DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA MLEKA

Transkrypt

1 DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA MLEKA Publikacja sfinansowana ze środków budżetowych Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2005

2

3 DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA MLEKA URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

4 Wydawca URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Al. Ujazdowskie 9, Warszawa Projekt graficzny serii wydawniczej 21 Drzewo, agencja interaktywna ul. Gagarina 86/7, Toruń Skład i przygotowanie poligraficzne JTP Group ul. A. Chmiela 2/1, Kraków biuro@jtpgroup.com.pl Wydanie pierwsze - luty 2005 ISBN Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

5 DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE Produkcja mleka 1. WSTĘP SPOSÓB KORZYSTANIA Z MATERIAŁÓW DOSTOSOWANIE GOSPODARSTWA MLECZNEGO DO OBOWIĄZUJĄCYCH NORM WJAZD DO GOSPODARSTWA LOKALIZACJA PUNKTU ODBIORU MLEKA I OBORY POMIESZCZENIA DO DOJU I STANOWISKA DO DOJU SZCZEGÓŁOWE WYMOGI HIGIENY DOJU I MYCIA URZĄDZEŃ OGÓLNE WYMOGI W ZAKRESIE HIGIENY I WARUNKÓW UTRZYMANIA BYDŁA ŻYWIENIE BYDŁA PROFILAKTYKA CHORÓB I WARUNKI WETERYNARYJNE W PRODUKCJI MLEKA WARUNKI TRANSPORTU ZWIERZĄT WYMOGI OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO PROWADZENIE DOKUMENTACJI W GOSPODARSTWIE ZAŁĄCZNIKI WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH KODEKS DOBRYCH PRAKTYK ROLNICZYCH DLA GOSPODARSTWA MLECZNEGO NOTATKI

6 1. WSTĘP Po 1 maja 2004 r. Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, musi zintensyfikować działania dostosowujące wiele dziedzin życia gospodarczego, w tym także sektor żywnościowy, do wymagań jednolitego rynku. W państwach UE ogromną wagę przywiązuje się do bezpieczeństwa zdrowej, a tym samym bezpiecznej żywności. Kontrolę jej jakości przeprowadza się na wszystkich etapach produkcji, począwszy od gospodarstwa rolnego. W praktyce oznacza to, że gospodarstwa rolne muszą spełnić stawiane im wymagania w zakresie higieny produkcji, ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt oraz bezpieczeństwa żywności, podyktowane uregulowaniami prawnymi obowiązującymi w Unii Europejskiej. W wyborze niezbędnych działań dostosowawczych, które rolnicy muszą podjąć, oraz w pozyskiwaniu na ten cel środków inwestycyjnych dużą rolę odegrają doradcy współpracujący z rolnikami. Ich zadaniem będzie pomoc w wyborze, a następnie w realizacji najlepszych rozwiązań. W tym celu potrzebne jest przygotowanie doradców oraz ośrodków doradztwa rolniczego do udziału w procesie wdrażania standardów jakościowych produktów rolnych i technologii ich produkcji obowiązujących w Unii Europejskiej. Program doradztwa rolniczego w zakresie norm sanitarnych i standardów jakościowych w rolnictwie zgodnie z wymaganiami UE przygotowany został przez zespół powołany w ramach realizacji projektu PHARE PL/IB/2001/AG/02 - Krajowy system doradztwa rolniczego. Członkami zespołu byli doradcy z jednostek państwowego doradztwa rolniczego w Polsce oraz doradcy z Irlandii Płn. i Szkocji. Dzięki temu w przygotowywanych materiałach możliwe było uwzględnienie regulacji prawnych obowiązujących w Polsce pod koniec 2003 r. oraz wymagań wynikających z regulacji prawnych obowiązujących w państwach UE. Sześć broszur informacyjno-szkoleniowych zawiera wymagania dla następujących kierunków produkcji rolniczej: produkcja zwierzęca: - produkcja mleka Tadeusz Płachta, - produkcja żywca wołowego Danuta Nowak, - produkcja trzody chlewnej Marta Adamowicz, - produkcja drobiu i jaj Iwona Kajdan-Zysnarska; produkcja roślinna: - produkcja zbóż Janusz Bartkowski, - produkcja ziemniaków Roman Borucki,. Broszury te powinny służyć jako materiały informacyjnoszkoleniowe dla doradców i rolników. Z punktu widzenia doradztwa rolniczego ważne jest, aby współpraca doradców z rolnikami w zakresie dostosowywania gospodarstw do standardów jakości przebiegała w całym kraju na podstawie jednolitych 6

