwy oraz przepiórki. Spoœród drapie ników na omawianym terenie yj¹ m.in.: wspomniana pustu³ka, myszo³ów zwyczajny, jastrz¹b, krogulec, sowa uszata, puszczyk oraz p³omykówka. Poza najbardziej charakterystycznymi gatunkami ssaków, jakimi s¹ wy ej wymienione nietoperze zamieszkuj¹ce jaskinie, za³omy i szczeliny skalne oraz obszary leœne na uwagê zas³uguj¹ równie inne gatunki zwierz¹t. Owado erne reprezentowane s¹ m.in. przez ryjówkê aksamitn¹, ryjówkê malutk¹, czy zêbie³ka karliczka. Spoœród gryzoni coraz czêœciej mo na spotkaæ bobra, nornika zwyczajnego, nornice rud¹ oraz wystêpuj¹c¹ w dolinach rzek badylarkê. Otwarte piaszczyste tereny zamieszkuje czêsty kiedyœ chomik europejski. Z popielicowatych stwierdzono wystêpowanie rzadkiej popielicy i orzesznicy, a z du ych ssaków kopytnych wymieniæ mo na sarnê i dzika. Drapie niki reprezentowane s¹ przez kunê domow¹ i kunê leœn¹, ³asicê, tchórza, lisa, gronostaja, wydrê oraz borsuka. W celu zachowania najcenniejszych elementów przyrody na terenie parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz w jego otulinie utworzono oko³o 100 pomników przyrody, 6 u ytków ekologicznych oraz 10 rezerwatów przyrody. W ramach projektowanej sieci Natura 2000 na terenie Parku wyznaczono obszary w celu ochrony siedlisk naturalnych oraz siedlisk gatunków roœlin i zwierz¹t. S¹ to Ostoja Œrodkowojurajska, Ostoja Kroczycka, Ostoja Olsztyñsko-Mirowska i Ostoja Z³otopotocka. Fot. Damian Czechowski rezerwat Parkowe 6 Jurajskie Krajobrazy

9 Okiennik Ma³y (Morski) Fot. Micha³ Demel Jurajskie Krajobrazy 7

10 Damian Czechowski Wybrane zagro enia Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd Park Krajobrazowy Orlich Gniazd po³o ony jest w niedalekim s¹siedztwie du ych aglomeracji miejskich Górnego Œl¹ska oraz Czêstochowy, a w wiêkszym oddaleniu od Krakowa. Analizuj¹c granice Parku wraz z otulin¹ mo na zauwa yæ, e Park przylega do wschodnich dzielnic Czêstochowy i ci¹gnie siê na po³udnie przez wiejskie dzielnice Zawiercia mijaj¹c azy, a po pó³nocno-wschodnie dzielnice D¹browy Górniczej. Takie biegunowe roz³o enie skupisk ludzkich wzglêdem Parku powoduje siln¹ presjê oraz pojawienie siê wielu zagro eñ zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ cz³owieka. Poni ej przedstawiono kilka najwa niejszych zagro eñ Parku, które wywo³uje cz³owiek. miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin i miast jak wysokoœæ kalenicy, kolorystyka budynku, czy k¹t nachylenia po³aci dachowych, wygl¹d oraz wykoñczenie niektórych domów pozostawia wiele do yczenia. Ostatni¹ kwesti¹ jest rodzaj ogrodzenia posesji. Karygodnym b³êdem, jaki dopuszcza siê w wielu miejscowych planach oraz przy okazji wydawania decyzji o warunkach zabudowy jest mo liwoœæ stawiania przez inwestora ogrodzenia z betonowych prefabrykatów. Ogrodzenia tego typu poza tym, e s¹ praktycznie niezniszczalne, szpec¹ typowy krajobraz, który ma do zaoferowania jurajska wieœ. Coraz czêœciej spotkaæ mo na ci¹gn¹ce siê po kilkadziesi¹t metrów mury poœród pól i ³¹k wysokie na 2,5-3 m. krajobraz ko³o urawia Jednym z zagro eñ Parku jest silna presja spo³eczna do realizacji zabudowy na terenach o szczególnie atrakcyjnych walorach krajobrazu, która powoduje urbanizacjê obszarów wiejskich. Wyró niæ tu mo emy osadnictwo mieszkaniowe (równie z zagrodami), rekreacyjne, us³ugowe oraz osadnictwo mieszane. Bardzo czêsto inwestorzy (pochodz¹cy g³ównie z ww. aglomeracji) wybieraj¹ miejsca o du ych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Jako miejsca wybiera siê tereny otwarte o dobrej ekspozycji, jak ci¹gi drogowe, wzgórza ostañcowe, wzniesienia, tereny muraw kserotermicznych oraz miejsca nierzucaj¹ce siê w oczy, trudno dostêpne, jak tereny leœne, zagajniki, doliny rzeczne, czy poroœniête buczynami wzniesienia wapienne. G³ównym problemem jest zabudowa letniskowa, zamieszkiwana przez 2-3 miesi¹ce w roku i daj¹ca gminie jedynie dochody w postaci podatku od nieruchomoœci. Je eli przepisy prawne nie pozwalaj¹ na zabudowê letniskow¹, wówczas inwestorzy u ywaj¹ wybiegów w postaci wniosków o zabudowê mieszkaniow¹, zagrody, a nawet budowê budynków gospodarczych, które w praktyce spe³niaj¹ rolê budownictwa mieszkaniowego. Rozwój budownictwa realizuje siê równie w postaci samowoli budowlanej umiejscowionej na terenach o najwy szych walorach krajobrazowo-przyrodniczych. Pod siln¹ presj¹ budowlan¹ znajduj¹ siê tereny ko³o Niegowonic, Ogrodzieñca, dzielnice Zawiercia: Kromo³ów, erkowice, Karlin i Skar yce, okolice Kroczyc, Podlesic i Kostkowic, Suliszowice, okolice Janowa oraz du a czêœæ gminy Olsztyn. Dodatkowym problemem jest forma architektoniczna zabudowy, która odbiega od standardów wykszta³conych w wielu miejscowoœciach. Mimo przyjêtych standardów w wielu przyk³ad ogrodzenia z prefabrykatów betonowych Takie betonowe p³oty tworz¹ wra enie gett, a ponadto nijak siê maj¹ do estetyki i harmonii z otaczaj¹cym krajobrazem jurajskim, który z powodu swojej falisto-pagórkowatej rzeÿby wymaga wiêkszej dba³oœci, aby przyci¹gn¹æ turystów. Innym