INFORMATOR. konkursu pod hasłem Skarby polskich parków narodowych. Spis treści

Transkrypt

1 INFORMATOR konkursu pod hasłem Skarby polskich parków narodowych Spis treści Babiogórski Park Narodowy... 2 Białowieski Park Narodowy... 3 Biebrzański Park Narodowy... 4 Bieszczadzki Park Narodowy... 4 Park Narodowy Bory Tucholskie... 6 Drawieński Park Narodowy... 7 Gorczański Park Narodowy... 8 Park Narodowy Gór Stołowych... 9 Kampinoski Park Narodowy Karkonoski Park Narodowy Magurski Park Narodowy Narwiański Park Narodowy Ojcowski Park Narodowy Pieniński Park Narodowy Poleski Park Narodowy Roztoczański Park Narodowy Słowiński Park Narodowy Świętokrzyski Park Narodowy Tatrzański Park Narodowy Park Narodowy Ujście Warty Wielkopolski Park Narodowy Wigierski Park Narodowy Woliński Park Narodowy Polskie parki narodowe w liczbach Mapa Parki narodowe w Polsce Wykaz stron internetowych polskich parków narodowych Wykaz symboli polskich parków narodowych Fragment ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004r Przykładowe pytania wszystkich etapów konkursu... 38

2 POLSKIE PARKI NARODOWE Babiogórski Park Narodowy Babia Góra stanowi najwyższe wzniesienie Beskidów Zachodnich. Jest jednolitym i odosobnionym masywem o przebiegu równoleżnikowym. Budowa geologiczna charakteryzująca się skośnym ułożeniem warstw skalnych fliszu karpackiego powoduje specyficzną rzeźbę terenu. Stoki północne z wychodniami piaskowca, gołoborzami i żlebami są strome i pocięte dolinami potoków. Stoki południowe są połogie, na dużych obszarach wypłaszczone, w dolnych partiach bardziej strome i rozczłonkowane. Wysokość 1725 m n.p.m., a zwłaszcza znaczne wyniesienie ponad otaczające doliny powoduje zróżnicowanie warunków klimatycznych. Im wyżej, tym klimat staje się ostrzejszy, chłodniejszy, wzrasta też suma opadów. Warunki siedliskowe na Babiej Górze są wypadkową wpływu podłoża geologicznego, gleb oraz klimatu. Zmieniają się one wyraźnie w miarę wzrostu wysokości n.p.m. powodując pionowe zróżnicowanie szaty roślinnej. Pozwala to na wyróżnienie na Babiej Górze pięter klimatyczno-roślinnych odpowiadającym analogicznym piętrom występującym w górach wysokich np. Tatrach, Alpach, lecz w stosunku do nich obniżonych o kilkaset metrów. Układ pięter roślinnych w masywie Babiej Góry uznawany jest za klasyczny, zachowany w stanie prawie naturalnym, choć brakuje tutaj znanego z gór wysokich piętra turni. Piętro pogórza występuje na przedpolach Babiogórskiego Parku Narodowego. W piętrze regla dolnego największy obszar zajmuje buczyna karpacka oraz dolnoreglowy bór mieszany. Babiogórskie fragmenty buczyny należą do najpiękniejszych lasów bukowych w polskich górach. Najstarsze drzewostany stanowią pozostałość pradawnej puszczy karpackiej, liczne są tu pomnikowe okazy buków i jodeł, o wieku sięgającym nawet 300 lat. W strefie przypotokowej na tej wysokości pojawia się olszynka bagienna. W reglu górnym niepodzielnie króluje karpacki bór świerkowy, gdzieniegdzie urozmaicony płatami jaworzyny karpackiej. Górnoreglowy bór świerkowy jest jednym z najstarszych i najbardziej pierwotnych drzewostanów w Parku o bezcennej wartości dla nauk przyrodniczych. Piętro kosodrzewiny rozpościera się powyżej górnej granicy zasięgu świerka i na rozległych obszarach stanowi jednolity płaszcz gęstych, nieprzebytych zarośli. W górnych partiach oraz w żlebach, gdzie pojawiają się luki w zwarciu kosodrzewiny, występują bogate florystycznie ziołorośla. W piętrze alpejskim najbardziej rozpowszechnione są murawy wysokogórskie, miejscami przerwane wyleżyskami śnieżnymi. Charakterystyczne jest tu zbiorowisko Saxifrago Festucetum versicoloris, nie spotykane poza Babią Górą. Spośród bogactwa flory babiogórskiej należy wyróżnić dwa gatunki, których występowanie w Polsce ograniczone jest wyłącznie do terenu Parku. Są to rogownica alpejska (Cerastium alpinum) i okrzyn jeleni (Laserpitium archangelica), stanowiący symbol Parku. W budowie fitocenoz istotną rolę odgrywają także mszaki. Na obszarach boru górnoreglowego, świerczyny bagiennej czy dolnoreglowego boru mieszanego budują one najniższą warstwę strukturalną lasu. Ta grupa roślin reprezentowana jest przez wiele gatunków, z których najliczniejszymi są Polytrichum formosum i Dicranum scoparium. Grzyby na Babiej Górze występują we wszystkich piętrach roślinnych odznaczając się bogactwem, różnorodnością form oraz zajmowanych siedlisk. Porosty w masywie Babiej Góry budują własne układy naskalne w piętrze alpejskim, a także zajmują specyficzne nisze w obrębie ekosystemów leśnych. Obszar Babiej Góry jest miejscem występowania wielu rzadkich i interesujących gatunków zwierząt. Spotkać można tutaj m.in. jelenie, sarny, lisy, zające, dziki oraz rysie, borsuki i wydry. Stałymi mieszkańcami babiogórskich ostępów stały się także wilki oraz niedźwiedzie brunatne, wcześniej uważane w tych stronach za gatunek jedynie przechodni. Najliczniejszą grupę ssaków stanowią drobne gryzonie. Potrzeba zachowania walorów Babiej Góry spowodowała presję różnych środowisk dążących do instytucjonalnej ochrony masywu. Babiogórski Park Narodowy powstał w 1954 roku w wyniku długoletnich starań wielu ludzi zafascynowanych tą ideą. W roku 1997 obszar Parku został powiększony, aktualnie jego powierzchnia wynosi 3391,55 hektarów, z czego 96,4 % stanowi własność skarbu Państwa, a 3,6% jest 2

3 w rękach prywatnych. Teren Parku jest otoczony otuliną o łącznej powierzchni 8734 ha. Obszar Parku podzielony jest na strefy ochronne. Ochroną ścisłą objęte jest 33,1% powierzchni Parku, ochroną częściową 61,5%, zaś ochroną krajobrazową - 5,5%. Ochronie ścisłej podlegają obszary, na których działalność człowieka jest zabroniona. Są to fragmenty drzewostanów dolnoreglowych, bór świerkowy regla górnego, piętro kosodrzewiny i piętro halne. Ochrona częściowa dotyczy w większości drzewostanów dolnoreglowych, w których prowadzone są działania zmierzająca do przywrócenia im zbliżonego do naturalnego składu gatunkowego. Babia Góra doczekała się także uznania swojej wartości na arenie międzynarodowej. W 1977 roku obszar ten uznano za Rezerwat Biosfery UNESCO, zaś aktualnie został on włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, zarówno jako ostoja ptasia, jak i siedliskowa. Białowieski Park Narodowy Białowieski Park Narodowy położony jest w północno-wschodniej części Polski, w województwie podlaskim. Zajmuje centralną część Puszczy Białowieskiej. Za początki jego istnienia przyjmuje się rok 1921, kiedy na części obecnego obszaru Parku utworzono leśnictwo Rezerwat. W roku 1932 leśnictwo Rezerwat zostało przekształcone w Park Narodowy w Białowieży. W 1947 roku jednostkę tę restytuowano jako Białowieski Park Narodowy, pod tą nazwą funkcjonuje do dziś. Park zajmuje powierzchnię ,27 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej. Pod ochroną ścisłą znajduje się 5725,75 ha, pod ochroną czynną 4438,20 ha, ochrona krajobrazowa prowadzona jest na obszarze 353,32 ha. Wokół Parku utworzona jest strefa ochronna otulina, która obejmuje lasy zagospodarowane o powierzchni 3224,26 ha. W skład parku wchodzą 3 jednostki administracyjne: Obręb Ochronny Orłówka, Obręb Ochronny Hwoźna i Ośrodek Hodowli Żubrów (z trzema rezerwatami hodowlanymi i Rezerwatem Pokazowym Żubrów). Białowieski Park Narodowy chroni najlepiej zachowany fragment Puszczy Białowieskiej ostatni na niżu Europy las naturalny, o charakterze pierwotnym, jaki przed wiekami rozciągał się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Charakteryzuje się dużą różnorodnością biologiczną. W Parku występuje m.in. 809 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, prawie 200 gatunków mchów i 283 gatunki porostów. Stwierdzono ponad 8 tys. gatunków bezkręgowców, ok. 120 gatunków ptaków lęgowych oraz 52 gatunki ssaków. Stare, pierwotne drzewostany Białowieskiego Parku Narodowego wyróżniają się obfitością martwego drewna w różnych stadiach rozkładu i obecnością gatunków typowych dla lasów naturalnych. Spośród ptaków spotykamy tu np.: sóweczkę, dzięcioła trójpalczastego i białogrzbietego; z chrząszczy żerdziankę Urussowa, pachnicę dębową, rozmiazga kolweńskiego; z motyli lotnicę zyskę, szlaczkonia torfowca. Wiele z nich występuje na nielicznych obszarach poza Puszczą Białowieską. Symbolem Parku jest żubr największy ssak lądowy Europy. Puszcza Białowieska okazała się dla żubra nizinnego ostatnią ostoją. Tu także rozpoczęto proces jego restytucji, czyli przywracania go naturze. Obecnie w Puszczy Białowieskiej żyje najliczniejsza populacja wolnościowa żubra na świecie. Białowieski Park Narodowy jest jedynym polskim obiektem przyrodniczym, wpisanym przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa. Stanowi też najważniejszą centralną strefę Rezerwatu Biosfery Białowieża. Obszar Parku interesujący jest również pod względem historycznym i kulturowym. Jednym z obiektów Parku jest Park Pałacowy o powierzchni ok. 50 ha. Został on założony na przełomie XIX i XX wieku w otoczeniu wznoszonego w latach pałacu carskiego. Park w stylu angielskim, nazywanym też krajobrazowym, zaprojektował znany polski projektant Walery Kronenberg. Na jego terenie mieści się m.in. najstarszy budynek w Białowieży drewniany dworek z 1845 r. oraz najstarszy zabytek w Białowieży obelisk z piaskowca, upamiętniający polowanie Augusta III Sasa w 1752 r. Park Pałacowy wpisany jest do rejestru zabytków województwa podlaskiego. Podlega ochronie jako zabytkowe założenie parkowe o randze krajowej. W Parku Pałacowym znajduje się zespół zabytkowych budynków historycznych. 3

4 Biebrzański Park Narodowy konkurs Skarby polskich parków narodowych Biebrzański Park Narodowy został utworzony na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1993 roku jako 18-ty z kolei polski park narodowy. Obecnie, spośród 23 polskich parków narodowych BbPN jest największym parkiem narodowym i jednym z większych w Europie. Celem Parku jest ochrona rozległych torfowisk Kotliny Biebrzańskiej oraz niewielkiego fragmentu Wzgórz Sokólskich o łącznej powierzchni ha. Otulina Parku obejmuje także nieduże części przylegających do Kotliny Biebrzańskiej mezoregionów: Wzgórz Sokólskich, Wysoczyzny Białostockiej, Wysoczyzny Kolneńskiej i Doliny Górnej Narwi. W granicach Parku znajduje się osiem wyłączonych z niego enklaw, obejmujących głównie wyspy mineralne w obrębie Kotliny Biebrzańskiej, zajęte pod uprawy, łąki i osadnictwo. Najcenniejsze walory Parku to szeroka dolina mającej charakter naturalny silnie meandrującej rzeki Biebrzy, z największym zespołem torfowisk w Polsce, zwanych Bagnami Biebrzańskimi. Wraz z unikatową mozaiką i strefowością siedlisk mokradłowych, a także ekstensywnym rolnictwem zachowały się tu rzadkie, zagrożone i ginące w kraju i Europie gatunki roślin, ptaków i innych zwierząt. Charakterystyczne dla Biebrzańskiego Parku Narodowego są również rozległe krajobrazy, ekosystemy i siedliska, które gdzie indziej zostały już bezpowrotnie zniszczone, w wyniku melioracji, osuszania bagien i torfowisk. Bagna Biebrzańskie są uznawane za jedną z najważniejszych w kraju i w Europie Środkowej ostoi ptaków wodno-błotnych. Jako niezwykle cenny obszar wodno-błotny Biebrzański Park Narodowy w roku 1995 został wpisany na listę Konwencji Ramsar o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. O międzynarodowej randze walorów przyrodniczych doliny Biebrzy świadczy również uznanie jej za ostoję ptaków o randze europejskiej, wg klasyfikacji BirdLife International. W 2004 dolinę Biebrzy włączono do sieci Natura Obecnie jest to obszar specjalnej ochrony ptaków i obszar specjalnej ochrony siedlisk. Bieszczadzki Park Narodowy Obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego i jego otuliny położony jest w Bieszczadach Zachodnich, które zaliczane są do Beskidów Wschodnich, będących najbardziej na zachód wysuniętą częścią Karpat Wschodnich. Walory przyrody sprawiają, że BdPN znajduje się w grupie kilku polskich parków narodowych dobrze znanych poza granicami kraju (Białowieski P.N, Biebrzański P.N, Bieszczadzki P.N, Tatrzański P.N.) i jest wymieniany w literaturze światowej w grupie najciekawszych parków europejskich. Nie ulega wątpliwości, że BdPN wraz z otuliną to najcenniejsza ostoja ssaków i ptaków drapieżnych w Polsce i jedna z najcenniejszych w Europie. Jego atrakcyjność w skali międzynarodowej wynika przede wszystkim z występowania naturalnych ekosystemów karpackiej puszczy, z liczebnymi populacjami dużych ssaków roślinożernych i drapieżnych oraz ptaków drapieżnych. Na terenie Bieszczadów odnotowano 284 gatunki kręgowców, zaś w Bieszczadzkim Parku Narodowym 231 gatunków (1 bezżuchwowiec, 10 ryb, 11 płazów, 7 gadów, 144 ptaków, 58 ssaków). Zasoby faunistyczne BdPN i otuliny, będące pochodną usytuowania geograficznego oraz zróżnicowania i stopnia naturalności biocenoz, posiadają szczególnie wysokie walory. Osobliwością jest piętro połonin z interesującą wschodniokarpacką roślinnością oraz z centrami występowania rzadkich wysokogórskich gatunków zwierząt bezkręgowych. Wybitne walory BdPN i otaczających go dwóch parków krajobrazowych, przesądziły o utworzeniu w Bieszczadach Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Bieszczadzki Park Narodowy położony przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą obejmuje najciekawsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym pasma górskie Bieszczadów Zachodnich. 4

