Marsz do lasów włoszczowskich

Transkrypt

1 Marsz do lasów włoszczowskich Przed wymarszem z krubek mjr Dobrzański postanowił razem z oddziałem przejść do tartaku, który znajdował się 1,5 km od dworu, gdzie uzupełniono broń i pisano listy do najbliższych 255. Następnie oddział skierował się na południe, jadąc lasami wzdłuż prawego brzegu Wisły, omijając przy tym większe miejscowości. W rejonie samogoszczy natknęli się na trzech mężczyzn, którzy, wykorzystując zawieruchę wojenną, napadali na ludzi. W warunkach wojennych za tego rodzaju przestępstwo groziło rozstrzelanie. taką też karę wymierzył im mjr Dobrzański, a wyrok wykonał plut. Rodziewicz 256. Po przejściu około 70 km, wieczorem 1 października 1 r., oddział dotarł pod Maciejowice. W trakcie postoju ubezpieczonego nad Wisłą dotarł do nich hrabia Franciszek Zamoyski, który poinformował Dobrzańskiego, że w pobliskim majątku Podzamcze Niemcy zatrzymali część ewakuującej się z Janowa Podlaskiego stadniny. Mjr Dobrzański postanowił odbić konie i w tym celu wyruszył do Podzamcza. Dzięki temu oddział wzbogacił się o znakomite konie, między innymi dwa wałachy Grom i Dzianet Hetmański, które przed wojną należały do marszałka edwarda Rydza-Śmigłego 257. Z powodu wypadu do Podzamcza przeprawa przez Wisłę odbyła się pod wsią kraski Nowe dopiero o świcie następnego dnia, tj. 2 października 1 r., łodziami wykradzionymi wartom niemieckim

2 ŁUkAsZ ksyta Major Hubal historia prawdziwa Cała akcja trwała około dwóch godzin i odbyła się bez większych trudności 25. Po przekroczeniu rzeki oddział stanął w miejscowości kłoda, a następnie skierował się na południe, do Puszczy kozienickiej. W okolicach wsi Chodków mjr Dobrzański otrzymał informację, że pod wsią Wola Chodkowska stoją niemieckie ciężarówki. Po wysłaniu rozpoznania okazało się, że w niedużym lasku położonym około trzech kilometrów od wsi stoją niemieckie samochody, które ugrzęzły na piaszczystej drodze. Dobrzański postanowił je zniszczyć iwtym celu podzielił oddział na trzy grupy. Na prawe skrzydło z zadaniem obejścia nieprzyjaciela wysłał rtm. sołtykiewicza, plut. Rodziewicza i kilku ułanów. Od strony rzeki Radomki wystawiono patrol z ciężkim karabinem. Major zaś z resztą oddziału, po wyjściu na lewe skrzydło, poprowadził uderzenie, dając rozkaz do szarży 260. Józef Alicki tak opisuje tę scenę: tutaj fantazja zagończyka zwyciężyła rozsądek. Wszak każdy inny dowódca uderzenie to przeprowadziłby oddziałem spieszonym. My tymczasem ruszyliśmy do ataku z pistoletami w rękach i okrzykiem Hurra! z odległości ok. 200 m. konie rwały jak opętane, rozpętała się bezładna strzelanina z obydwu stron. ( ) tymczasem Niemcy strzelali do nas zaciekle spod samochodów, na razie nie zdradzając zamiarów poddania się. Myśmy również szybko zorientowali się w sytuacji pewna część ułanów zeskoczyła z koni i zaczęła uwijać się pośród samochodów w celu wykurzenia Niemców z bezpiecznego ukrycia. Po pewnym czasie poczęli wychodzić spod samochodów z podniesionymi rękami 261. W walce poległo dwóch ułanów, a jeden został ciężko ranny. straty po stronie niemieckiej były o wiele większe. spalono wszystkie samochody, dwudziestu Niemców zostało zabitych, a jednemu udało się uciec do lasu 262. Zygmunt kosztyła, pisząc o potyczce pod Wolą Chodkowską, stwierdza, iż w tej walce nie brano jeńców 26. kapitan 122

