Projekt PL0494 CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO GOSPODARCZA OBSZARU ZLEWNI CZARNEJ ORAWY

Transkrypt

1 Projekt PL0494 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego dorzecza Dunaju CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO GOSPODARCZA OBSZARU ZLEWNI CZARNEJ ORAWY Wsparcie udzielone przez Islandię, Lichtenstein oraz Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism

2 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Opracował zespół w składzie: mgr inż. Magdalena Dołęga mgr inż. Magdalena Grzebinoga mgr inż. Dorota Horabik mgr Dariusz Krawczyk mgr inż. Aleksandra Mazur mgr inż. Michał Olszar Strona 2

3 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Spis treści 1. Wstęp Charakterystyka środowiskowa i demograficzna obszaru zlewni Czarnej Orawy Położenie Charakterystyka społeczeństwa Klimat i jego ocena Wody powierzchniowe i podziemne Gleby Rolnictwo Przemysł Leśnictwo Obszary chronione Natura Parki Narodowe Rezerwat przyrody Pomniki przyrody Obszar Chronionego Krajobrazu Dziedzictwo kultury Infrastruktura techniczna Infrastruktura komunikacyjna Sieć wodociągowa Sieć kanalizacyjna Kierunki rozwoju gmin zlewni Czarnej Orawy Gmina Jabłonka Gmina Lipnica Wielka Gmina Czarny Dunajec Gmina Raba Wyżna Charakterystyka przyrodnicza Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia ssaków na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia ptaków na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia płazów i gadów na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia ichtiofauny na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia motyli na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia chrząszczy Strona 3

4 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia ważek na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia mięczaków na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia bentosu na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia gatunków obcych na obszarze zlewni Czarnej Orawy Charakterystyka, ocena zasobów, stan zachowania oraz potencjalne zagrożenia flory na obszarze zlewni Czarnej Orawy Literatura Spis fotografii Spis schematów Spis tabel Strona 4

5 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego 1. Wstęp Charakterystyka przyrodnicza i społeczno gospodarcza zlewni Czarnej Orawy jest jednym z elementów projektu Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego dorzecza Dunaju. Charakterystyka społeczno gospodarcza została oparta m.in. na danych pochodzących z Urzędów Gmin zlewni Czarnej Orawy (Jabłonka, Lipnica Wielka, Czarny Dunajec, Raba Wyżna), Powiatowego Zespołu Doradztwa Rolniczego w Nowym Targu, Nadleśnictwa Nowy Targ, danych z Głównego Urzędu Statystycznego oraz informacji zebranych podczas wizji terenowych. Charakterystyka przyrodnicza została sporządzona na podstawie Inwentaryzacji terenowej elementów biotycznych na obszarze zlewni Czarnej Orawy wykonanej przez Klub Przyrodników w Świebodzinie. W poniższych rozdziałach scharakteryzowano zlewnię Czarnej Orawy pod względem położenia, środowiska przyrodniczego, rolnictwa, infrastruktury technicznej, gospodarki, struktury społeczeństwa oraz kierunków rozwoju poszczególnych gmin w oparciu o strategię rozwoju. 2. Charakterystyka środowiskowa i demograficzna obszaru zlewni Czarnej Orawy 2.1. Położenie Zlewnia Czarnej Orawy, której powierzchnia wynosi ok. 360 km 2 należy do międzynarodowego dorzecza Dunaju. Obszar zlewni znajduje się w południowo zachodnim fragmencie województwa małopolskiego, należy do powiatu nowotarskiego i obejmuje gminę: Jabłonkę (58,98% powierzchni zlewni), Lipnicę Wielką (18,68% powierzchni zlewni), Czarny Dunajec (16,68% powierzchni zlewni) oraz Rabę Wyżną (5,66% powierzchni zlewni). Podział administracyjny został przedstawiony na mapie nr 1. Omawiany obszar położny jest w obrębie dwóch makroregionów. Część północna należy do Beskidu Zachodniego, w skład którego wchodzi mezoregion Beskid Żywiecki, natomiast pozostałą część obejmuje Obniżenie Orawsko Podhalańskie z mezoregionem Kotliną Orawsko Nowotarską. Wśród Beskidu Żywieckiego możemy wyróżnić m.in. submezoregion Pasmo Babiogórskie, Działy Orawskie oraz Beskid Orawsko Podhalański. Podział ten został przedstawiony na schemacie nr 1 oraz na mapie nr 3. Strona 5

6 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Schemat 1. Podział fizycznogeograficzny wg Kondrackiego (1998 r.) Beskid Żywiecki znajduje się w północnej części zlewni Czarnej Orawy i jest rozcięty szerokimi dolinami potoków Lipnica, Syhlec, Zubrzyca oraz ich licznymi dopływami. Dzielą one tę część zlewni na szereg grzbietów, przy czym największy z nich to Bucznik. Przebieg grzbietów i dolin na terenie Beskidu Żywieckiego ma charakter południkowy, a potoki wypływające spod pasma Babiej Góry i Policy uchodzą do rzeki Czarnej Orawy. W tej części zlewni m.in. Krzywań uchodzi bezpośrednio do Zbiornika Orawskiego. Południowe stoki Babiej Góry charakteryzują się na ogół dużym nachyleniem, wynoszącym powyżej 10%, a część z nich przekracza nawet 30%. Na wschód rozciąga się wzniesienie Machajowa przechodzące w szerszy grzbiet Podszkla, które schodzi łagodnie do doliny potoku Piekielnik. Granica południowa Beskidu Zachodniego biegnie na zachód od Jabłonki, wzdłuż potoku Lipnica, skręca następnie na południe i biegnie od Lipnicy Dolnej na zachód do potoku Krzywań Graniczny. Kotlina Orawsko Nowotarska rozszerza się na południe i w tym samym kierunku wzrasta jej wysokość n.p.m., na jej terenie występują rozległe torfowiska wysokie (tzw. puścizny) (Kondracki, 1998). Strona 6