5 Powstały w roku 1973 Park obejmował zaledwie 5 582,02 ha. Chronił wtedy jedynie niewielką część cennych przyrodniczo obszarów (głównie kompleks połonin z niewielkim obszarem przyległych lasów). W następnych latach Park czterokrotnie powiększano. W 1989 i w 1991 roku objęto ochroną znaczny obszar naturalnych lasów, a także kompleksy półnaturalnej roślinności nieleśnej. W 1996 i w 1999 roku Park powiększono o rozległe tereny łąkowe położone w dolinie górnego Sanu. Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje powierzchnię ha. W 1992 roku Bieszczadzki Park Narodowy stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Składa się on obecnie z trzech części: polskiej (Bieszczadzki Park Narodowy i dwa otaczające go parki krajobrazowe: Ciśniańsko-Wetliński i Doliny Sanu), słowackiej (Park Narodowy Połoniny) oraz ukraińskiej (Użański Park Narodowy i Park Krajobrazowy Doliny Sanu). Obszar MRB Karpaty Wschodnie podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Po stronie polskiej obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN, posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). Natomiast w strefie przejściowej (obydwa Parki Krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja. W 1998 r. Bieszczadzki Park Narodowy został wyróżniony Dyplomem Europy, zaś w 2004 roku obszar ten stał się częścią ostoi ptasiej Bieszczady sieci Natura Do najcenniejszych walorów tego obszaru zalicza się: -osobliwy krajobraz z charakterystycznym układem pięter roślinno-klimatycznych, -wysoką różnorodność gatunkową i fitocenotyczną z silnie zaznaczonym elementem wschodniokarpackim i wysokogórskim szczególnie w świecie roślin i bezkręgowców, -naturalne biocenozy puszczańskie z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków, -połoniny ze swoistymi zbiorowiskami roślinnymi i florą; -malownicze tereny dawnych wsi zwane krainą dolin z torfowiskami wysokimi i półnaturalnymi łąkami, pastwiskami, ziołoroślami i szuwarami. Układ pięter klimatyczno-roślinnych w Bieszczadach ma swoisty charakter. Wyróżnić tu można: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego ( m n.p.m.) oraz subalpejskie piętro połonin (do 1346 m n.p.m.). Brak tu zarówno piętra boru górnoreglowego jak i zarośli kosodrzewiny. Taki typ pionowego zróżnicowania roślinności rozpowszechniony jest szerzej w południowej, zakarpackiej części ukraińskich Karpat Wschodnich. Różnorodność biocenotyczna i gatunkowa jest bardzo wysoka. Na dużych przestrzeniach występują naturalne zespoły leśne i połoninowe, którym towarzyszą liczne zbiorowiska roślinne o charakterze półnaturalnym porastające tereny dawnych wsi (tzw. kraina dolin). Lasy zróżnicowane na ponad 30 zbiorowisk o różnej randze porastają 78% powierzchni BdPN. Ekosystemy nieleśne krainy dolin (ponad 40 zbiorowisk) zajmują 17% ogólnej powierzchni, zaś połoniny odznaczające się największą różnorodnością (prawie 50 zbiorowisk) zajmują jedynie 6% obszaru Parku. Wiele zbiorowisk połoninowych i leśnych wykazuje wschodniokarpacki charakter rozmieszczenia np.: wilgotne zarośla olchy kosej, jaworzyna ziołoroślowa w odmianie wschodniokarpackiej, kwieciste ziołorośle połoninowe, wschodniokarpackie bliźniczysko połoninowe, traworośle wiechlinowo-śmiałkowe, traworośle trzcinnika leśnego. Flora naczyniowa liczy około 800 gatunków. Z tej liczby 13 to endemity i subendemity wschodniokarpackie lub wschodnio-południowokarpackie (np. pszeniec biały, lepnica karpacka, przywrotnik turkulski, tojad wschodniokarpacki), 6 to gatunki wschodniokarpacko-bałkańskie (np.. chaber Kotschyego, fiołek dacki), zaś 11 to taksony wschodnie (np. olsza zielona, groszek wschodniokarpacki). Do najcenniejszych roślin spotykanych w Parku należą także taksony wysokogórskie (około 70 gatunków). Są to m.in.: zawilec narcyzowy, widłak alpejski, prosiennicznik jednogłówkowy, rojnik górski. 90 gatunków występujących na terenie BdPN to rośliny prawnie chronione, przy czym 81 objętych jest ochroną ścisłą. Udział gatunków synantropijnych jest stosunkowo niski (około 10%), co świadczy o wysokim stopniu naturalności flory. Równie ciekawa i bogata jest grupa tradycyjnie zaliczana do roślin niższych. Występuje tu ponad 220 gatunków mchów, 112 wątrobowców, 31 śluzowców oraz ponad 800 gatunków grzybów i 505 gatunków porostów. Do najciekawszych należy grzyb boczniak wetliński (odgięta wetlińska), który stwierdzony był jedynie na terenie Bieszczadów. Bieszczadzka fauna ma także wyraźne rysy wschodniokarpackie, oczywiście dotyczy to wyłącznie świata bezkręgowców, którego różnorodność szacowana jest na 5-6 tysięcy gatunków. Liczne gatunki endemiczne dla Karpat Wschodnich i Południowych można znaleźć wśród: pierścienic (dżdżownice), 5

6 pajęczaków, chrząszczy, krocionogów-dwuparców, skoczogonków, ślimaków oraz w innych grupach systematycznych. Z terenu Parku opisano 11 gatunków bezkręgowców nowych dla nauki, które mają tutaj stanowiska pierwszego opisu tzw. locus typicus. Jako przykład można tu wymienić jętkę Rhithrogena wolosatkae opisaną z potoku Wołosatka w 1987 roku oraz chrząszcza z rodziny kusakowatych Xantholinus azuganus trellai opisanego w 1969 roku. Wśród bezkręgowców zamieszkujących lasy bukowe, należy wymienić chrząszcze związane ze starszymi drzewostanami o charakterze naturalnym takie jak: nadobnica alpejska, kozioróg bukowiec i wynurt oraz niektóre termofilne gatunki należące już do rzadkości faunistycznych Hoplia hungarica, H. praticola i Zacnik Gnorimus variabilis. W lasach występują również gatunki uznawane za relikty np. chrząszcze: Agrilus pseudocyaneus z rodziny bogatkowatych Buprestidae ujęty w polskiej Czerwonej Księdze oraz Xyloecus corticalis z rodziny goleńczykowatych Eucnemidae. Bogata jest również leśna fauna epigeiczna w której skład wchodzą liczne gatunki z rodzin kusakowatych Staphylinidae i biegaczowatych Carabidae tworzących w lasach wyspecjalizowane zespoły drapieżców i padlinożerców. W krainie dolin na szczególną uwagę zasługują stanowiska bezkręgowców ciepłolubnych, wśród których spotyka się wiele rzadkich gatunków należących głównie do rzędów: pluskwiaków, chrząszczy, błonkówek i motyli. Entomofauna potoków górskich w szczególny sposób wyraża specyfikę Bieszczadzkiego Parku Narodowego, gdyż własne w tych ekosystemach występuje wiele rzadkich i unikatowych form i gatunków (gatunki górskie, endemity, gatunki nowo opisane, gatunki Czerwonej listy ). Szczególnym bogactwem odznaczają się rzędy jętek (64 gat.), widelnic (47 gat.) i chruścików (75 gat.). Bieszczadzki Park Narodowy jest jedną z najcenniejszych w Polsce i Europie ostoi zwierząt. Odnotowano tutaj 224 gatunków zwierząt kręgowych w tym: 51 ssaków, 144 ptaków, 7gadów, 11 płazów, 10 ryb i 1 gatunek minoga). Teren ten jest stosunkowo licznie zasiedlany przez gatunki, które uznawane są za zagrożone lub rzadkie w innych częściach Europy. Występuje tu pełny komplet dużych i średnich drapieżników i kopytnych, związanych od wieków z lasami Karpat. Populacje niedźwiedzia, wilka, rysia i jelenia szlachetnego należą do najliczniejszych w kraju. Mniej licznie występują sarny i dziki, zaś nieregularnie pojawia się łoś. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku reintrodukowano w Bieszczadach żubry. Gatunek ten łatwo zaadaptował się do miejscowych warunków i obecnie populacja bieszczadzka liczy około 150 osobników. Od 1993 prowadzi się w BdPN udaną reintrodukcję bobra. W Parku prowadzi się również hodowlę zachowawczą starej rasy konia huculskiego. Dogodne warunki do życia znalazły tu rzadkie i zagrożone ptaki drapieżne (orzeł przedni, orlik krzykliwy, trzmielojad) oraz duże i średnie dziuplaki (puchacz, puszczyki, sóweczka, włochatka, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty). Na połoninach gnieżdżą się gatunki alpejskie: siwernika i płochacz halny. W Bieszczadach odnotowano prawie wszystkie krajowe gatunki gadów, przy czym dwa najrzadsze gatunki węży - wąż eskulapa i gniewosz plamisty występują w otulinie Parku. Najliczniejszymi przedstawicielami tej gromady zwierząt są żmije zygzakowate i jaszczurki żyworodne. W niewielkich zbiornikach wodnych często spotyka się kumaki górskie i traszki karpackie (endemit karpacki). W wilgotnych lasach bukowych żyją kontrastowo ubarwione salamandry. Bieszczadzkie potoki licznie zasiedlają strzeble potokowe, głowacze pręgopłetwe, objęte w Polsce ochroną gatunkową. Stanową one bazę pokarmową dla pstrąga potokowego, wydry i bociana czarnego. Park Narodowy Bory Tucholskie W 1996 r. powołano Park Narodowy Bory Tucholskie, który swym zasięgiem obejmuje cenne przyrodniczo, krajobrazowo i kulturowo fragmenty największego, leśnego kompleksu w Polsce. Park znajduje się w granicach województwa pomorskiego, obejmując gminy Chojnice i Brusy. Jego powierzchnia wynosi 4613,05 ha, a jego otulina 12980,52 ha. Rzeźba terenu została ukształtowana w czasie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Dlatego dominują tu równiny sandrowe, urozmaicone poprzez liczne wzniesienia, rynny i wytopiska. Park jest największym skupiskiem wydm śródlądowych w Borach Tucholskich. Spotykamy je na starych pasach przeciwpożarowych. Największa i najładniejsza znajduje się w zachodniej części parku. Bardzo charakterystycznym elementem krajobrazu sandrowego są również rynny polodowcowe o przebiegu 6

7 południkowym. Jedną z większych rynien, nie tylko w rejonie Borów Tucholskich, ale i na całym niżu - jest Rynna Jeziora Charzykowskiego (wzdłuż zachodniej granicy PNBT), o długości prawie 18 km i szerokości, miejscami dochodzącej, do 2,5 km. Dodatkową atrakcją krajobrazu są wytopiska, powstałe w skutek wytopienia się brył martwego lodu. Są one w kształcie lejków, kotłów i innych obniżeń często o nieregularnych kształtach. Park Narodowy Bory Tucholskie to przede wszystkim obszar leśny (85,3 % powierzchni Parku stanowią lasy). Dominującym typem gleb są gleby bielicowe, dlatego też przeważają siedliska borowe, z bardzo charakterystycznym borem suchym i świeżym. Istotny wpływ na walory krajobrazowe Parku mają wody. Występuje tutaj aż 21 jezior, różnej wielkości i głębokości. Największym i najgłębszym jeziorem jest Jezioro Ostrowite (280 ha i 43 m). Ciekawym zjawiskiem hydrologicznym jest Struga Siedmiu Jezior, na którą składa się osiem jezior połączonych ciekiem wodnym. Łączna długość wynosi ok. 9,4 km. Jeziora w Parku reprezentują wszystkie typy troficzne, charakterystyczne dla zbiorników wodnych niżu polskiego. Pięć jezior - Wielkie i Małe Gacno, Nierybno, Głuche i Wielkie Krzywce należą do grupy jezior lobeliowych. Są to miękkowodne, oligotroficzne jeziora z unikalną roślinnością. Jeziora te wyznacza się za pomocą kryterium florystycznego, czyli obecności jednego z trzech gatunków wskaźnikowych, jakimi są: lobelia jeziorna Lobelia dortmanna, poryblin jeziorny Isoëtes lacustris i brzeżyca jednokwiatowa Littorella uniflora. We florze Parku stwierdzono występowanie wielu gatunków reliktowych. Są to m.in. zimoziół północny, trzcinnik prosty i nasięźrzał pospolity. Na uwagę zasługują liczne gatunki objęte ochroną, jak np.: widłaki, rosiczki, storczyki oraz szeroko reprezentowana grupa porostów. Do najcenniejszych przedstawicieli fauny należą: puchacz, bielik, zimorodek, traszka grzebieniasta, rzekotka drzewna i poskocz krasny. Od kilku lat obserwować można coraz liczniejsze występowanie nietoperzy, wśród nich nocka Natterera, karlika mniejszego i większego oraz mroczka późnego. W czystych wodach Parku występują licznie ryby, wśród których znajdziemy chronione: kozę i różankę. Park Narodowy Bory Tucholskie pomimo pozornej dostępności, wcale nie należy do obszarów dobrze poznanych. Dlatego też pracownicy parku i naukowcy starają się poznawać zasoby przyrodnicze i prawa, które nimi rządzą. Prowadzone są też liczne obserwacje stałe w formie monitoringu przyrodniczego i technicznego, jak również badania naukowe. Strategicznym celem ochrony przyrody Parku Narodowego "Bory Tucholskie" jest zachowanie unikalnego w skali Polski i Europy sandrowo-pojeziernego typu krajobrazu z jego naturalną różnorodnością biologiczną, pozostającą w związku z procesami i strukturami geologicznymi, geomorfologicznymi, hydrologicznymi i glebowymi, z mechanizmami funkcjonowania ekosystemów oraz historią przemian flory, fauny i roślinności. Na terenie Parku zlokalizowana jest ostoja ptasia Bory Tucholskie należąca do Sieci Natura Drawieński Park Narodowy Drawieński Park Narodowy zlokalizowany jest na Pojezierzu Południowopomorskim, w północno-zachodniej części Polski. Zajmuje środkową część rozległego kompleksu leśnego zwanego Puszczą Drawską. Teren Parku stanowi pogranicze trzech województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Park został utworzony dla ochrony ekosystemów wodno-leśnych, z całym bogactwem gatunkowym występujących tu: grzybów, roślin i zwierząt oraz ukrytych wśród puszczańskich lasów elementów dziedzictwa kulturowego. Drawieński Park Narodowy swoim kształtem przypomina literę V, a to za sprawą dwóch rzek: Drawy i jej dopływu- Płocicznej. Dominującym utworem geologicznym, w tym młodoglacjalnym krajobrazie są sandry. Sandrą towarzyszą również: piaski i żwiry wodnolodowcowe, lokalnie gliny zwałowe, iły, mułki, piaski i żwiry kemów, piaski i żwiry rzeczne, a w bezodpływowych zagłębieniach utwory holoceńskie. Obszar Parku ożywiają głębokie wcięcia dolin rzecznych oraz ciąg jezior rynnowych. Dominującym ekosystemem w Parku są lasy. Najbardziej charakterystyczne są żyzne i kwaśne buczyny, do dziś dobrze zachowane w dolinie rzeki Drawy i na zachód od niej. Powierzchniowo przeważają sztuczne i założone lasy sosnowe, będące wynikiem gospodarki leśnej prowadzonej niegdyś na tych 7