7 wymagań przedstawionych w przystępnej formie ułatwiającej zrozumienie zasad tej współpracy. Korzystający z przygotowanych materiałów rolnicy mogą uświadomić sobie, w jakim stopniu ich gospodarstwa już są dostosowane do wymagań obowiązujących w UE i co powinni jeszcze zrobić, aby te wymagania spełnić w całości. Należy podkreślić, że w każdym gospodarstwie bardzo ważne jest prowadzenie dokumentacji i szczegółowych zapisów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, które pozwalają zidentyfikować pochodzenie produktu oraz sprawdzić, czy żywność bądź surowiec wytworzony w gospodarstwie, przeznaczony do dalszego przetwórstwa, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumenta. 2. SPOSÓB KORZYSTANIA Z MATERIAŁÓW Broszura szkoleniowa składa się z dwóch głównych części, tj.: 1) z części poświęconej dostosowaniu gospodarstw rolnych o danym kierunku produkcji do obowiązujących wymagań, w formie pytań i komentarzy wraz z umieszczonymi po prawej stronie polami umożliwiającymi wpisanie odpowiedzi ( Tak, Nie, Nie dotyczy ), 2) kodeksu dobrej praktyki rolniczej dla gospodarstw specjalizujących się w danym kierunku produkcji rolniczej. Część poświęcona dostosowaniu gospodarstw rolnych do obowiązujących wymagań składa się z pytań, ogólnych i szczegółowych poszerzonych o komentarze. W części ogólnej zostały zawarte wymagania i zalecenia dla gospodarstw zajmujących się produkcją roślinną, a część szczegółowa dotyczy produkcji zbóż. Zamieszczone komentarze powinny ułatwić osiągnięcie ważnego celu, jakim jest uzyskanie jednolitości stosowanych ocen przez wszystkich, którzy będą współpracować z rolnikami w zakresie dostosowywania ich gospodarstw do obowiązujących wymagań. W tym też celu zastosowano kolorowe oznaczenia w tekście. Na żółto-zielonym tle zamieszczone zostały wymagania, których spełnienie w gospodarstwie jest obowiązkowe zgodnie z polskimi regulacjami prawnymi dostosowanymi do ustawodawstwa UE. Wymagania wypisane na turkusowym tle to takie, które powinny być spełnione w gospodarstwie, a dostosowanie warunków produkcji rolniczej do standardów wyznaczonych w prawie polskim jest objęte okresem przejściowym lub vacatio legis. W przypadku inwestycji, które wymagają poniesienia nakładów finansowych (np. budowy płyt i zbiorników do zagospodarowania nawozów naturalnych, budowy i wyposażenia budynków inwentarskich) szczególnie ważna jest znajomość tych wymagań, jakie będą 7

8 obowiązywać w bliższej lub dalszej przyszłości. Pozostałe wymagania (bez umieszczenia na kolorowym tle) są zaleceniami, które mogą być spełnione w gospodarstwie i nie wynikają z regulacji prawnych. Zamieszczone w rozdziale 3.1. dane liczbowe i informacje wynikają z aktualnie obowiązujących uregulowań prawnych dotyczących danego kierunku produkcji rolniczej. W rozdziale 3.2. znajduje się wykaz polskich aktów prawnych obowiązujących producentów rolników po akcesji do UE. Kodeks dobrych praktyk rolniczych (rozdział 4) stanowi ostatnią część materiałów informacyjno-szkoleniowych i jest przeznaczony głównie dla rolników, ponieważ przedstawia w krótkiej formie ogólne zalecenia dla gospodarstw o danym kierunku produkcji oraz ważniejsze wymagania, do których rolnik musi bądź powinien dostosować swoje gospodarstwo zgodnie z regulacjami prawnymi odpowiednikami praw obowiązujących w UE. 3. DOSTOSOWANIE GOSPODARSTWA MLECZNEGO DO OBOWIĄZUJĄCYCH NORM 1. WJAZD DO GOSPODARSTWA LOKALIZACJA PUNKTU ODBIORU MLEKA I OBORY 1.1. Czy mleko odbierane jest z punktu odbioru w gospodarstwie? Mleko nie może być odbierane z drogi, powinno być odbierane z punktu odbioru w oborze albo może być dostarczane do punktu odbioru mleka Czy droga dojazdowa dla cysterny po odbiór mleka jest utwardzona? Droga powinna być utwardzona, czysta i zapewniać dobry dojazd w okresie całego roku Czy plac manewrowy dla cysterny przy punkcie odbioru mleka jest utwardzony, czysty i dobrze utrzymany oraz odizolowany od źródeł nieczystości? Plac powinien być utwardzony, czysty i dobrze utrzymany oraz odizolowany od źródeł zanieczyszczeń (płyta gnojowa, szambo, śmietnik, magazyn paliw, środków chemicznych i in.). 8