zagro eniem zwi¹zanym z bezpoœredni¹ dzia³alnoœci¹ cz³owieka jest gwa³towny i niekontrolowany ruch turystyczny. Uprawianie wspinaczki ska³kowej na obiektach chronionych oraz w rezerwatach przyczynia siê do niszczenia przyrodniczo cennych fitocenoz muraw g³ównie w szczytowych czêœciach ostañców skalnych. Szczególnie niepokoj¹ca sytuacja dotyczy penetracji jaskiñ. Niew³aœciwa turystyka speleologiczna powoduje dewastacjê szaty naciekowej, która w wiêkszoœci jaskiñ i tak jest uboga. Nacieki s¹ ³amane i wynoszone przez turystów jako specyficzne pami¹tki z eksploracji jaskiñ. Naruszane zostaj¹ równie namuliska jaskiñ w celu poszukiwania szcz¹tków ssaków kopalnych, przewa nie drapie nych, które chêtnie jako miejsca schronienia wybiera³y jaskinie. Niszczenie roœlinnoœci spowodowane jest ponadto wypalaniem ognisk i biwakowaniem w niedozwolonych miejscach oraz zaœmiecaniem terenu, szczególnie wzd³u szlaków turystycznych. Zagro eniem jest tak e ruch samochodowy (zwi¹zany z wypoczynkiem sobotnio niedzielnym), a w szczególnoœci rajdy i wycieczki samochodami terenowymi, motocyklami krosowymi i pojazdamiatv quadami. 8 Jurajskie Krajobrazy

11 Damian Czechowski Wybrane zagro enia... Szkodliwym zjawiskiem dla Parku jest nieuporz¹dkowana gospodarka odpadami. Brak w wiêkszoœci gmin wysypisk odpadów komunalnych sprzyja powstawaniu dzikich wysypisk odpadów. Niska œwiadomoœæ ekologiczna oraz niska wra liwoœæ na problemy zwi¹zane z ochrona œrodowiska wœród czêœci mieszkañców Jury oraz turystów powoduj¹, e praktycznie w ka dej gminie istniej¹ nielegalne wysypiska odpadów jak równie sk³adowiska gruzu. Za ich powstawanie odpowiedzialni zwykle s¹ mieszkañcy gmin, którzy nie posiadaj¹ zorganizowanego wywozu odpadów, nieodpowiedzialni turyœci oraz kierowcy pozbywaj¹cy siê odpadów. Dzikie wysypiska zlokalizowane s¹ g³ównie w do³ach powyrobiskowych, nieczynnych kamienio³omach, wzd³u dróg, na wjazdach do lasów oraz w s¹siedztwie parkingów. Wystêpuj¹ one czêsto na gruntach przepuszczalnych w obszarze przewidzianym do wysokiej i najwy szej ochrony G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych. W przypadku wysypisk nie posiadaj¹cych uszczelnionego pod³o a oraz dzikich wysypisk œmieci wystêpuje szkodliwy wp³yw odcieków do ziemi, co mo e spowodowaæ zanieczyszczenie wód podziemnych. Obszar krasowy, jakim jest Wy yna to jeden z najwiêkszych zbiorników wód podziemnych w Polsce. Jednym z wa niejszych problemów Parku jest pogarszaj¹ca siê sytuacja wód podziemnych. Zmniejszanie zasobów tego obszaru zwi¹zane jest z eksploatacj¹ g³êbinowych ujêæ wód podziemnych na cele produkcyjne i konsumpcyjne. Pogarszanie siê stanu wód podziemnych zwi¹zane jest z brakiem ci¹g³ej warstwy izolacyjnej podstawowego poziomu wodonoœnego na terenie Parku, jakim jest poziom wapieni górnojurajskich. Na zanieczyszczenie wód podziemnych wp³ywa przede wszystkim nap³yw wód opadowych, zanieczyszczenie rzek i ci¹gów komunikacyjnych, dzia³alnoœæ rolnicza, sk³adowiska odpadów oraz miejsca zrzutów œcieków i oczyszczalnie œcieków. Zagro eniem jest równie pogarszaj¹ca siê jakoœæ Ÿróde³ i terenów Ÿródliskowych. Wiêkszoœæ z nich znajduje siê pod siln¹ antropopresj¹, poprzez dzikie ujmowanie Ÿróde³, rozbudowê zabudowy letniskowej w niszach Ÿródliskowych, zaœmiecanie Ÿróde³, rozdeptywanie terenów Ÿródliskowych oraz dewastacje poprzez roboty budowlano-remontowe. G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia wód powierzchniowych s¹ œcieki komunalno-przemys³owe, o czym decyduj¹ wskaÿniki BZT 5, fosforany i miano Coli. Zanieczyszczone s¹ g³ówne rzeki Jury: Warta, Wiercica, Bia³a Przemsza i Pilica oraz du e zbiorniki rekreacyjne tj. Siamoszyce, Dzibice, W³odowice Negatywnymi przeobra eniami jakie dokonuj¹ siê na terenie Parku s¹ zmiany ukszta³towania terenu w wyniku wyciek gnojowicy przy jednym z oœrodków wypoczynkowych eksploatacji z³ó surowców mineralnych, g³ównie wapieni i piasków formierskich oraz piasków budowlanych i i³ów. Zjawisko to objawia siê pogorszeniem walorów krajobrazowych, degradacj¹ i dewastacj¹ gleb. W wyniku eksploatacji powstaj¹ ró nej wielkoœci wyrobiska i kamienio³omy. S¹ one w wiêkszoœci niezrekultywowane i ulegaj¹ powolnemu zarastaniu. Wyrobiska powoduj¹ zeszpecenie krajobrazu w zwi¹zku z czym na terenie Parku zakazuje siê pozyskiwania dla celów gospodarczych m.in. ska³, skamienia³oœci i minera³ów, a tak e wykonywania prac ziemnych trwale zniekszta³caj¹cych rzeÿbê terenu. Szczególnie wyrobisko piasku trudne do rekultywacji s¹ wyrobiska wapienne, poniewa posiadaj¹ strome œciany skalne, które czêsto wykorzystywane s¹ jako dzikie wysypiska œmieci. Fot. Damian Czechowski Jurajskie Krajobrazy 9