8 terenach. W Parku występują bardzo cenne przyrodniczo: grądy, olsy, łęgi oraz bory i brzeziny bagienne. Istotnym elementem przyrody są również ekosystemy wodne. Wśród nich rzeki: Drawa, Płociczna, Słopica, Korytnica, Moczel, Sucha, Runica oraz Cieszyna, a także liczne jeziora. Jeziora zróżnicowane są pod względem charakteru ekologicznego. W Parku występują jeziora eutroficzne, np. Sitno, Płociczno i Ostrowiec, mezotroficzne jeziora ramieniowe, np. Martew, Płociowe, Pecnik Duży oraz jeziorka dystroficzne: Głodne Jeziorka. Klejnotem Parku jest meromiktyczne jezioro Czarne, stanowiące unikat hydrologiczny oraz doskonały przykład jeziora ramienicowego o szafirowym kolorze wody. Drawieński Park Narodowy to nie tylko lasy, rzeki, jeziora ale również torfowiska, źródliska oraz śródleśne łąki. Na terenie Parku znajduje się ok. 300 ha mokradeł sklasyfikowanych jako torfowiska, stanowią one zaledwie 3% powierzchni Parku. Obecność ekosystemów tego typu, wpływa znacząco na zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarze Parku. Znajdziemy tu torfowiska pojezierne - w różnych fazach zarastania zbiornika wodnego, torfowiska soligeniczne - tworzące się w miejscach intensywnego wypływu wód podziemnych oraz torfowiska fluwiogeniczne - rozciągające się wzdłuż okresowo zalewanych dolin rzecznych. W Parku stwierdzono ponad 50 obszarów, które wykazują zasilanie wodami podziemnymi. Ich łączna powierzchnia wynosi ok. 100 ha. Źródliska przyjmują różną postać: od niewidocznych podziemnych wypływów, które zasilają torfowiska, jeziora i rzeki, przez wolno sączące się wysięki, po obfite źródła. Śródleśne łąki występują głównie w dolinach rzecznych. Są to ekosystemy półnaturalne stworzone wspólnie przez człowieka i przyrodę. Takie łąki stanowią bogatą pod względem przyrodniczym ostoję dla wielu cennych gatunków roślin i zwierząt. Chcąc zachować te cenne ekosystemy Drawieński Park Narodowy kontynuuje tradycyjny sposób ich użytkowania, zabezpieczając przed ich szybkim zarastaniem szuwarami, ziołoroślami, a w miarę czasu łozami i lasami. W Drawieńskim Parku Narodowym powrócono do regularnego wykaszania łąk, co gwarantuje zachowanie bogactwa ich przyrody. W Parku występuje ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, prawie 150 gatunków drzew i krzewów oraz ponad 200 różnych zespołów roślinnych. Park jest jednym z ciekawszych pod względem botanicznym regionem w północno-zachodniej część kraju. Do najciekawszych osobliwości botanicznych należą stanowiska chamedafne północnej, lipiennika Loesela czy lilii złotogłów. Cenne są fitocenozy torfowisk, śródleśnych łąk, ekosystemów rzecznych, jeziornych, źródlisk, buczyn. Fauna Parku charakteryzuje się występowaniem szeregu gatunków puszczańskich. Są to gatunki typowe dla rozległych, zwartych kompleksów leśnych krajobrazu młodoglacjalnego. W wodach występuje 39 gatunków ryb i 2 gatunki minogów. Obok gatunków skrajnie zagrożonych, ginących, tj. minóg rzeczny i strumieniowy, łosoś, troć wędrowna i certa, zachowały się jeszcze liczne i stosunkowo stabilne populacje gatunków rzadkich w skali kraju, tj. pstrąga potokowego, lipienia, strzebli potokowej, głowacza białopłetwego. W Parku naliczono 13 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. Do najrzadszych płazów należą: rzekotka drzewna, kumak nizinny, ropucha paskówka. Istotne jest występowanie gadów, tj. żółw błotny, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty. Bogaty jest świat ptaków. Na terenie Parku i w jego sąsiedztwie naliczono ponad 160 gatunków ptaków. Do najcenniejszych przedstawicieli awifauny należą: bocian czarny, tracz nurogęś, kania czarna i ruda, bielik, rybołów, puchacz, włochatka i jarząbek. W Parku stwierdzono występowanie ponad 40 gatunków ssaków. Liczne są populacje bobra i wydry. Warto zwrócić uwagę na występowanie również 13 gatunków nietoperzy, w tym nocka Brandta, nocka Natterera, nocka dużego, nocka rudego, gacka brunatnego, karlika malutkiego i karlika większego, mroczka późnego, mopka. Teren Drawieńskiego Parku Narodowego stanowi część obszaru Natura 2000, tj. specjalnego obszaru ochrony siedlisk Uroczyska Puszczy Drawskiej oraz obszaru specjalnej ochrony ptaków Lasy Puszczy nad Drawą. Gorczański Park Narodowy Gorczański Park Narodowy, utworzony w 1981 r., chroni centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców masywu górskiego reprezentatywnego dla Beskidów Zachodnich. Obejmuje powierzchnię ok. 7029,85 ha, w tym 3611,07 ha to obszar ochrony ścisłej. Park otoczony jest otuliną o powierzchni ha. 95 % obszaru GPN stanowi puszcza karpacka, którą tworzą dolnoreglowe lasy mieszane oraz górnoreglowe bory świerkowe. Różnorodność lasów dolnoreglowych uwidacznia się wiosną 8

9 i wczesnym latem, kiedy kwitną rośliny runa. W żyznej buczynie karpackiej masowo zakwitają: śnieżyczka przebiśnieg, zawilec gajowy, żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty i wiele innych. Na wilgotnych obszarach źródliskowych dno lasu przykrywają łany czosnku niedźwiedziego. Na stromych rumoszowatych zboczach rośnie buczyna z miesiącznicą trwałą. Zaś na suchych, skalistych grzbietach występują płaty kwaśnej buczyny górskiej z ubogim runem. Szatę leśną Gorców wzbogacają też dolnoreglowe bory jodłowo-świerkowe, panujące w zimnych dolinach, a także niewielkie płaty żyznych lasów jodłowych oraz nadrzecznej i bagiennej olszyny górskiej. Najwyższe wzniesienia Gorców porastają górnoreglowe bory świerkowe. W gęstych świerczynach runo leśne tworzą mchy, głównie płonniki. Na stromych, wilgotnych stokach dominują paprocie narecznica szerokolistna i wietlica alpejska, a na suchych grzbietach panuje borówka czarna. Wiosną i latem w borach kwitną: urdzik karpacki, podbiałek alpejski, liczydło górskie i omieg górski. W otoczeniu źródlisk występuje zarzyczka górska, której gorczańska populacja jest w skali kraju szczególnie liczna. Świat zwierząt, chroniony na terenie GPN, reprezentują duże drapieżniki wilk i ryś oraz licznie występujące duże ssaki kopytne jeleń i sarna. W dolinach potoków dość często obserwowana jest wydra. Sporadycznie masyw Gorców odwiedza niedźwiedź. W lasach gniazduje ponad sto gatunków ptaków, w tym rzadkie i chronione, m.in. głuszec, orzeł przedni, bocian czarny, dzięcioł trójpalczasty i białogrzbiety oraz sowy: puszczyk uralski, puchacz, włochatka i sóweczka. Szczególne znaczenie dla walorów przyrodniczych i kulturowych Gorczańskiego Parku Narodowego mają polany reglowe. Swoje istnienie zawdzięczają tradycyjnej gospodarce pasterskiej, której początki sięgają XIV wieku. Uprawa, wypas i koszenie terenów uzyskanych po wykarczowaniu lasu, przyczyniły się do powstania żyznych i nasłonecznionych siedlisk, porośniętych przez kwieciste traworośla, bujne łąki ostrożeniowe i górskie łąki mieczykowo- mietlicowe. Bogactwem gatunkowym wyróżniają się młaki kozłowo-turzycowe, porastające podmokłe otoczenia źródlisk. Na polanach znajdują się stanowiska wielu roślin rzadkich i chronionych, jak: mieczyk dachówkowaty, prosienicznik jednogłówkowy, kuklik górski oraz storczyki: podkolan biały, ozorka zielona, gołek białawy, kruszczyk błotny i wiele innych. Z roślinnością łąk związany jest różnorodny świat owadów. W krajobraz polan reglowych wkomponowane są drewniane szałasy pasterskie o konstrukcji zrębowej, reprezentujące regionalne budownictwo zagórzańskie i podhalańskie. Niektóre z nich, pochodzące z przełomu XIX i XX wieku, zostały uznane za zabytki. Na uwagę zasługuje również Bulandowa Kapliczka (1904 r.) na polanie Jaworzyna Kamienicka. Cennym obiektem dziedzictwa kulturowego jest zabytkowy Park Podworski hr. Wodzickich w Porębie Wielkiej, gdzie mieści się Dyrekcja GPN. Większość gorczańskich szlaków turystycznych prowadzi przez rozległe polany grzbietowe, z których widoczne są panoramy sąsiednich grup górskich: Tatr, Pienin, Beskidu Wyspowego, Pasma Babiogórskiego i Podhalańskiego. Na terenie Gorców funkcjonują dwa obszary specjalnej ochrony o randze europejskiej. Pierwszy z nich to Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Gorce o powierzchni 6824,85 ha, włączony do sieci Natura 2000 w 2004 r. Na terenie tej ostoi występuje co najmniej 19 gatunków ptaków znajdujących się w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, tj.: głuszec, jarząbek, cietrzew, orzeł przedni, trzmielojad, bocian czarny, dzięcioły: czarny, trójpalczasty, białogrzbiety i zielonosiwy, sowy: puchacz, puszczyk uralski, włochatka i sóweczka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, gąsiorek i derkacz. W roku 2008, na podstawie Dyrektywy Siedliskowej utworzono Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk o nazwie Ostoja Gorczańska. W obrębie tej ostoi o powierzchni ,89 ha stwierdzono 17 siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz 11 gatunków zwierząt z załącznika II tejże Dyrektywy, m.in.: wilka, rysia, niedźwiedzia, wydrę, kumaka górskiego, traszkę karpacką, traszkę grzebieniastą. Park Narodowy Gór Stołowych Park Narodowy Gór Stołowych został powołany do istnienia 16 września 1993r. Jego powierzchnia wynosi obecnie 6340,07 ha, zaś powierzchnia otuliny to ha. Teren Parku w przeważającej części jest pokryty borami świerkowymi sztucznego pochodzenia. Park Narodowy Gór Stołowych utworzono w Sudetach Środkowych, na terenie jedynych w Polsce gór płytowych o charakterystycznej warstwowej budowie geologicznej. W wyniku dużej podatności piaskowców ciosowych na 9

10 erozyjną działalność wody i wiatru powstało tutaj wiele form skalnych o fantastycznych kształtach. Dla osób odwiedzających renomowane dolnośląskie uzdrowiska Kudowę- Zdrój, Duszniki-Zdrój oraz Polanicę-Zdrój, Góry Stołowe są jedną z głównych atrakcji turystycznych. Największym zainteresowaniem osób odwiedzających Park, cieszą się zgrupowania skalnych ścian, wież, grzybów i form przypominających kształtem zwierzęta oraz postaci ludzkie spotykane zarówno na Szczelińcu Wielkim, najwyższym szczycie Gór Stołowych o wysokości 919 m. n.p.m., jak również w Błędnych Skałach, których nazwa pochodzi od labiryntu wąskich uliczek i tuneli utworzonych w piaskowcowych skałach. W Górach Stołowych fantastyczne formy skalne występują nie tylko na Szczelińcu Wielkim i Małym oraz w Błędnych Skałach. Spotkać je można również w rejonie tzw. Skalnych Grzybów (północno wschodnia część PNGS), Radkowskich Skał (przy Szosie Stu Zakrętów) czy też w okolicach Białych Skał leżących w masywie Narożnika. Miejsca te są jednak mniej znane i rzadziej odwiedzane przez turystów. Obok wspaniałych form skalnych bogactwem Gór Stołowych jest roślinność skał, łąk, torfowisk i zachowanych tylko we fragmentach, lasów liściastych. Wśród bogatych w gatunki mchów i paproci zbiorowisk naskalnych rośnie na jedynym w Polsce stanowisku skalnica zwodnicza. Bardzo interesująca z botanicznego punktu widzenia jest roślinności trawiasta, w rejonie Łężyckich Skałek. Występujące tu różnorodne zbiorowiska łąkowe obfitują w gatunki chronione takie jak: zimowit jesienny, arnika górska czy pełnika europejski nazywany kłodzką różą. Rejon ten, posiada wyjątkowe walory krajobrazowe. Wysokie trawy rozrzucone na płaskowyżu piaskowcowe skały, oraz towarzyszące im powyginane przez wiatr drzewa sprawiają, że ten kompleks łąk przypomina latem afrykańską sawannę. Podczas wędrówek w okolicy Łężyckich Skałek można także napotkać kilka gatunków storczyków i bardzo rzadką w naszym kraju goryczuszkę czeską - gatunek ważny dla wspólnoty europejskiej, dla ochrony którego Góry Stołowe włączono w sieć Natura Charakterystyczną florę Wielkiego Torfowiska Batorowskiego, jednego z nielicznych w Polsce torfowisk wysokich reprezentują takie gatunki jak sosna błotna, bagno zwyczajne czy modrzewnica zwyczajna. Torfowisko to objęte jest ochroną ścisłą już od 1958 r. i niestety turyści zwiedzający Park Narodowy Gór Stołowych nie mają na nie wstępu. W Górach Stołowych dominują zwierzęta powszechnie występujące w Polskich lasach: jelenie, sarny, dziki, lisy czy kuny. Dużo ciekawsza jest tutejsza awifauna. Występują tu rzadko spotykane gatunki sów jak puchacz sóweczka i włochatka, a także bocian czarny, jarząbek, słonka. W pobliżu potoków w Górach Stołowych spotkać można związane z płynącymi wodami - pluszcza i pliszkę górską. Do interesujących, ale niezwykle trudnych w obserwacji ze względu na nocny tryb życia należą trzy gatunki małych ssaków: popielica, koszatka i orzesznica. Świat owadów jest wciąż jeszcze słabo poznany, tym niemniej warta uwagi jest obfitująca w gatunki rodzina kózkowatych oraz chronione gatunki biegaczowatych. Bardzo interesująca jest też naśnieżna fauna owadów oraz pajęczaki torfowisk i wilgotnych zimnych szczelin piaskowcowych. W środowiskach szczelin piaskowcowych Błędnych Skał i Szczelińca występuje jedyna w Polsce populacja pająka Bathyphantes eumenis. Ojczyzną tego gatunku jest północna Skandynawia, a na terenie Gór Stołowych stanowi on relikt polodowcowy. Kampinoski Park Narodowy Kampinoski Park Narodowy został utworzony na mocy uchwały Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. Pierwotnie zajmował prawie ha. Wielkimi orędownikami ustanowienia parku narodowego byli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 30. prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne i geomorfologiczno-geologiczne. Pierwsze starania o ochronę Puszczy Kampinoskiej były podejmowane już w początkach XX w. W latach trzydziestych powstają pierwsze rezerwaty (Granica, Sieraków, Zamczysko), które obecnie są obszarami ochrony ścisłej i mają znacznie większą powierzchnię. Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim, tuż przy północno zachodnich rogatkach Warszawy. Obejmuje rozległe tereny Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły, w zachodniej części Kotliny Warszawskiej. Jest jednym z trzech parków narodowych w Europie położonych w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy państwa. Aktualna powierzchnia parku wynosi ha, w tym 72 ha zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. 10

11 prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Pod ochroną ścisłą znajduje się 4636 ha (22 wydzielone obszary). Ustanowiona w 1977 r. strefa ochronna wokół parku, zwana otuliną, ma powierzchnię ha. Ponad 73% powierzchni parku zajmują lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem bór świeży. W niezwykle urozmaiconym krajobrazie dominują wydmy i bagna. To one nadają mu piętno i decydują o jego uroku. W 2000 r. park wraz ze strefą ochronną został uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery, a w 2004 r. wszedł w skład sieci NATURA Centralne położenie Puszczy Kampinoskiej i procesy geomorfologiczne miały największy wpływ na ukształtowanie powierzchni i wykształcenie się bardzo zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych. Spośród stwierdzonych dotychczas na terenie parku ok gatunków roślin naczyniowych 90 podlega ochronie całkowitej, 20 ochronie częściowej, a 100 uznano za rzadkie i zagrożone. Wśród mszaków występuje ok. 120 gatunków. Ochronie ścisłej podlegają sierpowiec błyszczący i osiem gatunków torfowców. Dość dobrze zbadana jest flora porostów. Na ok. 150 gatunków ponad 40 objętych jest ochrona gatunkową. Słabo zbadaną grupą organizmów są grzyby i śluzowce. Na szacowaną liczbę kilkuset gatunków grzybów stwierdzono występowanie sześciu gatunków objętych ochroną ścisłą. Badania śluzowców prowadzone jeszcze przed II wojna światową wykazały obecność zaledwie 10 gatunków spośród ponad 200 wykazywanych w Polsce. Fauna Kampinoskiego Parku Narodowego nie jest w pełni poznana. Ocenia się, że na terenie parku i jego otuliny występuje ponad 16 tys. gatunków zwierząt, czyli połowa krajowej fauny. Dotychczas udokumentowano bytowanie zaledwie 3 tys. gatunków, z których 187 podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Najsłabiej poznana jest fauna bezkręgowców. O jej potencjalnym bogactwie świadczy fakt, że wśród stwierdzonych gatunków występują: 22 gatunki zagrożone, 28 gatunków objętych ochroną prawną, 13 gatunków nowych dla nauki i 16 gatunków nowych dla Polski oraz wiele nowych dla Mazowsza. Karkonoski Park Narodowy Karkonosze to najwyższe pasmo górskie Sudetów (część Sudetów Zachodnich) leżących w południowo - zachodniej Polsce, na granicy polsko - czeskiej. Góry te rozciągają się od Przełęczy Szklarskiej na zachodzie, która oddziela je od Gór Izerskich, aż po Przełęcz Kowarską w części wschodniej rozdzielającą Karkonosze i Rudawy Janowickie. Od północy Karkonosze stykają się z Kotliną Jeleniogórską, na południe zaś - po drugiej stronie granicy - rozciąga się ich czeska część. Wyjątkowość Karkonoszy i ich niepowtarzalne walory sprawiły, że już w 1933 roku w miejscach szczególnie cennych utworzono pierwsze rezerwaty przyrody: Śnieżne Kotły, Czarny Kocioł, Kocioł Łomniczki, Kocioł Małego Stawu, Kocioł Wielkiego Stawu. Po II wojnie światowej zaczęto czynić starania w celu utworzenia parku narodowego. Profesorowie z Uniwersytetu Poznańskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego jako pierwsi podjęli kroki, aby zrealizować zamierzony cel. Po kilkunastu latach przygotowań i uzgodnień 16 stycznia 1959 roku mocą Rozporządzenia Rady Ministrów został utworzony Karkonoski Park Narodowy. Obecna powierzchnia parku wynosi 5580 ha. Największą cześć parku zajmują lasy ha - objęte głównie ochroną częściową. Tereny położone powyżej górnej granicy lasu czyli piętro subalpejskie i alpejskie o powierzchni 1726 ha objęto ochroną ścisłą. Park swoim zasięgiem obejmuje Główny Grzbiet Karkonoszy od zachodnich zboczy Mumlawskiego Wierchu na zachodzie po Przełęcz Okraj na wschodzie. W skład Parku wchodzą również dwie enklawy na Pogórzu Karkonoskim: Góra Chojnik oraz Wodospad Szklarki. Obie enklawy włączono do Parku ze względu na dobrze zachowane naturalne lasy podgórskie i dolnoreglowe (głównie lasy bukowe). Karkonoski Park Narodowy położony jest na terenie sześciu gmin: Szklarska Poręba, Piechowice, Jelenia Góra, Podgórzyn, Karpacz i Kowary. Dla realizacji zadań ochronnych teren Parku podzielony jest na trzy obwody ochronne: Szrenica, Przełęcz i Śnieżka. Wokół Parku utworzona jest otulina, której powierzchnia wynosi ha. Tereny otuliny Parku administrowane 11