3 POWstANIe I DZIAŁAlNOŚć ODDZIAŁU WyDZIelONeGO WOJskA POlskIeGO Marsz do lasów włoszczowskich Maciej kalenkiewicz, relacjonując przebieg walki, pisze: trzy pierwsze auta najwyżej strzelały płomieniem, tworząc bezkształtną masę ognia, kół, blachy i desek, stłoczoną na pniu olbrzymiej jodły, leżącej w poprzek szosy. Reszta płonęła, wyciągnięta rzędem jak pochodnie, w równych 20-metrowych odstępach. W ostatnich wozach gasły jęki żołnierzy, których Franek Hlawa uwiązał przy kierownicach i zamknął budki szoferek. Za żonę i dzieci spalone w stodole w Parzymiechach. Ośmiu Niemców zostało żywych. ( ) Uwieszony na szyi vis chwiał się puszczony luźno. Przed każdym z jeńców Hubal stawał i rękę z kieszeni wyjmował. Osiem miał naboi w pistolecie 264. Następnie oddział skierował się w kierunku Adamowa. Po przejechaniu kilku kilometrów pochowano zabitych żołnierzy w lesie. Późnym wieczorem dotarli do Puszczy kozienickiej, gdzie zatrzymali się na postój. Po nakarmieniu koni i zjedzeniu posiłku ruszyli w dalszą drogę. Celem marszu była odległa o około 50 km miejscowość Michałów. Ponieważ był to teren słabo zalesiony, mjr Dobrzański chciał go jak najszybciej pokonać nocą. Po przekroczeniu szosy Radom Zwoleń oddział natknął się na Niemców odpoczywających przy ogniskach 265. Mjr Dobrzański, zachowując spokój, zmienił kierunek jazdy. Niemcy nie zareagowali, a oddział oddalił się bez strat w ludziach. Po tym zdarzeniu major dla większego bezpieczeństwa postanowił wziąć przewodnika, który poprowadził ich do wsi Wólka. O świcie oddział przekroczył szosę Iłża lipsko i z nowym przewodnikiem skierował się do lasów starachowickich, do których pozostało już tylko kilka kilometrów. Dobrzańskiemu zależało na jak najszybszym osiągnięciu tych lasów 266, dlatego też, nie zwalniając tempa, wysłał pchor. Gołkę i plut. Alickiego z zadaniem rozpoznania terenu. Wysłani żołnierze stwierdzili obecność Niemców we wsi Wólka, jednak nie zdążyli złożyć meldunku, gdyż major z całym oddziałem dojechał już do wsi. Ponieważ wieś ta stanowiła ostatnią przeszkodę 12

4 ŁUkAsZ ksyta Major Hubal historia prawdziwa na drodze do lasów starachowickich, a na cofnięcie się było już zbyt późno, Dobrzański postanowił uderzyć na stacjonujących we wsi Niemców. Wykorzystując moment zaskoczenia, ułani dotarli do wsi, gdzie wywiązała się strzelanina. Józef Alicki w swojej obszernej relacji tak opisał przebieg walki: Niemcy byli początkowo zdezorientowani. Zanim ochłonęli i rozpoczęli strzelać, już pierwsze konie siedziały im na karkach, toteż sporo ich zginęło. Później ukryli się za budynki i strzelali na ślepo. Na prawym skrzydle znajdował się waleczny por. karpiński, który to przeleciał parę metrów od wozu pancernego, rzucając granatem 267. Gdy oddział zebrał się ponownie w lesie, stwierdzono brak czterech żołnierzy. Poza tym ranny został jeden ułan i koń. Po niedługim czasie okazało się, iż czterej brakujący żołnierze jechali na końcu i prawdopodobnie nie wytrzymali nerwowo, dlatego też zawrócili konie i do walki nie stanęli. Po przejechaniu około dwóch kilometrów oddział dojechał do samotnie stojącej gajówki, gdzie mjr Dobrzański zarządził postój. Ponieważ nie odjechali daleko od miejsca walki, wystawiono silne ubezpieczenie i rozesłano liczne patrole 268. Decyzja majora niekontynuowania marszu, mimo dużego prawdopodobieństwa pościgu ze strony Niemców, spotkała się z ostrą krytyką rtm. sołtykiewicza, który uważał, że należy odskoczyć na bezpieczną odległość od miejsca walki. Doszło do ostrej wymiany zdań, w wyniku której sołtykiewicz natychmiast opuścił oddział 26. Po jego odejściu funkcję zastępcy dowódcy pełnił kpt. kalenkiewicz 270. tymczasem Niemcy nie podjęli pościgu, być może z powodu ulewnego deszczu. Po odpoczynku października wieczorem oddział wyruszył w dalszą drogę, kierując się w Góry Świętokrzyskie. Jazdę utrudniał padający nadal deszcz. Po kilku godzinach marszu dotarli do małej wioski położonej w lesie, gdzie Dobrzański zarządził postój 271. Wystawiono ubezpieczenia, które wyznaczył kpt. kalenkiewicz, oraz patrole w celu rozpoznania terenu. trudne warunki atmosferyczne oraz życie 124