12 Józef Partyka O Ojcowskim Parku Narodowym s³ów kilka w œwietle piêædziesiêciu lat jego istnienia Dolina Pr¹dnika W 2006 r. Ojcowski Park Narodowy (OPN) obchodzi³ jubileusz 50-lecia. Utworzony w 1956 r., by³ wówczas szóstym z kolei po Bia³owieskim, Pieniñskim, Œwiêtokrzyskim, Babiogórskim i Tatrzañskim i zarazem najmniejszym parkiem narodowym w Polsce. Obecnie jego powierzchnia, po kilku korektach granic przeprowadzonych do 1997 r. wynosi 2146 ha i nadal pod wzglêdem wielkoœci zajmuje ostatnie miejsce. Po³o ony jest w po³udniowej czêœci Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej w odleg³oœci 16 km na pó³noc od Krakowa. Ojcowski Park Narodowy zosta³ w³¹czony na listê specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 pod nazw¹ Dolina Pr¹dnika (PLH ). Na terenie Parku wystêpuje kilka typów siedlisk wymienionych w za³¹czniku I Dyrektywy Habitatowej, m.in. murawy kserotermiczne, wapienne œciany skalne, jaskinie, buczyny górskie i ciep³olubne, gr¹d, lasy ³êgowe i nadrzeczne zaroœla wierzbowe. Park obejmuje doliny dwu niewielkich rzek Pr¹dnika i S¹spówki oraz przyleg³e fragmenty wierzchowiny jurajskiej. Pod³o e geologiczne stanowi¹ wapienie górnojurajskie, które w wyniku dzia³ania wód krasowych zosta³y przeciête g³êbokimi dolinami i licznymi w¹wozami. Ten osobliwy krajobraz urozmaicaj¹ strome œciany masywów skalnych oraz ró ne formy ska³kowe i ostañce. Na terenie OPN znajduje siê ponad 500 jaskiñ, a do najd³u szych nale ¹: okietka (320 m), Ciemna (230 m) i Zbójecka (180 m). Du e urozmaicenie rzeÿby terenu oraz mikroklimatu wp³ynê³y na bogactwo i ró norodnoœæ flory Parku; na terenie OPN wystêpuje oko³o 950 gatunków roœlin naczyniowych o zró nicowanych wymaganiach ekologicznych i pochodzeniu. Wystêpuje tu np. oko³o 50 gatunków górskich i 200 ciep³olubnych gatunków rosn¹cych dziœ g³ównie na po³udniu Europy. Do najciekawszych zalicza siê nasz najwiêkszy storczyk obuwik pospolity, subalpejski chaber miêkkow³osy, stepowa trawa ostnica Jana, czy wystêpuj¹ca tu na jedynym w Polsce stanowisku macierzanka wczesna. Ponadto znaleziono w Parku 110 gatunków mszaków, 73 gat. w¹trobowców, 370 gat. porostów i 1140 gatunków grzybów. 10 Jurajskie Krajobrazy

13 Józef Partyka O Ojcowskim Parku... Bardzo bogata jest równie fauna Parku. Dotychczasowe badania wskazuj¹ na bytowanie na terenie Parku oko³o 6 tysiêcy gatunków zwierz¹t, zaœ ogóln¹ ich liczbê szacuje siê na 12 tysiêcy. Najbardziej znane s¹ nietoperze, których wystêpuje tutaj 17, spoœród 22 znanych z Polski. Oprócz wartoœci przyrodniczych na terenie Parku znajduj¹ siê równie liczne zabytki architektury; nale ¹ do nich, m.in.: dobrze zachowany, renesansowy zamek w Pieskowej Skale i ruiny gotyckiego zamku w Ojcowie. Obydwa te obiekty, zwane dziœ orlimi gniazdami, by³y ogniwami œredniowiecznego systemu obronnego chroni¹cego dawn¹ po³udniowo-zachodni¹ granicê Polski. Na tle krasowej rzeÿby, zró nicowanej i bogatej szaty roœlinnej oraz fauny zaznacza siê tak e obecnoœæ cz³owieka i jego dzia³alnoœæ od czasów najdawniejszych (paleolit) po wiek XX, wywieraj¹ca silne piêtno na krajobrazie doliny Pr¹dnika i okolic. Odrêbnoœæ przyrody tego terenu i kulturowy krajobraz od dawna wzbudza³y zainteresowanie ludzi nauki i kultury. Na ten temat powsta³o bardzo du o prac naukowych, zgromadzono bogat¹ literaturê. Zasadniczym celem Ojcowskiego Parku Narodowego jest ochrona wszystkich elementów œrodowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzglêdnieniem ró norodnoœci przyrodniczej, zw³aszcza florystycznej i faunistycznej, ukszta³towanej przez czynniki naturalne przy udziale umiarkowanej dzia³alnoœci gospodarczej cz³owieka. W 50-letnim dorobku Parku na uwagê zas³uguje tak e dzia³alnoœæ naukowo-dokumentacyjna, wydawnicza i dydaktyczna. Widok na Krakowsk¹ Bramê Jubileusz pó³wiecza jednego z najstarszych polskich parków narodowych nasuwa pytanie, jakie znaczenie mo e mieæ w systemie ochrony polskiej przyrody, województwa ma³opolskiego, a w sensie regionów fizjograficznych Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej ten najmniejszy park narodowy w naszym kraju? Czy w obliczu wielorakich zagro eñ, spoœród których na czo³o wysuwa siê presja osadnictwa, wywierana ostatnio z niespotykan¹ dotychczas si³¹ i skal¹, uda siê ten ma³y skrawek Jury utrzymaæ w randze parku narodowego przez nastêpne 50 lat? Czy dla Krakowa, z którego wedle stawianych prognoz ma w ci¹gu najbli szych 10 lat wyemigrowaæ 10 15% mieszkañców i osiedliæ siê w domach jednorodzinnych w najbli szym s¹siedztwie miasta, Dolina P r ¹ d n i k a s t a n i e s i ê z w y k ³ y m podmiejskim laskiem, podobnie jak Lasek Wolski dla Krakowa, Bielañski dla Warszawy, z kilkoma rezerwatami, gdzie bêdzie chroniæ siê resztki naturalnej przyrody? Wszak najbli sze okolice OPN, podobnie jak samo jego wnêtrze s¹ niezwykle atrakcyjne dla lokowania budownictwa o wyszukanej architekturze dla zamo niejszej warstwy spo³eczeñstwa, a samo pojêcie park narodowy wystarczaj¹co silnym magnesem do osiedlania siê i wprowadzania doñ coraz to nowych, wiêkszych, bogatszych i trwalszych inwestycji. Powszechnie wiadomo, e parki narodowe czy krajobrazowe s¹ tworzone dla ochrony najcenniejszych wartoœci przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych. Niemal wszystkie w naszym kraju, z ma³ymi wyj¹tkami (np. Bia³owieski PN), tworzono na terenach wczeœniej u