9 1.4. Czy wejście do obory i punktu odbioru mleka oraz wjazd dla cysterny są zabezpieczone śluzą sanitarną? Dużą rolę w szerzeniu chorób zakaźnych mają osoby oraz środki transportu, które mogą przenosić na odzieży i sprzęcie drobnoustroje chorobotwórcze. Należą do nich: lekarz weterynarii, inseminator, kontroler użytkowości, kierowcy samochodów odbierających mleko lub zwierzęta rzeźne z gospodarstwa. Dlatego działka siedliskowa z obiektem obory powinna być podzielona na dwie strefy: - strefa brudna obejmuje budynek mieszkalny, silosy, magazyny pasz i płyty gnojowe; - strefa czysta to budynki produkcyjne ze zwierzętami. Obowiązuje zakaz wjazdu do strefy czystej transportu zewnętrznego oraz wchodzenia osób postronnych. Przy wejściu do budynku powinna znajdować się tablica z napisem: OSOBOM NIEUPOWAŻNIONYM WSTĘP WZBRONIONY Czy obora oraz teren podwórza są czyste, uporządkowane i ogrodzone, aby uniemożliwić wchodzenie niepożądanych zwierząt i osób? Podwórze i obora powinny być chronione ogrodzeniem przed wejściem innych gatunków zwierząt domowych i inwentarskich oraz mieć estetyczny wygląd. Wskazane są strefy zieleni i zadrzewień ochronnych przy okólnikach i płytach gnojowych Czy pomieszczenia gospodarstwa do przechowywania mleka surowego spełniają wymagane warunki weterynaryjne? Pomieszczenie punktu odbioru (magazynu) mleka surowego musi mieć: - odpowiednią powierzchnię i wysokość (do pojemności zbiornika i produkcji mleka), - trwałe i gładkie powierzchnie posadzki (ze spadkami i dobrym odpływem ścieków), - ściany i sufit łatwe do mycia i dezynfekcji, - odpowiednią instalację bieżącej wody (zimnej i gorącej wymaganej jakości), - odpowiedni sprzęt do chłodzenia mleka (serwisowany zbiornik, chłodziarka), - dobre oświetlenie i regulowaną wentylację (do sprawnego chłodzenia mleka), - szczelne i gładkie drzwi oraz czyste okna (zabezpieczone siatką), - zabezpieczenie przed wnikaniem owadów, ptaków, gryzoni i zwierząt domowych Czy spełnione są warunki weterynaryjne chłodzenia i przechowywania mleka surowego? a. Mleko surowe bezpośrednio po doju powinno być umieszczone w miejscu 9

10 czystym i tak wyposażonym, aby nie uległo zanieczyszczeniu. b. Mleko surowe należy schłodzić do temperatury 8 C lub niższej w przypadku codziennego odbioru, albo do temperatury 6 C lub niższej, jeżeli mleko nie jest odbierane codziennie. c. Mleko nieschłodzone może być odbierane w ciągu 2 godzin od doju, jeżeli niezwłocznie po odbiorze zostanie schłodzone lub poddane obróbce cieplnej. d. Zbiorniki i pojemniki używane do doju i przenoszenia mleka oraz zbiorniki i urządzenia do chłodzenia mleka (cysterny, chłodziarki, konwie): - powinny być wykonane z właściwych materiałów oraz nieuszkodzone, - powinny być myte i dezynfekowane po każdym użyciu, nie rzadziej niż raz dziennie w pomieszczeniu do tego przeznaczonym, przy użyciu środków przeznaczonych do tego celu (środki do urządzeń udojowych z atestem PZH). Należy kontrolować przebieg chłodzenia i temperaturę mleka w zbiorniku (termometr) Czy warunki dostawy mleka do punktu odbioru są zgodne z wymogami weterynaryjnymi? Mleko nieschłodzone musi być dostarczone do punktu odbioru w odpowiednich zbiornikach w czasie do 2 godzin po doju Czy gospodarstwo posiada odpowiednie zabezpieczenia w przypadku wystąpienia zagrożeń epizootycznych? W gospodarstwie powinny znajdować się: - maty dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów, - środki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji, - odzież i obuwie tylko do obowiązkowego użycia w gospodarstwie. 2. POMIESZCZENIA DO DOJU I STANOWISKA DO DOJU 2.1. Czy dój krów odbywa się w oborze stanowiskowej na uwięzi? Dój krów na stanowiskach w oborze wykonywany jest dojarką konwiową lub dojarnią przewodową (rurociąg mleczny górny). Dopuszcza się dój ręczny Czy dój krów odbywa się w wydzielonych pomieszczeniach do doju? Dój krów utrzymywanych bez uwięzi lub na oborniku (obory bez utwardzonych posadzek, np. głębokie) powinien odbywać się w wydzielonym pomieszczeniu (np. hala udojowa). 10