5 POWstANIe I DZIAŁAlNOŚć ODDZIAŁU WyDZIelONeGO WOJskA POlskIeGO Marsz do lasów włoszczowskich w ciągłym strachu były w tym czasie przyczyną opuszczania oddziału przez żołnierzy. Z informacji przyniesionych przez patrole wynikało, iż Niemcy podchodzą pod lasy starachowickie, dlatego też major dalszy marsz poprowadził bardziej na południe. Jednakże przeszkodą okazała się szosa starachowice Ostrowiec Świętokrzyski, która obsadzona była przez Niemców i przekroczenie jej w dzień było niemożliwe ze względu na zupełnie odkryty teren. Dlatego też mjr Dobrzański po dojściu do skraju lasu postanowił zaczekać do zmroku 272. Wystawiono ubezpieczenia oraz patrole, które obserwowały szosę. Wkrótce na szosie w odległości około 600 m od ubezpieczeń pojawiły się niemieckie ciężarówki wypełnione żołnierzami. Dobrzański wydał rozkaz obserwowania, ale niepodejmowania działań zaczepnych ze względu na przewagę liczebną wroga, jak również dlatego, że zależało mu, aby oddział niepostrzeżenie przeszedł w Góry Świętokrzyskie 27. Józef Alicki, opisując to wydarzenie w swych wspomnieniach, zanotował: Po paru minutach żołnierze niemieccy zeskoczyli z wozów i pokładli się w przydrożnych rowach. Dowodzący nimi oficer z zegarkiem w ręku kolejno wypuszcza poszczególne drużyny, które gęsiego maszerują w kierunku lasu. Następnie rozwijają linię i wolniuteńko na brzuchach posuwają się w naszym kierunku 274. Mjr Dobrzański nakazał cofnięcie się w głąb lasu oraz dalszą obserwację nieprzyjaciela i wydał odpowiednie rozkazy na wypadek starcia. Gdy rozległy się strzały, których sprawcą był powracający patrol pchor. Zygmunta Morawskiego, Dobrzański wydał rozkaz otwarcia ognia. Zapadający zmrok sprawił, iż Niemcy, mając po swojej stronie zabitych i rannych, nie zdecydowali się kontynuować walki. Gdy udało im się dotrzeć do samochodów, odjechali, nie używając świateł 275. W niespełna godzinę po potyczce oddział ruszył w kierunku Gór Świętokrzyskich. W trakcie marszu był kilkakrotnie ostrzelany przez nieprzyjaciela, gdyż trasa biegła między niemieckimi placówkami. 125

6 ŁUkAsZ ksyta Major Hubal historia prawdziwa Gdy w trakcie drogi zasięgano informacji u ludności miejscowej, do majora dochodziły wieści o pojawieniu się w okolicy oddziału kawalerii. W ciągu tygodnia, gdy oddział przebywał w Górach Świętokrzyskich, nie natrafiono jednak na żaden działający na tych terenach oddział polski 276. Według trasy, którą opracował Henryk Bazylak 277, oddział zatrzymał się nad rzeką Czarna Woda koło Dąbrowy Dolnej na południe od Bodzentyna, a także w gajówce Celiny, leżącej u podnóża Łysogór. W tym czasie podzielony był już na kilka grup i poruszał się różnymi drogami, a tylko na postój zbierał się w umówionym miejscu. takie działanie miało na celu zdezorientowanie Niemców oraz zwiększenie bezpieczeństwa. Przemieszczanie się małymi grupkami było o wiele łatwiejsze. Następnie oddział skierował się na południe, zatrzymując się nad uroczyskiem Czarne stawy. kontynuując marsz, Dobrzański dotarł do Woli szczygiełkowej, gdzie zaopatrzenie zorganizował gajowy Zieliński. Po przejściu Łysogór oddział dotarł do wsi kakonin, gdzie zatrzymał się na postój 278. W Górach Świętokrzyskich oddział spotkał się z dobrym przyjęciem ze strony ludności wiejskiej zamieszkującej ten teren. sympatia spowodowana była zachowaniem żołnierzy. Dobrzański zakazał przeprowadzania rekwizycji, a za otrzymaną żywność kazał płacić po cenach rynkowych. taka postawa spowodowała, iż chłopi często sami przekazywali dla oddziału produkty żywnościowe i paszę dla koni. Józef Alicki napisał: Major był nie tylko znakomitym dowódcą, lecz także dobrym administratorem. tam, gdzie oddział kwaterował dłużej, sprawował absolutną władzę. sprawiedliwe traktowanie oraz bezpośredniość zyskiwały mu pełne zaufanie miejscowej ludności. ludzie przychodzili do niego z niewiarygodnymi wprost sprawami. Rozstrzygał spory, które przed wojną ciągnęły się przez wiele miesięcy, a nawet i lata, przed sądami grodzkimi czy okręgowymi. I roz- 126