ytkowanych gospodarczo w ró ny sposób. Ochrona prawna tych obszarów po³¹czona z pewnymi ograniczeniami w dzia³alnoœci gospodarczej rodzi napiêcia i konflikty. Ich przyczyn¹ jest narastaj¹ca antropopresja spowodowana m.in. rozwojem osadnictwa i komunikacji, zmianami u ytkowania ziemi, rozwojem turystyki. Konflikty te szczególnie ostro zaznaczaj¹ siê w³aœnie w Ojcowskim Parku Narodowym, usytuowanym w s¹siedztwie du ych oœrodków miejskich i przemys³owych. Istnia³y one niemal od pocz¹tku istnienia Parku, tj. od 1956 r. jednak e ich niebezpieczne ostrze zaznaczy³o siê najwyraÿniejw ostatnichlatach. Przyczyna tych konfliktów wyp³ywa z wielu ró nych uwarunkowañ maj¹cych swe Ÿród³o w przesz³oœci oraz usytuowaniu Ojcowskiego Parku Narodowego w pobli u Krakowa i Œl¹ska. Do najwa niejszych przyczyn generuj¹cych konflikty nale ¹: wielkoœæ, kszta³t, przebieg granic ma³y obszar i d³uga granica, po³o enie, blisko du ych aglomeracji miejskich, bliskoœæ szlaków komunikacyjnych, powi¹zania komunikacyjne, nieuregulowana struktura w³asnoœciowa, brak ekologicznych korytarzy (np. lasów) miêdzy s¹siaduj¹cymi z OPN obszarami chronionymi tereny rolnicze wokó³ Parku powoduj¹ efekt izolacji (wyspy), ochrona wód, niezrozumienie roli przyrodniczej i krajobrazowej naturalnych koryt potoków nacisk urbanizacyjny, sezonowe przekraczanie pojemnoœci ruchu turystycznego, z³a sytuacja finansowa, niewyedukowane pro-ekologicznie samorz¹dy, przedk³adaj¹ce krótkotrwa³e o ywienie gospodarcze spowodowane nowymi inwestycjami ponad interes ogólnonarodowy, zbyt ma³o restrykcyjne prawo umo liwiaj¹ce ³atwe przeklasyfikowanie gruntów leœnych i rolnych na budowlane, brak egzekwowania prawa np. rozbiórek nielegalnie wzniesionych domów. Nielegalna zabudowa Doliny Pr¹dnika domkami letniskowymi w granicach OPN Jurajskie Krajobrazy 11

14 Józef Partyka O Ojcowskim Parku... Najwymowniejszym przyk³adem jest wspomniana presja osadnicza rodz¹ca sta³e konflikty na styku ochrona przyrody gospodarka. Teren Parku i jego najbli szych okolic jest niezwykle atrakcyjny pod wzglêdem krajobrazowym, tote wzbudza ogromne zainteresowanie potencjalnych inwestorów, zw³aszcza ludzi zamo nych, którzy chcieliby w s¹siedztwie Parku budowaæ luksusowe rezydencje. Tak e inne korporacje o du ych mo liwoœciach finansowych dokonywa³by najchêtniej wykupu gruntów rolnych, by wywieraæ na gminy presje w celu dokonania zamiany tych gruntów na budowlane, by w dalszej kolejnoœci wznosiæ tu zespo³y osiedleñcze. Wiadomo, e koncepcje te nie mog¹ uzyskaæ akceptacji dyrekcji Ojcowskiego Parku Narodowego, zaœ nap³ywaj¹ce wnioski o uzgodnienie danej inwestycji koñcz¹ siê zwyk³¹ odmow¹. Zreszt¹ inwestorzy doskonale zdaj¹ sobie sprawê z negatywnych oddzia³ywañ jednostek osiedleñczych na przyrodê, wiêc przeœcigaj¹ siê w u ywaniu ró nych zabiegów dla osi¹gniêcia zamierzonego celu. W wysuwanych koncepcjach zagospodarowania otuliny stosuje siê albo znalaz³y zastosowanie pojêcia zamienne, dziwaczne eufemizmy by z³agodziæ ostrze i niebezpieczeñstwo planowanych inwestycji. Proponuje siê zatem osiedle, zwane ogrodem, co ma odwróciæ uwagê od zagro enia jakie stwarza nowa jednostka osadnicza typu miejskiego na 200 domów i jeden tysi¹c mieszkañców. Mydli siê oczy koncepcj¹ wprowadzania naturalnej sukcesji (sic!), zak³adania enklaw ekologiczno-dydaktycznych roœlinnoœci kserotermicznej!, czy te koniecznoœci¹ wzbogacenia przedpola OPN o obiekty i tereny wyprowadzaj¹ce uci¹ liwy ruch turystyczny z Parku poza jego granice itd. Inna koncepcja zak³ada budowê œwieckich eremów, oœrodka odnowy biologicznej i opieki dla osób starszych, chat regionalnych, biologicznie czynnych dzia³ek siedliskowych, oœrodka recepcyjnego itp. Takim inwestycjom maj¹ towarzyszyæ dodatkowe niewinne uzupe³nienia typu p³ywalnia, sauna, otwarte solarium, œwi¹tynia dumania, magazyny, warsztaty itd. Jak widaæ s¹ to wszystko nazwy zastêpcze; w rzeczywistoœci cel jest jeden wprowadzenie mieszkalnej zabudowy na atrakcyjny teren w s¹siedztwie parku narodowego, którego istnienie i nazwa ma przyci¹gaæ inwestorów, dzia³aæ jak magnes zachêcaj¹cy do osiedlania siê tu przy jego granicach. S¹ to najwiêksze konflikty, jakie w ci¹gu 50-letniej historii Ojcowskiego Parku Narodowego zarysowuj¹ siê miêdzy dyrekcj¹ OPN a prywatnymi inwestorami. Pikanterii ca³ej sprawie nadaje fakt, e konsultantami, a nawet pomys³odawcami tych niebezpiecznych zamierzeñ bywaj¹ ludzie nauki, profesjonalnie zajmuj¹cy siê ochron¹ krajobrazu! Jak wielka jest przewrotnoœæ i ob³uda w dzia³aniu niektórych œrodowisk! Pecunia non olet. Jasn¹ jest rzecz¹, e osiedle proponowane na wschód od Parku, w rejonie Cianowic i Smardzowic za jakiœ czas bêdzie wraz ze Ska³¹ stanowi³o jeden organizm miejski, zw³aszcza, e ju na przedpolu Ska³y przed trzema laty z b u d o w a n o k o m p l e k s s z k o l n y (gimnazjum i liceum), a jedna z krakowskich wy szych uczelni ma tam wykupiony kilkanaœcie lat temu grunt pod przysz³y kampus, którego jak na razie nie buduje bo nie ma pieniêdzy; je eli znajdzie finansowe