7 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego 2.2. Charakterystyka społeczeństwa Ludność Obszar zlewni Czarnej Orawy zamieszkuje ok. 30 tys. osób (GUS, 2010). Najwięcej ludności znajduje się w gminie Jabłonka ok. 17,3 tys. osób, gminę Lipnicę Wielką zamieszkuje niemal 5,8 tys. osób (GUS, 2010). Pozostałe dwie gminy są częściowo położone w obszarze zlewni. Miejscowości Piekielnik i Podszkle należące do gmina Czarny Dunajec zamieszkiwane są przez niemal 3,1 tys. osób ( natomiast najmniej mieszkańców na obszarze zlewni Czarnej Orawy liczą miejscowości gminy Raby Wyżnej: Podsarnie, Harkabuz i Bukowina Osiedle ok. 1,5 tys. mieszkańców ( Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 77 os./km2. Gęstość zaludnienia w obszarze zlewni Czarnej Orawy została przedstawiona na mapie nr 2. Ludność według płci Pod względem płci w gminach Jabłonka, Lipnica Wielka oraz Czarny Dunajec procent mężczyzn i kobiet wynosi odpowiednio 49 i 51. W gminie Raba Wyżna stosunek mężczyzn do kobiet jest wyrównany i wynosi po 50%. Rynek pracy Niemal 60% ogólnej liczby ludności, zamieszkującej obszar zlewni Czarnej Orawy, znajduje się w wieku produkcyjnym. Największa liczba ludności w wieku produkcyjnym zamieszkuje gminę Jabłonka i wynosi niemal 10,3 tys. osób, co stanowi 59% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Gmina Lipnica Wielka charakteryzuje się niższą ilością ludności będącej w wieku produkcyjnym ok. 3,5 tys. osób, co jednak stanowi ok. 60% ogólnej liczby mieszkańców tej gminy. W gminie Czarny Dunajec, w granicach zlewni Czarnej Orawy, ilość osób będących w wieku produkcyjnym jest równa ok. 2 tys. (ok. 62% ogólnej liczby mieszkańców gminy na obszarze zlewni), natomiast gminę Rabę Wyżną zamieszkuje niespełna 1 tys. osób będących w wieku produkcyjnym (ok. 62% ogólnej liczby mieszkańców gminy na obszarze zlewni). W gminie Jabłonka liczba bezrobotnych dochodzi do ok. 550 osób, co stanowi ok. 5,2% liczby mieszkańców, będących w wieku produkcyjnym. W gminie Lipnica Wielka liczba osób bezrobotnych wynosi ok. 200, co w stosunku do ilości ludności w wieku produkcyjnym stanowi 5,8%. W granicach zlewni Czarnej Orawy, w gminie Czarny Dunajec liczba osób będących bez pracy sięga ok. 70 (ok. 3,6% liczby mieszkańców, będących w wieku produkcyjnym), a w gminie Raba Wyżna ilość osób niezatrudnionych wynosi ok. 55 (ok. 5,9% liczby mieszkańców, będących w wieku produkcyjnym) (GUS, 2010). Strona 7

8 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Historia gmin położonych na obszarze zlewni Czarnej Orawy Gmina Jabłonka Osada Jabłonka została założona w 1558 r. przez sołtysa Sebastiana Jabłonkowskiego. Wcześniej, od 1368 r., na tych obszarach urzędował tzw. strażnik solny, który na polecenie króla Kazimierza Wielkiego, nadzorował wywóz soli z kopalń w Wieliczce i Bochni. Przez obszar dzisiejszej gminy Jabłonka w XV w. przebiegał trakt handlowy, którym sprowadzano z Krakowa miedź oraz przewożono sól na południe. Stąd też pochodziły nazwy traktu Szlak solny lub Droga miedziowa. Dzięki korzystnemu położeniu, osada Jabłonka szybko się rozwijała. Głównie ludność osady zajmowała się uprawą roli. W mniejszym stopniu uprawiano len, produkowano płótna oraz zajmowano się spławem drewna z babiogórskich lasów. Na przełomie XVI i XVII w. nastąpił napływ ludności na tereny gminy Jabłonka z Kotliny Żywieckiej i Podhala i powstały kolejne osady: Podwilk i Orawka (1585 r.), Zubrzyca (1605 r.), Lipnica (1609 r.) oraz Chyżne (1614 r.). Jednak w XIX w. ludność zaczęła emigrować z tych terenów na Węgry, do Prus oraz do Ameryki. Było to spowodowane surowymi warunkami klimatycznymi, nieurodzajnymi glebami i długimi latami rozbiorów. Na początku XX w. powstała Polska Rada Narodowa, która domagała się włączenia ziem orawskich do ojczyzny. W 1920 r. Rada Ambasadorów podjęła decyzję o podziale Orawy. W momencie wybuchu II wojny światowej obszar Górnej Orawy znalazł się w granicach Słowacji, jednakże 1945 r. został przyłączony do Polski. Gmina Lipnica Wielka Lipnica Wielka została założona na początku XVII w.. Pierwsze informacje o tym obszarze pochodzą z 1606 r., natomiast wzmianki o osadzie pojawiają się w 1609 r.. W 1915 r. nastąpił podział na Lipnicę Wielką i Lipnicę Małą. W 1991 r. Gmina Lipnica Wielka po 15 latach przynależności do gminy Jabłonka ponownie została wydzielona, jako osobna jednostka administracyjna. Gmina Czarny Dunajec Osady Piekielnik oraz Podszkle powstały pod koniec XVI w., a osada Podczerwone została założona przez Szymona Czerwińskiego w 1605 r.. Piekielnik był jedną z najbogatszych wsi Górnej Orawy. Do 1920 r. Piekielnik, Podszkle i Podczerwone należały do Austro Węgier, zamieszkane były jednak przez ludność polską. Do Polski zostały przyłączone po rozpadzie Austro Węgier. W czasie trwania II wojny światowej stanowiły część Słowacji. Strona 8