7 POWstANIe I DZIAŁAlNOŚć ODDZIAŁU WyDZIelONeGO WOJskA POlskIeGO Marsz do lasów włoszczowskich strzygał te sprawy ku zadowoleniu zwaśnionych stron. ( ) Major zwracał też szczególną uwagę na żołnierzy w kontaktach z ludnością. Patrole wyjeżdżające w teren uprzedzał, że ich zachowanie ma być godne żołnierza polskiego 27. Należy zauważyć, iż mjr Dobrzański miał duże doświadczenie w dowodzeniu i umiał utrzymać karność w oddziale, który składał się z żołnierzy o różnej wartości bojowej. W monografii Jazda Rzeczypospolitej Polskiej znaleźć można następującą informację: w chwili, gdy rozpoczynała się ofensywa wojsk polskich w Małopolsce Wschodniej, walczył tam także rozwinięty do siły trzyplutonowego szwadronu oddział ppor. Henryka Dobrzańskiego z 2. Pułku szwoleżerów, który do jego utworzenia wykorzystał, między innymi, więźniów z rozbitego w samborze więzienia. Już na początku kwietnia 11 roku szwadron ten liczył 100 jeźdźców, z których zaledwie 25 pochodziło z 2. Pułku szwoleżerów 280. Potwierdzeniem tego są również wspomnienia Józefa Alickiego, który napisał: Wiedzieliśmy, iż major w poprzedniej wojnie, jako młody porucznik, dowodził szwadronem składającym się z podobnych oprychów i bandę tę potrafił trzymać w karbach. koledzy i przełożeni z podziwem patrzyli, jak ci wykolejeńcy, którymi nikt nie chciał dowodzić, stawali się bitnymi ułanami i dokonywali nieraz czynów godnych uznania. słyszeliśmy to nie z ust majora, lecz od innych oficerów jego kolegów 281. Postawa społeczeństwa polskiego, które załamane klęską wrześniową powoli dochodziło do równowagi, utwierdziła Dobrzańskiego w przekonaniu, że oddział będzie potrzebny do walki w kraju, gdzie będzie mógł liczyć na wsparcie ludności polskiej. Jak większość Polaków, wierzył, że na wiosnę ruszy ofensywa aliantów. Chciał na tyłach niemieckich tworzyć ogniska oporu, szkolić rekrutów, by na wiosnę przystąpić do walki z Niemcami 282. Dlatego też zrezygnował z zamiaru przebijania się na Węgry, by dotrzeć do Francji. swoją decyzję zakomunikował żołnierzom w trakcie postoju w gajówce Pod- 127