wsparcie to lada moment pojawi siê tam ciê ki sprzêt i prace budowlane rusz¹ pe³n¹ par¹. Moja ongiœ przeprowadzona rozmowa z w³adzami tej uczelni nie nasunê³a adnych w¹tpliwoœci. Na kampusie ma przebywaæ oko³o jeden tysi¹c osób dziennie, które musz¹ czymœ przyjechaæ; potrzebna bêdzie droga dojazdowa, parking, pojawi siê mnóstwo samochodów. Osiedle oraz oœrodek recepcyjny, które maj¹ powstaæ przy wschodniej granicy Parku nie mog¹ mieæ adnego charakteru pro- ochronnego. Bêd¹ natomiast powiêkszaæ wyspowy charakter Parku przez stworzenie sta³ej bariery uniemo liwiaj¹cej migracjê fauny. D³ugofalowym efektem zabudowy bêdzie stopniowe ubo enie flory i fauny, wycofywanie siê w pierwszej kolejnoœci gatunków rzadkich, bytuj¹cych tu w niewielkich populacjach i ogólna homogenizacja gatunków roœlin izwierz¹t. Teren przysz³ego osiedla Cianowice-ogród w rejonie Smardzowic Powstanie tych obiektów na pewno spowoduje wycofanie siê rzadkich gatunków zwierz¹t, zwiêkszy penetracjê ludzk¹ na obszar parku i nie bêdzie mo na jej powstrzymaæ, bo jak mo na ludziom zabroniæ spacerów kilkadziesi¹t metrów od domu, czy zabroniæ utrzymywania psów, kotów czy gatunków egzotycznych? Zwiêkszy siê natomiast nap³yw taksonów obcych i synantropijnych (hodowanych na terenie osiedla) na teren Parku. Enklawê ekologiczno-dydaktyczn¹ roœlinnoœci kserotermicznej, któr¹ proponuje siê utworzyæ, nale y nazwaæ po imieniu bêdzie to gigantyczny skalniak, który nie wiedzieæ czemu ma s³u yæ. Powszechnie wiadomo, e naturalne zbiorowiska kserotermiczne w naszej strefie klimatycznej s¹ warunkowane edaficznie i utrzymuj¹ siê bez ingerencji cz³owieka wy³¹cznie na gipsach, kredzie i stromych ska³ach wapiennych. Wiêkszoœæ muraw kserotermicznych na terenie Parku Ojcowskiego ma pochodzenie antropogeniczne, s¹ one wtórne, ale istniej¹ od wieków i obecnie utrzymuje siê je tylko ze wzglêdu na niezwyk³e bogactwo florystyczne i towarzysz¹c¹ im faunê bezkrêgowców. Natomiast tworzenie od pocz¹tku na ³¹kach, ugorach czy od³ogach sztucznych muraw kserotermicznych, a w praktyce zapewne tzw. skalniaków, nie ma adnego sensu. Kto i po co bêdzie je utrzymywa³, pielêgnowa³ jak ogród, pieli³ z roœlin ³¹kowych, krzewów i drzew? Kto bêdzie dba³ o to, by nie wprowadzaæ gatunków obcych dla miejscowej flory? Biologicznie czynne dzia³ki siedliskowe to po prostu domy z ogródkami przydomowymi istotnie wzbogacaj¹ i uzupe³niaj¹ lokalne biocenozy, ale na 12 Jurajskie Krajobrazy

15 Józef Partyka O Ojcowskim Parku... terenach miejskich, zabudowanych, na osiedlach gdzie przewa a beton, stal i szk³o, osiedlach które s¹ przyrodniczo ja³owe, niemal jak pustynia. Trudno pos³ugiwaæ siê takim nieprzemyœlanym argumentem dla uzasadnienia wprowadzenia zabudowy, na obszarach przylegaj¹cych bezpoœrednio do Parku, które z natury s¹ witalne i nie ma potrzeby ich sztucznego ubogacania. Sprawy oddalenia tych groÿnych dla Parku inwestycji oraz innych zamierzeñ budowlanych nie tylko nie znajduj¹ pozytywnego rozwi¹zania lecz nawet œladu zrozumienia ze strony samorz¹dów lokalnych, które podejmuj¹ starania o zmiany zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego u³atwiaj¹cych przekwalifikowanie gruntów rolnych na budowlane i powiêkszanie stref osadniczych wokó³ Ojcowskiego Parku Narodowego. Wszystko to prowadzi do potêgowania efektu wyspy tego Parku, przecinania istniej¹cych i potencjalnych korytarzy ekologicznych. Obecne ustawodawstwo nie u³atwia ochrony przyrody Parku by nie wspomnieæ pominiêcia w najnowszej ustawie o ochronie przyrody z 2004 r. zapisu, mówi¹cego o podporz¹dkowaniu dzia³alnoœci gospodarczej na terenie parku narodowego ochronie przyrody, która powinna mieæ pierwszeñstwo przed wszystkimi innymi dzia³aniami. Ustawa natomiast przewiduje zmianê granic parku narodowego, co w praktyce mo e oznaczaæ uszczuplenie jego powierzchni, a nawet lub likwidacjê parku narodowego. S³yszy ostatnio w œrodkach masowego przekazu o proponowanych zmianach w przepisach prawa budowlanego, o ich uproszczeniu. Byæ mo e wymagaj¹ one modyfikacji, ale w przypadku terenów chronionych sugerowane rozwi¹zania mog¹ okazaæ siê niebezpieczne. Przewiduje siê tylko zg³oszenie przez inwestora faktu rozpoczêcia budowy, z wyj¹tkiem obiektów przemys³owych, bez potrzeby uzyskiwania zezwolenia i tym samym uzgadniania inwestycji z dyrektorem parku narodowego. O ile teraz istnieje jakaœ szansa zablokowania budowy jeszcze przed jej rozpoczêciem, to po wprowadzeniu zmian jakiekolwiek protesty oka ¹ siê bezskuteczne. Mo e wiêc zaistnieæ groÿba omijania prawa, a wiadomo, e Ruch samochodowy w Ojcowskim Parku Narodowym ka da nowa budowla jest inwestycj¹ trwa³¹ na okres co najmniej 200 lat. Mo na bêdzie tylko bezradnie obserwowaæ proces zagêszczania zabudowy wokó³ parku narodowego i potêgowanie jego wyspowoœci. Smutne to refleksje w jubileuszowym roku 50-lecia utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego. Nale y jednak mieæ nadziejê, e po 50 latach walki o ochronê tego zak¹tka przyrody naszego kraju zwyciê y rozs¹dek i nie dojdzie do dalszego drastycznego naruszania równowagi przyrodniczej tego terenu, uznanego pó³ wieku temu za park narodowy. Fot. Józef Partyka Nowy budynek ma³a architektura w dolinie Pr¹dnika. Architektura przy granicy OPN wczajowicach Jurajskie Krajobrazy 13