12 są przez okoliczne nadleśnictwa w Szklarskiej Porębie, Kowarach i Kamiennej Górze. Położenie Parku oraz otuliny wraz z podziałem na poszczególne strefy ochronne przedstawiono na załączonej mapie. Od 1986 roku Karkonosze wraz z Górami Izerskimi tworzą Obszar Chronionego Krajobrazu stanowiący strefę ochronną dla terenów Karkonoskiego Parku Narodowego. Podobną rolę spełnia utworzony w 1989 roku Rudawski Park Krajobrazowy, stykający się z terenem Karkonoskiego Parku Narodowego od strony wschodniej. Obszary te, objęte różnymi formami prawnej ochrony przyrody, wraz z terenami czeskiego parku narodowego (Krkonosský národní park) i parku krajobrazowego (chránená krajinná oblast - Jizerske hory) stanowią jeden z najrozleglejszych kompleksów chronionych w Środkowej Europie. W 1993 roku decyzją działającego w ramach UNESCO Międzynarodowego Komitetu MaB (program Człowiek i Środowisko) został utworzony Bilateralny Rezerwat Biosfery Karkonosze/ Krkonose. Utworzenie Rezerwatu było wynikiem wspólnych polsko - czeskich dążeń. Obejmuje on swoim zasięgiem dotychczasowy obszar parków narodowych: Karkonoskiego Parku Narodowego i utworzonego w 1963 roku po czeskiej stronie Karkonoszy Krkonosského národního parku. Powierzchnia Rezerwatu wynosi 60,5 tys. ha, z czego 55 tys. ha leży na terenie Czech, a 5,5 tys. ha na terenie Polski. Rezerwat Biosfery tworzą trzy strefy: rdzenna (10,1 tys.ha), buforowa (32 tys. ha) i tranzytowa (18,4 tys. ha). Magurski Park Narodowy Magurski Park Narodowy utworzony został Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1994r. Jako szósty park narodowy na terenie polskich Karpat swą działalność rozpoczął z dniem 1 stycznia 1995r. Powierzchnia Parku wynosi ha z czego 89,7 % znajduje się na terenie woj. podkarpackiego (gminy Krempna, Dukla, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Dębowiec) a pozostałe 10,3 % na terenie woj. małopolskiego (gminy Sękowa i Lipinki). Otulina Parku ma powierzchnię ha. Krajobraz parku to typowy dla Beskidu Niskiego krajobraz gór średnich i niskich. Pod względem budowy geologicznej dominują skały fliszowe płaszczowiny magurskiej. Spośród osobliwości geologicznych wymienić należy: pomnik przyrody Diabli Kamień i graniczący z parkiem rezerwat Kornuty. Główną częścią parku jest grzbiet Magury Wątkowskiej z kulminacją na Wątkowej (846 m n.p.m.). Jego północne stoki są pokrojone źródłami potoków Bednarka i Kłopotnica. Wschodnia część Magury uformowała się w ciąg pojedynczych garbów oddzielonych dolinami potoków i głębokimi przełęczami. Dłuższe pasma występują na południu parku, gdzie wyraziste akcenty stanowią wzgórza Nad Tysowym (713 m n.p.m.), Góra Czerszla (734 m n.p.m.) i Baranie (728 m n.p.m.). Na terenie MPN znajdują się źródliska Wisłoki, która wraz ze swoimi licznymi dopływami jest ważnym elementem krajobrazu parku. Ta typowo górska rzeka, tworzy malownicze przełomy i zakola. Często zmienia kierunek, zazwyczaj po przyjęciu większego dopływu. Od południa zasilają ją Ryjak, Krempna i Wilsznia, a od północy Świerzówka i Reszówka. Magurski Park Narodowy ma charakter typowo leśny ponieważ aż 95 % powierzchni pokrywają lasy. Pozostałe 5 % przypada na łąki i pastwiska. Wspaniałe, dobrze zachowane drzewostany bukowe i jodłowe zachwycają rozmiarami drzew i ich dobrą kondycją (w pewnych rejonach zapas na 1 ha dochodzi do 720 m3 grubizny), natomiast ekosystemy nieleśne urzekają swą kolorystyką, bogactwem gatunków, a szczególnie tych najcenniejszych - rzadkich i chronionych. Szata roślinna ma charakter przejściowy między Karpatami Wschodnimi a Zachodnimi. Na terenie Parku opisano dwa piętra roślinne - piętro pogórza (do 530 m n.p.m.) z fragmentami grądu, olszynki karpackiej i olszynki bagiennej oraz wielogatunkowymi łęgami. Na trenach otwartych w tym piętrze występują łąki kośne, pastwiska żyzne i ubogie, łąki wilgotne i torfowiska niskie. W reglu dolnym (powyżej 530 m n.p.m.) króluje żyzna buczyna karpacka, odnajdujemy tu również płaty kwaśnych buczyn i nieliczne jaworzyny. W 57 rozpoznanych dotąd zbiorowiskach roślinnych powierzchniowo zdecydowanie przeważają zbiorowiska leśne, lecz aż 34 spośród nich opisano w ekosystemach nieleśnych. Liczba potwierdzonych gatunków roślin naczyniowych to 771 na około 850 gatunków których doliczono się w całym paśmie Beskidu Niskiego. O wartości florystycznej Parku świadczy pokaźna liczba roślin rzadkich i zagrożonych, w tym 75 gatunki chronione m.in. 20 gatunków storczyków, 4 gatunki widłaków. Największymi osobliwościami Magurskiego Parku 12

13 Narodowego, które mogą charakteryzować ten zakątek kraju jest występowanie prawie całego kompletu spośród dużych leśnych drapieżników i łanowo występujące populacje storczyków. Miłośnicy krajobrazu mogą nacieszyć oko kilkuset hektarowymi otwartymi przestrzeniami zajętymi przez łąki i wrzosowiska, gdzie brak jakichkolwiek zabudowań. Na terenie Magurskiego Parku Narodowego swoją ostoję posiada szereg gatunków fauny dolnoreglowej i podgórskiej. Leśne ostępy magurskie wyróżniają się w całym Beskidzie Niskim bogatymi populacjami dużych kręgowców puszczańskich. Żyje tu 57 gatunków ssaków, m.in. niedźwiedź, wilk, borsuk, ryś, żbik. Najstarszą w polskich Karpatach ostoję posiada tutaj łoś. Introdukowane w latach osiemdziesiątych bobry, licznie rozprzestrzeniły się na terenie całego Parku. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt znajduje się 10 gatunków ssaków odnotowanych na terenie Magurskiego Parku Narodowego. Badania awifauny potwierdziły występowanie 160 gatunków ptaków, z czego 117 to gatunki lęgowe. 7 gatunków ma swoje miejsce w Polskiej czerwonej księdze zwierząt, są to: orzeł przedni, włochatka, sóweczka, puszczyk uralski (ok. 60 par/100 km2 jedno z największych zagęszczeń w kraju i prawdopodobnie w Europie), dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty oraz orlik krzykliwy uznany za symbol Parku. Na terenie MPN gnieździ się trzydzieści kilka par orlika krzykliwego, co daje około 23 pary na 100 km2 i jest to jedno z największych zagęszczeń w Polsce. Na wzmiankę zasługuje fakt, iż w parku liczebność myszołowa jest jedną z najwyższych na naszym kontynencie (ok. 60 par/100 km2) oraz 9 gatunków ptaków z rzędu dzięciołowych (najliczniejsze to dzięcioł duży i czarny). Ichtiofauna reprezentowana jest przez 12 gat. ryb. Wśród podanych gatunków 3 są prawnie chronione (głowacz pręgopłetwy, śliz, piekielnica), a głowacz pręgopłetwy i piekielnica umieszczone są dodatkowo w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Park i jego otulina są również miejscem bytowania płazów (10 gatunków) i gadów (6 gatunków). W Polskiej czerwonej księdze zwierząt swe miejsce znalazły z płazów traszka karpacka i grzebieniasta, a z gadów gniewosz plamisty. Wstępne badania niektórych grup bezkręgowców potwierdziły obecność ciekawych gatunków np. pazia królowej, mieniaka tęczowca, niepylaka mnemozyny, z kózkowatych nadobnicy alpejskiej i kozioroga Bukowca a także modliszki zwyczajnej. Najstarszym śladem życia ludzi w tej części Beskidu Niskiego są pozostałości okazałego grodziska z IX X wieku w Brzezowej na górze Walik u stóp Magury Wątkowskiej. Wchodziło ono w łańcuch wczesnośredniowiecznych grodzisk usytuowanych na południowo-wschodnich rubieżach granicznych państw Wiślan. Ozdobą krajobrazu są łemkowskie cerkwie. Część z nich uległa zniszczeniu. Pozostały po nich widoczne z daleka kępy drzew i przycerkiewne cmentarze. W niektórych wsiach zachowały się resztki tradycyjnego budownictwa mieszkalnego, długie łemkowskie chyże, budowane zazwyczaj z grubych świerkowych lub sosnowych bali łączonych na zrąb. W jednej z chałup w Kolonii Olchowiec urządzono małe prywatne muzeum kultury łemkowskiej. Na uwagę zasługują także zapomniane w większości i niszczejące cmentarze z I wojny światowej, kryjące szczątki tysięcy pojednanych po śmierci wrogów, w tym także Polaków poległych w służbie austriackiej, pruskiej i rosyjskiej. Tragiczną pamiątką ostatniej wojny jest cmentarz 1250 ofiar narodowości żydowskiej zamordowanych przez nazistów w 1942 roku na przełęczy w Hałbowie. Narwiański Park Narodowy Narwiański Park Narodowy utworzony został w lipcu 1996 roku na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 1996 roku jako 22 park narodowy w Polsce. Głównym powodem utworzenia Parku była konieczność ochrony unikatowego w skali Europy i świata systemu rzecznego Narwi z ogromnym bogactwem flory i fauny. Około 4 tysiące lat temu Narew, rozlewając się podczas wezbrań na całą szerokość doliny rozpoczęła tworzenie skomplikowanego systemu rzecznego. Zapoczątkowany został wówczas rozwój systemu rzeki wielokorytowej, współcześnie określonego jako anastomozujący. Wielokrotnie, na przemian łączące się i rozdzielające koryta z lotu ptaka przypominają układ nerwowy, z wody zaś tworzą prawdziwy labirynt skrywający nieocenione bogactwo życia roślinnego i zwierzęcego. Nadaje to Narwi niespotykany wymiar tajemniczości i wręcz zachęca do jej odkrycia. Narew na odcinku od Suraża do Rzędzian stanowi do dziś 13

14 doskonały przykład zachowanej w naturalnym, niezmienionym stanie rzeki płynącej jednocześnie kilkoma korytami. Właśnie ta wyjątkowość była główną przyczyną objęcia tego fragmentu doliny najwyższą formą ochrony poprzez utworzenie parku narodowego. Wskutek regulacji rzek w ostatnich dwustu latach jest to obecnie jedyny w Europie zachowany fragment systemu anastomozującego i jeden z czterech na świecie. Elementy, które wyróżniają ten system spośród innych to przede wszystkim tzw. kanałowa budowa koryt oraz ich stabilność boczna. Cechy te oznaczają, że cieki mają znaczną głębokość już przy samym brzegu i stosunkowo płaskie dno, a brzegi są zabezpieczone przed erozją boczną przez zwarty system korzeniowy roślin. Charakterystyczna jest także znaczna głębokość w stosunku do szerokości. Bywa, że odnoga rzeki mająca miejscami 2 metry szerokości może mieć nawet 2-2,5 metra głębokości. Nowe koryta powstają głównie podczas wezbrań wiosennych, kiedy istniejące cieki nie mogą pomieścić zwiększonej fali przepływowej. Dolina jest wówczas najdłużej poddana erozyjnemu działaniu wody oraz dodatkowo nie jest chroniona zwartą szatą roślinną. Należy jednak zaznaczyć, że do tworzenia nowych koryt dochodzi stosunkowo rzadko i jest to bezpośrednio uzależnione od warunków meteorologicznych. Proces tworzenia nowego cieku może trwać kilka lat i wymaga regularnego, długotrwałego podwyższenia poziomu wód i zalewów doliny. Jednak tworzące się nowe cieki stopniowo przejmują część wody powodując zanikanie innych, cały system jest zatem w stanie dynamicznej równowagi. Obszar Parku, ze względu na wartości przyrodnicze, można sklasyfikować na cztery zasadnicze strefy: 1. Kompleks koryt aktywnych i zamierających, starorzeczy i odnóg Narwi, tworzący ścisłą dolinę rzeczną z licznymi wyspami i stanowiący bardzo cenne ostoje dla ptaków wodno-błotnych miejsca odbywania lęgów jak i tereny pokarmowe dla ptaków; 2. Ekosystemy lądowe wzajemnie przenikające się z ekosystemami wodnymi, na których dominuje roślinność bagienna zbiorowiska wielkoturzycowe i szuwarowe. Ten typ ekosystemu ma zasadnicze znaczenie dla ornitofauny doliny Narwi - miejsca odbywania lęgów jak i tereny pokarmowe dla ptaków; 3. Obrzeża doliny - łąki, zarośla wierzbowe, olsy miejsca rozrodu dla niektórych ptaków wodnobłotnych oraz tereny pokarmowe; 4. Tereny synantropijne lub zurbanizowane, zazwyczaj mocno przekształcone przez człowieka. W Narwiańskim Parku Narodowym obowiązującymi formami ochrony przyrody są ochrona czynna i krajobrazowa. Ochroną ścisłą planuje się objęcie 45 ha, w kompleksie olsu, który położony w okolicy zerwanego mostu w okolicy Kurowa. Obszar ten obejmuje dobrze wykształcony kompleks lasów bagiennych, jest też ważną ostoją zwierzyny. W ramach europejskiej sieci Natura 2000 Narwiański Park Narodowy został wyznaczony jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Bagienna Dolina Narwi oraz Specjalny Obszar Ochrony Siedliskowej Narwiańskie Bagna. Od 2002 roku Narwiański Park jest objęty konwencją o obszarach wodno-błotnych Ramsar. Cechą charakterystyczną Parku jest dominacja na wielkich obszarach zespołu szuwaru turzycy sztywnej Caricelum elatae, właściwego dla istniejącego tu łęgu zastoiskowego, charakteryzującego się wysokim uwodnieniem w ciągu całego roku. Dominującą powierzchnię Parku zajmują zbiorowiska roślinności bagiennej: zbiorowiska wielkoturzycowe i szuwarowe, Na obrzeżach doliny występują: zbiorowiska łąk, zakrzaczenia wierzbowe, lasy olsowe. Ponadto w dolinie lokalnie występują: murawy bliźniczkowe, murawy kserotermiczne, zbiorowiska turzycowo-mszyste. Na mineralnych wyniesieniach w dolinie zwanych grądzikami" występują: traworośla, zbiorowiska grądowe oraz łąkowe. Flora roślin naczyniowych NPN liczy około 500 gatunków. Na obszarze Parku, stwierdzono obecność ponad 20 gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych. Gatunki objęte ochroną całkowitą to m.in.: goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, goryczka wąskolistna, wielosił błękitny, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, stoplamek krwisty (kukułka krwista), stoplamek plamisty (kukułka plamista), stoplamek szerokolistny (kukułka szerokolistna. Fauna parku, a szczególnie ptactwo wodno - błotne, stanowi istotny walor przyrodniczy tego obszaru. Na terenie doliny występuje wiele gatunków zagrożonych w skali światowej, europejskiej lub znajdujących się wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Na terenie doliny występuje ok. 40 gatunków ssaków należących do różnych grup funkcjonalnych takich jak: ssaki kopytne, ssaki drobne, gryzonie nadrzewne, gryzonie nadwodne, nietoperze. Narwiański PN obejmuje obszar specyficzny. Z jednej strony wąski i rozciągnięty wzdłuż koryta Narwi obszar stanowi niewielką przestrzeń i nie może być w całości terytorium dla dużych ssaków. Z drugiej względnie szeroka dolina rzeczna z układem charakterystycznych środowisk podmokłych jest ważnym szlakiem migracyjnych dla biebrzańskiej 14