8 ŁUkAsZ ksyta Major Hubal historia prawdziwa górze leżącej na południowy zachód od Bodzentyna. Romuald Rodziewicz w swoich wspomnieniach zanotował: Będziemy oczekiwać wiosny i ofensywy francusko-angielskiej, tworząc na zapleczu niemieckim ogniwa oporu, spełniając rolę pomostu, który ułatwi powrót naszym wojskom na ojczystą ziemię. Czeka nas długa walka, na polu i pod ziemią. Z tych zmagań wyjdziemy zwycięsko 28. Wszyscy, którzy zdecydowali się pozostać w oddziale, ze względu na bezpieczeństwo rodzin przybrali pseudonimy. Mjr Henryk Dobrzański przyjął pseudonim Hubal 284, kpt. Maciej kalenkiewicz kotwicz, kpt. Józef Grabiński Pomian, por. Feliks karpiński korab, ppor. Modest Iljin klin, pchor. leon Gołko lorek, pchor. Zygmunt Morawski Bem, plut. Roman Rodziewicz Roman. Przy swoich nazwiskach pozostali jedynie żołnierze, którzy nie posiadali rodzin bądź nie mieszkały one pod okupacją niemiecką 285. Podejmując decyzje o pozostaniu w kraju, mjr Dobrzański zmienił też kierunek marszu z południowego na północno-zachodni. Przy pomocy ludności miejscowej, która dobrze orientowała się w terenie i znała miejsca postoju Niemców, oddział nocą z 10 na 11 października przeszedł szosę kielce skarżysko-kamienna obok wsi Zalezianka 286. Po dotarciu do lasów suchedniowskich zatrzymał się na odpoczynek w gajówce Rosochy. W tym czasie oddział nie przedstawiał dużej wartości bojowej, gdyż jego stan liczebny wynosił 6 ludzi i tyle samo koni 287. Mjr Dobrzański był świadomy, iż z dnia na dzień żołnierzy ubywa, jednakże głównym jego celem w tym czasie było zachowanie kadry, by przetrwać zimę i przeczekać do czasu, gdy na Zachodzie ruszy ofensywa aliantów. W celu nawiązania kontaktów z powstającą organizacją podziemną wysłał do kielc por. koraba 288. Po kilku dniach odpoczynku wraz z oddziałem wyruszył z gajówki Rosochy w lasy włoszczowskie. trasa wiodła przez kaniów, kuźniaki, Dobrzeszów do krążołka, a następnie do wsi Zabrody, gdzie zatrzymano się na jednodniowy postój. W czasie postoju w tej miej- 128

9 POWstANIe I DZIAŁAlNOŚć ODDZIAŁU WyDZIelONeGO WOJskA POlskIeGO Marsz do lasów włoszczowskich scowości Dobrzański wraz z dwoma ułanami udał się do Oleszna. spotkał się tam z właścicielem dworu i hodowcą koni dalekim krewnym swojej żony konradem Niemojewskim, którego znał jeszcze z okresu międzywojennego 28. Po zakończeniu wizyty wrócił do wsi Zabrody. Następnego dnia oddział przeszedł do gajówki Wysoka Góra, gdzie stacjonował kilka dni. Mjr Dobrzański na trasie marszu oddziału zaczął tworzyć komórki konspiracyjne, wciągając do konspiracji kolejnych ludzi. W trakcie postoju w gajówce Wysoka Góra przyjął przysięgę nowo przyjętych do konspiracji, wśród których znaleźli się m.in. kazimierz Śliwa, Włodzimierz Dąmbrowski i Jan Gajdziński 20. Po opuszczeniu Wysokiej Góry oddział dotarł do wsi szkucin położonej w lasach Ormanichy 21. Do tworzenia organizacji konspiracyjnej major zamierzał wykorzystać oficerów i podoficerów mieszkających w okolicy. Dlatego też, gdy dowiedział się, że w niedaleko położonej wsi lipie mieszka oficer rezerwy Józef Wyrwa, pojechał w asyście kpt. kotwicza i dwóch ułanów do wsi, aby z nim porozmawiać 22. Na miejscu okazało się, że Wyrwa wyjechał na kilka dni do Warszawy, dlatego też major polecił bratu dzierżawcy folwarku w lipie Pacule 2 przekazanie mu informacji, aby skontaktował się po powrocie. 24 października oddział Hubala, liczący wówczas 11 ludzi, przeniósł się ze szkucina do Zych, położonych na północ od Radoszyc 24. Mjr Dobrzański kwaterował wówczas w gajówce Jana Barana, która robiła wrażenie kwatery wyższego dowództwa 25. Do oddziału zaczęli zgłaszać się ochotnicy, jednakże Hubal przyjął tylko kilka osób, gdyż w tym czasie nie planował rozbudowy oddziału, odkładając to do wiosny. Wśród nowo przyjętych znaleźli się: ppor. saperów Marek szymański sęp, kpr. Franciszek Głowacz lis, st. strz. Marian kaczorowski Gruszka, Jerzy szkodziński sokół oraz jedyna kobieta, Marianna Cel tereska

10 ŁUkAsZ ksyta Major Hubal historia prawdziwa Pobyt w Zychach był momentem przełomowym w dziejach oddziału. Został tam opracowany schemat organizacji Okręgu Bojowego kielce. Na rozkazie z dnia 26 października 1 r. widnieje podpis mjr. Dobrzańskiego jako dowódcy Oddziału Wydzielonego 27. Należy zatem przyjąć, iż od tego momentu oddział mjr. Dobrzańskiego przyjął nazwę Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego 28. Głównym celem Hubala w tym czasie było przygotowanie odpowiednio wyszkolonych kadr, by do wiosny można było przeszkolić większą liczbę rekrutów.