9 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Gmina Raba Wyżna Osiedle Bukowina Wieś założona została podczas kolonizacji prowadzonej przez panów zamku orawskiego. Pierwsza wzmianka o wsi Bukowina pochodzi z 1566 r., gdzie nazwana jest Bukowianka, natomiast rok później zmieniono nazwę na Bukowina. Rządy nad wsią sprawowali sołtysi z rodu Bukowińskich. Obecnie Osiedle Bukowina jest najmniejszą miejscowością należącą do gminy Raba Wyżna. Harkabuz Nazwa wsi pochodzi od sołtysa Bartłomieja Harkabuza i powstała na początku XVII w.. Mieszkańcy Harkabuza zajmowali się głównie rolnictwem i hodowlą bydła. W mniejszym stopniu żyli z produkcji lnianych nici, które potem sprzedawali. Podsarnie Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1567 r. z rejestru podatkowego inwentaryzacyjnego dóbr rodziny Thurzon. Funkcjonowały dwie nazwy wsi Orawka Średnia i Orawka pod Sarną. W XVII w. na terenach Orawy miały miejsce walki religijne, jednak zdołano obronić katolickie korzenie. Podczas rozbiorów wieś była pod panowaniem austriackim, a po 1918 r. włączona została do Polski. Podczas II wojny światowej należała do Republiki Słowackiej Klimat i jego ocena Zlewnia Czarnej Orawy należy do XIII strefy klimatycznej regionu karpackiego wg podziału W. Wiszniewskiego i W. Chełchowskiego, który oparto na 7 parametrach temperatury powietrza, 6 parametrach opadów atmosferycznych oraz 1 parametrze wilgotności, zachmurzenia i ciśnienia atmosferycznego. Wyróżnione jednostki odpowiadają dzielnicom klimatyczno rolniczym wydzielonym przez R. Gumińskiego. Zgodnie z podziałem obszar ten należy do dzielnicy XXI karpackiej, która charakteryzuje się małą ilością opadów zimowych w porównaniu do dużych opadów występujących początkiem lata. Średnioroczne sumy opadów wynoszą około 900 mm (Kondracki, 1998). Obszar zlewni Czarnej Orawy charakteryzuje się piętrem klimatycznym umiarkowanym ciepłym, występującym poniżej 700 m n.p.m., gdzie średnia temperatura powietrza wynosi powyżej 6 C. Powyżej 700 m n.p.m. (piętro klimatyczne umiarkowane chłodne) temperatury wahają się pomiędzy 4 6 C (PIG, 2004). Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, a najzimniejszym styczeń. Okres wegetacji roślin jest bardzo krótki ( dni), a śnieg zalega tutaj średnio nawet do 100 dni rocznie (PROFIT, 2004). Strona 9