15 populacji łosia, populacji jelenia przedstawiciele, której odbywają tutaj sezonowe migrację z Puszczy Knyszyńskiej, a także dla wilków. Dolina Narwi jest jedną z ważniejszych ostoi ptaków lęgowych o randze europejskiej i jedną z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w Polsce. W latach na terenie Parku stwierdzono ogółem 205 gatunki ptaków z czego 154 to gatunki lęgowe i prawdopodobnie lęgowe, pozostałe gatunki spotykane są na przelotach w trakcie wędrówek. Awifauna Narwiańskiego Parku Narodowego to również gatunki zagrożone w skali światowej lub europejskiej, znajdujące się w wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Stwierdzono tu występowanie m.in.: wodniczki, sowy błotnej, krwawodzioba, rybitwy białowąsej, błotniaka łąkowego, płaskonosa, zielonki, orlika krzykliwego. W dolinie Narwi odnotowano łącznie 13 gatunków płazów i 3 gatunki gadów, wszystkie są objęte ochroną prawną. Dogodne warunki dla bytowania i rozwoju znalazło tu 22 gatunki ryb i jeden gatunek minoga. Ojcowski Park Narodowy Ojcowski Park Narodowy o powierzchni 1570,59 ha (obecnie 2145,62 ha) został utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1956 r. (wówczas jako szósty w Polsce). W 1981 r. w związku z utworzeniem w woj. krakowskim Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych ustanowiono wokół OPN strefę ochronną o powierzchni 7000 ha. Jej ponowne prawne usankcjonowanie nastąpiło w związku z korektą granic Parku w 1997 r. Powierzchnia strefy ochronnej, zwanej otuliną wynosi 6777 ha. Ojcowski Park Narodowy położony jest w województwie małopolskim, w powiecie ziemskim krakowskim, na terenie czterech gmin: Skała (1198,23 ha - 63,4% powierzchni OPN), Jerzmanowice-Przeginia (88,05 ha - 4,7%), Wielka Wieś (118,85 ha - 6,3%) i Sułoszowa (484,87 ha - 25,6%). Pod względem administracyjnym cały obszar Parku stanowi jeden Obwód Ochronny "Groty" w skład którego wchodzi 5 obchodów - Jamki, Korytania, Bukówki, Złota Góra i Pieskowa Skała. Na bogatą florę Parku składają się głównie gatunki środkowoeuropejskie (najliczniejsze), północnoeuropejskie i azjatyckie. Są to na ogół pospolite składniki flory Doliny Prądnika, tworzące runo lasów liściastych lub wchodzące w skład typowych zbiorowisk leśnych (m.in. buk, grab, dąb szypułkowy). W OPN występują również gatunki kserotermiczne (ok. 200), a wśród nich tzw. pontyjskie, występujące głównie na obszarach stepowych otaczających od pn. i zach. Morze Czarne. Typowymi przedstawicielami flory stepowej są: ostnica Jana, porastająca kępami skałkę Jonaszówka u wylotu Doliny Sąspowskiej i Górę Koronną naprzeciwko Krakowskiej Bramy oraz wisienka karłowata mające swoje naturalne stanowisko w Grodzisku. Wybitnie kserotermicznym gatunkiem jest również aster gawędka. Szacuje się, że teren Parku i jego otulinę zamieszkuje ok. 11 tys. gatunków zwierząt, z czego do tej pory wykazano ok. 6 tys. Do najlepiej poznanych grup należą kręgowce, a z bezkręgowców np. ślimaki, chrząszcze i owady bezskrzydłe. Najbardziej charakterystycznymi ssakami Parku są nietoperze. Spośród 21 gatunków żyjących w Polsce, na terenie OPN i najbliższej okolicy stwierdzono 17. Dość często spotkać można w czasie hibernacji w jaskiniach podkowca małego i nocka dużego. Oprócz nietoperzy w Ojcowskim Parku Narodowym występują pospolite w kraju gatunki ssaków, takie jak sarna (ok. 150 okazów) i dzik, którego liczba wskutek migracji ciągle się waha i wynosi od kilku do ok. 20 osobników. Z gatunków drapieżnych najczęstszy jest lis (ok. 60 osobników), natomiast rzadziej spotyka się borsuka, kunę leśną, tchórza i gronostaja. Dotychczas w Ojcowskim Parku Narodowym stwierdzono około 120 gatunków ptaków, z czego 94 to ptaki lęgowe, spośród których połowa żyje przez cały rok w Ojcowie i okolicach. Większość ptaków zamieszkuje lasy. Najliczniejszą grupą zwierząt w Parku i w jego otulinie są owady, reprezentowane przez ok. 5 tys. wykazanych dotąd gatunków. Ekosystemy nieleśne obejmujące łąki w dnach dolin oraz murawy naskalne i kserotermiczne, zróżnicowane na ponad 20 zespołów roślinnych są kluczowymi centrami ochrony różnorodności biologicznej w Ojcowskim Parku Narodowym. Na niewielkiej powierzchni murawy grupują blisko 300 gatunków roślin naczyniowych (1/3 całej flory Parku, liczącej 960 gatunków), w tym wiele bardzo rzadkich w skali kraju oraz bardzo bogatą faunę bezkręgowców. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego znajduje się jeden obszar należący do Sieci Natura 2000, obszar Dolina Prądnika. 15

16 Pieniński Park Narodowy konkurs Skarby polskich parków narodowych Pieniński Park Narodowy został utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. Pieniny stanowią część ciągnącego się na długości ok. 550 km pienińskiego pasa skałkowego, oddzielającego zewnętrzne Karpaty fliszowe od Karpat wewnętrznych tzw. krystalicznych. Od południa graniczą z pasmem Magury Spiskiej, od północy z Gorcami i Beskidem Sądeckim. Najatrakcyjniejszym pod względem przyrodniczym i krajobrazowym fragmentem pasma są Pieniny Właściwe. Szczyty mają tu piękne i ostre sylwetki a doliny miejscami postać wąwozów skalnych. Północne zbocza opadają ku dolinom stosunkowo łagodnie, zaś w stronę Dunajca obrywają się efektownie wapiennymi ścianami o wystawie południowej lub wschodniej i wysokości dochodzącej do 300 m. Wapienne podłoże, duże zróżnicowanie siedlisk, bogactwo szaty roślinnej oraz ekstensywne użytkowanie lasów i terenów nieleśnych powoduje istnienie wielkiego bogactwa fauny w Pieninach. Najnowsza lista zwierząt żyjących na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego liczy 7317 gatunków. Istnieją przypuszczenia, że całkowita liczba zwierząt żyjących w Pieninach wynosi około 13 tys. gatunków, co równa się połowie wszystkich zwierząt znanych z terenu Polski. Do chwili obecnej stwierdzono tu występowanie 7021 gatunków bezkręgowców, w tym 6021 gatunków stanowią owady. Na obszarze Pienin stwierdzono występowanie około 1100 gatunków roślin naczyniowych, 400 gatunków glonów, 320 gatunków mchów i wątrobowców, 470 gatunków porostów, 1200 gatunków grzybów. W Pieninach rosną dwa endemity (gatunki nigdzie indziej na świecie nie spotykane): mniszek pieniński, pszonak pieniński oraz odmiany endemiczne: chaber barwny, rozchodnik ostry odmiana wapienna, bylica piołun odmiana wapienna. Występują tu również relikty - rośliny, które przetrwały na swoich stanowiskach z wcześniejszych okresów geologicznych i żyją w izolowanych populacjach znacznie oddalonych od zwartych areałów występowania gatunku: chryzantema (złocień) Zawadzkiego, jałowiec sawina, dębik ośmiopłatkowy Teren Pienin w maju 2004 roku zgłoszono do Komisji Europejskiej, jako obszar ochrony siedlisk, a we wrześniu, 2007 jako obszar ochrony ptaków. Teren objęty ochroną w całości położony jest w granicach Pienińskiego Parku narodowego i stanowi jego najatrakcyjniejszą cześć. U podstaw fenomenu Pienin leży ich geologia o historia zmian klimatu. Pasmo to zbudowane jest z wapiennych skał osadowych, tkwiący w bardziej miękkich i podatnych na erozję osadach fliszowych. Wapienne podłoże oraz to, że Pieniny nie uległy zlodowaceniu spowodowały, ze stanowią one ostoję elementów flory i fauny związanej z wcześniejszymi okresami. Długa i nieprzerwana ewolucja przyrody Pienin doprowadziła do wytworzenia się specyficznych dla tego obszaru endemicznych gatunków i odmian. Poza obszarem Pienin do Sieci Natura 2000 należy również obszar Podkowce w Szczawnicy. Poleski Park Narodowy Poleski Park Narodowy utworzono 1 maja 1990 roku w celu ochrony ekosystemów wodno torfowiskowych, jako jeden z pięciu o takim charakterze w Polsce. Położony jest na Polesiu Zachodnim, w środkowej części Równiny Łęczyńsko Włodawskiej, gdzie znajdują się jedne z najstarszych jezior w Polsce. Są to głównie zbiorniki pochodzenia krasowego. W roku 2002 Poleski Park Narodowy oraz Sobiborski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie, Lasy Włodawskie i Parczewskie uzyskały status Światowego Rezerwatu Biosfery o nazwie Polesie Zachodnie. Powierzchnia Rezerwatu wynosi ha. Przyroda Poleskiego Parku Narodowego jest niezwykle bogata, choć Park obejmuje jedynie ok ha i są to głównie obszary wodno-błotne. 16

17 Różnorodność siedlisk pociąga za sobą występowanie ogromnej liczby gatunków roślin i zwierząt, w tym takich, które występują jedynie w tej części Polski. Park prezentuje przyrodę obszaru Równiny Łęczyńsko- Włodawskiej i choć nie udało się całkowicie uniknąć wpływu obniżenia się poziomu wody - obejmuje zachowane naturalne fragmenty torfowisk niskich, przejściowych i wysokich, z charakterystyczną dla nich różnorodnością gatunkową. Dominującymi formacjami roślinnymi są tu torfowiska, łąki i lasy. Najcenniejszym jednak elementem są rozległe torfowiska wyróżniające ten obszar spośród wszystkich innych parków narodowych w Polsce. Torfowiska te porastają karłowate sosny, brzozy i wierzby, przez co stanowią namiastkę europejskiej tundry i lasotundry. Poza torfowiskami do niezwykle interesujących należą tu naturalne, powstałe z samosiewu lasy bagienne. Są to olsy, bory bagienne i subborealne brzeziny bagienne zajmujące tu jedne z największych powierzchni w kraju. W Parku wyróżniono 208 zespołów roślinnych, z których 30 reprezentuje zespoły leśne i zaroślowe, a pozostałe 178 to formacje nieleśne. Florę PPN reprezentuje ok. 260 gat. glonów, 130 gat. mszaków i 1000 gat. roślin naczyniowych. Z mchów najliczniejsze są torfowce, a jest ich w Parku 13 gatunków. Wśród roślin naczyniowych 170 to gatunki rzadkie. Blisko 140 gatunków reprezentuje rośliny strefy północnej. Relikty atlantyckie (ok. 25 gat.) reprezentują rosnące na suchych piaskach dwa bardzo rzadkie chwasty prosienicznik gładki i chroszcz nagołodygowy. Całość uzupełnia flora środkowoeuropejska (ok. 120 gat.). Spotkamy tu również rośliny stepowe (pontyjskie) i górskie. Przez teren Parku przebiegają granice zasięgu dla ok. 150 gatunków roślin. Występuje tu także 81 gatunków roślin chronionych, a 48 znajduje się na polskiej czerwonej liście gatunków zagrożonych. Cztery z nich: mięsożerna aldrowanda pęcherzykowata, starodub łąkowy, tłustosz zwyczajny dwubarwny i storczyk buławnik czerwony, zaliczane są do wymierających w kraju. W Parku spotkać możemy 14 gatunków storczyków. Niezwykłą atrakcją Parku są występujące głównie na torfowiskach rośliny mięsożerne (8 gat.). Świat zwierząt Parku też obfituje w wiele rzadkich i interesujących gatunków. Bezkręgowce są tu stosunkowo słabo poznane. Należy jednak zwrócić uwagę na kilka gatunków chronionych. Jeszcze dość licznie w wodach Parku można spotkać dziś już bardzo rzadką pijawkę lekarską. Wśród motyli spotkamy tu chronionego postojaka wiesiołkowca ćmę z rodziny zawisakowatych, trzy gatunki modraszków: alkona, nasitousa i telejusa oraz bardzo rzadką dostojkę eunomię. Do bardzo rzadkich i będących pod ochroną motyli należy mająca w Parku największą populację w kraju przeplatka aurynia. Należy wspomnieć też o 3 gatunkach torfowiskowych mrówek będących reliktami polodowcowymi. Na rozległych łąkach Parku spotkamy chronionego tygrzyka paskowanego, a na torfowiskach innego pająka zwanego bagnikiem. Wśród kręgowców na szczególną uwagę zasługuje chroniona, jedna z najrzadszych w kraju ryba strzebla przekopowa zwana też błotną. Jej stanowiska w Parku i otulinie należą do najliczniejszych w kraju. Obfitość zjawisk wodnych stwarza doskonałe warunki do rozwoju wielu płazów. Występuje ich w Parku, aż 13 gatunków. Gady w Parku reprezentuje 7 gatunków. Na specjalną uwagę zasługuje żółw błotny. W Parku stwierdzono występowanie ok. 200 gatunków ptaków, z których 150 uznano za lęgowe. Największym zwierzęciem Parku jest łoś. Jego pogłowie szacuje się na ok. 150 sztuk, co daje najwyższe zagęszczenie w Polsce. Innym godnym uwagi ssakiem jest bóbr, jego liczebność wynosi obecnie ok. 300 osobników. Gatunkiem związanym ze środowiskiem wodnym jest też wydra. Należy wspomnieć o chronionej orzesznicy z rodziny pilchowatych i owadożernej smużce. W bagiennych lasach napotkamy niezwykle drapieżnego, choć niewielkiego, rzęsorka rzeczka. Od czasu do czasu możemy w PPN natknąć się na wilka, naturalnego selekcjonera zwierzyny płowej. Ten jeden z największych naszych ssaków drapieżnych pojawia się tutaj ostatnio coraz częściej. Niestety są to tylko pojedyncze sztuki, wędrujące jedynie przez teren Parku w drodze do większych kompleksów leśnych. W granicach Parku udostępnionych jest 6 ścieżek przyrodniczych, dobrze wyposażonych w infrastrukturę turystyczną (zadaszenia, parkingi, miejsca na ognisko) i edukacyjną (przystanki edukacyjne z tablicami informacyjno - dydaktycznymi). Natomiast w celu umożliwienia turystom wygodnego i bezpiecznego poruszania się po terenach bagiennych, w tych miejscach trasy ścieżek poprowadzono po drewnianych kładkach. 17