11 2.3. Czy przy wejściu do hali udojowej jest odpowiednia poczekalnia? Powierzchnia poczekalni powinna pomieścić całą grupę technologiczną krów oczekujących na dój (zalecana powierzchnia wynosi 1,5 m²/ szt.). Posadzka poczekalni powinna być łatwo zmywalna (spadki, kanalizacja) oraz powinna zapobiegać poślizgom i urazom krów Czy pomieszczenia hali udojowej lub stanowiska do doju krów w oborze są w dobrym stanie technicznym i higienicznym? Pomieszczenia do doju i stanowiska do doju: - zapewniają higieniczne warunki doju i zapobiegają zanieczyszczeniu mleka, - posadzki i ściany są łatwe do mycia i dezynfekcji, - posadzki mają spadki zapewniające usuwanie odchodów i odpływ wody, - są dobrze oświetlenie i wentylowane (zapewniają dobry mikroklimat i warunki doju), - są zabezpieczone przed trzodą chlewną, drobiem i gryzoniami, - są odizolowane od innych źródeł zanieczyszczeń (odpowiednia odległość od ustępów, płyt gnojowych, zbiorników na płynne odchody zwierzęce i in.) Czy urządzenia udojowe mają stały nadzór techniczny i higieniczny? - Osoby prowadzące dój, codziennie przed dojem sprawdzają stan techniczny i higieniczny urządzeń udojowych, tj.: aparaty udojowe, rurociąg mleczny i powietrzny, wakuometry, regulatory podciśnienia i inne urządzenia sterujące. - Urządzenia muszą przechodzić okresowe badania techniczne potwierdzone atestem serwisu. - Uprawniona osoba dokonuje zgodnej z normatywami wymiany zużytych części (gumy strzykowe, uszczelki, pulsatory i in.) 2.6. Czy dój na pastwisku lub poza terenem obory odbywa się zgodnie z wymogami weterynaryjnymi? Dój poza gospodarstwem wymaga specjalnego przewoźnego sprzętu do doju oraz odpowiednich zbiorników do transportu mleka. Sprzęt udojowy musi być zabezpieczony przed zabrudzeniem oraz musi chronić mleko surowe przed wszelkimi zanieczyszczeniami. 11

12 3. SZCZEGÓŁOWE WYMOGI HIGIENY DOJU I MYCIA URZĄDZEŃ 3.1. Czy prace porządkowe w oborze i w hali udojowej (sprzątanie, mycie, czyszczenie zwierząt) przeprowadzane są przed dojem? Dój mleka powinien odbywać się po upływie godziny od prac porządkowych (wymiana ściółki, zadawanie pasz, mycie posadzek itp.) Czy przed rozpoczęciem doju sprawdza się stan higieniczny sprzętu i pojemników do doju, przenoszenia i chłodzenia mleka? Urządzenia do udoju, przenoszenia i chłodzenia mleka powinny być dokładnie umyte po każdym użyciu, nie rzadziej niż raz dziennie, przy użyciu środków przeznaczonych do tego celu (środki do urządzeń udojowych z atestem PZH) Czy w pomieszczeniach do doju oraz do mycia sprzętu i rąk dojarzy zapewniona jest odpowiednia ilość bieżącej zimnej i ciepłej wody oraz umywalki i myjnie? Pojemność urządzeń do podgrzewania wody powinna wynosić: - dziewięć litrów na stanowisko udojowe (aparat udojowy) w hali do 5 stanowisk, - dodatkowo siedem litrów na następne stanowiska udojowe. Woda musi spełniać warunki wody zdatnej do picia (kopia wyników ostatniego badania z wodociągu gminnego lub 2-krotny w roku wynik badania z ujęcia własnego Czy do doju zakładana jest odzież robocza i nakrycie głowy (wyłącznie do tej czynności)? Do doju należy zakładać oddzielną odzież (kombinezon, fartuch, obuwie) oraz nakrycie głowy zakrywające włosy. Odzież musi być czysta o nierażących barwach. 3.5 Czy dojarze przed dojem dokładnie myją i dezynfekują ręce? Zasady mycia rąk przed rozpoczęciem doju. - zwilżenie rąk w ciepłej wodzie, namydlenie rąk i przedramion, mycie szczotką do rąk, - dokładne spłukanie letnią wodą i osuszenie czystym ręcznikiem (jednorazowego użytku), - odkażanie rąk (zatwierdzonym środkiem np.: alkohol, specjalne mydło), - zabezpieczenie ewentualnych ran i otarć skóry wodoodpornym plastrem. 12