10 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Na podstawie przeprowadzonej Oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2009 roku strefę nowotarsko tatrzańską zakwalifikowano do klasy A pod względem ochrony zdrowia dla SO 2, NO 2, tlenku węgla, benzenu, arsenu, ołowiu, kadmu, niklu, ozonu, natomiast dla różnych czasów uśrednienia stężeń PM10, benzo(a)piranu do klasy C. Strefę z uwagi na ochronę roślin dla SO 2, NO 2 oraz ozonu zakwalifikowano do klasy A. Podsumowując w strefie nowotarsko tatrzańskiej zanotowano częstości przekroczenia poziomu dopuszczalnego 24 godzinnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenia dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym oraz przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)piranu w roku kalendarzowym. Przekroczenia te występowały głównie w okresie zimowym i spowodowane były lokalnymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, niekorzystnymi warunkami klimatycznymi oraz oddziaływaniem emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków (WIOŚ, 2010) Wody powierzchniowe i podziemne Głównym ciekiem na omawianym obszarze jest rzeka Czarna Orawa o długości około 34 km w obrębie państwa polskiego, która w początkowym biegu przyjmuje nazwę Orawka i wpływa do Zbiornika Orawskiego. Głównymi dopływami Czarnej Orawy są: Potok Bębeński, Potok Pietrzakowski, Bukowiński Potok, Zubrzyca, Syhlec, Piekielnik, Chyżnik i Lipnica. Bezpośrednio do zbiornika wpływa również Krzywań oraz Chyżny, które należą do omawianej zlewni. Na obszarze zlewni Czarnej Orawy wyznaczonych jest obecnie 10 jednolitych części wód rzek (tabela nr 1; mapa nr 4), których zlewnie tworzą scaloną część wód GW 1001 Czarna Orawa od źródeł do granicy państwa. Tabela 1. Jednolite części wód rzek w zlewni Czarnej Orawy (w granicach państwa) Europejski kod JCWP Nazwa JCWP Długość JCWP [km] Długość cieku głównego [km] PLRW Czarna Orawa do Zubrzycy 44,1 25,1 PLRW Zubrzyca 23,5 14,6 PLRW Piekielnik 47,3 13,4 PLRW Syhlec 18,8 18,8 PLRW Czarna Orawa od Zubrzycy bez Zubrzycy do ujścia 9,1 9,1 PLRW Lipnica 28,0 18,9 PLRW Chyżny do granicy państwa 8,1 8,1 PLRW Chyżny graniczny 1,3 1,3 PLRW Krzywań 8,5 8,5 PLRW Jeleśnia w granicach PL 12,7 12,7 Razem: 201,4 - Źródło: Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dunaju, KZGW 2010 Strona 10

11 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego W tabeli nr 2 (mapa nr 5) przedstawiono wyniki stanu/potencjału ekologicznego wód oraz stan ogólny wód w zlewni Czarnej Orawy na rok 2008 na podstawie Oceny stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki (GIOŚ, 2009). Tabela 2. Ocena stanu jednolitych części wód rzek Nazwa jednolitej części wód Km biegu rzeki, w którym zlokalizowany jest punkt p.p.k. Stan/potencjał ekologiczny Stan ogólny wód Czarna Orawa do Zubrzycy 1,00 Umiarkowany Zły Zubrzyca 0,20 Dobry i powyżej dobrego Dobry Piekielnik 1,00 Umiarkowany Zły Syhlec 0,20 Dobry i powyżej dobrego Dobry Lipnica 0,20 Dobry i powyżej dobrego Dobry Chyżny do granicy państwa 1,00 Umiarkowany Zły Chyżny graniczny 1,00 Umiarkowany Zły Krzywań 1,00 Umiarkowany Zły Jeleśnia na granicy PL i SR 1,00 Umiarkowany Zły Czarna Orawa od Zubrzycy bez Zubrzycy do ujścia 25,00 Umiarkowany Zły Źródło: Oceny stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki (GIOŚ, 2009) tabela nr 3. Przeznaczenie jednolitych części wód na obszarze zlewni Czarnej Orawy przedstawia Tabela 3. Przeznaczenie jednolitych części wód wg wykazów RZGW Nazwa jednolitej części wód Wody przeznaczone do bytowania ryb łososiowatych karpiowatych Woda do zaopatrzenia ludności Woda do celów rekreacyjnych Czarna Orawa do Zubrzycy Czarna Orawa od Zubrzycy bez Zubrzycy do ujścia Lipnica Piekielnik Syhlec Zubrzyca Krzywań (Krywań) Źródło: Informacja o stanie środowiska i przeprowadzonych kontrolach w 2008 roku powiat nowotarski, WIOŚ, Nowy Sącz, listopad 2009) Zgodnie z wykazem RZGW w Krakowie (tabela nr 3) wody w obszarze zlewni Czarnej Orawy przeznaczone są do bytowania ryb łososiowatych, jednak przeprowadzone badania w roku 2008 wykazały, że badane cieki (Czarna Orawa, Lipnica, Syhlec) nie spełniają wymogów dla bytowania ryb w warunkach naturalnych ze względu na nieosiągnięcie dopuszczalnych norm głównie we wskaźnikach: azotyny, fosfor ogólny, niezjonizowany Strona 11