16 14 Jurajskie Krajobrazy Czy na Maczudze Herkulesa mo e stan¹æ maszt radiokomunikacyjny? Fot. M.Waszkiewicz

17 Mariusz Waszkiewicz Ojcowski Park Narodowy - 50 lat i starczy? Czy Ojcowski Park Narodowy zginie po 50 latach istnienia? Wszystko wskazuje na to, e ten czarny scenariusz mo e siê sprawdziæ je eli lokalne samorz¹dy, przy poparciu Ministerstwa Œrodowiska zrealizuj¹ swoje plany zagospodarowania przestrzennego. Czy dyrektor parku narodowego odpowiedzialny za jego ochronê jest w stanie skutecznie przeciwstawiæ siê planom zniszczenia, je eli ministerialni urzêdnicy popieraj¹ lobby samorz¹dowo-biznesowe d¹ ¹ce do zabudowy parku? Towarzystwa na Rzecz Ochrony Przyrody, niewa noœæ decyzji Burmistrza Ska³y o ustaleniu warunków zabudowy dla rezydencji w otulinie OPN ze wzglêdu na ra ¹ce naruszenie prawa. Niestety, decyzja SKO nie naprawi ju wyrz¹dzonej szkody budynek zosta³ wybudowany w b³yskawicznym tempie. Prawdopodobnie równie inne decyzje dotycz¹ce inwestycji na terenie otuliny OPN zosta³y wydane z naruszeniem prawa. Gmina Ska³a zabudowaæ! Od dwóch lat próbê budowy nowej miejscowoœci bezpoœrednio przy granicy Ojcowskiego Parku Narodowego podejmuje firma Tara Polska oraz Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Dla ich celów rada gminy poprzedniej kadencji podjê³a starania o zmianê Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ska³a dopuszczaj¹c¹ przeznaczenie 200 hektarów terenów rolnych na zabudowê mieszkaniow¹ o charakterze rezydencji (152 domy, 4 obiekty us³ugowe, oœrodek recepcyjny, 2 obiekty us³ugowe) oraz Kampus Naukowy Akademii Ekonomicznej z oœrodkiem rekreacyjno-us³ugowym (parkingi, budynek rektoratu z czêœci¹ rekreacyjn¹, krytym basenem, bibliotek¹, pawilonem us³ugowo-gospodarczym, szeœcioma pawilonami, budynkami hotelowymi dla studentów, domkami dla kadry wyk³adowczej). Próba zmiana Studium nie uda³a siê dziêki stanowczej postawie Dyrekcji Ojcowskiego Parku Narodowego któr¹ wspierali naukowcy, organizacje spo³eczne oraz liczna rzesza mi³oœników przyrody gremialnie wpisuj¹cych siê na listy protestacyjne kierowane do Ministra Œrodowiska. Pomimo pora ki przy próbie zmiany Studium inwestor nie zrezygnowa³ ze swoich planów. Zapowiedzia³ próbê zabudowy ca³ego terenu etapami, za pomoc¹ decyzji o ustaleniu warunków zabudowy. Pierwszy wniosek z³o y³ jesieni¹ ubieg³ego roku. Dotyczy³ on inwestycji w odleg³oœci 18 m od granic OPN budowy zespo³u mieszkaniowo-rekreacyjnego na pow. 32 ha obejmuj¹cego: 16 rezydencji, budynek rekreacyjnoklubowy (w tym hotel, sale konferencyjne, restauracje, kawiarnie), korty sportowe i pawilony obs³ugi, lodowisko/plac piknikowy, oœrodek hippiczny, olbrzymie parkingi, drogi. Na obszarze 2/3 dzia³ki przewidziano budowê pe³nej infrastruktury technicznej, w tym gazoci¹gu przez teren OPN. Powierzchnia 2 zabudowy wszystkich obiektów wynosi m. Maksymalna ³¹czna iloœæ u ytkowników terenu wynosi osób/dobê oraz ok. 500 samochodów na dobê. Równie tym razem inwestor poniós³ pora kê. Nowy burmistrz Ska³y odmówi³ ustalenia warunków zabudowy dla inwestycji ze wzglêdu na brak zgody na wy³¹czenie gruntów z produkcji rolnej oraz odmowê ustalenia warunków zabudowy przez dyrektora OPN. Wymagane prawem uzgodnienie warunków zabudowy dla inwestycji na terenie otuliny parku narodowego by³o dotychczas lekcewa one przez w³adze gminy Ska³a. Poprzedni burmistrz Ska³y wydawa³ decyzje pomimo odmowy uzgodnienia warunków zabudowy, a nawet wydawa³ decyzje przed uzyskaniem stanowiska dyrektora OPN! Burmistrz lekcewa y³ nie tylko Ustawê o ochronie przyrody, ale równie Ustawê o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wydaj¹c pozytywne dla inwestora decyzje bez sporz¹dzenia obowi¹zkowej analizy funkcji oraz cech zabudowy i zagospodarowania terenu. Stan taki potwierdzi³o Samorz¹dowe Kolegium Odwo³awcze stwierdzaj¹ce, na wniosek Fot. - Samorz¹dowe Kolegium Odwo³awcze stwierdzi³o niewa noœæ decyzji o ustaleniu warunków zabudowy dla willi w Smardzowicach Gmina Su³oszowa zabudowaæ! Próby zabudowy Ojcowskiego Parku Narodowego podejmowane s¹ równie przez gminê Su³oszowa, która przyst¹pi³a do sporz¹dzania planów zagospodarowania przestrzennego so³ectw le ¹cych czêœciowo na terenie Parku oraz jego otuliny. Przedstawione do uzgodnienia z OPN plany przewiduj¹ wyznaczenie nowych terenów budowlanych (zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, obiektów handlowych, gastronomicznych, turystycznych, sportowych, rozrywkowych, a tak e nowych dróg i parkingów). Czêœæ z tych obiektów powstaæ ma m.in. w bocznych w¹wozach Doliny Pr¹dnika w okolicy Pieskowej Ska³y. Na zagro enia jakie nios¹ ze sob¹ przed³o one przez gminê projekty planów zagospodarowania zwracaj¹ uwagê przyrodnicy, urbaniœci oraz organizacje ekologiczne. Negatywnie