13 3.6. Czy osoby wykonujące dój i mające kontakt z mlekiem mają książeczki zdrowia z aktualnymi wynikami badań? Badania zdrowotne i wpisy wyników badań w książeczkach zdrowia dokonywane są raz w roku przez uprawnionych lekarzy medycyny. 3.7, Czy przestrzegana jest kolejność czynności doju każdej krowy? - Sprawdzenie czy krowa powinna być dojona: okres karencji, stan zdrowia, okres siarowy (krowy te powinny być dodatkowo oznakowane i łatwe do rozpoznania). - Sprawdzenie jakości mleka na przedzdajaczu (eliminacja z doju oddzielenie mleka). - Mycie wymienia i pachwin (w miarę potrzeb). - Osuszenie i wytarcie strzyków (jednorazowe ręczniki) oraz masaż przeddojowy. - Dój właściwy mechaniczny (sprawnym i czystym aparatem) lub ręczny. - Dodajanie i masaż końcowy (w miarę potrzeb). - Dipping (kąpiel i dezynfekcja strzyków), zamknięcie kanału strzyka przed bakteriami Czy mleko podlega cedzeniu i filtracji (jednorazowe, wymienne wkłady filtra) w punkcie odbioru mleka lub w rurociągu mlecznym? 3.9. Czy mycie urządzeń udojowych (aparaty udojowe, rurociąg mleczny, konwie do mleka) przeprowadzane jest bezpośrednio po doju (mycie automatyczne lub sterowane ręcznie) oraz czy stosowane są detergenty do urządzeń udojowych (atestowane przez PZH)? - Mycie urządzeń należy przeprowadzać bezpośrednio po każdym doju. - Temperatura roztworów myjących (minimum 40 45º C). - Stężenie detergentów (zależnie od twardości wody) musi umożliwić rozpuszczenie tłuszczu mlecznego i wymycie osadów kamienia mlecznego. - Czas mycia i działania środków myjących zgodny z instrukcją mycia lub z zaleceniami producenta środków albo serwisu technicznego (czas całego cyklu mycia wynosi około 30 minut). - Dezynfekcja urządzeń udojowych właściwymi płynami odkażającymi może być wykonana w podstawowym cyklu mycia zasadniczego (roztwór myjąco-dezynfekcyjny). - Płukanie urządzeń udojowych letnią lub zimną wodą wykonuje się na początku przed myciem zasadniczym (wypłukanie pozostałości mleka) oraz po myciu i dezynfekcji (wypłukanie środków myjącodezynfekcyjnych). - W przypadku dojarek bańkowych i aparatów udojowych starych typów, wskazany jest okresowy demontaż aparatu (kolektor, kubki 13

14 udojowe, gumy strzykowe, uszczelki), ocena stopnia zużycia elementów gumowych, okresowa ich wymiana i mycie ręczne Czy w pomieszczeniu do mycia rąk, sprzętu udojowego i w hali udojowej stosuje się ręczniki jednorazowego użycia oraz czy są pojemniki na śmieci? Czy w pomieszczeniach do doju oraz do przechowywania mleka przestrzegany jest zakaz palenia wyrobów tytoniowych? Czy w gospodarstwie (obora, punkt odbioru mleka, hala udojowa, magazyny pasz) prowadzi się programowe zwalczanie gryzoni i insektów? Zwalczanie gryzoni wymaga instalowania stacji przynęt (pułapek, klatek) w ustalonych miejscach we wnętrzu obory i poza nią. Pułapki należy zabezpieczyć przed innymi zwierzętami i systematycznie kontrolować.zwalczanie much należy prowadzić już w początkach okresów wylęgowych i niszczyć równocześnie formy dorosłe oraz jaja i larwy na płytach gnojowych i na śmietnikach. 4. OGÓLNE WYMOGI W ZAKRESIE HIGIENY I WARUNKÓW UTRZYMANIA BYDŁA 4.1. Czy obora ma odpowiednie rozwiązania techniczne i funkcjonalne, zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki utrzymania krów? Budynek obory powinien mieć wymaganą wysokość wnętrza i kubaturę oraz liczbę stanowisk i boksów zgodną z liczbą zwierząt. Wymiary stanowisk muszą być odpowiednie do rasy, wieku i wielkości krów. Poszczególne pomieszczenia obory muszą mieć odpowiednie oświetlenie naturalne, wentylację, instalację wodną, kanalizacyjną i elektryczną. Budynek musi chronić bydło przed szkodliwymi warunkami atmosferycznymi i umożliwiać wypoczynek. Załącznik Czy obora ma odpowiednie stanowiska lub miejsca wypoczynku dla wszystkich krów? Podstawowe wymogi stanowisk dla krów mlecznych: - zwierzę wszystkimi kończynami stoi na płycie legowiskowej, - kładzenie i wstawanie odbywa się bez przeszkód, - pasza i woda są łatwo dostępne, - płyta legowiskowa jest izolowana termicznie, miękka, nieśliska., - stanowisko ma niezbędne przegrody boczne i czołowe, - korytarze komunikacyjne i przepędy mają odpowiednią szerokość i nie są śliskie. 14