12 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego amoniak, tlen rozpuszczony. Badania przeprowadzone w tych samych punktach pomiarowych wykazały brak wód zanieczyszczonych i zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu ze źródeł rolniczych. Natomiast wyniki badań eutrofizacji spowodowanej presją ze źródeł komunalnych przeprowadzonych w latach wykazały, że w punkcie pomiarowo kontrolnym na potoku Syhlec nastąpiły przekroczenia wartości granicznych dla stanu dobrego we wskaźnikach azot amonowy i azot Kjeldahla. W wodach rzeki Czarnej Orawy i Lipnicy nie stwierdzono eutrofizacji pochodzenia komunalnego. Jednolita część wód podziemnych (mapa nr 6) pod względem oceny stanu chemicznego i ilościowego klasyfikuje się, jako dobra na podstawie Raportu o stanie chemicznym i ilościowym jednolitych części wód podziemnych dla obszarów dorzeczy zgodnie z wymaganiami RDW (PIG, 2008). Na obszarze zlewni Czarnej Orawy znajdują się trzy fragmenty nieudokumentowanych GZWP, ich lokalizacja została przedstawiona na mapie nr 7: GZWP nr 439 Zbiornik warstw Magura (Gorce), obejmujący paleogeńsko kredowe utwory fliszu karpackiego. Powierzchnia zbiornika wynosi ok. 102 km 2 w obszarze zlewni, co stanowi ok. 28% jej powierzchni i jest usytuowany w centralnej części zlewni. GZWP nr 440 Dolina kopalna Nowy Targ, zbiornik wykształcony w czwartorzędzie zajmuje południową część zlewni stanowiąc ok. 32% (ok. 114 km 2 ) jej całkowitej powierzchni. Głębokość potencjalnych ujęć wynosi ok. 35 m, a zasoby dyspozycyjne w granicach 86 tys. m 3 /d. Zbiornik jest niezaizolowany w stropie, co wpływa na jego dużą podatność na zanieczyszczenia. GZWP nr 445 Zbiornik warstw Magura (Babia Góra) zlokalizowany w północnej część zlewni zajmuje powierzchnię ok. 37 km 2 (10% całkowitej powierzchni zlewni). Zbiornik obejmuje paleogeńsko kredowe utwory fliszu karpackiego. Prace nad dokumentacją dla powyższych GZWP są koordynowane przez Państwowy Instytut Geologiczny. Dla GZWP nr 439 i 445 dokumentacja będzie sporządzona w latach , natomiast dla GZWP nr 440 jest w opracowywana w latach Gleby Rodzaje gleb występujące na analizowanym obszarze zlewni Czarnej Orawy zostały zobrazowane na mapie nr 8. Na terenie zlewni Czarnej Orawy w części południowej oraz w małych fragmentach północnej części przeważają gleby pyłowe wytworzone ze skał osadowych okruchowych niescementowanych. Swym zasięgiem powierzchnia gleb pyłowych obejmują ok. 30% terenu Strona 12

13 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego całej zlewni. W analizowanym obszarze występują gleby gliniaste i gleby ilaste wytworzone ze skał osadowych fliszowych. Gleby gliniaste występują głównie w północno wschodniej części zlewni, rozciągając się pomiędzy rzeką Czarną Orawa a potokiem Zubrzyca, będącym jej prawym dopływem oraz potokiem Piekielnik, stanowiącym jej lewy dopływ. Drugie miejsce występowania tych gleb to zachodnia część zlewni, przylegająca do granicy państwa na zachód od potoku Lipnica. Na wschód od nich znajdują się gleby ilaste ciągnące się aż do potoku Zubrzyca. Występują one również w północnej części zlewni na terenie miejscowości Podwilk. Powierzchniowo gleby gliniaste stanowią ok. 20% powierzchni zlewni, natomiast gleby ilaste ok. 15%. W obrębie zlewni Czarnej Orawy występują również gleby skaliste i szkieletowe wytworzone ze skał osadowych fliszowych. Gleby szkieletowe zlokalizowane są głównie w północnej części zlewni na stokach pasma Babiej Góry i pasma Policy oraz w mniejszych fragmentach w pozostałej części zlewni, skupiając się jednak w obszarze na północ od rzeki Czarnej Orawy. Natomiast gleby skaliste występują w szczytowych partiach Babiej Góry i Policy, zajmują one niewielką powierzchnię zlewni, bo zaledwie ok. 2%. Gleby szkieletowe stanowią natomiast ok. 18% całej powierzchni. W pozostałej części zlewni występują gleby bagienne, które tworzą się m.in. z torfów, z utworów aluwialnych i deluwialnych. Gleby te zostały podzielone z uwagi na stopień nasilenia bagiennego oraz charakter skał macierzystych. W obszarze zlewni Czarnej Orawy występuje tylko jeden rodzaj gleb gleby torfowe, wytworzone z różnych torfów torfowisk o zróżnicowanej miąższości, która na ogół wynosi ponad 50 cm i charakteryzują się najwyższym stadium zabagnienia. Gleby torfowe występują głównie w okolicach miejscowości Piekielnik, stanowiąc złoża torfu na terenie m.in. Puścizny Wielkiej, Baligówki oraz w południowej części zlewni (Urbarski Las). Niewielki fragment znajduje się również w okolicach ujścia potoku Syhlec. Całość gleb torfowych zajmuje ok. 4% powierzchni zlewni. Pozostała część powierzchni (11%) przypada na mady lekkie, średnie oraz ciężkie. Mady wytworzone są ze współczesnych osadów aluwialnych lub osadów aluwialno deluwialnych. Na terenach górzystych mady składają się z różnorodnego materiału skalnego górskiego o zróżnicowanym składzie mechanicznym. Mady z uwagi na przydatność rolniczą wykorzystywane są, jako łąki i pastwiska, natomiast bardzo rzadko ulegają zalesianiu. Gleby o uregulowanych stosunkach wodnych są bardzo żyzne. Na terenie zlewni Czarnej Orawy występują w dolinie rzeki Czarnej Orawy oraz w dolinach jej dopływów: Lipnicy, Syhlca, Zubrzycy oraz Piekielnika (IUNG, 1961). Do największych zanieczyszczeń gleb należy skażenie powierzchni ziemi substancjami niebezpiecznymi, odpadami, zajmowanie terenów pod składowiska odpadów oraz działalność rolnicza. Do zagrożeń rolniczych należy m.in. nadmierne wylesienie, osuszanie Strona 13