18 Roztoczański Park Narodowy konkurs Skarby polskich parków narodowych Roztoczański Park Narodowy leży w środkowo-wschodniej części kraju, w województwie lubelskim. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza. Park utworzony został w 1974 roku na obszarze 4801 ha. Aktualna jego powierzchni wynosi 8483 ha, w tym lasy zajmują 8102 ha (95,5%). Ochroną ścisłą objęto 806 ha (9,5%). Park znajduje się w urozmaiconym krajobrazie Roztocza Środkowego w dolinie górnego Wieprza. Jest to obszar oddzielający Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej. Garb Roztocza budują skały górnokredowe (opoki, gezy i margle). W strefie krawędziowej występują utwory trzeciorzędowe. Główny ciek wodny Roztocza Środkowego i parku to rzeka Wieprz. Na odcinku przepływającym przez teren parku sklasyfikowana jest w II klasie czystości. Z terenu parku biorą początek strumienie: Szum (2,5 km) i Świerszcz (9,0 km) odprowadzające swe wody do Tanwi i Wieprza. Z dużych ssaków na terenie parku występują: jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, lisy, kuny, borsuki. W 1979 roku reintrodukowano bobry, które zadomowiły się w dolinie rzeki Wieprz. W 1982 roku do parku sprowadzone zostały koniki polskie będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych - tarpanów. Drobne ssaki reprezentują chronione gatunki owadożernych: ryjówka aksamitna i mała, zębiełek białawy oraz liczne gatunki nietoperzy. Żyją tu także: orzesznica, popielica, koszatka. Spośród około 190 gatunków ptaków spotykanych na terenie parku na uwagę zasługują: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, liczne dzięcioły (w tym rzadko występujący dzięcioł białogrzbiety), muchówka mała i białoszyja, gołąb siniak, czyż oraz pliszka górska. Gady reprezentują jaszczurki (zwinka, żyworodna i padalec - dość często odmiany turkusowej), żmija zygzakowata i zaskroniec oraz rzadko spotykany żółw błotny. Z płazów warto wymienić traszkę grzebieniastą, rzekotkę drzewną, grzebiuszkę ziemną, ropuchę zieloną i kumaka nizinnego oraz żabę śmieszkę. Interesująca jest także fauna bezkręgowców parku, a szczególnie świat owadów, spośród których tylko samych chrząszczy jest ponad 2000 gatunków. Swoją unikalność Roztocze, a tym samym i Park, zawdzięcza licznym procesom, jakie zachodziły tutaj na przestrzeni dziejów. To właśnie one wycisnęły swoje piętno na organizmach zasiedlających ten teren. Specyficzny klimat Roztocza, przeplatanie się ciepłych i zimnych mas powietrza, zadecydowały o charakterze wykształconej tu szaty roślinnej. Ona z kolei stworzyła odpowiednie siedlisko dające ogromne możliwości rozwojowe dla różnych grup systematycznych zwierząt. W związku z wdrażaniem w Polsce postanowień Dyrektyw sieci Natura 2000, Roztoczański Park Narodowy - z uwagi na wysoką wartość przyrodniczą, spełnia kryteria zarówno Dyrektywy Siedliskowej jak i Ptasiej. Podstawą powołania ostoi siedliskowej na obszarze Parku pn. "Roztocze Środkowe" jest przede wszystkim występowanie 14 typów siedlisk przyrodniczych, w tym dwóch o znaczącej powierzchni i reprezentatywności: żyznych buczyn i wyżynnych jodłowych borów mieszanych a także trzech siedlisk priorytetowych: borów i lasów bagiennych, torfowisk wysokich z roślinnością torfotwórczą oraz lasów łęgowych i nadrzecznych zarośli wierzbowych. Istotnym uzupełnieniem, wzmacniającym status ostoi, jest występowanie roślin i zwierząt, w tym przede wszystkim: obuwika pospolitego, sierpowca błyszczącego, traszki grzebieniastej, kumaka nizinnego, bobra europejskiego, wydry, rysia i wilka. Słowiński Park Narodowy Słowiński Park Narodowy został utworzony w 1967 r. i jest obecnie jednym z 2 parków nadmorskich. Powstał przede wszystkim dla zachowania w niezmienionym pięknie systemu jezior przymorskich, bagien, torfowisk, łąk, nadmorskich borów, i lasów, a przede wszystkim wydmowego pasa mierzei z unikatowymi w Europie wydmami ruchomymi. O randze i wartości przyrodniczej SPN świadczy fakt umieszczenia go w międzynarodowej sieci obszarów chronionych takich jak: HELCOMBSPA, Światowy Rezerwat 18

19 Przyrody czy obszar wodno-błotny Ramsar. W chwili obecnej SPN funkcjonuje na obszarze ha, w tym ha położonych w województwie pomorskim w części lądowej (na terenie dwóch powiatów: słupskiego i lęborskiego, w granicach administracyjnych pięciu gmin) oraz ha wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. Powierzchnia otuliny Parku wynosi ha. W granicach obrębu lądowego wyznaczono sześć obwodów ochronnych, a obręb wodny podzielono na obwód ochronny Gardno, Łebsko oraz Bałtyk. Ekosystemy leśne zajmują powierzchnię ok ha, co stanowi 18,9% powierzchni Parku. Głównymi gatunkami tworzącymi drzewostan są sosna zwyczajna z 72,8% udziałem w drzewostanach jako gatunek panujący, brzoza brodawkowata - 12,5%, olsza czarna - 5,8 %, brzoza omszona - 2,5%, świerk pospolity - 1,3%, sosna czarna - 1%. Pozostałe gatunki takie jak buk zwyczajny, dąb szypułkowy, jesion wyniosły nie przekraczają 1% udziału we wszystkich drzewostanach Parku. Flora Słowińskiego Parku Narodowego obejmuje: 920 gatunków roślin naczyniowych, 165 gatunków mszaków, 500 gatunków glonów, 430 gatunków grzybów. Położenie SPN w środkowej części wybrzeża wpływa na specyfikę i odrębność szaty roślinnej. Morski klimat o chłodnym lecie i łagodnej zimie stwarza warunki dla roślin o atlantyckim i borealnym typie zasięgu. Najlepiej poznaną grupą zwierząt bezkręgowych Słowińskiego Parku Narodowego są owady. Spośród stwierdzonych tu setek gatunków owadów, wykazano obecność 30 gatunków znajdujących się pod ścisłą ochroną - większość z nich to chrząszcze Coleoptera. Zbiorniki wodne Parku są niezwykle zróżnicowane i stwarzają dogodne warunki dla bytowania wielu gatunków ryb, zarówno słodkowodnych jak i morskich. Ogółem w wodach morskich i słodkich pozostających w granicach SPN stwierdzono około 60 gatunków ryb oraz 3 gatunki minogów. W jeziorach SPN obok przedstawicieli ichtiofauny typowo słodkowodnej spotkać można ryby morskie, natomiast w przybrzeżnej strefie Bałtyku ryby słodkowodne. W ekosystemach wodnych SPN żyją również gatunki dwuśrodowiskowe, czyli takie, które część życia spędzają w morzu, a część w wodach śródlądowych, należą do nich ryby wędrowne tj. łosoś Salmo salar, troć Salmo trutta i węgorz Anguila anguila, czy przedstawiciel kręgoustych - minóg morski Pteromyzon marines. Świętokrzyski Park Narodowy Świętokrzyski Park Narodowy położony jest w południowowschodniej część Wyżyny Małopolskiej, na obszarze określanym jako Kraina Świętokrzyska. Park obejmuje tylko niewielki fragment Gór Świętokrzyskich. Obecnie teren Parku zajmuje obszar 7626,45 ha, a jego otulina 20786,07 ha. Idea objęcia ochroną terenu Łysogór rozwijała się od początku XX wieku. Inicjatywę tą zapoczątkowało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze Komisja Ochrony Zabytków Przyrody, zgłaszając w 1908 roku postulat utworzenia w Łysogórach rezerwatu przyrody. Rozpoczął się trwający prawie pół wieku okres starań społecznych o utworzenie na tym terenie parku narodowego. W 1920r. utworzono pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat ścisły na Chełmowej Górze, obejmujący kompleks lasu z naturalnym stanowiskiem modrzewia polskiego. W 1924 r. utworzono dwa kolejne rezerwaty: na Łysej Górze i Łysicy, a w 1933r. jeden - na Miejskiej Górze koło Bodzentyna. Po drugiej wojnie światowej kontynuowano starania o objęcie ochroną tego terenu zakończone w 1950 roku utworzeniem Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W 1996 roku poszerzono obszar Parku o cześć Pasma Klonowskiego i kserotermiczną Skarpę Zapusty. Zasadnicza część Świętokrzyskiego Parku Narodowego obejmuje Pasmo Łysogórskie - najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich z najwyższymi szczytami: Łysicą (612 m n.p.m.), Agatką (608 m n.p.m.) oraz Łysą Górą (595 m n.p.m.). Obszar Parku obejmuje ponadto część Pasma Klonowskiego z górami: Psarską (412 m n.p.m.), Miejską (423 m n.p.m.) i Bukową (467 m n.p.m.), część Pasma Pokrzywiańskiego z Chełmową Górą (347 m n.p.m.), część Doliny Wilkowskiej i Dębniańskiej oraz enklawę leśną Serwis-Dąbrowa a także Skarpę Zapusty. Pasmo Łysogórskie zbudowane jest z kambryjskich skał osadowych (piaskowców kwarcytowych, łupków). Przemierzając teren Parku należy uzmysłowić sobie, że poruszamy się po skałach paleozoicznych mających ponad 500 mln lat. Starsze skały występujące na 19

20 powierzchni, a nie pod przykryciem skał młodszych bądź osadów lodowcowych występują w Polsce poza Górami Świętokrzyskimi tylko w Sudetach. Z takich samych skał zbudowane są słynne gołoborza. Nazwa gołoborze tj. gołe od boru oznacza charakterystyczne rumowiska skalne występujące na zboczach Łysogór. Powstały one w plejstocenie w wyniki wietrzenia mrozowego. W granicach Parku oprócz gołoborzy zobaczyć możemy również wychodnie skalne na Bukowej Górze w Paśmie Klonowskim czy przed bramą klasztorną na Świętym Krzyżu Na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego dominują lasy stanowiące blisko 95% jego powierzchni, ponadto występują łąki (4,5%), gołoborza, wody powierzchniowe, użytki rolne i in. (łącznie ok. 0,5%). Wędrując szlakami Świętokrzyskiego Parku Narodowego zwróćmy uwagę na miejsca w lesie, w których występuje znaczna ilość drzew starych, porośniętych owocnikami nadrzewnych grzybów (hub), martwych stojących lub powalonych (np. przez wiatr). Spróbujmy ocenić bogactwo zaobserwowanych tam zwierząt (zarówno bezkręgowców jak i kręgowców, w tym w szczególności ptaków), a także roślin (np. mchów porastających butwiejące kłody) czy grzybów. Z pewnością dojdziemy wówczas do wniosku, że las z dużą ilością starych, obumierających i martwych drzew, tętni nadzwyczaj intensywnym życiem bogatszym i bardziej różnorodnym niż las, w którym takich drzew jest mało lub brak ich całkowicie. Obszary ochrony ścisłej to obszar wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, pozostawione swobodnemu oddziaływaniu sił przyrody. Na terenie Parku jest pięć takich obszarów. Chełmowa Góra 13,2 ha, utworzony z chwilą powstania ŚPN (na części utworzonego w 1920r. rezerwatu przyrody o tej samej nazwie), w celu ochrony naturalnych stanowisk modrzewia polskiego - Larix decidua ssp. polonica. Występują w nim głównie lasy grądowe i bory mieszane z dużym udziałem starych osobników modrzewia polskiego, w większości o szablastym pokroju strzały. Święty Krzyż 476,9 ha, utworzony z chwilą powstania ŚPN (objął utworzony w 1924 r. rezerwat przyrody o tej samej nazwie). Występują w nim głównie: buczyna karpacka, jedlina polska i grądy, a także jaworzyna karpacka i jarzębina świętokrzyska, charakteryzujące się wysokim stopniem naturalności. Bardzo cennym elementem są rozległe piargi krzemianowe zbudowane z kambryjskich piaskowców kwarcytowych, zwane gołoborzami. Łysica 1186,4 ha, utworzony z chwilą powstania ŚPN (objął utworzony w 1924r., znacznie mniejszy powierzchniowo rezerwat przyrody o tej samej nazwie). Pod względem przyrodniczym podobny do obszaru ochrony ścisłej Święty Krzyż. Występują tu między innymi bory jodłowe, buczyny i grądy oraz gołoborza. Czarny Las 26,5 ha. Utworzony w 1954r. Występują w nim lasy mieszane, głównie grądy z udziałem dębu szypułkowego, jodły, lipy drobnolistnej, miejscami buka i olszy czarnej, a także olsy i łęgi. Mokry Bór 37,9 ha. Utworzony w 1954r. Obejmuje on jedyne w Parku, niewielkie obszary bagiennego boru trzcinnikowego oraz boru bagiennego i boru świeżego. Występują tu również torfowiska wysokie i przejściowe. Na terenie ŚPN w ramach europejskiej sieci Natura 2000 utworzono specjalnym obszarze ochronny siedlisk Łysogóry. Obszar SOO Łysogóry zatwierdzony w listopadzie 2007r. przez Komisję Europejską (5573,6 ha - nieobejmujący całego ŚPN) został zgłoszony do poszerzenia w Komisji Europejskiej w październiku 2009r. Powierzchnia zgłoszonego obszaru wynosi 8081 ha, a poszerzenie obejmuje między innymi część Pasma Klonowskiego, Doliny Wilkowskiej, Chełmową Górę i Las Serwis, a także leżące poza ŚPN: rezerwat przyrody Wąwóz w Skałach wraz z jego otoczeniem, fragmenty siedlisk szuwarowych i bagiennych w Dolinie Wilkowskiej, fragmenty doliny rzeki Pokrzywianki (wraz z rzeką) oraz niewielkie fragmenty lasów Nadleśnictwa Zagnańsk graniczące z ŚPN. Tatrzański Park Narodowy Tatry to jedyny w Polsce obszar o charakterze wysokogórskim. Był on zatem zawsze trudniej dostępny, a trudne warunki życia powodowały, że przez wiele wieków teren ten nie był zagospodarowany przez człowieka. Dawało to możliwość swobodnego działania sił przyrody i uchroniło Tatry przed większymi przekształceniami. W zasadzie bez wpływu na stan przyrody pozostała działalność człowieka w średniowieczu. Wędrowne pasterstwo wołoskie (od XIII wieku) czy też ekspedycje poszukiwaczy skarbów nie odcisnęły na przyrodzie Tatr trwałego piętna. Dopiero 20