15 4.3. Czy w oborze boksowej jest oddzielne stanowisko dla każdej krowy? Podstawowe wymogi dla boksów: - mają mieć taki rozmiar, aby krowa mogła swobodnie stać na czterech nogach, - mają być tak zaprojektowane i zbudowane, aby zminimalizować ryzyko skaleczenia się, - mają być zaścielone czystą i suchą ściółką, trocinami, piaskiem (mogą być maty, materace) Czy obiekty zaadaptowane na obory spełniają podstawowe wymogi weterynaryjne, bezpieczeństwa pracy i przeciwpożarowe? Obory zbudowane zgodnie z projektem spełniają wymogi prawne. Należy ocenić poprawność rozwiązań w obiektach adaptowanych na obory (wiaty, magazyny, stodoły i in.) Czy w oborze i w hali udojowej jest odpowiednia wentylacja? Wszystkie pomieszczenia powinny mieć dobrą wentylację, ale bez przeciągów. Otwory wlotowe i wylotowe powietrza muszą być drożne z możliwością regulacji. Załącznik 2. Objawy złej wentylacji: - zapach amoniaku i stęchłego powietrza, - nadmierna ilość pajęczyn, - zawilgocony (zabrudzony) strop Czy instalacja elektryczna i punkty świetlne są wykonane zgodnie z wymogami oraz czy osłony lamp są czyste? Cała instalacja elektryczna musi być niedostępna dla bydła, właściwie zaizolowana, uziemiona i regularnie sprawdzana. Bydło nie powinno mieć dostępu do instalacji i punktów świetlnych (lampy, wyłączniki). Szczególnej uwagi wymaga instalacja zasilająca urządzenia udojowe i chłodnicze. Przy korzystaniu z awaryjnych agregatów prądotwórczych należy spełnić dodatkowe, niezbędne warunki zasilania i użytkowania urządzeń Czy obora ma oświetlenie naturalne i sztuczne, zapewniające optymalne warunki bytowania zwierząt i pracy obsługi? Oświetlenie powinno zapewnić właściwe doglądanie i obsługę zwierząt. Oświetlenie naturalne określa się stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi pomieszczenia inwentarskiego. Oświetlenie sztuczne powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do Liczba i łączna powierzchnia czystych okien (świetlika kalenicy) powinna zapewnić dobre oświetlenie w czasie doju krów oraz stołu paszowego lub żłobu w czasie karmienia. Załącznik 3. 15

16 4.8. Czy krowy trzymane w oborze na uwięzi są regularnie wypuszczane na okólnik i mają zapewniony ruch? Krowy trzymane w oborze na uwięzi powinny być codziennie wypuszczane na okólnik z dostępem do wody pitnej. Wskazane są strefy zadrzewień ochronnych (zimne wiatry, nadmiar słońca). Powierzchnia okólników powinna być utwardzona, odpowiednio wyprofilowana i skanalizowana, aby utrzymać odpowiednie warunki sanitarne i nie dopuszczać do zanieczyszczeń otaczającego terenu. Z wybiegów powinny korzystać zwierzęta hodowlane. Załącznik Czy posadzki w oborze są dobrze utrzymane i czyszczone tam, gdzie jest to konieczne? Powierzchnia posadzki powinna minimalizować ryzyko poślizgnięcia lub skaleczenia się krowy. Dziury i nierówności powinny być naprawione, a podłoga musi być równa, ale karbowana, aby minimalizować możliwość poślizgnięcia się krowy. Podłogi ażurowe (rusztowe i szczelinowe) muszą odpowiadać swoją budową utrzymywanej na nich kategorii zwierząt. Załącznik 6. Stan kratownicy (karbów) powinien być regularnie sprawdzany i naprawiany. Korytarze przepędowe i komunikacyjne prowadzące do boksów i stanowisk powinny być sprzątane co najmniej raz na dzień Czy w oborze są urządzenia do usuwania odchodów zwierzęcych (obornik, gnojówka, gnojowica)? Urządzenia do usuwania i transportu obornika na płytę gnojową w sąsiedztwie obory powinny być należycie utrzymane (serwisowane) i naprawiane. W oborach głębokich z nieprzepuszczalną posadzką obornik może być przetrzymywany pod zwierzętami do 0,5 roku. Kanalizacja odprowadzająca gnojówkę do szczelnych zbiorników poza oborą powinna mieć zabezpieczenia (syfony, kratki ściekowe) przed przenikaniem gryzoni i gazów).kanalizacja gnojowicowa musi być wykonana zgodnie z wymogami projektu i musi być użytkowana zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Odchody muszą być systematycznie usuwane na płyty obornikowe lub do zbiorników i nie mogą powodować zawilgocenia budynku i skażeń powietrza Czy w oborze są odpowiednie stanowiska porodowe lub osobne pomieszczenie porodówki? W pomieszczeniach dla krów musi być wystarczająca ilość boksów porodowych, tak żeby jeden przypadał na cielącą się krowę i był do jej dyspozycji 24 godziny po wycieleniu się. Boksy porodowe powinny: - być tak zaprojektowane, aby uniemożliwić skaleczenie się krowy, - mieć co najmniej 12 m² powierzchni, - mieć czystą podściółkę, wodę do picia i koryto Czy w oborze jest odpowiednie stanowisko do zabiegów lekarsko - weterynaryjnych, unasieniania krów, korekcji racic i in.?