14 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego bagien, eksploatacja torfowisk, nieprawidłowo prowadzona melioracja oraz stosowanie środków ochrony roślin i nawozów. Skład chemiczny gleb uzależniony jest m.in. od budowy geologicznej, geomorfologii oraz warunków klimatycznych. Zawartość pierwiastków śladowych w glebach jest bardzo ważna z uwagi na stopień ich stężenia, zbyt duże stężenie może być szkodliwe dla organizmów żywych, natomiast ich obecność może warunkować prawidłowy wzrost i rozwój roślin i zwierząt. Monitoring właściwości gleb był prowadzony w roku 2000 i 2005 przez Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska m.in. w punkcie kontrolno pomiarowym w Jabłonce. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono naturalną zawartość wszystkich badanych metali (kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, cynku) w glebie, co oznacza brak zanieczyszczenia gleb i możliwość uprawy wszystkich roślin ogrodniczych i rolniczych. Nie stwierdzono również zanieczyszczenia gleb wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi. Pod względem zawartości siarki siarczanowej profil glebowy w Jabłonce wykazuje II zanieczyszczenia (w IV skali) zawartość średnia (podwyższona) zarówno w roku 2000 i 2005 (WIOŚ, 2008). Na terenie gminy Jabłonki, która zajmuje znaczną część zlewni Czarnej Orawy dominują gleby IV i V klasy bonitacyjnej, stanowiąc odpowiednio gleby klasy IV ok. 34%, klasy V 36%. Pozostałą część stanowią gleby klasy VI, natomiast gleby klasy III to znikomy procent gleb w gminie. Również na terenie gminy Raba Wyżna przeważają gleby klasy bonitacyjnej IV i V (PROFIT, 2004). Natomiast większość gleb na terenie gminy Lipnica Wielka zakwalifikowano do klasy V i VI, spośród gleby gminy Czarny Dunajec aż 76% należy właśnie do klasy V i VI, a 23% powierzchni użytków rolnych stanowią gleby IV klasy bonitacyjnej, pozostałą część stanowią gleby III klasy (Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentynach, 2004). 3. Rolnictwo Tereny rolne w obszarze zlewni Czarnej Orawy zajmują ok. 55,6% powierzchni, z czego 27,5% przypada na grunty orne, 20,4% na łąki, a 5,0% to tereny złożonych systemów upraw i działek, natomiast 2,7% powierzchni jest zajętych głównie przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej. Szczegółowy stopień pokrycia terenu został przedstawiony w tabeli nr 4 oraz na mapie nr 9. Strona 14

15 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Tabela 4. Pokrycie terenu zlewni Czarnej Orawy Pokrycie terenu zlewni (Corina Land Cover poziom 1) Lasy i ekosystemy seminaturalne Strefy podmokłe Tereny rolne Tereny zantropogenizowane Pokrycie terenu zlewni (Corina Land Cover poziom 3) Powierzchnia [km 2 ] Stopień pokrycia w zlewni [%] Lasy iglaste 128,09 35,61 Lasy liściaste 0,02 0,01 Lasy mieszane 5,46 1,52 Lasy w stanie zmian 6,87 1,91 Murawy i pastwiska naturalne 0,23 0,06 Wrzosowiska i zakrzaczenia 0,25 0,07 Bagna śródlądowe 1,50 0,42 Torfowiska 9,75 2,71 Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających 98,98 27,52 Łąki 73,24 20,36 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 9,88 2,75 Złożone systemy upraw i działek 17,97 5,00 Źródło: Opracowano na podstawie Corina Land Cover 2006 Zabudowa luźna 7,43 2,07 Razem: 359, ,00 Na terenie gminy Jabłonki znajduje się gospodarstw, których struktura przedstawia się następująco: Tabela 5. Charakterystyka gospodarstw rolnych w gminie Jabłonka Lp. Przedział wielkości powierzchni gospodarstw [ha] Liczba gospodarstw [szt.] Powierzchnia gospodarstw w danej grupie[ha] 1 do powyżej Razem: Źródło: Opracowano na podstawie materiałów uzyskanych z Urzędu Gminy Jabłonka Jak wynika z tabeli nr 5 na terenie gminy Jabłonki przeważają gospodarstwa o powierzchni do 2 ha, stanowiąc prawie 58 % całkowitej liczby gospodarstw. Obecnie część mieszkańców rezygnuje z uprawy terenów rolnych, z wagi na małą opłacalność, co w konsekwencji prowadzi do porastania pól łąkami. Jedną z szans rozwoju gminy Jabłonki jest agroturystyka, gdyż gmina posiada zarówno wysokie walory przyrodnicze oraz rozwijającą się bazę noclegową. Na terenie gminy Lipnica Wielka przeważają gospodarstwa do 1 ha (1090), stanowiące ok. 45,6% wszystkich gospodarstw rolnych. Gospodarstwa o powierzchni od 1 do Strona 15