projekt planu zagospodarowania przestrzennego zaopiniowa³a komisja wy³oniona z Rady Naukowej Ojcowskiego Parku Narodowego. Projektowane tereny budowlane przerywaj¹ korytarze ekologiczne ³¹cz¹ce OPN z terenami leœnymi poza Parkiem a nawet korytarze ekologiczne wewn¹trz samego Parku. Przekszta³cenie terenów bezpoœrednio s¹siaduj¹cych z OPN na tereny budowlane doprowadzi do powstania zabudowy wraz z ogrodzeniami i towarzysz¹c¹ im infrastruktur¹ (drogi dojazdowe, parkingi), co z kolei spowoduje nieodwracalne zmiany w ca³ym œrodowisku. Zwiêkszenie liczby ludnoœci i zwierz¹t hodowlanych (psów i kotów), zamieszka³ych w powsta³ych budynkach, zwiêkszy penetracjê ludzi i udomowionych zwierz¹t w tej czêœci OPN. Zlikwidowanie pól uprawnych i ³¹k wp³ynie bezpoœrednio negatywnie na dzik¹ faunê. Teren zajêty pod budownictwo to utrata siedlisk dostêpnych dla zwierz¹t. Zmniejszenie powierzchni nadaj¹cej siê do zasiedlenia zmniejszy liczbê ptaków gnie d ¹cych siê na terenach otwartych, zagro one bêd¹ ptaki drapie ne i du e ssaki, a tak e owady objête ochron¹ œcis³¹ (trzmiele). Lokalizacja budynków Jurajskie Krajobrazy 15

18 Mariusz Waszkiewicz Ojcowski Park Narodowy... mieszkalnych i obiektów sportowych zarówno na stokach spadaj¹cych do doliny Pr¹dnika jak i w samej dolinie zwiêkszy zanieczyszczenie wody w Pr¹dniku oraz stawach w Pieskowej Skale. Mo e to doprowadziæ do wycofania siê z tego terenu gatunków zwi¹zanych ze œrodowiskiem wodnym, które w OPN spotykane s¹ w liczbie zaledwie kilku osobników. Mo e te ograniczyæ liczebnoœæ ryb. Dalsze utrudnienie migracji p³azów do stawów, bêd¹cych najwiêkszym ich miejscem rozmna ania bêdzie prowadzi³o do zlikwidowania znacz¹cej czêœci ca³ej populacji p³azów objêtych ochrona gatunkow¹, yj¹cych nie tylko w OPN, ale w otulinie Parku w promieniu od kilku do kilkunastu kilometrów od stawów. Powstanie wiêkszej liczby budynków w pobli u kompleksu leœnego poci¹gnie za sob¹ rozwój dróg i wzrost na nich ruchu samochodowego. Ruch samochodowy (zw³aszcza w pobli u lasu oraz na drogach przecinaj¹cych szlaki migracji), zwiêkszy œmiertelnoœæ zwierz¹t w wyniku kolizji z pojazdami. Zagro one w ten sposób bêd¹ sarny, dziki, lisy, zaj¹ce oraz kuny, je e, ³asice. Ofiarami równie bêd¹ ptaki i nietoperze eruj¹ce nad rozgrzanym asfaltem. Ponadto drogi zaburz¹ szlaki migracyjne p³azów i mog¹ byæ miejscem ich giniêcia, zw³aszcza podczas wêdrówek. OPN na stra y przyrody, Ministerstwo Œrodowiska na stra y...? Wobec powy szych argumentów Dyrektor Ojcowskiego Parku Narodowego odmówi³ uzgodnienia projektu planu zagospodarowania przestrzennego uwa aj¹c, za niemo liwe do pogodzenia z ochron¹ przyrody planowanie i tworzenie wokó³ Parku zwartej zabudowy, lub powstawanie inwestycji zwiêkszaj¹cych penetracjê ludzk¹ na terenach leœnych, generuj¹cych zanieczyszczenie wody i powietrza, ha³as, zwiêkszaj¹cych ruch ko³owy, likwiduj¹cych korytarze ekologiczne. Jednoczeœnie Dyrektor OPN nie postuluje ca³kowitego zakazu lokalizacji nowej zabudowy, ale zwraca uwagê na fakt, i nieuzasadnione jest przeznaczanie tylu terenów dla nowej zabudowy poniewa nie ma warunków dla tworzenia takiej iloœci nowych gospodarstw rolnych przy tak niskiej œredniej wielkoœci gospodarstwa w gminie Su³oszowa mog¹ siê tu jedynie zmieniaæ u ytkownicy istniej¹cych gruntów i zabudowañ gospodarczych. Potrzeba tworzenia nowych gospodarstw rolnych jest stosunkowo niewielka i nie powinna byæ realizowana przez urbanizowanie terenów rolnych zlokalizowanych w otulinie OPN w enklawie wciœniêtej w obszar Parku. Dyrektor OPN ju po raz kolejny odmówi³ uzgodnienia projektów planów zagospodarowania przestrzennego stanowi¹cych zagro enie dla przyrody Ojcowskiego Parku Narodowego. Po raz pierwszy zrobi³ to w czerwcu 2005 r. Niestety dzia³aj¹cy z upowa nienia Ministra Œrodowiska Sekretarz Stanu Andrzej Mizgalski za ka dym razem uchyla postanowienia odmawiaj¹ce dokonania uzgodnieñ i nakazuje ponownie rozpatrzyæ sprawê. Zdaniem Ministra zastrze enia Dyrektora Parku wykraczaj¹ poza ustawowe umocowanie wynikaj¹ce z ustawy o ochronie przyrody. Wed³ug niego, Dyrektor OPN nie mo e warunkowaæ uzgodnienia projektu planu zagospodarowania przestrzennego ¹daniem wprowadzenia do planu zapisu o koniecznoœci uzgodnieñ lokalizacji urz¹dzeñ i sieci infrastruktury, a wprowadzenie zasady uzgadniania z Dyrektorem OPN lokalizacji obiektów i zmian zagospodarowania terenu w obrêbie korytarzy ekologicznych mo e dotyczyæ jedynie miejsc bytowania gatunków objêtych ochron¹ gatunkow¹. Minister nie rozumie równie powodu wprowadzenia zakazu lokalizacji wie radiokomunikacyjnych. Dzia³ania jakie podejmuje Ministerstwo Œrodowiska w stosunku do Ojcowskiego Parku Narodowego maj¹ ewidentnie szkodliwy dla przyrody charakter. Zamiast poprzeæ starania Dyrektora Parku urzêdnicy ministerialni staj¹ po stronie lobby samorz¹dowo-biznesowego próbuj¹cego zamieniæ Jurê w podmiejskie osiedla z lunaparkiem. Lobby maj¹cego niew¹tpliwie du e wp³ywy w ministerstwie. Dr hab. in. Zbigniew Myczkowski który odegra³ tak haniebn¹ rolê w opracowaniu koncepcji budowy osiedla Cianowice-ogród zosta³ reprezentantem Ministerstwa Œrodowiska w Radzie Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Dr hab.in. Janusz Miku³a - autor kontrowersyjnej prognozy oddzia³ywania na œrodowisko inwestycji Cianowic-ogrodu i kampusu Akademii Ekonomicznej, tak za arcie broni¹cy koncepcji zabudowy otuliny OPN to by³y dyrektor departamentu Ministerstwa Œrodowiska, obecnie podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. W takiej sytuacji fakt uchylania przez Ministerstwo Œrodowiska postanowieñ Dyrektora OPN odmawiaj¹cych dokonania uzgodnieñ planów maj¹cych negatywny wp³yw na przyrodê Parku wywo³uj¹ ogromny niepokój. Nic nie wskazuje na to aby Ministerstwo Œrodowiska stanê³o na stra y przyrody. Raczej nale y siê spodziewaæ kolejnych decyzji uchylaj¹cych postanowienia Dyrektora Parku i nacisków na dokonanie uzgodnieñ. Wszystko wskazuje na to, e zmiana Ustawy o ochronie przyrody wprowadzaj¹ca kadencyjnoœæ dyrektorów parków narodowych nie umocni³a ich roli, e nadal s¹ zak³adnikami samorz¹dów. Sama zmiana przepisów nie wystarczy, konieczna jest jeszcze wymiana ministerialnych urzêdników na takich którzy rozumiej¹, e ich rol¹ jest ochrona przyrody a nie uk³adów towarzyskich i interesów samorz¹dowo-biznesowych. fot. M. Waszkiewicz 16 Jurajskie Krajobrazy

19 Pieskowa Ska³a Fot. M.Waszkiewicz Jurajskie Krajobrazy 17

20 Konfederacja na rzecz przysz³oœci Krakowa Cracovia Urbs Europea Kraków polska stolica narodowej pamiêci szczególna przestrzeñ ukszta³towana nieroz³¹cznie przez historiê i uwarunkowania przyrodnicze, miasto którego wyj¹tkow¹ rangê potwierdza status Pomnika Œwiatowego Dziedzictwa, wymaga obywatelskiej troski i wysi³ków dla zachowania tego niepowtarzalnego skarbu Polski i Europy a zarazem zapewnienia mu harmonijnego rozwoju. Celowi temu ma s³u yæ Konfederacja Cracovia Urbs Europea, któr¹ jako otwart¹ p³aszczyznê wspó³dzia³ania, zawi¹zuj¹ krakowskie stowarzyszenia obywatelskie i œrodowiska fachowe, oczekuj¹c wsparcia instytucji rz¹dowych i samorz¹dowych, a tak e wszystkich, którzy identyfikuj¹ siê z zadaniem kultywowania tradycyjnej misji Krakowa. Zadania programowe Konfederacji to doprowadzenie do: 1. redefinicji strategii miasta przy uwzglêdnieniu nadrzêdnej misji ideowej Krakowa jako stolicy narodowej pamiêci Polaków, a zarazem jednej ze stolic kulturalnych Europy, 2. uchwalenia przez Radê Miasta prawa miejscowego w formie: a. planu zagospodarowania przestrzennego, który zagwarantuje zachowanie kulturowych, zabytkowych i krajobrazowych wartoœci Krakowa z uwzglêdnieniem jego funkcji edukacyjnych i rekreacyjnych, b. powo³ania parków kulturowych, 3. utrzymania oraz rozszerzenia zakresu wpisu Krakowa na 1 Listê Œwiatowego Dziedzictwa Natury i Kultury UNESCO. Jako drogê do zrealizowania celu wskazujemy powa n¹ debatê o jakoœci przestrzeni publicznej, rozumianej jako krajobraz naturalny i kulturowy ca³ego miasta, a nie tylko jako konkretne miejsca i dzia³ki. Debata powinna byæ oparta na analizie i monitorowaniu zjawiska. 1 Wpis na listê UNESCO nie jest jednorazowy i nieodwo³alny. Monitorowanie stanu zachowania i traktowania zespo³ów wpisanych na listê jest podstaw¹ jej weryfikacji i wykreœlania. Monitorowanie i debatê w powy szej sprawie zamierzamy prowadziæ z udzia³em: krakowian i osób emocjonalnie zwi¹zanych z naszym miastem, œrodowisk fachowych i opiniotwórczych, œrodowisk obywatelskich, wspieraj¹cych siê wzajemnie w interwencjach przeciwko projektom dewastacji przestrzeni publicznych. Konfederacja udzielaæ bêdzie wsparcia merytorycznego i prawnego osobom i stronom wystêpuj¹cym w procesach decyzyjnych dotycz¹cych przestrzeni publicznych. Projekty (cele operacyjne) Konfederacji realizowane poprzez wystêpowanie do w³adz i mobilizowanie opinii publicznej: 1) Priorytet Konfederacji to ochrona wnêtrza doliny Wis³y w Krakowie, na odcinku miêdzy klasztorami w Tyñcu i Mogile, obejmuj¹cego prze³om rzeki w Bramie Krakowskiej i bulwarowy odcinek ujêty w panoramiczne widoki Wawelu, Krakowa, Kazimierza i Podgórza. Szczególne traktowanie Wis³y w Krakowie przez Konfederacjê wynika z roli, jak¹ dolina rzeki, stanowi¹ca oœ fizjograficznokrajobrazow¹ miasta, odgrywa w integrowaniu jego wartoœci kulturowych i przyrodniczych kilometrowy odcinek doliny rzeki wyró nia siê malowniczym piêknem. Jednoczeœnie jego atrakcyjnoœæ prowokuje zagro enia b³êdami planistycznymi i inwestycyjnymi. Celem Konfederacji jest nie tylko ochrona tego szczególnego miejsca, ale wykorzystanie jego wyj¹tkowego potencja³u dla prezentacji to samoœci Krakowa poprzez: nadanie dolinie Wis³y prawnego statusu parku kulturowego adaptacjê rzeki i jej brzegów do funkcji rekreacyjnych i edukacyjnych, dziêki wytyczeniu miêdzy Tyñcem a Mogi³¹ trasy, któr¹ - w œlad za jej inicjatorem, Andrzejem Madejem proponujemy nazwaæ Via Europea. W nazwie tej zawarta jest tak e intencja planowanego wykorzystania trasy dla dzia³añ integracyjnych o zasiêgu miêdzy-narodowym. 18 Jurajskie Krajobrazy