21 działalność przemysłowa (górnictwo i hutnictwo) dokonała istotnych zmian w przyrodzie i to zwłaszcza w XVIII i XIX wieku. Wybitne nie tylko w skali kraju i ciągle jeszcze dobrze zachowane walory przyrodnicze Tatr zostały "odkryte" na przełomie wieków XVIII i XIX przez uczonych, którzy dotarli w Tatry. Ich prace wydobyły na światło dzienne bogactwo przyrody i jej specyficzny, niepowtarzalny charakter. Bardzo szybko też okazało się, że walory te są coraz bardziej zagrożone i że istnieje potrzeba ich ochrony. Stąd w latach 80. XIX wieku pojawiły się pierwsze koncepcje objęcia Tatr ochroną w formie parku narodowego na wzór pierwszego w świecie amerykańskiego parku narodowego w Yellowstone. Z różnych jednak powodów (własnościowych, finansowych) idea parku narodowego nie mogła być przez dziesięciolecia zrealizowana. Ostatecznie Tatrzański Park Narodowy został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 roku i rozpoczął działalność z dniem 1 stycznia 1955 roku. Powierzchnia parku wynosi ha i pod tym względem zaliczany jest do jednych z większych parków narodowych w Polsce. Około 70 proc. powierzchni parku zajmują lasy i zarośla kosodrzewiny, a pozostałe 30 proc. to murawy wysokogórskie, skały i wody. Ochroną ścisłą objęte jest prawie 11,5 tys. ha powierzchni, w tym całe piętro hal i turni, piętro kosodrzewiny oraz częściowo również lasy regla górnego i dolnego. Ochrona ścisła polega na ochronie procesów zachodzących w środowisku naturalnym. Jedynym i podstawowym celem działania Tatrzańskiego Parku Narodowego jest ochrona przyrody Tatr. Ponadto park spełnia różnorodne funkcje społeczne, które jednak są podporządkowane temu celowi i podlegają odpowiednim ograniczeniom określonym w aktach prawnych obowiązujących na terenie TPN. Do najważniejszych funkcji społecznych należą: badania naukowe, turystyka, sport, rekreacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, a także funkcje niematerialne: inspiracje twórcze, edukacja przyrodnicza czy odnowa duchowa społeczeństwa. Dyrekcja parku realizuje te funkcje z pełnym respektowaniem zasady nadrzędności ochrony przyrody, poprzez wyspecjalizowane komórki organizacyjne. Tatry, mimo że wchodzą w skład niewielkiej części rozległego łańcucha Karpat, stanowią najwyższy i najcenniejszy masyw pomiędzy Alpami i Kaukazem, z charakterystycznym alpejskim krajobrazem i typowym układem stref klimatyczno-roślinnych. Jest to obszar o wyjątkowym znaczeniu dla ochrony bioróżnorodności. Występuje tu, co najmniej 17 gatunków ptaków z załącznika I dyrektywy ptasiej, a także 31 typów siedlisk z załącznika I oraz 15 gatunków zwierząt i 7 gatunków roślin z załącznika II dyrektywy siedliskowej. Zróżnicowana, bogata flora (ok gat. roślin naczyniowych) i fauna obejmują wiele gatunków zagrożonych i rzadkich w Polsce oraz objętych ochroną prawną. Wiele z nich oprócz tego, że ma w Tatrach swoje jedyne stanowiska występowania na terenie naszego kraju, to jest również bezcenna w skali całej Europy. Z pośród siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I dyrektywy siedliskowej na obszarze Tatr można spotkać jedyne w Polsce fragmenty górskiego boru limbowo-świerkowego oraz piargów i gołoborzy wapiennych, a także jeden z największych obszarów piargów i gołoborzy krzemianowych. Tatry ze względu na mnogość siedlisk i gatunków z listy obu dyrektyw unijnych zostały zaliczone w poczet sieci NATURA 2000 już na samym początku funkcjonowania tego programu w Polsce. Teraz Tatrzański Park Narodowy oprócz nadanego mu w roku 1993 miana Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery UNESCO spełnia również kryteria obszarów Natura 2000 OSO i SOO, co tylko podkreśla jego unikatową wartość przyrodniczą. Park Narodowy Ujście Warty Park Narodowy Ujście Warty został utworzony 1 lipca 2001, z części Parku Krajobrazowego Ujście Warty. Obszar Parku to ponad 8 tysięcy hektarów, przede wszystkim okresowo zalewanych łąk i pastwisk poprzecinanych licznymi kanałami i starorzeczami. Charakterystyczne dla Parku są także zarośla wierzbowe oraz niewielkie połacie podmokłych lasów: łęgów oraz olsów. Park położony jest w obrębie pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, w pobliżu ujścia Warty do Odry. Główną rzeką Parku jest Warta dzieląca go na dwie części: północną i południową. Na północ od Warty znajduje się Obwód Ochronny Polder Północny (3205 ha powierzchni), który oddzielony jest od Warty wałem przeciwpowodziowym. Część południowa to obszar zalewowy, na który 21

22 składają się Obwody Ochronne Słońsk (2765 ha) oraz Chyrzyno (2105 ha). W tej części Parku notuje się duże różnice w rocznym poziomie wody, dochodzące do 4 m, tutaj też znajdują się obszary ochrony ścisłej. Roślinność Parku to przede wszystkim zbiorowiska typowe dla dużych rzek nizinnych (zbiorowiska szuwarowe, murawy zalewowe oraz łąki). Dotychczas stwierdzono tutaj 60 zbiorowisk oraz około 500 gatunków roślin naczyniowych. Występują tu gatunki objęte ścisłą ochroną gatunkową, takie jak: grzybienie białe (Nymphaea alba), grążel żółty (Nuphar luteum), arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica) czy goździk piaskowy (Dianthus arenarius). Unikalne tereny podmokłe, rozległe łąki i pastwiska Parku Narodowego Ujście Warty to jeden z najcenniejszych pod względem ornitologicznym obszarów w Polsce i Europie. Stwierdzono tu ponad 270 gatunków ptaków, w tym ponad 170 to gatunki lęgowe. 30 z nich znajduje się w I załączniku Dyrektywy Ptasiej, takie jak: derkacz (Crex crex), rybitwa białoczelna (Sternula albifrons), wodniczka (Acrocephalus paludicola), żuraw (Grus grus), bąk (Botaurus stellaris) i bielik (Haliaeetus albicilla). Dla wodniczki Park Narodowy Ujście Warty jest istotnym miejscem lęgowym w Zachodniej Polsce. Podczas ogólnopolskiej inwentaryzacji tego gatunku w 2009 roku stwierdzono w Parku 11 śpiewających samców. Corocznie gnieżdżą się na tym terenie 4 gatunki perkozów: perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena), zausznik (Podiceps nigricollis) i perkozek (Tachybaptus ruficollis); 7-8 gatunków kaczek, w tym gągoł (Bucephala clangula), 6 gatunków chruścieli (oprócz wymienionego wcześniej derkacza warto wspomnieć o zielonce (Porzana parva) i kropiatce (Porzana porzana)), 7-8 gatunków mew i rybitw (w tym mewa mała (Larus minutus), rybitwy białowąsa (Chlidonias hybrida) i białoskrzydła (Chlidonias leucopterus)), 8-9 gatunków ptaków siewkowych (w tym ostrygojad (Haematopus ostralegus) i rycyk (Limosa limosa)). Dla wielu z nich jest to jedno z ważniejszych miejsc lęgowych w Polsce. Obszar Parku odgrywa ważną rolę dla ptaków także poza sezonem lęgowym. W miesiącach letnich bardzo licznie pierzą się na tym terenie ptaki wodne: kaczki (np. krzyżówka (Anas platyrhynchos), cyraneczka (Ansa crecca)), gęgawy (Anser anser), łabędzie nieme (Cygnus olor) i łyski (Fulica atra). Również latem na odsłoniętych fragmentach błota żerują ptaki siewkowe, takie jak kszyki (Gallinago gallinago), brodźce i biegusy. Podczas migracji jesiennych zatrzymują się tutaj olbrzymie ilości ptaków wędrownych. Na przełomie września i października w Parku znacznie wzrasta liczba żurawi, która na noclegowisku dochodzić może do 6 tysięcy. Późną jesienią Park staje się królestwem arktycznych gęsi: zbożowych (Anser fabalis) i białoczelnych (Anser albifrons), których koncentracje sięgają ok. 80 tys. osobników, a w niektóre lata mogą dochodzić nawet do 200 tys. Obszar ten jest także ważnym zimowiskiem dla takich ptaków, jak łabędzie krzykliwe (Cygnus cygnus) (Ujście Warty jest najważniejszym terenem zimowania tego gatunku w Polsce) i nieme, kaczki, gęsi i bieliki. Zimowe koncentracje tych ostatnich mogą dochodzić do 50 osobników. Nie można zapomnieć też o innych zwierzętach. W Parku stwierdzono dotychczas 36 gatunków ssaków, 9 gatunków płazów i 3 gatunki gadów. Spośród ssaków ściśle zależnych od wody w Parku zanotowano występowanie takich jak: wydra (Lutra lutra), bóbr (Castor fiber), karczownik ziemno-wodny (Arvicola terrestris), piżmak (Ondatra zibethica) czy norka amerykańska (Mustela vison). Norka amerykańska, jenot (Nyctereutes procyonoides) i szop pracz (Procyon lotor) są gatunkami inwazyjnymi, które zaczęły pojawiać się w Parku od lat 90. XX wieku i obecnie systematycznie zwiększają swoją liczebność. Zwiększa się również liczebność populacji wydry czy bobra (na terenie Parku istnieje co najmniej 75 żeremi), lisa (Vulpes vulpes) i zająca (Lepus europaeus). Z kolei populacja piżmaka jest z roku na rok coraz mniejsza, co prawdopodobnie związane jest z wysoką liczebnością norki amerykańskiej. Z podmokłymi terenami związane są nieodłącznie płazy, z których na obszarze Parku stwierdzono następujące gatunki: ropucha szara (Bufo bufo), ropucha zielona (Bufo viridis), kumak nizinny (Bombina bombina), grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), żaba śmieszka (Rana ridibunda), żaba wodna (Rana esculenta), żaba moczarowa (Rana arvalis), żaba trawna (Rana temporaria), i traszka grzebieniasta (Triturus cristatus). Z gadów występuje tu zaskroniec (Natrix natrix), jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) oraz padalec (Anguis fragilis). 22

23 Wielkopolski Park Narodowy konkurs Skarby polskich parków narodowych Wielkopolski Park Narodowy utworzony został na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 kwietnia 1957 roku, a jego granice objęły powierzchnię 9600 ha, z czego pod zarządem Parku znalazło się ok ha. W 1996 roku nowe rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie WPN zmienia jego powierzchnię na 7584 ha oraz tworzy wokół Parku strefę ochronną tzw. otulinę, której powierzchnia razem z terenem Parku wynosi ha. Z Parku zostają wyłączone tereny miejskie Puszczykowa, Mosiny oraz Stęszewa. Wielkopolski Park Narodowy leży ok. 15 km na południe od Poznania i posiada z tym miastem bardzo dogodne połączenia autobusowe i kolejowe. W Parku utworzono 18 obszarów ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 260 ha. Chronią one rozmaite formy krajobrazu polodowcowego oraz najbardziej naturalne zbiorowiska roślinne, a także związane z nimi zwierzęta. Ochroną objęto także 32 drzewa pomnikowe i 1 głaz narzutowy. Fauna Wielkopolskiego Parku Narodowego charakteryzuje się bogactwem gatunków należących do rozmaitych grup systematycznych. Dominują tu gatunki środkowoeuropejskiej i eurosyberysjskiej. Najbogatsza jest fauna bezkręgowców, wśród których najliczniej reprezentowane są owady - ponad 3 tys. gatunków. Lasy obfitują w chrząszcze. Są wśród nich gatunki chronione takie jak jelonek rogacz, kozioróg, dębosz, ale także pospolite, uszkadzające drzewa m.in. sosnę - cetyniec większy, cetyniec mniejszy, przypłaszczek granatek oraz drwalnik paskowany. Na obszarze Parku występuje ponad 40 gatunków ssaków. Z owadożernych spotykamy tu m.in. ryjówki, nasze najmniejsze ssaki. Żyją tu również rozmaite gatunki nietoperzy i gryzoni. Z drapieżników zamieszkują m.in. kuna leśna, borsuk, lis. Rozległe lasy stanowią ostoję dla licznych jeleni, saren i dzików. Ptaki w Parku reprezentowane są przez ok. 220 gatunków lęgowych i przelotnych. Z rzadko spotykanych wymienić należy kraskę, zimorodka i dzięcioła czarnego. Z ptaków drapieżnych można zauważyć wśród lasów i łąk kanię czarną, w pobliżu pól myszołowa zwyczajnego, a przy bagnach błotniaka stawowego. Na jeziorach często widujemy kaczkę krzyżówkę, cyrankę, cyraneczkę oraz perkoza dwuczubego. Od 2005 roku na Wyspie Zamkowej obserwowane są również kormorany. Ostatnie obserwacje donoszą o obecności około 200 sztuk. Na terenie parku znajdują się trzy obszary należące do Sieci Natura 2000, są to: Ostoja Rogalińska, Rogalińska Dolina Warty oraz Ostoja Wielkopolska. Wielkopolski Park Narodowy jest odwiedzany przez ponad milion turystów rocznie. Przez Park biegnie pięć znakowanych szlaków turystycznych o łącznej długości 85 km. Szlakami tymi wyznaczono 7 tras wycieczkowych pozwalających na poznawanie nie tylko wartości przyrodniczych ale także kulturowych tego terenu. Na terenie Parku znajdują się liczne zabytki. Do najcenniejszych należy drewniany kościół w Łodzi z XVII w. Inne zabytkowe kościoły o nieco mniejszej wartości możemy spotkać w Puszczykowie, Stęszewie i Wirach. W Szreniawie i Trzebawiu zachowały się do dziś dziewiętnastowieczne dwory. Ciekawym obiektem są także ruiny zameczku zbudowanego w 1827 roku przez Tytusa Działyńskiego dla swojej siostry Klaudyny Potockiej na wyspie Zamkowej na J. Góreckim. Wigierski Park Narodowy Wigierski Park Narodowy powołano 1 stycznia Położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na niżu Europy. Geograficznie Park leży w granicach Pojezierza Litewskiego, w krainie Mazursko-Podlaskiej, w północnowschodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego i północnej dzielnicy Puszczy Augustowskiej. Teren Parku jest bardzo zróżnicowany pod względem morfologicznym. W jego północnej części, krajobraz jest pagórkowaty, z licznymi morenami, ozami, rynnami rzek i strumieni, wieloma zbiornikami wodnymi i innymi formami polodowcowej rzeźby terenu. Mozaikowaty charakter występujących tu gleb wpływa na różnorodność drzewostanów oraz zespołów roślinności torfowiskowej 23

24 i wodnej. Południowa część Parku jest bardziej płaska, położona na głębokich, piaszczystych glebach sandru augustowskiego, porośniętego rozległymi borami i borami mieszanymi Centralną część Parku zajmuje jezioro Wigry. Jest ono jednym z największych i najgłębszych jezior w Polsce. Bardzo dobrze rozwinięta linia brzegowa, skomplikowana rzeźba dna oraz duże zróżnicowanie poszczególnych akwenów, z których składa się jezioro powoduje, że jest ono interesującym obiektem badawczym. Wyjątkowe walory przyrodnicze jeziora Wigry i jego okolic sprawiły, że obszar ten został objęty międzynarodowymi formami ochrony przyrody. W 1975 r. jezioro Wigry wpisane zostało przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) na listę najcenniejszych zbiorników wodnych świata, w ramach tzw. Projektu Aqua. W 1998 r. Międzynarodowe Towarzystwo Limnologiczne (SIL) objęło jezioro programem pomocy naukowej i lobbingu na rzecz jego ochrony. W 2002 r. cały Wigierski Park Narodowy został uznany za obszar Ramsar, czyli obszar wodno-błotny o znaczeniu międzynarodowym, chroniony na mocy międzynarodowej Konwencji Ramsarskiej. Park jest również europejską ostoją ptaków IBA (Important Bird Area) Puszcza Augustowska, jakie wyznacza się wg kryteriów określonych przez organizację BirdLife International. Ponadto, Park włączony został do europejskiej sieci Natura 2000, której celem jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków uważanych za cenne i zagrożone w skali całej Europy. W ramach tej sieci cały teren Parku stał się częścią obszaru specjalnej ochrony ptaków Puszcza Augustowska oraz obszarem specjalnej ochrony siedlisk Ostoja Wigierska. Woliński Park Narodowy Woliński Park Narodowy utworzono 3 marca 1960 r. w celu ochrony jednego z najcenniejszych przyrodniczo obszarów nadmorskich w Polsce. Obejmował on wtedy najcenniejszy fragment wybrzeża klifowego w Polsce z klifami dochodzącymi do 90 metrów wysokości oraz przylegający do niego ciąg wzgórz morenowych, a także tereny w południowo-zachodniej części wyspy Wolin. Charakterystycznymi zbiorowiskami były tu różne rodzaje buczyny, z najcenniejszą, rosnącą jedynie na koronie klifu buczyną storczykową. Dużą troską otaczano również charakterystyczne gatunki nadmorskie, a w szczególności jeden z symboli WPN - mikołajka nadmorskiego. 3 stycznia 1996 r. w granice Parku włączono pas przybrzeżnych wód morskich o szerokości 1 mili morskiej, deltę Świny oraz część Zalewu Szczecińskiego. Dzięki temu Park objął swoimi granicami jedne z najciekawszych na ornitologicznej mapie Polski terenów. Tereny sąsiadujące z Zatoką Pomorską i Zalewem Szczecińskim leżą bowiem na trasie wędrówek ptaków pomiędzy Europą Północno-Wschodnią i Azją a Europą Zachodnią i Południową. Spotkać tu można m. in. ostrygojada, bataliona, różne gatunki biegusów, perkozów czy nurów. Poza tym obszar ten stanowi również ważne zimowisko dla wielu północnych gatunków ptaków, np. lodówki, bielaczka, szlachara, edredona, gągoła. Wielotysięczne stada ptaków wodnych stłoczonych zimą na niewielkich niezamarzniętych obszarach stwarzają idealne warunki dla żerowania największemu polskiemu ptakowi drapieżnemu, bielikowi (symbolowi WPN), którego populacja nad Zalewem Szczecińskim jest najliczniejsza w Polsce. Bardzo duże zróżnicowanie biotopów - od starych lasów położonych na morenowych wzgórzach, przez wilgotne łąki i poldery nad Dziwną, archipelag bagnistych wysepek w ujściu Świny, wąskie wydmowe mierzeje, plaże, jeziora do morskich wód Bałtyku, umożliwia występowanie na stosunkowo niewielkim obszarze wielu gatunków ptaków z różnych grup ekologicznych, czy to w czasie lęgów czy migracyjnych koncentracji. Dotychczas w granicach Parku stwierdzono występowanie ponad 220 gatunków ptaków, w tym około 140 gatunków lęgowych. Występowanie w Parku tak wielu gatunków ptaków świadczy o jego bardzo dużej roli, jaką odgrywa w ochronie ptaków w całym regionie. Znalazło to potwierdzenie m.in. we włączeniu jego obszarów w sieć NATURA 2000 (wraz z Zatoka Pomorską, Zalewem Szczecińskim, wyspą Wolin i częścią wyspy Uznam) czy do sieci Ostoi Ptaków o znaczeniu Europejskim. Opracowano na podstawie 24