16 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego 2 ha to ok. 35,6% całości, natomiast gospodarstw o powierzchni większej niż 2 ha jest na terenie gminy 450 (18,8%). Mieszkańcy gminy w gospodarce rolnej nastawieni są głównie na mleczarstwo i hodowlę bydła, choć obecnie szansą rozwoju dla gminy jest rolnictwo ekologiczne (Eko Efekt, 2004). W gminie Czarny Dunajec przeważają gospodarstwa 1 5 ha, stanowiące około 70% wszystkich gospodarstw rolnych gminy. Najmniejszą liczbę stanowią gospodarstwa o powierzchni przekraczającej 10 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi ok. 4 ha, przykładowo w miejscowości Piekielnik znajduje się 410 gospodarstw rolnych o powierzchni ha. Pogłowie zwierząt kształtuje się na następującym poziomie: bydło ogółem szt., krowy szt., trzoda szt. Głównymi kierunkami rozwoju jest produkcja mleka i żywca wołowego w oparciu o pasze własne. Produkcja roślinna ukierunkowana jest na uzyskanie wysokowartościowej paszy (użytki zielone) oraz produkcji zbóż na zaopatrzenie własnych gospodarstw. Szansą na zwiększenie konkurencyjności rolnictwa jest techniczna modernizacja oraz specjalizacja gospodarstw. W gminie Raba Wyżna liczba gospodarstw wynosi 1 698, z czego 370 gospodarstw zlokalizowanych jest w obrębie zlewni Czarnej Orawy, a ich średnia wielkość sięga ok. 2,3 ha. Na terenie gminy przeważają gospodarstwa wielokierunkowe, kilka procent stanowią gospodarstwa mleczne. W związku z prowadzoną działalnością rolniczą na danym obszarze stopień nawożenia na 1 ha powierzchni utrzymuje się na poziomie 27 kg nawozów azotowych, 18,2 kg nawozów fosforowych i 17, 3 kg nawozów potasowych (RS EKO, 2007). 4. Przemysł Na terenie zlewni Czarnej Orawy działalność prowadzona jest głównie w obszarze usług budowlanych i handlowych, czemu sprzyja sąsiedztwo z Republiką Słowacką. Do Jabłonki licznie zjeżdżają mieszkańcy przygranicznych miejscowości w celach handlowych, zwłaszcza w dzień targowy. W związku z tym funkcjonuje tutaj wiele placówek handlowych m.in. na terenie gminy Jabłonka zarejestrowanych jest 98 firm, a w Lipnicy Wielkiej 48. Dobrze rozwinięta jest również działalność związana z produkcją wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa oraz z produkcją pozostałych wyrobów z drewna. W gminie Lipnica Wielka poza placówkami handlowymi funkcjonują również firmy z zakresu działalności: budowlanej 93, transportowej 12, stolarskiej 4, instalatorstwo elektryczne 5, usługi tartaczne 6 oraz firmy działające w pozostałych branżach tj. usługi fryzjerskie, lekarskie, szewskie, geodezyjne itp.. Natomiast na terenie miejscowości należących do gminy Raba Wyżna tj. Harkabuz, Podsarnie i Bukowina Osiedle zarejestrowanych jest 83 firm. Większość z nich nastawiona jest na produkcję wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, roboty budowlane związane ze wznoszeniem Strona 16

17 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego budynków oraz na produkcję pozostałych wyrobów z drewna. Na terenie gminy Jabłonka funkcjonuje jeden z największych zakładów w okolicy Kabanos, zajmujący się produkcją wędlin i mięsa, który zatrudnia znaczną część mieszkańców okolicznych miejscowości. Natomiast na terenie gminy Czarny Dunajec w obszarze zlewni znajduje się zakład produkcji torfowej Bór za lasem, który oferuje torf ogrodniczy, substrat torfowy oraz torf ogrodniczy odkwaszony. Na terenie zlewni od bardzo dawna wydobywano torf m.in. w celu przekształcenia obszarów tych pod grunty orne. W związku z występowaniem pożarów na torfowiskach oraz w późniejszym okresie wydobywaniem torfu do celów opałowych, powierzchnia torfowisk ulegała ciągłemu pomniejszaniu. W drugiej połowie XX w. rozpoczęto eksploatację torfowisk na skalę przemysłową. W celach opałowych wydobywano torf na Baligówce, a następnie w Borze za Lasem Kaczmarka, gdzie produkowano półkoks torfowy. W latach 60 tych XX w. zaczęto eksploatować południową część największego kompleksu torfowisk wysokich Puściznę Wielką (Cichocki, 2002). Obecnie roczna wielkość wydobycia torfu uzależniona jest od zapotrzebowania na ten surowiec oraz od panujących warunków atmosferycznych. W latach rocznie wydobywano 10 tys. m 3 surowca torfowego. Eksploatacja na większości z pól prowadzona jest metodą powierzchniowego frezowania. Natomiast na dwóch pozostałych polach eksploatacyjnych odbywa się za pomocą koparki. Obecnie zakład produkcji torfowej, działający w obrębie torfowisk posiada koncesję na wydobycie do końca roku Leśnictwo Teren zlewni charakteryzuje się zalesieniem na poziomowe ok. 134 km 2, co daje ok. 37% powierzchni analizowanego obszaru. Wśród całkowitej powierzchni lasów w obrębie zlewni można wyróżnić: lasy iglaste (128 km 2 ), lasy mieszane (5,5 km 2 ), natomiast pozostałą niewielką część zajmują lasy liściaste. Lasy należące do Skarbu Państwa stanowią ok. 14% powierzchni wszystkich lasów zlewni. W tabeli nr 6. zestawiono powierzchnię lasów państwowych i niestanowiących własność Skarbu Państwa w poszczególnych gminach zlewni Czarnej Orawy. Tabela 6. Struktura własności lasów w obszarze zlewni Czarnej Orawy Lasy stanowiące własność Skarbu Gmina/miejscowość Państwa (z wyłączeniem lasów Babiogórskiego Parku Narodowego) [km 2 ] Jabłonka 0,52 Jabłonka Zubrzyca Górna 5,77 Podwilk 2,74 Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa [km 2 ] 64,61 Strona 17