17 4.13. Czy gospodarstwo stosuje krycie naturalne i czy spełnia minimum warunków formalnych, sanitarnych i BHP wymaganych w punktach kopulacyjnych? Wykorzystanie buhaja zarodowego do krycia własnego stada wymaga pozwolenia (decyzji) starosty, przygotowania odpowiedniego pomieszczenia i miejsca krycia, prowadzenia wymaganej dokumentacji i badań zdrowotnych oraz odpowiedniego przeszkolenia Czy w oborze wolno stanowiskowej bydło utrzymywane jest w równych grupach wiekowych? Krowy powinny być trzymane w grupach społecznych. Trzymanie w zamknięciu lub segregacja powinny być stosowane na krótko, np.: w okresie zasuszenia, porodu, leczenia weterynaryjnego, sztucznej inseminacji lub na dłużej, kiedy chodzi o opanowanie choroby zakaźnej. Młodzież i jałówki na remont również utrzymywane są w oddzielnych grupach, z możliwością dużej ilości ruchu lub wypasu pastwiskowego Czy w oborze są funkcjonalne przejścia pozwalające przejść dwu krowom jednocześnie lub jednej się obrócić? Przejścia pomiędzy boksami, włączając w to dostęp do koryta i wodopoju, powinny zapewnić krowom swobodę poruszania się. Należy unikać długich przejść zakończonych ślepą uliczką Czy system pojenia bydła w oborze spełnia wymogi fizjologii i dobrostanu poszczególnych grup wiekowych? Rozwiązania systemu pojenia zależą od sposobu utrzymania i rodzajów stanowisk dla krów. Na stanowisku krótkim wiązanym miskę poidła umieszcza się nad żłobem. Przy zwykłych wiązaniach łańcuchowych (krowa cofa się do leżenia poza żłób) oraz przy zamykanych drabinach paszowych, poidła umieszcza się po stronie legowiska. W oborach wolnostanowiskowych instaluje się poidła dla grupy krów (jedno na szt.). Dla młodzieży poidło powinno być zamocowane na wysokości ok. 50 cm, a dla krów cm (jedno poidło na 2 sztuki zwierząt). Ciśnienie w przewodach doprowadzających wodę powinno wynosić kpa, a wydatek wody w granicach 4 11 litrów na minutę Czy cielęta mają odpowiednie warunki utrzymania i odchowu? Cielęta mają przebywać w czystych, dobrze przewietrzanych, ale wolnych od przeciągów pomieszczeniach. Kojce powinny być tak wykonane, aby nie narażać cieląt na zranienie oraz wyściełane, aby miały wystarczająco miejsca do tarzania się. W przypadku utrzymywania cieląt pojedynczo w kojcu, ściany kojca powinny być wykonane w sposób umożliwiający cielętom kontakt wzrokowy i fizyczny. Wymogi stawiane cielętnikom (w grupach od 6 sztuk wzwyż) są ściśle określone. 17

18 Pomieszczenia i warunki w nich panujące mają zapewnić cielętom: - łatwą zmianę pozycji w kojcu i dobry dostęp do wody i paszy oraz dobre oświetlenie, - ściołowy system chowu w 2 pierwszych tygodniach życia, - kontakt wzrokowy z innymi cielętami (ażurowe ściany kojców), - chów grupowy w wieku powyżej 8 tygodni, - wymaganą częstotliwość pojenia i karmienia oraz odpowiednią zawartość włókna surowego w paszy (pierwsze pojenie siarą do 6 godz. po urodzeniu) Czy obora dla bydła ma zabezpieczenie przeciwpożarowe i wyjścia ewakuacyjne? Paszarnie, kotłownie i inne pomieszczenia wyposażone w paleniska lub trzony kuchenne, powinny mieć podłogi, ściany i stropy wykonane z materiałów niepalnych. Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne: - odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać 50 m (chów ściołowy) lub 75 m (bezściołowy), - w oborach bez ściółki o obsadzie do 15 sztuk musi być 1 wyjście ewakuacyjne, - wrota i drzwi powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczenia Czy oborowi zapewniają zwierzętom PIĘĆ WOLNOŚCI? - Wolność od głodu i pragnienia (swobodny dostęp do świeżej wody i paszy). - Wolność od dyskomfortu (odpowiednie schronienie, wygodny wypoczynek). - Wolność od bólu, zranienia i choroby (zapobieganie, diagnoza i leczenie). - Wolność od strachu i niebezpieczeństw (dobre, przyjazne traktowanie zwierząt). - Wolność do wyrażania naturalnych zachowań (dostatek miejsca, kontakt z grupą). 5. ŻYWIENIE BYDŁA 5.1. Czy gospodarstwo stosuje pastwiskowy system żywienia letniego krów i młodzieży? Pastwisko może być podstawą żywienia letniego lub tylko uzupełnieniem żywienia oborowego. Pastwisko powinno być położone w pobliżu obory (do 1 km). Na pastwisku musza być wodopoje, wskazane są zadrzewienia ochronne. W okresie upałów bydło musi być spędzane do pomieszczeń obory. Jeśli pastwisko jest podstawą żywienia, dorosła krowa powinna pobrać 18