25 Polskie parki narodowe w liczbach E - Dyplom Europy, MaB Światowy Rezerwat Biosfery, WH - Światowe Dziedzictwo Ludzkości, R - Konwencja RAMSAR, BSPA Morskie Obszary Chronione Parki narodowe w Polsce. Działalność organizacyjna i finansowanie w 2009r. Departament Ochrony Przyrody 2010r. 25

26 Mapa Parki narodowe w Polsce konkurs Skarby polskich parków narodowych 1. Babiogórski 2. Białowieski 3. Biebrzański 4. Bieszczadzki 5. Bory Tucholskie 6. Drawieński 7. Gorczański 8. Gór Stołowych 9. Kampinoski 10. Karkonoski 11. Magurski 12. Narwiański 13. Ojcowski 14. Pieniński 15. Poleski 16. Roztoczański 17. Słowiński 18. Świętokrzyski 19. Tatrzański 20. Ujście Warty 21. Wielkopolski 22. Wigierski 23. Woliński 26

27 Wykaz stron internetowych polskich parków narodowych 1. Babiogórski 2. Białowieski 3. Biebrzański 4. Bieszczadzki 5. Bory Tucholskie 6. Drawieński 7. Gorczański 8. Gór Stołowych 9. Kampinoski Karkonoski Magurski Narwiański Ojcowski Pieniński Poleski Roztoczański Słowiński Świętokrzyski Tatrzański Ujście Warty Wielkopolski Wigierski Woliński Na podanych stronach internetowych można zaleźć interesujące informacje o faunie i florze parków narodowych oraz wiele ciekawostek przyrodniczych. Warto również przejrzeć galerie zdjęć oraz materiały edukacyjne przygotowane przez pracowników parków. 27

28 Wykaz symboli polskich parków narodowych 1. Babiogórski okrzyn jeleni 2. Białowieski żubr 3. Biebrzański batalion 4. Bieszczadzki ryś 5. Bory Tucholskie głuszec 6. Drawieński wydra 7. Gorczański salamandra plamista 8. Gór Stołowych Szczeliniec Wielki 9. Kampinoski łoś 10. Karkonoski dzwonek karkonoski i goryczka trojeściowa, Śnieżka 11. Magurski orlik krzykliwy 12. Narwiański błotniak stawowy 13. Ojcowski nietoperz 14. Pieniński Trzy Korony 15. Poleski żuraw 16. Roztoczański konik polski 17. Słowiński mewa srebrzysta 18. Świętokrzyski jeleń 19. Tatrzański kozica 20. Ujście Warty gęś zbożowa 21. Wielkopolski puszczyk 22. Wigierski bóbr 23. Woliński bielik 28

29 Fragment ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004r. USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. Art Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. 29

30 2. Celem ochrony przyrody jest: konkurs Skarby polskich parków narodowych 1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; 2) zachowanie różnorodności biologicznej; 3) zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; 4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; 5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; 6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody; 7) kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody. Cele ochrony przyrody są realizowane przez: Art. 3. 1) uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej; 2) obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody; 3) opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów podlegających ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych; 4) realizację programu ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z planem działań; 5) prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody; 6) prowadzenie badań naukowych nad problemami związanymi z ochroną przyrody. Art Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym. 30

31 2. Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody. 3. Obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a także publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody. Art. 4a. Ilekroć w niniejszej ustawie mowa jest o Wspólnocie rozumie się przez to Wspólnoty Europejskie. Użyte w ustawie określenia oznaczają: Art. 5. 1) gatunek zarówno gatunek w znaczeniu biologicznym, jak i każdą niższą od gatunku biologicznego jednostkę systematyczną, populację, a także mieszańce tego gatunku w pierwszym lub drugim pokoleniu, z wyjątkiem form, ras i odmian udomowionych, hodowlanych lub uprawnych; 1a) gatunek będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty gatunek roślin lub zwierząt, który na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej jest: a) zagrożony, z wyjątkiem gatunków, których naturalny zasięg na tym terytorium jest zasięgiem krańcowym i które nie są zagrożone lub podatne na zagrożenie w zachodnim regionie palearktycznym, lub b) podatny na zagrożenie, czyli mogący w najbliższej przyszłości zostać zakwalifikowanym do kategorii gatunków zagrożonych, jeśli czynniki będące przyczyną zagrożenia będą na niego nadal oddziaływać, lub c) rzadki, czyli o niewielkiej populacji, który nie jest obecnie zagrożony ani podatny na zagrożenie, ale podlega ryzyku zagrożenia ze względu na występowanie w obrębie ograniczonych obszarów geograficznych albo znaczne rozproszenie na większym obszarze, lub d) endemiczny i wymagający specjalnej uwagi ze względu na szczególny charakter jego siedliska lub potencjalne oddziaływanie jego eksploatacji na te siedliska lub potencjalne oddziaływanie jego eksploatacji na stan jego ochrony; 1b) gatunek o znaczeniu priorytetowym gatunek zagrożony, w odniesieniu do którego Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z powodu wielkości jego naturalnego zasięgu mieszczącego się na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej; 1c) gatunek obcy gatunek występujący poza swoim naturalnym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub części osobników, dzięki którym mogą one rozmnażać się; 31

32 1d) integralność obszaru Natura 2000 spójność czynników strukturalnych i funkcjonalnych warunkujących zrównoważone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych, dla ochrony których zaprojektowano lub wyznaczono obszar Natura 2000; 2) korytarz ekologiczny obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów; 2a) krzyżowanie zwierząt kojarzenie osobników genetycznie odmiennych, w tym osobników różnych gatunków; 2b) obszar Natura 2000 obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty; 2c) obszar mający znaczenie dla Wspólnoty projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji, który w regionie biogeograficznym, do którego należy, w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie dane-go regionu biogeograficznego; w przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania; 2d) obszar morski polski obszar morski w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej; 3) obszar specjalnej ochrony ptaków obszar wyznaczony, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju; 4) ochrona częściowa ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczającą możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części; 5) ochrona czynna stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów; 6) ochrona ex situ ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów poza miejscem ich naturalnego występowania oraz ochronę skał, skamieniałości i minerałów w miejscach ich przechowywania; 7) ochrona in situ ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także elementów przyrody nieożywionej, w miejscach ich naturalnego występowania; 8) ochrona krajobrazowa zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu; 9) ochrona ścisła całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów 32

33 przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju; 10) ogród botaniczny urządzony i zagospodarowany teren wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nim związanymi, będący miejscem ochrony ex situ, uprawy roślin różnych stref klimatycznych i siedlisk, uprawy roślin określonego gatunku oraz prowadzenia badań naukowych i edukacji; 11) ogród zoologiczny urządzony i zagospodarowany teren wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nim związanymi, gdzie są przetrzymywane oraz eksponowane publicznie przez co najmniej 7 dni w roku, żywe zwierzęta gatunków dziko występujących, z wyjątkiem: a) cyrków, b) sklepów ze zwierzętami, c) miejsc, w których eksponowanych jest publicznie nie więcej niż 15 gatunków tych zwierząt i łącznie nie więcej niż 50 okazów gadów, ptaków i ssaków; 11a) okaz gatunku roślinę, zwierzę lub grzyb z danego gatunku, żywe lub martwe, każdą ich część, formę rozwojową, jajo lub wydmuszkę, a także produkt pochodny również zawarty w innych towarach oraz towary, które zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem, oznakowaniem lub etykietą, lub jeżeli wynika to z jakichkolwiek innych okoliczności, mają zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne z roślin, zwierząt, lub grzybów z danego gatunku; 12) ostoja miejsce o warunkach sprzyjających egzystencji roślin, zwierząt lub grzybów zagrożonych wyginięciem lub rzadkich gatunków; 13) ośrodek rehabilitacji zwierząt miejsce, w którym jest prowadzone leczenie i rehabilitacja zwierząt dziko występujących, wymagających okresowej opieki człowieka w celu przywrócenia ich do środowiska przyrodniczego; 14) otulina strefę ochronną graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczoną indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka; 15) pozyskiwanie: a) zbiór roślin lub grzybów gatunków chronionych lub ich części ze stanowisk naturalnych do celów gospodarczych, b) chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części i produktów pochodnych do celów gospodarczych, 15a) roślina, zwierzę lub grzyb dziko występujący roślinę, zwierzę lub grzyba: a) niepochodzące z uprawy lub hodowli, b) wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu odbudowy lub zasilenia populacji; 33

34 16) różnorodność biologiczna zróżnicowanie żywych organizmów występujących w ekosystemach, w obrębie gatunku i między gatunkami, oraz zróżnicowanie ekosystemów; 17) siedlisko przyrodnicze obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne; 17a) siedlisko przyrodnicze będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty siedlisko przyrodnicze, które na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej: a) jest zagrożone zanikiem w swoim naturalnym zasięgu lub b) ma niewielki zasięg naturalny w wyniku regresji lub z powodu ograniczonego obszaru występowania wynikającego z jego wewnętrznych, przyrodniczych właściwości, lub c) stanowi reprezentatywny przykład typowych cech regionu biogeograficznego występującego w państwach członkowskich Unii Europejskiej; 17b) siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym siedlisko przyrodnicze zagrożone zanikiem na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, za którego ochronę Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z powodu wielkości jego naturalnego zasięgu mieszczącego się na terytorium tych państw; 18) siedlisko roślin, siedlisko zwierząt lub siedlisko grzybów obszar występowania roślin, zwierząt lub grzybów w ciągu całego życia lub dowolnym stadium ich rozwoju; 19) specjalny obszar ochrony siedlisk obszar wyznaczony, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków; 20) środowisko przyrodnicze krajobraz wraz z tworami przyrody nieożywionej oraz naturalnymi i przekształconymi siedliskami przyrodniczymi z występującymi na nich roślinami, zwierzętami i grzybami; 21) tereny zieleni tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym; 22) udostępnianie umożliwianie korzystania z parku narodowego, rezerwatu przyrody lub niektórych ich obszarów i obiektów w celach naukowych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, filmowania, fotografowania, a także w celach zarobkowych; 23) walory krajobrazowe wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim rzeźbę terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka; 34

35 24) właściwy stan ochrony gatunku sumę oddziaływań na gatunek, mogącą w dającej się przewidzieć przyszłości wpływać na rozmieszczenie i liczebność jego populacji na terenie kraju lub państw członkowskich Unii Europejskiej lub naturalnego zasięgu tego gatunku, przy której dane o dynamice liczebności populacji tego gatunku wskazują, że gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla niego siedliska, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości oraz odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal będzie istniało; 25) właściwy stan ochrony siedliska przyrodniczego sumę oddziaływań na siedlisko przyrodnicze i jego typowe gatunki, mogącą w dającej się przewidzieć przyszłości wpływać na naturalne rozmieszczenie, strukturę, funkcje lub przeżycie jego typowych gatunków na terenie kraju lub państw członkowskich Unii Europejskiej lub naturalnego zasięgu tego siedliska, przy której naturalny zasięg siedliska przyrodniczego i obszary zajęte przez to siedlisko w obrębie jego zasięgu nie zmieniają się lub zwiększają się, struktura i funkcje, które są konieczne do długotrwałego utrzymania się siedliska, istnieją i prawdopodobnie nadal będą istniały oraz typowe dla tego siedliska gatunki znajdują się we właściwym stanie ochrony; 26) wstęp do parku narodowego albo rezerwatu przyrody wejście lub wjazd na obszar objęty ochroną ścisłą lub czynną w celu naukowym, edukacyjnym, turystycznym lub rekreacyjnym; 27) zadrzewienie drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składni-kami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe; 28) zagrożenie wewnętrzne czynnik mogący wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikający z przyczyn naturalnych lub z działalności człowieka w granicach obszarów lub obiektów podlegających ochronie prawnej; 29) zagrożenie zewnętrzne czynnik mogący wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikający z przyczyn naturalnych lub z działalności człowieka, mający swoje źródło poza granicami obszarów lub obiektów podlegających ochronie prawnej. 35

36 Rozdział 2 Formy ochrony przyrody 1. Formami ochrony przyrody są: 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) użytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; Art ) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 2. W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich wspólnej ochrony. Art Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody jest celem publicznym w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. 2. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody obejmujące obszary, które stanowią nieruchomości niebędące własnością Skarbu Państwa, następuje za zgodą właściciela, a w razie braku jego zgody w trybie wywłaszczenia określonym w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Art Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. 2. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. 36

37 Art. 8a. 1. Park narodowy jest państwową osobą prawną w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. 2. Wykaz parków narodowych stanowi załącznik do ustawy. Art. 8b. 1. Do zadań parków narodowych należy w szczególności: 1) prowadzenie działań ochronnych w ekosystemach parku narodowego, zmierzających do realizacji celów, o których mowa w art. 8 ust. 2; 2) udostępnianie obszaru parku narodowego na zasadach określonych w planie ochrony, o którym mowa w art. 18, lub zadaniach ochronnych, o których mowa w art. 22, i w zarządzeniach dyrektora parku narodowego; 3) prowadzenie działań związanych z edukacją przyrodniczą. 2. Parki narodowe mogą wykonywać działalność gospodarczą na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, z ograniczeniami wynikającymi z ustawy. 37

38 Przykładowe pytania wszystkich etapów konkursu Eliminacje Arkusz eliminacyjny składa się z dwóch części. W pierwszej części znajduje się 20 pytań testowych. Każde pytanie ma 4 warianty odpowiedzi, przy czym tylko jedna jest prawidłowa. 1. Który z polskich parków narodowych zajmuje najmniejszą powierzchnię kraju? a) Babiogórski b) Magurski c) Ojcowski d) Woliński Druga część arkusza obejmuje różne zadania złożone, za które można maksymalnie zdobyć 10 punktów. I. Dopasuj symbole polskich parków narodowych do celów ich powołania. Dwa symbole podane zostały dodatkowo i nie pasują do żadnego opisu. A. Chroni jedyny w Polsce obszar o charakterze wysokogórskim. B. Ma za zadanie chronić unikatowy w skali europejskiej system rzeczny z jej ogromnym bogactwem flory i fauny. C. Utworzony w celu ochrony jednego z najcenniejszych przyrodniczo obszarów nadmorskich w Polsce. Za prawidłowe rozwiązanie całego arkusza można uzyskać 30 punktów. Jednak aby zakwalifikować się do półfinału, wystarczy zdobyć 18 punktów. 38