18 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego Gmina/miejscowość Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa (z wyłączeniem lasów Babiogórskiego Parku Narodowego) [km 2 ] Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa [km 2 ] Chyżne 0,87 Lipnica Wielka 7,04 15,67 Raba Wyżna 0,15 7,59 Czarny Dunajec - 15,59 Razem: 17,09 103,46 Źródło: Opracowano na podstawie materiałów uzyskanych z Nadleśnictwa Nowy Targ Lasy niepaństwowe charakteryzują się zróżnicowanym rozmieszczeniem i wielkością. Duży kompleks leśny występuje w obrębie gminy Jabłonki, natomiast na pozostałym obszarze lasy są w większości rozdrobnione i położone w dolinach rzek. Lokalizację lasów z podziałem na ich własność przedstawiono na mapie nr Obszary chronione 6.1. Natura 2000 Na terenie zlewni Czarnej Orawy znajdują się obszary Natura 2000 wyznaczone na mocy Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej, stanowiące około 20% analizowanej powierzchni. W tabeli nr 7 przedstawiono powierzchnię poszczególnych obszarów Natura Tabela 7. Zestawienie obszarów Natura 2000 Obszar chroniony Natura 2000 Powierzchnia w km 2 na obszarze zlewni Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Czarna Orawa PLH ,84 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Torfowiska Orawsko-Nowotarskie 50,15 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Babia Góra PLH ,13 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Torfowiska Orawsko-Nowotarskie 49,78 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Babia Góra PLB ,12 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Pasmo Policy PLB ,73 Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ 2009 Razem: 129,75 Szczególnie cenne na obszarze zlewni są torfowiska wysokie wraz z otaczającymi je okrajkami, młakami, borami i lasami bagiennymi oraz łąkami (głównie mieczykowo mietlicowe i siedliska nadrzeczne) - Torfowiska Orawsko-Nowotarskie. Dla ochrony 12 typów siedlisk (w tym 4 priorytetowych) z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, wyznaczono Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (PLH120016). Dodatkowo na terenach torfowisk spotkać można takie gatunki jak: ważka łątka turzycowa, małż skójka gruboskorupowa żyjąca, w czystych potokach, czy też migrujące duże drapieżniki tj. wilk czy Strona 18

19 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego niedźwiedź (załącznik II Dyrektywy Siedliskowej). Tutaj również został wydzielony Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (PLB120007) ze względu na występowanie: cietrzewia, derkacza, bociana czarnego, głuszca, jarząbka, żurawia, zimorodka, puchacza, włochatki, dzięcioła czarnego świergotka polnego, muchołówki małej oraz gąsiorka. Północna część Puścizny Wielkiej stanowi najlepiej zachowany fragment torfowisk charakteryzujący się wyraźną strukturą kępkowo dolinową. Poza obszarem Natury 2000 na terenie zlewni Czarnej Orawy znajdują się również inne miejsca występowania torfowisk alkalicznych m.in. w okolicach górnego biegu potoku Bębeńskiego oraz w sąsiedztwie Chyżnego, nad potokiem Chyżny. Fotografia 1. Torfowisko alkaliczne w okolicach górnego biegu potoku Bębeńskiego (źródło: Klub Przyrodników) Fotografia 2. Torfowisko alkaliczne w sąsiedztwie Chyżnego (źródło: Klub Przyrodników) Południowe stoki masywu Babiej Góry, którego grzbiet stanowi północno zachodnią granicę zlewni Czarnej Orawy, są bardziej łagodne i mniej urozmaicone pod względem rzeźby Strona 19

20 Warunki zarządzania obszarem dorzecza i ochroną różnorodności biologicznej dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo na przykładzie zlewni Czarnej Orawy stanowiącej część transgranicznego w porównaniu do północnych jej stoków. Na terenie całego obszaru Babia Góra występuje, co najmniej 16 gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 18 typów siedlisk z Załącznika I i 13 gatunków z Załącznika II Dyrektyw Siedliskowej. Ponadto 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi oraz wiele gatunków rzadkich, zagrożonych i prawnie chronionych. W obszarze zlewni zlokalizowane jest 24% powierzchni obszaru PLH Babia Góra oraz 33% powierzchni obszaru PLB Babia Góra. Fotografia 3. W tle obszar Natura 2000 Babia Góra Na odcinku rzeki Czarna Orawa od miejscowości Harkabuz do ujścia Lipnicy utworzony jest Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Czarna Orawa. Szerokość rzeki na tym obszarze waha się od 3 m w najwęższym miejscu, aż do 20 m w najszerszym odcinku, głębokości natomiast oscylują w granicach cm. Brzegi Czarnej Orawy są na ogół łagodne, jedynie fragmentami są strome w wyniku działalności erozji bocznej. W otoczeniu rzeki występują w przeważającej części pastwiska i pola uprawne, brzegi miejscami porośnięte są wikliną i płatami łęgów. Na terenie ostoi występuje 5 gatunków z Załącznika II i 3 gatunki z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Strona 20