19 dziennie podstawową dawkę paszy objętościowej tj kg zielonki (1015 kg suchej masy) Czy program żywienia stada zapewnia odpowiednią dietę dla młodzieży i krów oraz utrzymanie dobrej kondycji, mleczności i reprodukcji? Dzienna dawka pokarmowa powinna dostarczyć krowom wystarczającą ilość substancji odżywczych (energii, białka, witamin i minerałów) dobrej jakości, aby pokryć: - zapotrzebowanie bytowe, - utrzymanie płodu (w okresie ciąży), - produkcję mleka w całym okresie laktacji. Krowy powinny być w należytej kondycji, właściwej dla okresu laktacji. Zjawiskiem normalnym u krowy jest strata na wadze we wczesnej laktacji oraz powiększanie jej w okresie późnej laktacji i ciąży. W zimowym planie żywienia powinno się przeprowadzić analizę składu paszy i opracować odpowiednie dawki pokarmowe, uwzględniając: - różne wymagania krów na różnych etapach laktacji lub mleczności, - potrzeby rozwojowe jałówek i pierwiastek przechodzących pierwszą laktację. Dawka pełnoporcjowa (system TMR lub PMR) polecana jest w dużych stadach bydła, w oborach ze stołem paszowym (nieograniczony dostęp do koryta) Czy pasza jest świeża, czysto podana do czystych koryt (stołów)? Pasza nie może być spleśniała lub zanieczyszczona przez przygotowującą ją maszynę. Pasza zagrzana powinna być usunięta i zastąpiona nową. Świeży pokarm powinien być zadawany min. raz dziennie Czy krowy mają wystarczającą liczba czystych koryt i punktów karmienia, aby zapobiec niepotrzebnej rywalizacji? Warunki dostępu do pożywienia: - 0,65-0,75 mb/krowę przy stole paszowym, - 1,1-1,2 mb / krowę na stanowiskach wiązanych (szerokość stanowiska). Rozwiązania obory i korytarzy powinny zapewnić łatwy dostęp do sektora karmienia Czy pasze treściwe są trzymane i przenoszone w odpowiednich warunkach i czy zapobiega się zanieczyszczeniu paszy przez ptaki, robactwo i gryzonie? Konieczne jest przeciwdziałanie zanieczyszczeniu paszy przez ptaki, robactwo i gryzonie, aby zminimalizować ryzyko zachorowania zarówno bydła, jak i człowieka. Należy uwzględnić wszystkie praktyczne środki ostrożności, aby uniemożliwić szkodnikom dostęp do miejsca gromadzenia paszy oraz planowo zwalczać szkodniki.mieszanka paszowa powinna być przechowywana w suchym miejscu. 19

20 5.6. Czy mieszanka paszowa i pasza pełnoporcjowa są pozbawione odpadów i mączek zwierzęcych? Mieszanki paszowe powinny być kupowane u renomowanych sprzedawców, którzy gwarantują dostawę produktów spełniających wymogi weterynaryjne Czy bydło ma swobodny dostęp do wystarczającej ilości wody zarówno w oborze, jak i na pastwisku? Krowy w okresie laktacji potrzebują od 4 do 5 litrów wody na litr produkowanego mleka. Krowy w okresie zasuszania także muszą mieć dostęp do wody. Koryta lub poidła odpowiednich rozmiarów i ilości z dobrym systemem uzupełniania wody powinny być zainstalowane w oborze, na okólniku i na pastwisku Czy pracownicy znają specyficzne wymogi pokarmowe przeżuwaczy oraz czy stosują normowany system żywienia bydła? Pojemność przedżołądków u krów wynosi ponad 100 litrów, a u dużych zwierząt prawie 200 litrów. Bardzo długi jest przewód pokarmowy średnio 51 m z wahaniami od 39 m do 63 m. Czas, jaki upływa od pobierania paszy do wydalania kału, wynosi 7-12 dni. Jedzenie u bydła odbywa się w dwóch etapach szybkie zbieranie i przełykanie paszy, a późnej w drugim etapie: odłykanie, naślinianie i przeżuwanie. Czas pasienia krów wynosi od 9 do 12 godz./dobę. W przypadku dokarmiania sianem lub słomą ulega skróceniu do 6-7 godz., a przy zadawaniu paszy treściwej do 5-6 godz. Przy zadawaniu zielonki do żłobu czas pobierania paszy skraca się do 5-6 godz./dobę.poszczególne grupy technologiczne krów i młodzieży powinny być żywione zgodnie z normami żywienia przeżuwaczy (I.Z. Kraków, INRA, DLG, NRC).Podstawą normowanego żywienia jest podanie podstawowej paszy objętościowej do woli i uzupełnienie niedoborów składników pokarmowych, związków mineralnych i witamin odpowiednią do wydajności mlecznej dawką pasz treściwych i premiksów Czy w gospodarstwie sporządzany jest bilans produkcji i zapotrzebowania pasz oraz czy pokryte jest zapotrzebowanie na pasze objętościowe? Powierzchnia paszowa gospodarstwa i produkcja pasz objętościowych powinna odpowiadać wielkości stada bydła w przeliczeniu na DJP (Duża Jednostka Przeliczeniowa), planowanej produkcji oraz sposobowi konserwacji pasz (straty) Czy gospodarstwo sporządza własne mieszanki pasz treściwych na potrzeby własnego stada z zachowaniem wymogów weterynaryjnych? 20